Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	171.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	06 Dekabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

orazaliyeva shaxnoza

Ro'yxatga olish sanasi 15 Fevral 2024

10 Sotish

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat

Sotib olish

MAVZU: MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI BOLALAR BILAN
OLIB BORILADIGAN IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYAT
MUNDARIJA

KIRISH ........................................................................................................................................ 2
I.BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHDAGI BOLALAR BILAN OLIB
BORILADIGAN IJTIMOIY TA’LIM TARBIYANING ROLI ................................................. 4
1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy ta’lim tarbiyaning o’rni. ................................. 4
1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi ....................................................... 8
1.3. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi ..................................... 11
II.BOB. MAKTAB YOSHIDAGI BOLALAR BILAN TASHKIL ETILADIGAN IJTIMOIY -
PEDAGOGIK FAOLIYAT ....................................................................................................... 16
2.1. . Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy- psixologik faoliyatning xususiyatlari ........... 16
2.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlash muammolari, Pedagogik
korreksiyasi ................................................................................................................................ 25
XULOSA .................................................................................................................................... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ............................................................... 32

KIRISH
Pedagogika fanining tobora ijtimoiy hayotda barkaror, ustuvor ahamiyat kasb
etishi munosabati bilan korreksion psixologiyaning roli ortib bormoqda, natijada
nazariyot bilan amaliyot o’rtasidagi jips aloqa uyg’unlikka ega bo’lmoqda.
Pedagogik xizmat ikki muxim funksiya bajarish bilan boshqa psixologiya
soxalaridan farqlanib turadi, shuningdek, u tarmoqlarning sintezi sifatida
gavdalanadi. Uning asosiy funksiyasidan biri – ijtimoiy hayotning turli jabxalarida
(ta’lim tizimi, tibbiyot muassasalari, sanoat, kishlok xujaligi, sport, transport va
xokazo) Pedagogik amaliy xizmatni tashkil qilishdir. Pedagogik xizmatning
ikkinchi funksiyasi u yoki bu muassasa xususiyatidan kelib chiqib ilmiy-tadqiqot
ishlarini o’tkazish, natijalarni taxlil qilish, psixologiya fanini yangi ma’lumotlar,
qonuniyatlar bilan boyitishdir. Pedagogik xizmatning tatbiqiy jixatlari halq ta’limi
tizimi, ishlab chiqarish korxonalari, tibbiyot muassasalari, transport (xavo yullari,
avtomobil, temir yul va suv transporti va boshqalar), oila, sport qo’mitasi singari
tashkilotlarda o’z ifodasini topmoqda. Xuddi shu maqsad moxiyatiga ko’ra,
psixologiya bo’yicha bakalavrlar, magistrlar tayyorlash uchun tashkiliy
psixologiyadan saboq berish, amaliy ko’nikmalar shakllantirish davr talabiga
aylanib qolmoqda. O’zbekiston Respublikasining universitetlarida psixolog
mutaxassislar tayyorlashda ilg’or jaxon amaliyotidan foydalanish, etno Pedagogik ,
xududiy xususiyatlarni hisobga olgan holda muayyan ilmiy nazariyalar ishlab
chiqish, insonlarga ta’sir o’tkazishning yangi texnologiyasini yaratish maqsadga
muvofiq.
Kurs ishining dolzarbligi. Maktabgacha tarbiya davri — bolaning
shaxsiyatini shakllantirishning muhim bosqichi bo‘lib, bu davrda bolalar ko‘p
ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘zlashtiradi, o‘z hissiyotlarini anglab, boshqalar bilan
samarali muloqot qilishni o‘rganadilar.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-
pedagogik faoliyatning dolzarbligi bolalar tarbiyasida jismoniy, aqliy, axloqiy va
emotsional rivojlanishning asosini yaratadi. Bu yoshda bolalarda ijtimoiy
ko‘nikmalarni rivojlantirish, mustahkamlash va axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish,
2

