• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 171.2KB
Покупки 4
Дата загрузки 06 Декабрь 2024
Расширение doc
Категория Педагогика

Продавец

orazaliyeva shaxnoza

Дата регистрации 15 Февраль 2024

36 Продаж

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat

ma’naviy axloq me’yor va qoidalarini, o‘z majburiyatlariga munosabat, kun tartibiga rioya etish, hayvon va narsalar bilan muomala qilshp me’yorini egallaydilar. Bunday me’yorlarni egallash bu yoshdagi bolalar uchun qiyin hisoblanib, ularni yaxshi o‘zlashtirishi uchun syujetli-rolli o‘yinlar yordam berishi mumkin. Bog‘cha yopshning oxirlariga kelib, ko‘pchilik bolalarda aniq bir axloqiy qarashlar tarkib topadi, shuningdek, odamlarga munosabat bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsiy sifatlar ham shakllanadi. Kishilarga nisbatan diqqat-e’tibor, mehribon bulishi xususiyatidir. Katta yoshdagi brlalar ko‘p hollarda o‘z xatti-harakatlari sabablarini tushuntirib bera oladilar. 3-3,5 yoshlar oraligida o‘zlarining muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklariga o‘z munosabatlarini bildiradilar va bu munosabat, asosan, ularning uzlariga beradigan baholari asosida shakllanadi. 4 yoshli bolalar esa o‘z imkoniyatlarini real baholay oladilar. Lekin, 4-5 yoshli bolalar hali shaxsiy xususiyatlarini idrok e'shshga va baholashga qodir emaslar, shuningdek o‘zlari haqida ma’lum bir xulosani bera olmaydilar. o‘z-o‘zini anglash layoqati katta bog‘cha yoshidan rivojlanib, avval u qanday bo‘ld-anini va kelajakda qanday bo‘lishini fikrlab ko‘rishga harakat qiladi. Bu esa bolalar beradigan “Men kichkina paytimda qanlay bo‘lgan edim?”, “Men katta bo‘lganimda qanday bo‘laman?» singari savollarida ko‘rinadi. Kelajak haqida fikr yuritib, bolalar kelgusida kuchli, jasur, aqlli va boshqa qimmatli insoniy fazilatlarga ega bo’lishiga harakat qiladilar. Kichik va o‘rta Bog‘cha yoshida bola xarakterining shakllanishi davom etadi. U asosan, bolalarning kattalar xarakterini kuzatishlari asosida tarkib topadi. Shu yillardan boshlab, bolada, ahamiyatli hisoblangan - iroda, mustaqillik va tashabbuskorlik kabi ahamiyat shaxsiy xususitlar rivojlana boshlaydi. Katta bog‘cha yoshida bola atrofidagi odamlar bilan turli faoliyatlarda muloqot va munosabatlarga kirishishga o‘rgana boshlaydi. Bu esa unga kelajakda odamlar bilan muloqotga kirisha olishida, ish bo‘yicha va shaxsiy munosabatlarini samarali o‘rnata olishida foyda keltiradi. Bu yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishida ularning ota-onalari haqidagi fikrlari va ularga beradigan baholari nihoyatda ahamiyatlidir. 9 plastilindan o’yinchoklar tayyorlashda, uzgalar nutkini idrok kili shva tushunishda, matematik amallarni yechishda, xikoya tinglash va tuzishda kurinadi. Pedagogik diagnostika ishlar mabaynida bola dikkatining muayyan ob’ektga yunaltirilganligi, tuplanganligi taksimlanishi bo’yicha ma’lum darajada ko’nikmaga ega yoki ega emasligini, uz dikkatini boshqara olish yoki kerakli paytda tuplashga intila olishni urganish lozim. Shuningdek psixolog bolaning xotirasini kay darajada kizikarli, kishini taajubga soladigan ma’lumot va xodisalarni puxta esda olib kolish, esda saklash, esga tushirish imkoniyatlari darajasini xam diagnostika kiladi. Psixolog bolani maktab ta’limiga Pedagogik tayyorlashning sub’ektiv tomonini xam Pedagogik jixatdan diagnostika kiladi. Bolaning maktabda o’qishga xoxish, intilishi, katta odamlar bilan mulokotga kirishish istagi mazkur tayyorgarlik bilan uzviy boglik ekanligini esdan chikarmasligi lozim. Bolada shu davrga kelib ukish, bilim olish xakida tugri tasavvur shakllanganligi darajasi diagnostika kilinadi. Bolani maktab jamoasi a’zolarining mas’uliyatli vazifalarini anglab yetishi, ularga itoat qilishga, ularning kursatmalarini kay darajada bajarishga moyilligi psixolog tomonidan diagnostika kilinadi. Ushbu jarayonda psixolog bolaning xammasi bir xil emasligi sababli ular o’rtasida muxim farqlar vujudga kelishini hisobga olishi zarur. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlashda Pedagogik diagnostika ishlari mobaynida kuyidagi sistema kuzga tashlanadi, ya’ni ba’zi bola maktabga butun vujudi bilan talpinadi, ukishga kancha vakt kolganini uzluksiz sanaydi, o’quv ashyolarini oldinrok tayyorlab qo’yishga xarakat kiladi. Boshqa bir bola esa maktabdan qat’iy voz kechishga boradi. Ushbu jarayonlarni Pedagogik jixatdan diagnostika qilishda ukishga nisbatan salbiy munosabat kupincha kattalarning kurkitishlari okibatida vujudga kelganligi aniklanadi. Maktab bilan bohcha o’rtasidagi uzviy aloqa va kup tomonlama tuzilishga ega. Unda ta’lim tarbiyaviy ishlarning mazmuni metod va usullari tashkiliy shakllari, shuningdek bolalarni tarbiyalash shart-sharoitlari va psixik talab kabi yetakchi tomonlari Pedagogik jixatdan talab kilinadi. Bunda psixolog quyidagilarga aloxida e’tibor berishi kerak: 29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 sentyabrdagi "Maktabgacha ta'limni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi farmoni. 2. Abduvalieva, A. (2015). Maktabgacha ta'limda pedagogik texnologiyalar. – Tashkent: O‘qituvchi. 3. Gulomova, Z. (2014). Maktabgacha ta'limda ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish. – Tashkent: Akademiya. 4. Ismoilov, B., & Turg‘unov, S. (2019). Maktabgacha ta'lim metodikasi. – Tashkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti. 5. Raxmatov, S. (2017). Bolalar psixologiyasiga asoslangan pedagogik faoliyat. – Tashkent: "Fan" nashriyoti. 6. Xaydarova, G. (2020). Maktabgacha tarbiya va ta'limda innovatsion pedagogik texnologiyalar. – Tashkent: TDTU nashriyoti. 7. Tashkent State Pedagogical University (2022). Maktabgacha ta'lim metodikasi va pedagogik texnologiyalar. – Tashkent: TSPU nashriyoti. 8. Gaziev E. G., Tulagonova G. K. Metodicheskie ukazaniya po «Vozrastnoy i pedogogicheskoy psixologii» k razdelu «Psixologiya podrostkovogo vozrosta». (dlya nepsixologicheskix fakultetov). Tashkent, TagGU, 1990, 25 s. 9. Gaziev E.G., To‘laganova G.K. Tarbiyasi «qiyin» o‘smirlar. Toshkent. «Yosh gvardiya», 1989. 46-bet. 10. Gannushkin P.B. Tipologicheskie modeli psixopatiy. / Psixologiya i psixoanaliz xaraktera. Samara, 1997. 11.Qorayev S. Pedagogika. “Zebo Print”. Toshkent., 2023. 12. Xodjayev B.X. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. Sano-standart. Toshkent.2017. 13.Mavlanova R.A. Raxmonqulova N.X.Umumiy pedagogika. O‘zbekiston nashriyoti. Toshkent – 2018. 32  Kommunikativ ko‘nikmalar : Bolalarni to‘g‘ri muloqot qilish, so‘zlash va tinglash, muammolarni yechish, muhokama qilish va ijtimoiy muhitda moslashishga o‘rgatish. 4. Axloqiy va ma’naviy tarbiya  Hushyorlik va mas’uliyat hissi : Bolalar o‘z xatti-harakatlari uchun mas’uliyatni his qilishga, hayotda yaxshilik va yomonlikni farqlashga o‘rgatish.  Samarali va tinch muhitda tarbiya : Oila va tarbiyachi o‘rtasidagi hamkorlik orqali axloqiy qadriyatlarni mustahkamlash, bolalarda adolat, halollik, hurmat, rahm-shafqat kabi qadriyatlarni rivojlantirish. 5. Ko‘rgazmali metodlar  Vizual materiallardan foydalanish : Bolalar uchun rang-barang kartalar, plakatlar, tasvirlar, multfilmlar va videolar orqali ijtimoiy mavzularni tushuntirish.  Sahnalashgan o‘yinlar va qo‘llanmalar : Bolalarni o‘yinlar orqali real hayotiy vaziyatlarga tayyorlash, masalan, “Mehmonlarni kutish”, “Do‘stlar bilan muloqot” kabi o‘yinlar. 6. Mustahkamlash va ijtimoiy faoliyatni rivojlantirish  Tadbirlar o‘tkazish : Yangi yil bayrami, tug‘ilgan kunlar, mahalla va oila bilan birgalikda o‘tkaziladigan tadbirlarda bolalar o‘zlarini ijtimoiy muhitda namoyon qilishadi.  