kelajakda ular uchun muvaffaqiyatli, mas'uliyatli va ijtimoiy faol shaxslar bo‘lib
ulg‘ayishlariga zamin yaratadi. Bu jarayonni samarali tashkil etish pedagoglar va
ota-onalar o‘rtasida yaxshilangan hamkorlikni taqozo qiladi.
Kurs ishining predmeti - maktabgacha tarbiya yoshi davrida faoliyat olib
boruvchi tarbiyachilar va maktab amaliyotchi pedagoglarining faoliyati
samaradorligini oshirishdir.
Kurs ishining ob’ekti - Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachilari va
maktab amaliyotchi pedagoglarining faoliyati tashkil etadi.
Kurs ishining maqsadi – Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning
ijtimoiy muhitga moslashuvini ta’minlash, axloqiy qadriyatlarni shakllantirish, va
bolalar o‘rtasida o‘zaro hurmat va hamkorlikni rivojlantirish.
Kurs ishining vazifasi -
Bolalarni o‘zaro muloqot qilishga o‘rgatish.
Bolalarga ijtimoiy rollarni tushuntirish va ularga mos vazifalar berish.
Bolalarda jamiyatda to‘g‘ri o‘rin egallash va o‘zaro hurmatni shakllantirish.
Axloqiy qoidalarni o‘rgatish va amalda qo‘llash
Kurs ishining tarkibi. Kirish, asosiy qism, 2 bob, 6 bo’lim, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan.
3

I.BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHDAGI BOLALAR BILAN
OLIB BORILADIGAN IJTIMOIY TA’LIM TARBIYANING ROLI
1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy ta’lim tarbiyaning o’rni.
Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va etuk maktabda o’qishga
tayyorgarlik darajasida shakllantirish maqsadida tashkil etiladi. Ushbu ta’lim
bolaning olti – etti yoshga to‘lgunga qadar oilada maktabgacha ta’lim muassasalari
(yaslilar uch yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun bolalar bog‘chalari 3 yoshdan 6-7
yoshgacha bo‘lgan bola uchun) va mulk shaklidan qat’iy nazar ta’lim
muassasalarida olib boriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar
rivojlanadilar va ta’lim – tarbiya oladilar. Ularning sog‘ligi mustahkamlanadi o‘z –
o’ziga xizmat kursatish ko‘nikmalarini hosil qiladi. Ularda mehnatga muhabbat
uyg‘onadi. Kattalarga hurmat vatanparvarlik to‘yg‘ulari tarbiyalanadi. Bolalar
maktab ta’limi uchun tayyorgarlik ko‘radilar. Maktabgacha ta’lim sog‘lom, har
tomonlama etuk bolalarni tarbiyalash uchun zarur tashkiliy, uslubiy, psixologik,
pedagogik shart-sharoitlar yaratadi. Bolalarni maktabda muntazam ravishda ta’lim
olishga tayyorlashda ota-onalarga yordam beradi. Maktabgacha ta’limning bizga
ma’lum quyidagi vazifalari mavjud:
- bolalarni xalqning boy milliy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy
qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash;
- bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;
- maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish
mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash;
- bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin
ifodalash malakalarini shakllantirish;
- bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘ini ta’minlash. Bolaning rivojlanishi
bola hayotining dastlabki kunlaridanoq boshlanadi:
Bu davrlarda bolaning nutqi ham tez rivojlanadi. Bolaning ilk yoshlik
chog`ida to`g`ri, mavridi bilan o`sishi uning hayot sharoitiga, tevarak atrofdagi
kattalarning aktiv, biror maqsadga qaratilgan ta'sir ko`rsatishiga bog`liq. Bola
uchun zarur sharoit yaratish, kattalarning unga bevosita ta'sir ko`rsatishi natijasida
4