Kichik guruhlarda ishlash : Bolalarni kichik guruhlarga ajratib, ularga ma’lum ijtimoiy vazifalar berish orqali hamkorlik va guruhda ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish. 7. Tarbiyachi va ota-onalar bilan hamkorlik  Ota-onalar bilan muloqot : Tarbiyachilar ota-onalar bilan doimiy ravishda aloqada bo‘lib, bolalarning ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishini birgalikda kuzatishadi va yordam berishadi.  Pedagogik maslahatlar : Ota-onalarga bolalarining ijtimoiy rivojlanishiga yordam berish uchun tavsiyalar berish. 8. Loyiha faoliyati 23 organizmning tabiat bilan bog‘liqligini va o‘zaro ta’sirini ham tushunishi va uzlashtirishi mumkin. 6-7 yoshli bolalar aqliy rivojlanishning natijasi bo‘lib, yuqori darajada rivojlangan ko‘rgazmali obrazli tafakkur bilan bola atrof olamdagi pryodmetlarning asosiy xususiyatlarini va predmetlar orasidagi bog‘liqlikni ajrata olishidir. Shuni alohida ta’kidlab utish lozimki, ko‘rgazmali-harakatli va kurgazmaliobrazli tafakkur nafaqat 6-7 yoshli bolalar, balki kichik maktab yoshidagi uquvchilarning ,aqliy rivojlanishida ham asosiy funksiyani bajaradi. Bu borada bolada ma’lum bir ko’nikmalarning tarkib topganligi ham nihoyatda muximdir. Bolaning maktabda muvaffaqiyatli uqishi nafaqat uning aqliy va jismoniy tayyorgarligi, balki shaxsiy va ijtimoyy- Pedagogik tayyogarligiga ham bogliq, Maktabga uqish uchun kelayotgan bola yanga ijtamoiy mavqeini - majburiyatlari va huquqlari bulgan va unga turli talablar quyiladigan - uquvchi mavqeini olish uchun tayyor bulmog‘i lozim. Katta bog‘cha yoshdagi bolalar asosan, maktabda o‘qish uchun ehtiyoj sezadilar, lekin bu xohish va ehtiyoj motivi turlicha bo‘lishi mumkin. "Menga chiroyli forma, daftar, qalam va ruchkalar sotib olib berishadi", ''Maktabda o‘rtoqlarim ko‘p bo‘ladi va men ular bilan mazza qilib o‘ynayman, "Maktabda uxlatishmaydi?', "Maktabning tashqi ramzlari, shubhasiz maktabdagi bolalarni juda qiziqtiradi, lekin bu maktabda muvaffaqiyatli o‘qish uchun asosiy sabab bo‘la olmaydi", "Men otamga o‘xshagan bo‘lishim uchun o‘qishim kerak", "Yozishni juda yaxshi kuraman", "O‘qishni o‘rganaman", "Maktabda qiyin misollarni yechishni o‘rganaman". Ushbu xohish va harakat bolaning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishi uchun .tabiiy ravishda asos bo‘la oladi. Bolaning endi o‘zini katta bo‘lganini, Bog‘cha bolasi emas, balki ma’lum bir majburiyatlari bor o‘quvchi bo‘lishini anglashi, jiddiy faoliyat bilan shug‘ullanayotganligini bilishi nihoyatda muhim. Bolaning maktabga borishini istamasligi ham salbiy holat hisoblanadi. Maktabda shaxsiy va ijtimoiy Pedagogik tayyorgarljk bolalarda tengdoshlari, uqich-uvchilari bilan munosabatga kirisha olish xususiyatini shakllantirishni ham o‘z ichiga oladi. Har bir bola bolalar jamoasiga qushila olishi, ular bilan hamkorlikda harakat qila olishi, ba’zi vazi yatlarda ularga yon bosib, 26 boshqa vaziyatlarda yon bosmaslikka erisha oliish zarur. Ushbu xususiyatlar bolaning maktabdagi yangi sharoitlarga tez moslasha olishini ta’minlab beradi. 6-7 yoshli bolalar o’qishdagi asosiy qiyinchilik, ko’pincha bu yoshdagi bolalar o’qituvchini uzoq vaqt davomida tinglab olmaydilar. uquv harakatlariga uzoq vaqt o‘z diqqatlarini to‘plab olmaydilar. Bunga sabab, faqat, shu yoshdagi bolalarda ixtiyoriy diqqatning rivojlanmaganligida emas, balki bolaning kattalar bilan muloqotga kirisha olishi xususiyatiga xam bogliq. Chunki, shu xususiyati rivojlangan bolalar erkin muloqotaa kirisha oladilar, qiziqtirgan narsalar haqida so‘ra y oladilar, Natijada ularning o‘qishga bo‘lgan qiziqishlari ortadi va o‘qituvchi gapirayotgan narsalarni diqqat bilan uzoq vaqt eshita oladilar. Demak, bolaning maktabga tez moslashishi va muvaffaqiyatli o‘qishida shaxsiy va ijtimoiy- Pedagogik tayyorgarligining ham ahamiyati juda katta. Bu davrda bolalarda avvalo bilish sohalari, so‘ngra esa emotsional motivatsion yo‘nalish bo‘yicha ichki shaxsiy hayot boshlanadi. U yoki bu yo‘nalishdagi rivojlanish obrazlilikdan ramzlikkacha bo‘lgan bosqichlarni o‘taydi. Obrazlilik deyilganda bolalarning turli obrazlarni yaratishi, ularni o‘zgartirishi va erkin harakatga keltirishi, ramzlilik deyilganda esa belgilar tizimi (matematik, lingvistik, mantakiy va boshqalar) bilan ishlash malakasi tushuniladi. Maktabgacha yosh davrda ijodkorlik jarayoni boshlanadi. Ijodkorlik layoqati, asosan, bolalarning konstruktorlik o‘yinlarida, texnik va badiiy ijodlarida namoyon bo‘ladi. Bu davrda maxsus layoqatlar kurtaklarining birlamchi rivojlanishi ko‘zga tashlana boshlaydi. Bilish jarayonlari^,a ; ichki va tashqi harakatlarning sintezi yuzaga keladi , Tafakkurda esa amaliy masalalar ishining usullarini bitta umumiy jarayonga birlashtirish sifatida yaqqol namoyon bo‘ladi. Shuning asosida insoniy intellekt shakllanadi va rivojlanadi. Maktabgacha davrda tasavvur, tafakkur va nutq umumlashadi. Bu esa bu yoshdagi bolalarda tafakkur qilish omili sifatida ichki nutq yuzaga kelayotganligidan dalolat beradi. Nutq asosidagi tarbiya jarayonida bolada sodda axloq me’yorlari va qoidalar egallaniladi. Bu me’yor va qoidalar bola axloqini boshqaradi. 27 Bolalar o‘yin faoliyatlarining yana bir xususiyati, o‘yin jarayonida bolaning qiladigan xatti-harakatlari va bajaradigan rollarining ko‘pincha umumiylik xarakteriga ega bo‘lishidir. Buni shunday tushunish kerakki, bola o‘zining turli- tuman o‘yinlarida faqat o‘ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir shofyorning, vrachning, militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining hatti-harakatlarnigina emas, balki umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning hamda uchuvchilarniig xatti-harakatlarini aks etgaradi, Albatta, turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi cheklangan kichik yoshdagi bolalar (ba’zan kichik guruh bolalari ham) o‘zlarining o‘yinlarida konkret odamlarni va ularning harakatlarini aks ettiradilar xolos. Masalan, oyisini, dadasini, akasini, tarbiyachisini va shu kabilarni o‘rta yoki katta bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega bo‘la boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlari atrofdagi narsa va hodisalarni bilish quroli bo‘lishi bilan birga, yuksak ijtimoiy ahamiyatta ham ega o‘zgacha qilib aytganda, o‘yin qudratli tarbiya qurolidir. Bolalarning o‘yinlari orqali ularda ijtimoiy foydali, ya’ni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Agarda biz bolalarning o‘yin faoliyatlarini tashqaridan kuzatsak, o‘yin jarayonida ularning barcha shaxsiy xislatlari (kimning nimaga ko‘proq qiziqishi, qobiliyati, irodasi, temperamenti) yaqqol namoyon bo‘lishini ko‘ramiz. Shuning uchun bolalarning o‘yin faoliyatlari, ularning individual ravishda o‘rganish uchun juda qulay vositadir, Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar odatda o‘zlari yolgiz o‘ynaydilar. Predmetli va konstruktorli o‘yinlar orqali bu yoshdagi bolalar o‘zlarining idrok, xotira, tasavvur, tafakkur hamda harakat layoqatlarini rivojlantiradilar. Syujetlirolli o‘yinlarda bolalar, asosan, o‘zlari har kuni ko‘rayotgan va kuzatayotgan kattalarning hatti-harakatlarini aks ettiradilar. 4-5 yoshli bolalarning o‘yini asta-sekinlik bilan jamoa shaklidan xislatlarga ega bo‘lib boradi. Bolalarning individual xususiyatlarini, xususan, ularning jamoa o‘yinlari orqali kuzatish qulaydir. Bu o‘yinlarda bolalar kattalarning faqat predmetlarga munosabatini emas, balki ko‘proq o‘zaro munosabatlarini aks ettiradilar. 19 Shuningdek, jamoa o‘yinlarida bolalar bir guruh odamlarniig murakkab hayotiy faoliyatlarini aks ettiradilar, Masalan, «poezd» o‘yinini olaylik. Bunda mashinist, parovozga ko‘mir yoquvchi, provodniklar, kontrolyor, kassir, stansiya xodimdari va yo‘lovchilar bo‘ladi. Bolalarning mana shu kabi jamoa o‘yinlari artistlarning faoliyatiga o‘xshaydi. Chunki, jamoa o‘yinidagi har bir bola o‘z rolini yaxshi ado etishga intilishi bilan birga, o‘yinning umumiy mazmunidan ham chetga chiqib ketmaslikka tirishadi. Bu esa, xar bir boladan uzining butun qobiliyatini ishga solishni talab etadi. Ma’lum rollarga bo‘lingan jamoa uyin, bolalardan qat’iy qoidalarga bo‘ysunishini va ayrim vazifalarni talab doirasida bajarishni taqozo etadi. Shuning uchun bolalarning bunday jamoa o‘yinlari psixologak jihatdan katta ahamiyatta ega. Chunki, bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, xushmuammolilik, o‘yin qoidalariga, tartib-intizomga bo‘ysunish va shu kabi boshqa ijobiy xislatlarni tarbiyalaydi va rivojlantiradi. Katta bog‘cha yoshida syujetli-rolli o‘yinlar esa endi o‘z mavzusining boyligi va xilma-xilligi bilan farqlanadi. Bu o‘yinlar jaraenida bolalarda sardorlik xususiyati yuzaga kela boshlaydi, ularda tashkilotchilik ko’nikma va malakalari rivojlana boshlaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida tasviriy san’atning ham ahamiyati juda kattadir. Bolaning tasavvur etish xarakteriga kura, uning atrof hayotni qanday idrok etishi, xotira, tasavvur va tafakkur xususiyatlarnga baxo berish mumkin. Katta bog‘cha yoshidagi bolalar chizgan rasmlar ularning ichki kechinmalari, ruhiy xrlatlari, orzu, umid va ehtiyojlarini ham aks ettiradi. Bu yoshdagi bolalar rasm chizishga nihoyatda qiziqadilar. Rasm chizish bolalar uchun uyin faoliyatining Uziga xos bir shakli bo‘lib hisoblanadi. Bola avvalo kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa o‘zi biladigan, xotirasidagi va o‘zi o‘ylab topgan narsalarni chizadi. Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqa juda katta ahamiyatta ega bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyatga erishish shakllanadi va 20 14.Yo‘ldoshev O‘.J. Umumiy pedagogika. O‘qituvchi. Toshkent. 2017 15.Egamberdieva N.M. «Ijtimoiy pedagogika» Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, - Toshkent. 2009 y. 16.Axmedov A.A. Ijtimoiy pedagogika. Kamolot nashryoti, Buxoro,2023 INTERNET RESURSLAR 1.www.tipi.uz 2.www.pedagog.uz 3.www.edu.uz 4.www.gov.uz 5.www.ziyonet.uz 6.www.istedod.uz 33 Bog‘cha yoshidagi bolalarning xayoli asosan, ularning turli-tuman o‘yin faoliyatlarida o‘sadi. Biroq, shu narsa diqqatga sazovorki, agar bog‘cha yoshidagi bolalarda xayol qilish qobiliyati bo‘lmaganda edi, ularning xayoli ham xilma-xil bo‘lmas edi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning xayollari turli xil mashg‘ulotlarda ham o‘sadi. Masalan, bog‘cha yoshidagi bolalar loydan turli narsalar yasashni, qumdan turli narsalar qurib o‘ynashni va rasm solishni yaxshi ko‘radilar, Ana shunday mashg‘ulotlar bolalar xayolining o‘sishiga faol ta’sir qiladi. Bog‘cha yoshidagi bolalar xayolining o‘sishiga faol ta’sir qiluvchi omillardan yana biri - ertaklardir. Bolalar hayvonlar haqidagi turli ertaklarni eshitganlarida shu ertaklardagi obrazlarga nisbatan ma’lum munosabatlari yuzaga keladi. Katta bog‘cha yoshidagi bolalarda burch hissi - «nima yaxshi-yu», «nima yomon»ligini anglashlari bilan ularning axloqiy tasavvurlari orasida bog‘liqlik bor. Katta odamlar tomonidan buyurilgai biron topshiriqni bajarganlarida mamnunlik, shodlik tuyg‘ulari paydo bo‘lsa, biron tartib qoidani buzib qo‘yganlarida xafalik, ta’bi xiralik hissi tug‘iladi. Shuningdek, bog‘cha yoshidagi bolalarda ma’naviy hissiyotlardan o‘rtoqlik, do‘stlik va jamoachilik hislari ham yuzaga kela boshlaydi. Bolaning Bog‘cha yoshidagi davrida estetik hissiyotlari ham ancha tez o‘sadi, Bog‘cha yoshidagi bolalarda estetik hislarning namoyon bo‘lishini, ayniqsa, ularning chiroyli, yangi kiyim-bosh kiyganlarida juda yaqqol ko‘rish mumkin. 10 1. Maktab talabi nuqtai nazaridan bilimlarni qay darajada chuqurrok egallab olishlari diagnostika kilinadi. Lozim bulsa korreksion ishlar amalga oshiriladi. 2. Bohcha nuktan nazaridan bolani maktab talabi darajasidagi bilim, malaka, ko’nikmalar bilan qay darajada qurollantirilganligi diagnostika kilinadi. 3. Bolalarning maktabga kay darajada ruxiy tayyorgarligi darajasi diagnostika kilinadi. Shuningdek asosiy vazifa bolalar mexnatning kay turiga tayyor turishlari, ularda aqliy mexnat bilimga qiziqishni o’stirish, ularni kelajakdagi mustaqil faoliyatiga qay darajada tayyor ekanligi diagnostika qilinadi. 4. Bolalar bohchasidagi beriladigan ta’lim qay darajada rivojlantiruvchi ekanligi diagnostika kilinadi. 5. Psixolog bolalar bohchasi bilan maktab o’rtasida izchil aloqa bor yoki yo’qligini diagnostika qiladi. Psixolog bohcha yoshidagi bolalar egallashlari lozim bulgan bilim va tushunchalar mazmunini, tevarak atrofdagi hayot tugrisidagi tasavvurlar va ayrim oddiy tushunchalar mavjudligini Pedagogik jixatdan diagnostika kiladi. Bolalar tomonidan tasavvur va tushunchalarning egallab olinishi ya’ni bolalarda xar xil soxalar bo’yicha uzlashtirgan umumiy tasavvurlar sistemasi ularning kelajakda umumiy – rivojlanishi uchun nixoyatda zarur bo’lib, bu siz ular xozirgi zamon Davlat ta’lim standartlari asosida kerakli bilim, ko’nikma, malakalarni egallay olmaydilar. 30 Bog‘cha yoshidagi bolalar hayotida va ularning psixik jihatidan o‘sishida qiziqishning roli kattadir. Qiziqish huddi ehtiyoj kabi, bolaning biror faoliyatga undovchi omillardan biridir. Shuning uchun ham qiziqishni bilish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab psixik hodisa desa bo‘ladi. Bolaning kamol topishida qiziqishning ahamiyati shundaki, bola qiziqqan narsasini mumkin qadar chuqurroq bilishiga intiladi va uzoq vaqt davomida qiziqqan narsasi bilan shug‘ullanishdan zerikmaydi, Bu esa o‘z navbatida bolaning diqqati hamda irodasi kabi muhim xislatlarni o‘stirishga va mustahkamlashiga yordam beradi. 7 KIRISH Pedagogika fanining tobora ijtimoiy hayotda barkaror, ustuvor ahamiyat kasb etishi munosabati bilan korreksion psixologiyaning roli ortib bormoqda, natijada nazariyot bilan amaliyot o’rtasidagi jips aloqa uyg’unlikka ega bo’lmoqda. Pedagogik xizmat ikki muxim funksiya bajarish bilan boshqa psixologiya soxalaridan farqlanib turadi, shuningdek, u tarmoqlarning sintezi sifatida gavdalanadi. Uning asosiy funksiyasidan biri – ijtimoiy hayotning turli jabxalarida (ta’lim tizimi, tibbiyot muassasalari, sanoat, kishlok xujaligi, sport, transport va xokazo) Pedagogik amaliy xizmatni tashkil qilishdir. Pedagogik xizmatning ikkinchi funksiyasi u yoki bu muassasa xususiyatidan kelib chiqib ilmiy-tadqiqot ishlarini o’tkazish, natijalarni taxlil qilish, psixologiya fanini yangi ma’lumotlar, qonuniyatlar bilan boyitishdir. Pedagogik xizmatning tatbiqiy jixatlari halq ta’limi tizimi, ishlab chiqarish korxonalari, tibbiyot muassasalari, transport (xavo yullari, avtomobil, temir yul va suv transporti va boshqalar), oila, sport qo’mitasi singari tashkilotlarda o’z ifodasini topmoqda. Xuddi shu maqsad moxiyatiga ko’ra, psixologiya bo’yicha bakalavrlar, magistrlar tayyorlash uchun tashkiliy psixologiyadan saboq berish, amaliy ko’nikmalar shakllantirish davr talabiga aylanib qolmoqda. O’zbekiston Respublikasining universitetlarida psixolog mutaxassislar tayyorlashda ilg’or jaxon amaliyotidan foydalanish, etno Pedagogik , xududiy xususiyatlarni hisobga olgan holda muayyan ilmiy nazariyalar ishlab chiqish, insonlarga ta’sir o’tkazishning yangi texnologiyasini yaratish maqsadga muvofiq. Kurs ishining dolzarbligi. Maktabgacha tarbiya davri — bolaning shaxsiyatini shakllantirishning muhim bosqichi bo‘lib, bu davrda bolalar ko‘p ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘zlashtiradi, o‘z hissiyotlarini anglab, boshqalar bilan samarali muloqot qilishni o‘rganadilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy- pedagogik