bolada birinchi tabassum yuzaga keladi, u buyumlar bilan o`ynaydi, harakatlari,
nutqi, rivojlanadi. Bolaning rivojlanishi uning ta'lim va tarbiyasi bilan belgilanadi.
Buni bola hayotining birinchi oylaridanoq boshlash kerak. Ilk yoshdagi bolalarning
birinchi xususiyati ularning jismoniy va nerv-psixik rivojlanishi o`rtasida
mustahkam aloqa bo`lishidadir. Insonni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash,
xalqimizning azaliy orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va
madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o’rgatish, ularni komillikka yetaklash
yo’llari, qonun qoidalarini muttasil izlaganlar.Chunki insonning ma’rifatli va
ma’naviy komillikka erishishi pedagogika fanining yetakchiligida amalga
oshiriladi. Tarbiya haqida mashhur pedagog Abdulla Avloniy tarbiyaga alohida
e’tibor berib : «Tarbiya yo hayot yo momot yo najot yo halokat yo saodat yo
falokar masalasidir»1 - degan edi. Bola tarbiyasi xususida sharq va g’arb olimlari,
allomalari o’zlarining fikrlari qarashlarini bayon etib ketishgan.1934-yilda
takomillashtirilgan “Tarbiyalash programmasi” nashr etildi. Unda bolalar
bog’chasida bolalarning ko’p qirrali hayotini tashkil etish va uning mazmuni
masalalariga katta e’tibor berildi. Qur'oni Karim va Hadislarda ham ta’lim-tarbiya
jarayoniga alohida to’htalib o’tilgan.
Ilm-ulug’ hikmat, ilm-iymon, e’tiqod.Demak, din asosini ham ta’lim ilm
tashkil etadi. Beshikdan qabrgacha ilm izla kabi ibratli so’zlar ham hayotiy tajriba
asosida yuzaga kelgan deb ayta olamiz. MAKTAB TA’LIM TASHKILOTI dagi
asosiy vazifasi - hamisha ijobiy holatda bo’lish, o’qitish, o’rgatish va o’rganishdir.
Demak, ular maktab ta’lim tashkilotidagi jo’shqin faoliyatning boshqaruvchisidir.
Bu borada mohir boshqaruvchi bo’lish murabbiy va tarbiyachilarning baxti hamdir.
Bu jo’shqin faoliyat yana shunisi bilan ahamiyatliki, maktab ta’lim tashkilotida
bolalarning o’zaro va murabbiy hamda tarbiyachilari bilan bo’ladigan
munosabatlari yanada chuqurroq va mazmundorroq bo’ladi. Bolalarda o’z-o’zini
o’rganish va tarbiyalashga ishtiyoq kuchayadi. uchun yaqin maslahatchi, yo’l
ko’rsatuvchi, yaqin kishiga, o’rtoqga, do’stga aylanadi. Barchaga ma’lumki, bolani
maktabda muvaffaqiyatli o’qishi maktabgacha tarb iya davridagi tayyorgarlik
darajasiga bog’liq. Bolani maktabda o’qishga hayot ning yangi bosqichiga
5

tayyorlash uning shaxsi rivojlanishining barcha tomonlarini o’z ichiga oladi va
maktabgacha tarbiya davrida am alga oshiriladi. Bolani maktabda o’qishga
tayyorlashda uning aqliy jihatdan tayyorligi 3 ta asosiy komponentdan, ya’ni: uni
o’rab turgan tabiat, odamlar hayoti.
Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta’limiga o’tishi hamisha uning
hayoti, xulqi, qiziqishi va kundalik munosabatlarida anchagina jiddiy
o’zgarishlarni yuzaga keltiradi. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolani
bog’chad a yoki uydayoq maktab ta’limiga tayyorlash jarayonida uncha qiyin
bo’lmagan bil im, tushuncha, ko’nikma va malakalar bilan tanishtirish, o’z
navbatida bolada kechadigan moslashuv davri jiddiy qiyinchiliklarsiz o’tishga
yordam beradi
Kattalar va tengdoshlari bilan bo‘lgan munosabat orqali bola ahloq
me’yorlari, kishilarni anglashi, shuningdek, ijobiy va salbiy munosabatlar bilan
tanisha boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bola endi o‘z gavdasini yaxshi boshqara
oladi. Uning harakati muvofiqlashtirilgan holda bo‘ladi. Bu davrda bolaning nutqi
jadal rivojlana boshlaydi. U yangiliklarni egallashga nisbatan o‘zi bilganlarini
mustahkamlashga ehtiyoj sezadi. O‘zi bilgan ertagini qayta-qayta eshitish va
bundan zerikmaslik, shu davrdagi bolalarga xos xususiyatdir .
Bog‘cha yoshidagi bolalarning ehtiyojlari va qiziqishlari jadal ravishda
ortab boradi, Bu avvalo keng doiraga chiqish ehtiyoji, munosabatda bo‘lish,
o‘ynash ehtiyojlarinig mavjudligidir. Bog‘cha yoshidagi bolalar nutqni bir muncha
to‘la o‘zlashtirganlari va haddan tashqari harakatchanliklari tufayli ularda o‘zlariga
yaqin bo‘lgan katta odamlar va tengdoshlari bilan munosabatda bo‘lish ehtiyoji
tug‘iladi. Ular tor doiradan kengroq doiradagi munosabatlarga intila boshlaydilar.
Ular endi qo‘ni-qo‘shnilarning bolalari bilan ham jamoa bo’lib o’ynashga harakat
qiladilar.
Hamma narsani bilib olishga bo‘lgan ehtiyoj kuchayadi. Bog‘cha yoshidagi
bola tabiatiga xos bo‘lgan kuchli ehtiyojlardan yana biri, uning har narsani yangilik
sifatida ko‘rib, uni har tomonlama bilib olishga intilishidir.
6