faoliyatning dolzarbligi bolalar tarbiyasida jismoniy, aqliy, axloqiy va emotsional rivojlanishning asosini yaratadi. Bu yoshda bolalarda ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish, mustahkamlash va axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish, 2 sodda tushunchalarga ega bo‘lishi kerak bo‘ladi. Bularga bola yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, o‘yin faoliyati orqali erishadi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy- pedagogik faoliyat metodikasi — bu bolalarni ijtimoiy, psixologik va ma’naviy rivojlantirish, ularda ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish, mustahkamlash va ular bilan faol, samarali ish olib borishning yo‘llari va usullari to‘plamidir. Ushbu metodika bolalar tarbiyasida ularning jismoniy, aqliy, axloqiy va emotsional rivojlanishini birgalikda rivojlantirishga qaratilgan. Maktabgacha ta'limda ijtimoiy-pedagogik faoliyatning metodikasi quyidagi asosiy yo‘nalishlarga asoslanadi: 1. Bolalar bilan ijtimoiy muhitni yaratish  Ijtimoiy o‘yinlar : Bolalar o‘yinlar orqali o‘zaro munosabatlarni o‘rganadilar, ijtimoiy rollarni bajaradilar. Masalan, “Savatga mahsulotlar joylash”, “Do‘stlar” kabi o‘yinlar orqali bolalarda o‘zaro hurmat va hamkorlikni rivojlantirish mumkin.  Interaktiv faoliyat : Har bir bolaga o‘z fikrini aytishga, jamoada ishlashga imkoniyat yaratish, erkin muloqot qilishga yordam beradi. 2. Pedagogik muloqot va bolalar bilan interaktiv faoliyat  Pedagogning o‘rni : Maktabgacha tarbiya muassasasida pedagoglar bolalar bilan muloqot qilishda o‘zgaruvchan, empatiya ko‘rsatadigan, bolalarga rahbarlik qiluvchi va ularga ijtimoiy qadriyatlarni o‘rgatadigan shaxslar bo‘lishi kerak.  Yumshoq pedagogik usullar : Bolalar bilan ishlashda nisbatan yumshoq metodlar — suhbat, o‘yinlar, rolli o‘yinlar, muzokaralar orqali ijtimoiy munosabatlarni o‘rgatish. 3. Bolalarda ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish  Empatiya rivojlanishi : Bolalarga boshqa odamlarning hissiyotlarini tushunish va ularga nisbatan o‘z hissiyotlarini boshqarish qobiliyatini o‘rgatish. Bu faoliyat psixologik yordam va o‘qituvchining to‘g‘ri yondashuvi orqali amalga oshiriladi. 22 2. Suratning umumiy ko‘rinishida har bir tasvirlangan narsalarning o‘rnini to‘g‘ri idrok qilishga; 3. Tasvirlangan narsalar o‘rtasidagi munosabatlarni to‘g‘ri idrok qilishga qaratish kerak. Diqqat har qanday faoliyatamizning doimiy yo‘ldoshidir, Shuning uchun diqqatning inson hayotidagi ahamiyati benihoya kattadir. Bog‘cha yoshidagi bolalar diqqati asosan ixgiyorsiz bo‘ladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarda ixtiyoriy diqqatning o‘sib borishi uchun o‘yin juda kdtta ahamiyatga ega. o‘yin paytida bolalar diqqatlarini bir joyga to‘plab, o‘z tashabbuslari bilan ma’lum maqsadlarini ilgari suradilar. Bu yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning o‘z oldiga qo‘ygan yangi talablari asosida takomillasha boradi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning tafakkuri va uning rivojlanishi o‘ziga xos xususiyatga ega. Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi . Bog‘cha yoshidagi bolalarda har sohaga doir savollarning tug‘ilishi ular tafakkurining faollashayotganligidan darak beradi. Bola o‘z savoliga javob topa olmasa yoki kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar, undagi qiziquvchanlik so‘na boshlaydi. Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron qolish va natyajada turli savollarning tug‘ilishi tufayli paydo bo‘ladi. Ko‘pgina ota- onalar va ayrim tarbiyachilar agarda bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar, «ko‘p mahmadona bo‘lma», «sen bunday gaplarni qaerdan o‘rganding», deb koyib beradilar. Natijada bola o‘ksinib, o‘z bilganicha tushunishga harakat qiladi. Ayrim tortinchoq bolalar esa hech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli magshulotlar va sayohatlarda kattalarning o‘zlari savol ham berishlari va shu bilan ularni faollashtirishlari lozim. Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez qilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez qilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini 14 2. Suratning umumiy ko‘rinishida har bir tasvirlangan narsalarning o‘rnini to‘g‘ri idrok qilishga; 3. Tasvirlangan narsalar o‘rtasidagi munosabatlarni to‘g‘ri idrok qilishga qaratish kerak. Diqqat har qanday faoliyatamizning doimiy yo‘ldoshidir, Shuning uchun diqqatning inson hayotidagi ahamiyati benihoya kattadir. Bog‘cha yoshidagi bolalar diqqati asosan ixgiyorsiz bo‘ladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarda ixtiyoriy diqqatning o‘sib borishi uchun o‘yin juda kdtta ahamiyatga ega. o‘yin paytida bolalar diqqatlarini bir joyga to‘plab, o‘z tashabbuslari bilan ma’lum maqsadlarini ilgari suradilar. Bu yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning o‘z oldiga qo‘ygan yangi talablari asosida takomillasha boradi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning tafakkuri va uning rivojlanishi o‘ziga xos xususiyatga ega. Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi. Buning sababi, birinchidan, bog‘cha yoshidagi bolalarda turmush tajribasining nisbatan ko‘payishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutqining yaxshi rivojlangan bo‘lishi, uchinchidan esa, imkoniyatiga ega bo‘lishlaridir. Bog‘cha yoshidagi bolalarda har sohaga doir savollarning tug‘ilishi ular tafakkurining faollashayotganligidan darak beradi. Bola o‘z savoliga javob topa olmasa yoki kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar, undagi qiziquvchanlik so‘na boshlaydi. Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron qolish va natyajada turli savollarning tug‘ilishi tufayli paydo bo‘ladi. Ko‘pgina ota- onalar va ayrim tarbiyachilar agarda bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar, «ko‘p mahmadona bo‘lma», «sen bunday gaplarni qaerdan o‘rganding», deb koyib beradilar. Natijada bola o‘ksinib, o‘z bilganicha tushunishga harakat qiladi. Ayrim tortinchoq bolalar esa hech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli magshulotlar va sayohatlarda kattalarning o‘zlari savol ham berishlari va shu bilan ularni faollashtirishlari lozim. 12 bolada birinchi tabassum yuzaga keladi, u buyumlar bilan o`ynaydi, harakatlari, nutqi, rivojlanadi. Bolaning rivojlanishi uning ta'lim va tarbiyasi bilan belgilanadi. Buni bola hayotining birinchi oylaridanoq boshlash kerak. Ilk yoshdagi bolalarning birinchi xususiyati ularning jismoniy va nerv-psixik rivojlanishi o`rtasida mustahkam aloqa bo`lishidadir. Insonni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash, xalqimizning azaliy orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o’rgatish, ularni komillikka yetaklash yo’llari, qonun qoidalarini muttasil izlaganlar.Chunki insonning ma’rifatli va ma’naviy komillikka erishishi pedagogika fanining yetakchiligida amalga oshiriladi. Tarbiya haqida mashhur pedagog Abdulla Avloniy tarbiyaga alohida e’tibor berib : «Tarbiya yo hayot yo momot yo najot yo halokat yo saodat yo falokar masalasidir»1 - degan edi. Bola tarbiyasi xususida sharq va g’arb olimlari, allomalari o’zlarining fikrlari qarashlarini bayon etib ketishgan.1934-yilda takomillashtirilgan “Tarbiyalash programmasi” nashr etildi. Unda bolalar bog’chasida bolalarning ko’p qirrali hayotini tashkil etish va uning mazmuni masalalariga katta e’tibor berildi. Qur'oni Karim va Hadislarda ham ta’lim-tarbiya jarayoniga alohida to’htalib o’tilgan. Ilm-ulug’ hikmat, ilm-iymon, e’tiqod.Demak, din asosini ham ta’lim ilm tashkil etadi. Beshikdan qabrgacha ilm izla kabi ibratli so’zlar ham hayotiy tajriba asosida yuzaga kelgan deb ayta olamiz. MAKTAB TA’LIM TASHKILOTI dagi asosiy vazifasi - hamisha ijobiy holatda bo’lish, o’qitish, o’rgatish va o’rganishdir. Demak, ular maktab ta’lim tashkilotidagi jo’shqin faoliyatning boshqaruvchisidir. Bu borada mohir boshqaruvchi bo’lish murabbiy va tarbiyachilarning baxti hamdir. Bu jo’shqin faoliyat yana shunisi bilan ahamiyatliki, maktab ta’lim tashkilotida bolalarning o’zaro va murabbiy hamda tarbiyachilari bilan bo’ladigan munosabatlari yanada chuqurroq va mazmundorroq bo’ladi. Bolalarda o’z-o’zini o’rganish va tarbiyalashga ishtiyoq kuchayadi. uchun yaqin maslahatchi, yo’l ko’rsatuvchi, yaqin kishiga, o’rtoqga, do’stga aylanadi. Barchaga ma’lumki, bolani maktabda muvaffaqiyatli o’qishi maktabgacha tarb iya davridagi tayyorgarlik darajasiga bog’liq. Bolani maktabda o’qishga hayot ning yangi bosqichiga 5 MAVZU: MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYAT MUNDARIJA KIRISH ........................................................................................................................................ 2 I.BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHDAGI BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN IJTIMOIY TA’LIM TARBIYANING ROLI ................................................. 4 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy ta’lim tarbiyaning o’rni. ................................. 4 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi ....................................................... 8 1.3. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi ..................................... 11 II.BOB. MAKTAB YOSHIDAGI BOLALAR BILAN TASHKIL ETILADIGAN IJTIMOIY - PEDAGOGIK FAOLIYAT ....................................................................................................... 16 2.1. . Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy- psixologik faoliyatning xususiyatlari ........... 16 2.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlash muammolari, Pedagogik korreksiyasi ................................................................................................................................ 25 XULOSA .................................................................................................................................... 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ............................................................... 32  Ko‘zlangan natijalar uchun loyihalar yaratish : Bolalarning ijtimoiy rivojlanishini oshirish uchun turli loyiha faoliyatlarini tashkil etish. Bu faoliyatlar bolalarga jamoa ishlari, rejalashtirish va mas’uliyatni rivojlantirishga yordam beradi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy- pedagogik faoliyat metodikasi bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun muhimdir. Bu metodika pedagoglarga bolalarni to‘g‘ri yo‘naltirish, ularda ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish va ijtimoiy ongni rivojlantirishda yordam beradi. Pedagog va oila o‘rtasidagi yaqin hamkorlik, bolalar uchun turli xil o‘yinlar va faoliyatlar bolalarning ijtimoiy qobiliyatlarini mustahkamlashga yordam beradi. 24 2.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlash muammolari, Pedagogik korreksiyasi Bolaning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishi ko‘p jihatdan ularning maktabga tayyorgarlik darajalariga bog‘liq, Bola avvalo maktabga jismoniy jihatdan tayyor bo‘lishi kerak. 6 yoshli bolalarning anatomik-fiziologik rivojlanishi o‘ziga xos tarzda kechadi, Bu yoshda bola organizmi jadal rivojlanadi. Uning ogirligi oyiga 150 dan 200 gacha, bo‘yi esa 0,5 sm gacha ko‘payadi. 6 yoshli bolalar turli tezliklarda, tez va yengil yugura oladilar. Ular sakrash, konkida yugurish, changida uchish, suzish singari harakatlarni ham bemalol bajara oladilar. Musiqa bo‘yicha mashgulotlarda bu yoshdagi balalar xilma-xil ritmik va plastik harakatlarni bajaradilar, turli mashqlarni aniq, tez, yengil va chaqqon bajara oladilar. Shuningdek, 6-7 yoshli bolalar nerv sistemasini mustahkamlash, ularni surunkali kasaltshklardan xalos etish, ko‘rish va eshitish qobiliyatiga alohida e’tabor berish, shuningdek, umurtqa pogonasining to‘gri rivojlanishiga ahamiyat berish, nihoyatda muhim. Kattalar shu yoshdagi bolalar bilan ish olib borar ekanlar, bu yoshdagi bolalar organizmi hali usishi davom etayotganligini doimo hisobga olishlari lozim. Masalan, bolani majburan yozishga o‘rgatish hali barmoq muskullari tuliq rivojlanmaganlik sababli ularga ma’lum darajada zarar keltirishi yoki uni chiroyli yoza olmasligi, o‘z uzidan bolani uziga niebatan ishonchini yoki uqishga nisbatan qiziqishini kamayishiga olib kelyuSht mumkin. Keyingisi bolaning aqliy tayyorgarligi, Ko’pincha aqliy tayyorgarlik deyilganda bolaning ma’lum bir dunyoqarashi, jonli tabiat, yansonlar va ularning mehnatlari haqidagi bilimlari tuiguniladi. Ushbu bilimlar maktab beradigan ta’limga asos bo‘lishi mumkin, lekin suz boyligi, ma’lum xatti-harakatlarni bajara olish layoqati bolaniyag maktabga aqliy tayyorgarligining asosiy kursatkichi bula olmaydi. Maktab dasturi bolalardan taqqoslay olish, taxlil eta olish, umumlashtira olish, ma’lum bir xulosa chiqara olish, shuningdek yetarli darajada rivojlangan jarayonlarini talab etadi. Masalan, 6-7 yoshli bola tabiat haqida ayrim hodisalarnigina emas, balki 25 faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga qiljngan sayohatlarda turli narsalarni bir-biri bilan taqqoslaydilar, analiz hamda sintez qilib ko‘rishga intiladilar. Agar 2 yashar bolaning so‘z boyligi taxminai 250 tadan 400 tagacha bo‘lsa, 3 yashar bolaning so‘z boyligi 1000 tadan 1200 tagacha, 7 yashar bolaning so‘z zahirasi 4000 taga yetadi, Demak, bog‘cha yoshi davrida bolaning nutqi ham mikdor, ham sifat jihatidan ancha takomillashadi. Bog‘cha yoshidagi bolalar nutqining o‘sishi oilaning madaniy saviyasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq. Kattalar bolalar nutqini o‘stirish bilan shug‘ullanar ekanlar, bog‘cha yoshidagi bolalarning ba’zi hollarda o‘z nutq sifatlarini to‘la idrok eta olmasliklarini unutmasliklari kerak. Bundan tashqari, bolalarda murakkab nutq tovushlarini bir- biridan farq qilish qobiliyati ham hali to‘la takomillashmagan bo‘ladi. Tili chuchuklikni tuzatishning eng muhim shartlaridan biri, bola bilan to‘la va to‘g‘ri talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir . 15 tayyorlash uning shaxsi rivojlanishining barcha tomonlarini o’z ichiga oladi va maktabgacha tarbiya davrida am alga oshiriladi. Bolani maktabda o’qishga tayyorlashda uning aqliy jihatdan tayyorligi 3 ta asosiy komponentdan, ya’ni: uni o’rab turgan tabiat, odamlar hayoti. Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta’limiga o’tishi hamisha uning hayoti, xulqi, qiziqishi va kundalik munosabatlarida anchagina jiddiy o’zgarishlarni yuzaga keltiradi. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolani bog’chad a yoki uydayoq maktab ta’limiga tayyorlash jarayonida uncha qiyin bo’lmagan bil im, tushuncha, ko’nikma va malakalar bilan tanishtirish, o’z navbatida bolada kechadigan moslashuv davri jiddiy qiyinchiliklarsiz o’tishga yordam beradi Kattalar va tengdoshlari bilan bo‘lgan munosabat orqali bola ahloq me’yorlari, kishilarni anglashi, shuningdek, ijobiy va salbiy munosabatlar bilan tanisha boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bola endi o‘z gavdasini yaxshi boshqara oladi. Uning harakati muvofiqlashtirilgan holda bo‘ladi. Bu davrda bolaning nutqi jadal rivojlana boshlaydi. U yangiliklarni egallashga nisbatan o‘zi bilganlarini mustahkamlashga ehtiyoj sezadi. O‘zi bilgan ertagini qayta-qayta eshitish va bundan zerikmaslik, shu davrdagi bolalarga xos xususiyatdir . Bog‘cha yoshidagi bolalarning ehtiyojlari va qiziqishlari jadal ravishda ortab boradi, Bu avvalo keng doiraga chiqish ehtiyoji, munosabatda bo‘lish, o‘ynash ehtiyojlarinig mavjudligidir. Bog‘cha yoshidagi bolalar nutqni bir muncha to‘la o‘zlashtirganlari va haddan tashqari harakatchanliklari tufayli ularda o‘zlariga yaqin bo‘lgan katta odamlar va tengdoshlari bilan munosabatda bo‘lish ehtiyoji tug‘iladi. Ular tor doiradan kengroq doiradagi munosabatlarga intila boshlaydilar. Ular endi qo‘ni-qo‘shnilarning bolalari bilan ham jamoa bo’lib o’ynashga harakat qiladilar. Hamma narsani bilib olishga bo‘lgan ehtiyoj kuchayadi. Bog‘cha yoshidagi bola tabiatiga xos bo‘lgan kuchli ehtiyojlardan yana biri, uning har narsani yangilik sifatida ko‘rib, uni har tomonlama bilib olishga intilishidir. 6 kelajakda ular uchun muvaffaqiyatli, mas'uliyatli va ijtimoiy faol shaxslar bo‘lib ulg‘ayishlariga zamin yaratadi. Bu jarayonni samarali tashkil etish pedagoglar va ota-onalar o‘rtasida yaxshilangan hamkorlikni taqozo qiladi. Kurs ishining predmeti - maktabgacha tarbiya yoshi davrida faoliyat olib boruvchi tarbiyachilar va maktab amaliyotchi pedagoglarining faoliyati samaradorligini oshirishdir. Kurs ishining ob’ekti - Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachilari va maktab amaliyotchi pedagoglarining faoliyati tashkil etadi. Kurs ishining maqsadi – Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning ijtimoiy muhitga moslashuvini ta’minlash, axloqiy qadriyatlarni shakllantirish, va bolalar o‘rtasida o‘zaro hurmat va hamkorlikni rivojlantirish. Kurs ishining vazifasi - Bolalarni o‘zaro muloqot qilishga o‘rgatish. Bolalarga ijtimoiy rollarni tushuntirish va ularga mos vazifalar berish. Bolalarda jamiyatda to‘g‘ri o‘rin egallash va o‘zaro hurmatni shakllantirish. Axloqiy qoidalarni o‘rgatish va amalda qo‘llash Kurs ishining tarkibi. Kirish, asosiy qism, 2 bob, 6 bo’lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. 3 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi Bog‘cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanishiga ko‘ra, bu davrni uch bosqichga ajratish mumkin: - birinchi davr - bu 3-4 yosh oraligida bo‘lib, bola emotsional jihatdan o‘z- o‘zini boshqarishning mustahkamlanishi bilan bog‘liqdir; - ikkinchi davr - bu 4-5 yoshni tashkil qilib axloqiy o‘z-o‘zini boshqarish; - uchinchi davr esa shaxsiy ishchanlik va tadbirkorlik xususiyatining shakllanishi bilan xarakterlanadi. Maktabgacha davrda axloqiy tushunchalar borgan sari qatiylasha boradi. Axloqiy tushunchalar manbai sifatida, ularning ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanayotgan kattalar, shuningdek, tengdoshlari ham bo‘lishi mumkin. Axloqiy tajribalar asosan muloqot, kuzatish, taqlid qilish jarayonida, shuningdek, kattalarning ayniqsa, onalarning maqtovi va tanqidlari ta’sirida o‘tadi va mustahkamlanadi. Bola doimo baho, ayniqsa maqtov olishga harakat qiladi. Bu baho va maqtovlar bolaning muvaffaqiyatga erishishga bo‘lgan harakatlarining rivojlanishida, shuningdek, uning shaxsiy hayoti hamda uning kasb tanlashida ahamiyati juda kattadir. Bog‘cha yoshidagi davrda bolalarda muloqotning yangi motivlari yuzaga keladi. U shaxsiy va ishbilarmonlik motivlaridir. Shaxsiy muloqot motivlari - bu bolaning tashvishga solayotgan ichki muammolari bilan bog‘liq, ishbilarmonlik motivlari esa u yoki bu ishni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan motivlardir. Bu motivlarga asta-sekinlik bilan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash bilan bog‘liq bo‘lgan o‘qish motivlari qo‘yiladi. Bu motivlar ilk bolalik davridan boshlanib, yuzaga keladigan bolalarning tabiiy qiziquvchanligi o‘rnida paydo bo‘ladi. O‘zini namoyon qilish motivlari ham bu yoshda yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu motiv, asosan, bolalarning syujetli-rolli o‘yinlarda asosiy rolni egallashga, boshqalar ustidan rahbarlik qilishga, musobaqaga kirishishga qo‘rqmasligida, nima bo’lganida ham yutishga harakat qilishlarida ko‘rinadi. Maktabgacha yosh davri bolalari uchun kattalar beradigan baholari juda muhim. Bolalar birinchi navbatda 8 Bog‘chadagi tartib, intizom va turli-tuman ta’limiy mashg‘ulotlar bolalarda yuksak ijtimoiy, intellektual, axlokiy va gigiyenik extiyojlarning uyg‘un ravishda yuzaga kelishi uchun sharoit tug‘diradi. Psixologiya nuqtai nazaridan qaraganda, odatlar o‘z mohiyati jihatidan extiyojga yaqin narsalardir. Boshqacha qilib aytganda, turlicha odatlar kundalik xayotda takrorlana berishi natijasida vujudimizga juda singib ketib, extiyojga aylanib qoladi. Shuning uchun bolalarda ijobiy va foydali extiyojlarni tarbiyalash deganda ularda ijobiy va foydali odatlarni xosil kilishni tushunamiz. Bog‘cha yoshidagi davrda xosil kilingan mustaxkam ijobiy odatlar (extiyojlar) kishining butun umri davomida saklanib koladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida qiziqishning xam roli g‘oyat kattadir. Qiziqish, xuddi extiyoj kabi, bolani biror faoliyatga undovchi (xarakatga soluvchi) omillardan biridir. Qiziqish deganda, biz voqelikdagi narsa va xodisalarni birmuncha chuqurrok bilishga qaratilgan maxsus intilishni tushunamiz. Ma’lumki, bolaning yoshi ulg‘ayib, mustaqil harakat qilish imkoniyati oshgan sari, uning atrofidagi narsa va hodisalar bo‘yicha dunyoqarashi kengayib boradi. Bog‘cha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida shu narsalar bilan bevosita amaliy munosobatda bo‘lishga intiladi. Bu urinda shu narsa xarakterliki, bola bilishga tashnaligidan atrofdagi o‘zining haddi sig‘adigan narsalari bilangina emas, balki kattalar uchun mansub bo‘lgan, o‘zining kuchi ham yetmaydigan, haddi sig‘maydigan narsalar bilan ham amaliy munosabatda bo‘lishga intiladi. Masalan: bola avtomashinani yoki tramvayni o‘zi haydagisi, rostakam otta minib yurgisi, uchuvchi bo‘lib, samolyotda uchgisi va rostakam militsioner bo‘lgisi keladi. Tabiiyki bola o‘zidagi bunday ehtiyojlarning birontasini ham haqiqiy yo‘l bilan qondira olmaydi. Bu o‘rinda savol tug‘iladi. Bolalarning tobora ortib borayottan turli ehtiyojlari bilan faoliyat orqali, ya’ni, bolaning o‘yin faoliyati orqaligina hal qilinishi mumkin. Buni quyidagicha izohlab berish mumkin: 17 II.BOB. MAKTAB YOSHIDAGI BOLALAR BILAN TASHKIL ETILADIGAN IJTIMOIY -PEDAGOGIK FAOLIYAT 2.1. . Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy- psixologik faoliyatning xususiyatlari Bola bog‘cha yoshiga yetgach, uning psixik taraqqiyotida jiddiy o‘zgarishlar yuzaga keladi. Chunki xuddi ana shu davrdan boshlab bolaning mustaqil faoliyati anchagina kuchaya boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bola mustaqil faoliyatda bo‘la olishi uchun zarur bo‘lgan ikkita qudratli kuchga ega. Birinchidan, ma’lum darajada o‘ziga bo‘ysundirilgan xarakat apparatiga, ikkinchidan esa, atrofidagi katta odamlar va o‘z tengdoshlari bilan bir qadar erkin munosabatda bo‘la oladigan nutqqa ega. Mana shuning uchun bu yoshdagi bolalarning xulq-atvorlari, xatti-xarakatlari, qiziqish va extiyojlari bog‘chagacha yoshdagi bolalarnikidan keskin farq kiladi. Bu esa, o‘z navbatida, bog‘cha yoshidagi bolalar bilan bog‘chagacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga xam turlicha munosabatda bo‘lishni taqozo qiladi. Bog‘cha yoshidagi davrda bolaning barcha psixik jarayonlari jadal rivojlana borib, uning tashqi muxit bilan bo‘ladigan munosabatlarida anchagina o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. Bir tomondan, bola bog‘cha yoshiga yetgach, kattalarning doimiy yordamlaridan ancha ozod bo‘lib, ulardan bir qadar uzoqlashadi, ikkinchi tomondan, kattalar bilan bo‘lgan munosabatlari murakkab, ko‘p tomonlama xarakter kasb eta boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning psixik jihatdan rivojlanishlarida ularda paydo bo‘ladigan xilma-xil extiyoj va qiziqishlar bolalarni u yoki bu xarakatga undovchi, ularni ishga soluvchi (omil) xisoblanadi. Ma’lumki, ilk yoshdagi bolalarda (yangi chaqaloklarda) asosan organik extiyojlar (masalan: ovqatlanish, tashnalikni qondirish, uxlash kabi)lar mavjud bo‘ladi. Bolaning faoliyat doirasi kengaygan sari atrofidagi narsalarni bilishga qaratilgan extiyojlari xam orta boradi. Bunga sabab bolada turmush tajribasining ozligidir. Xar bir narsa bola uchun yangilik bo‘lib tuyuladi va bola uni xar tomonlama bilib olishga intila boradi. Shuning uchun xam ular juda ko‘p savollar beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida bog‘cha muhiti juda katta rol uynaydi. 16 - birinchidan , bolalarning o‘yin faoliyati qandaydir moddiy mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan faoliyat emas. Shuning uchun bolalarni o‘yinga undovchi sabab (motiv) kelib chiqadigan natija bilan emas, balki shu o‘yin jarayonidagi turli harakatlarning mazmuniga bog‘liqdir; - ikkinchidan esa, bolalar o‘yin jarayonida o‘z ihtiyorlaridagi narsalarni, o‘zlarini qiziqtirgan, ammo kattalargagina mansub bo‘lgan narsalarga aylantirib, xohlaganlaricha erkin faoliyatda bo‘ladilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlari ularning jismoniy va psixik jihatdan garmonik ravishda rivojlanishi uchun birdan-bir vositadir, o‘yin bolalar hayotida shunday ko‘p qirrali faoliyatki, unda kattalarga mansub bo‘lgan mehnat xam, turli narsmar haqida tafakkur qilish, xom-hayol surish, dam olish va xushchaqchaqlik jarayonlarining barchasi o‘yin faoliyatida aniq bo‘ladi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, o‘yin faqat tashqi muhitdagi narsa hodisalarni bilish vositasigina emas, balki qudratli tarbiya vositasi hamdir. Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xislatlari ham shakllanadi. Demak, bog‘chadagi ta’lim-tarbiya ishlarining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Shunday qilib, o‘yin bolalar hayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha, bolalar hayolining o‘zi o‘yin jarayonida yuzaga kelib, rivojlanadigan narsadir. Natijada ular ham o‘zlarining turli o‘yinlari jarayonida o‘xshatma qilib (ya’ni, analogik tarzda), har xil xayoliy narsalarni o‘ylab topadilar (uchar ot, odam mashina, gapiradigan daraxt kabilar). Bundan tashqari, bolalarning turli xayoliy narsalarni o‘ylab chiqarishlari yana shuni anglatadi-ki, ular o‘zlarining har turli uyin faoliyatlarida faqat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chog‘da ehtayojlarini ham aks ettiradilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni yaratishlari odamning (shu jumladan, bolalarning ham) tashqi muhitdagi narsa va hodisalarni aks ettirishi passiv jarayoni emas, balki faol, ijodiy yaratuvchanlik jarayoni ekanligidan dalolat beradi. 18 XULOSA Prezidentimiz o‘zining O‘zbekistonning bugungi istiqlol va istiqbol yo‘lini ifodalovchi boshqa qator ma’ruzalari va asarlarida ham iqtisodiyot bilan ma’naviyat, inson ruhiyatining barkamolligi, hayotning o‘zaro ajralmas, bir-birini to‘ldiradigan, o‘zaro ta’sir va aks ta’sir etadigan muhim omillari ekanligini va ayni paytda bugungi iqtisodiy o‘nglanish, iqtisodiy tiklanish, iqtisodiy rivojlanishni, ma’naviy o‘nglanish, ma’naviy poklanish, ma’naviy yuksalish harakatlari bilan tamomila uyg‘un bo‘lishini ta’minlashning muqarrar ijtimoiy zarurat ekanligini qayta-qayta ta’kidlaydi Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy- pedagogik faoliyat, bolalarning ijtimoiy, axloqiy va emotsional rivojlanishini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Ushbu faoliyatning asosiy maqsadi bolalarga ijtimoiy ko'nikmalarni, jamiyatda o'z o'rnini topish va boshqalar bilan o'zaro munosabatlarni o'rnatish imkoniyatlarini yaratishdan iboratdir. Pedagoglar o'yinlar, interaktiv faoliyatlar, ijtimoiy muloqot va axloqiy qadriyatlarni o'rgatish orqali bolalarga bu jarayonda yordam beradi. Maktabgacha ta'limda ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi bolalarni o'z hissiyotlarini anglash, boshqalar bilan hamkorlik qilish, mas'uliyatni his qilish va jamoaviy ishlash kabi ko'nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan. Bolalar o'zaro aloqalarini o'rganar ekan, ijtimoiy muloqot, empatiya, hurmat, hamjihatlik kabi qadriyatlarni o'zlashtiradilar. Pedagog va oila o'rtasidagi hamkorlik bu jarayonda muhim ahamiyatga ega. Bolalar o'z uyida va ta'lim muassasasida bir xil ijtimoiy qadriyatlar bilan tarbiyalanganida, ular hayotda muvaffaqiyatli va mas'uliyatli shaxslar bo'lib voyaga yetadilar. Shu tariqa, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat nafaqat bolalarning ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirishga, balki ularning axloqiy va emotsional jihatdan sog'lom shaxslar bo'lib ulg'ayishlariga ham zamin yaratadi. 31 1.3. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi Bolaning rivojlanishi qanday bo’ladi, u qanday shakillanadi va unga ta’sir etuvchi omillar nimadan iborat degan muammo qadim zamonlardan beri psixolog va pedagoglarning diqqatini jalb etib kelmoqda. Bolalarning taraqqiy etishini tushintirib berishga uringan keksa nazariy “Bola katta yoshli kishining kichik nushasi” degan so’z bilan tariflanadi. Bu nazariy tarafdorlari bola sifati e’tibori bilan katta yoshli kishidan hech bir farq qilmaydi. Bola bo’yi, shuningdek tasavvurlari, xotirasi, diqqati, tafakkuri va boshqa jarayonlaridan anchayin kichkina bo’lgan katta yoshlik kishilardir deb ko’rsatishga urinadir. Lekin bola psixikasini sifat jihatidan o’ziga hosligini tushintirib bera olmaydilar va taraqqiyotning asosiy sabablarini yoritib bera olmaydilar XVII asrdan boshlab filosofik va psixologik yo’nalishlarda bolaning taraqqiyoti haqida kurash boradi: psixologik yo’nalish tarafdorlari psixik taraqqiyot butunlay muhitga va turmush tajribasiga bog’liq deydilar. Bog‘cha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutq, xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi, Bola ranglarni hali birbiridan yaxshi farq qila olmaydi. Unga ranglarning farqini bilishga yordam beradigan o‘yinchoqlar bershi lozim, rangli kiyimlar berish, rangli xalqalar, qushchalar va shu singari o‘yinchoqlar. Bog‘cha yoshidagi bolalarning turli narsalarni idrok qilishida ularning ko‘zga yaqqol tashlanib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, lekin chuqur tahlil qila olmaydilar. Bog‘cha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik ravishda idrok qilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Bolalar suratlarni idrok qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil qilishga o‘rgatishlari lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini: 1 . Suratning mazmunini (syujetini) to‘g‘ri idrok qilishga; 11 mustahkamlanadi. Bu yoshdagi bolalarning uchun eng yaxshi daqiqalari va muvaffaqiyat bilan bog‘liq bo‘lgan musobaqa o‘yinlarining ahamiyatligidir. Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqalar juda katta ahamiyatga ega bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyata erishish motivlari shakllanadi va mustahkamlanadi. Bu yoshdaga bolalar uchun eng yoqimli vaqt - yutish va muvaffaqiyat bo‘lgan musobaqa uyinlarining ham ahamiyati juda katta. Katta bog‘cha yoshida konstruktorlik uyinlari asta-sekinlik bilan mehnat faoliyatiga aylanib boradi. uyinda bola sodda lmehnat ko‘nikma va malakalarini egallay boshlaydi, predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur namunalari rivojlana boradi. 3-7 yoshli bolalarning psixik rivojlanishida badiiy-ijodiy faoliyat turi bo‘lgan musiqaning ahamiyati ham juda kattadir. Musiqa orqali bolalar ashula aytishga, musiqa ohangiga mos -ritmik harakatlar qilishga urganadilar. 3-7 yoshlik davrida bolalarning asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda kechadi: - predmetlarni o‘rganishi ; - individual predmetli o‘yinlar, jamoa syujetli-rolli o‘yinlar ; - individual va guruhiy ijod ; - musobaqa o’yinlari; - muloqot o‘yinlari ; - uy mexnati . Bog‘cha yoshidagi bolalariing o‘yin faoliyatlari haqida gapirar ekanmiz, albatta ularning o‘yinchog‘i masalasiga ham to‘xtab o‘tish kerak. Bolalarga o‘yinchoqlarni berishda ularning yosh xususiyatlarini, taraqqiyot darajalarini va ayni paytda ularni ko‘proq nimalar qiziqtirishini hisobga olish kerak. Ma’lumki, 1-3 yoshdagi bolalar hali tashqi muhitni juda oz uzlashtirgan buladilar, ular hali ko‘p narsalarning rangini, hajmini ham yaxshi ajrata olmaydilar O‘yin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol shakli bulgan ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallashi uchun odam, avvalo, yetarli darajada nutqni egallagan bo‘lishi, ma’lum malakalar, uquvlar va 21 I.BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHDAGI BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN IJTIMOIY TA’LIM TARBIYANING ROLI 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy ta’lim tarbiyaning o’rni. Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va etuk maktabda o’qishga tayyorgarlik darajasida shakllantirish maqsadida tashkil etiladi. Ushbu ta’lim bolaning olti – etti yoshga to‘lgunga qadar oilada maktabgacha ta’lim muassasalari (yaslilar uch yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun bolalar bog‘chalari 3 yoshdan 6-7 yoshgacha bo‘lgan bola uchun) va mulk shaklidan qat’iy nazar ta’lim muassasalarida olib boriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar rivojlanadilar va ta’lim – tarbiya oladilar. Ularning sog‘ligi mustahkamlanadi o‘z – o’ziga xizmat kursatish ko‘nikmalarini hosil qiladi. Ularda mehnatga muhabbat uyg‘onadi. Kattalarga hurmat vatanparvarlik to‘yg‘ulari tarbiyalanadi. Bolalar maktab ta’limi uchun tayyorgarlik ko‘radilar. Maktabgacha ta’lim sog‘lom, har tomonlama etuk bolalarni tarbiyalash uchun zarur tashkiliy, uslubiy, psixologik, pedagogik shart-sharoitlar yaratadi. Bolalarni maktabda muntazam ravishda ta’lim olishga tayyorlashda ota-onalarga yordam beradi. Maktabgacha ta’limning bizga ma’lum quyidagi vazifalari mavjud: - bolalarni xalqning boy milliy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash; - bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish; - maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash; - bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish; - bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘ini ta’minlash. Bolaning rivojlanishi bola hayotining dastlabki kunlaridanoq boshlanadi: Bu davrlarda bolaning nutqi ham tez rivojlanadi. Bolaning ilk yoshlik chog`ida to`g`ri, mavridi bilan o`sishi uning hayot sharoitiga, tevarak atrofdagi kattalarning aktiv, biror maqsadga qaratilgan ta'sir ko`rsatishiga bog`liq. Bola uchun zarur sharoit yaratish, kattalarning unga bevosita ta'sir ko`rsatishi natijasida 4 Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez qilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez qilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga qiljngan sayohatlarda turli narsalarni bir-biri bilan taqqoslaydilar, analiz hamda sintez qilib ko‘rishga intiladilar. Agar 2 yashar bolaning so‘z boyligi taxminai 250 tadan 400 tagacha bo‘lsa, 3 yashar bolaning so‘z boyligi 1000 tadan 1200 tagacha, 7 yashar bolaning so‘z zahirasi 4000 taga yetadi, Demak, bog‘cha yoshi davrida bolaning nutqi ham mikdor, ham sifat jihatidan ancha takomillashadi. Bog‘cha yoshidagi bolalar nutqining o‘sishi oilaning madaniy saviyasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq. Kattalar bolalar nutqini o‘stirish bilan shug‘ullanar ekanlar, bog‘cha yoshidagi bolalarning ba’zi hollarda o‘z nutq sifatlarini to‘la idrok eta olmasliklarini unutmasliklari kerak. Bundan tashqari, bolalarda murakkab nutq tovushlarini bir- biridan farq qilish qobiliyati ham hali to‘la takomillashmagan bo‘ladi. Tili chuchuklikni tuzatishning eng muhim shartlaridan biri, bola bilan to‘la va to‘g‘ri talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir. Bog‘cha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutq, xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi, Bola ranglarni hali birbiridan yaxshi farq qila olmaydi. Unga ranglarning farqini bilishga yordam beradigan o‘yinchoqlar bershi lozim, rangli kiyimlar berish, rangli xalqalar, qushchalar va shu singari o‘yinchoqlar. Bog‘cha yoshidagi bolalarning turli narsalarni idrok qilishida ularning ko‘zga yaqqol tashlanib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, lekin chuqur tahlil qila olmaydilar. Bog‘cha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik ravishda idrok qilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Bolalar suratlarni idrok qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil qilishga o‘rgatishlari lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini: 1 . Suratning mazmunini (syujetini) to‘g‘ri idrok qilishga; 13 Bolaning uning atrofidagi kishilar bilan xilma-xil munosabatlari yuzaga kelib, bu munosabatlar asosida turli xil motivlar yotadi. Bularning hammasi bolaning individualligini tashkil etib, uning boshqa bolalardan nafaqat intellektya, balki axloqiy motivatsion jihatdan farqlanadigan shaxsga aylantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsi rivojlanishining asosiy o‘zgarishlari, ularning o‘z shaxsiy sifatlari, layoqatlari, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarini anglash, o‘zini-o‘zi anglashi kabi xislarning yuzaga kelishi hisoblanadi. Respublikamizda maktabgacha ijtimoiy tarbiya muassasalari ta’lim –tarbiya ishining keng dasturini amalga oshiradi va bolalarni maktab ta’limiga tayyorlaydi. Xozirgi vaktda yuz berayotgan ijtimoiy va iktisodiy uzgarishlar halq ta’limining butun tizimini yoshlar va bolalarni tarbiyalash, ularga ta’lim-tarbiya berish ishini takomillashtirishni Pedagogik jixatdan diagnostika qilish va Pedagogik korreksiya ishlarini amalga oshirishni takozo etmokda. Bu vazifa xalq Ta’limning boshlangich bugini bo’lgan maktabgacha ta’lim muassasalariga xamisha maktab Bilan uzviy boglangan holda ishlab kelganlar. Bohcha bilan maktab o’rtasida urnatilgan izchil aloqaning xar tomonlamaligi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash vazifasini muvafakkiyatli amalga oshirishning asosiy shartidir. Ta’limga Pedagogik tayyorgarlik, deganda bolaning ob’ektiv va sub’ektiv jixatdan maktab talabiga munosibligi nazarda tutiladi. U maktab ta’limiga avval Pedagogik jixatdan tayyorlanadi. Uning tayyorgarlik darajasi bolalar bohchasi psixologi tomonidan Pedagogik diagnostika kilinadi. Ushbu jarayonida lozim bulgan sabab Pedagogik korreksiya ishlari amalga oshiriladi. Binobarin, bolaning psixikasi bu davrda ilm olishga yetarli darajada rivojlangan buladi. Psixolog bu yoshdagi bola idrokining utkirligi, rivojlanligi, sezgisining anikligi, kizikuvchanligi, dilkashligi, xayrixoxligi, ishonuvchanligi, xayolining yorkinligi, xotirasining kuchligigi, tafakkurining yakkolligi darajasini Pedagogik jixatdan diagnostika kiladi. Maktab ta’limiga tayyorlanayotgan bolada dikkat nisbatan uzok muddatli, shartli, barkaror buladi. Pedagogik diagnostika ishlarini olib borayotgan psixolog bu narsani nazardan chetda koldirmasligi lozim. Chunonchi, bola dikkatining xususiyati rolli va syujetli uyinlarda, rasm chizish, kurish, yasash mashgulotlarida, loy, 28

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat

Купить