Bog‘cha yoshidagi bolalar hayotida va ularning psixik jihatidan o‘sishida
qiziqishning roli kattadir. Qiziqish huddi ehtiyoj kabi, bolaning biror faoliyatga
undovchi omillardan biridir. Shuning uchun ham qiziqishni bilish jarayoni bilan
bog‘liq bo‘lgan murakkab psixik hodisa desa bo‘ladi.
Bolaning kamol topishida qiziqishning ahamiyati shundaki, bola qiziqqan
narsasini mumkin qadar chuqurroq bilishiga intiladi va uzoq vaqt davomida
qiziqqan narsasi bilan shug‘ullanishdan zerikmaydi, Bu esa o‘z navbatida bolaning
diqqati hamda irodasi kabi muhim xislatlarni o‘stirishga va mustahkamlashiga
yordam beradi.
7

1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi
Bog‘cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanishiga ko‘ra, bu davrni uch
bosqichga ajratish mumkin:
- birinchi davr - bu 3-4 yosh oraligida bo‘lib, bola emotsional jihatdan o‘z-
o‘zini boshqarishning mustahkamlanishi bilan bog‘liqdir;
- ikkinchi davr - bu 4-5 yoshni tashkil qilib axloqiy o‘z-o‘zini boshqarish;
- uchinchi davr esa shaxsiy ishchanlik va tadbirkorlik xususiyatining
shakllanishi bilan xarakterlanadi.
Maktabgacha davrda axloqiy tushunchalar borgan sari qatiylasha boradi.
Axloqiy tushunchalar manbai sifatida, ularning ta’lim-tarbiyasi bilan
shug‘ullanayotgan kattalar, shuningdek, tengdoshlari ham bo‘lishi mumkin.
Axloqiy tajribalar asosan muloqot, kuzatish, taqlid qilish jarayonida, shuningdek,
kattalarning ayniqsa, onalarning maqtovi va tanqidlari ta’sirida o‘tadi va
mustahkamlanadi. Bola doimo baho, ayniqsa maqtov olishga harakat qiladi. Bu
baho va maqtovlar bolaning muvaffaqiyatga erishishga bo‘lgan harakatlarining
rivojlanishida, shuningdek, uning shaxsiy hayoti hamda uning kasb tanlashida
ahamiyati juda kattadir.
Bog‘cha yoshidagi davrda bolalarda muloqotning yangi motivlari yuzaga
keladi. U shaxsiy va ishbilarmonlik motivlaridir. Shaxsiy muloqot motivlari - bu
bolaning tashvishga solayotgan ichki muammolari bilan bog‘liq, ishbilarmonlik
motivlari esa u yoki bu ishni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan motivlardir. Bu
motivlarga asta-sekinlik bilan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash bilan
bog‘liq bo‘lgan o‘qish motivlari qo‘yiladi. Bu motivlar ilk bolalik davridan
boshlanib, yuzaga keladigan bolalarning tabiiy qiziquvchanligi o‘rnida paydo
bo‘ladi. O‘zini namoyon qilish motivlari ham bu yoshda yaqqol namoyon bo‘ladi.
Bu motiv, asosan, bolalarning syujetli-rolli o‘yinlarda asosiy rolni egallashga,
boshqalar ustidan rahbarlik qilishga, musobaqaga kirishishga qo‘rqmasligida, nima
bo’lganida ham yutishga harakat qilishlarida ko‘rinadi. Maktabgacha yosh davri
bolalari uchun kattalar beradigan baholari juda muhim. Bolalar birinchi navbatda
8

ma’naviy axloq me’yor va qoidalarini, o‘z majburiyatlariga munosabat, kun
tartibiga rioya etish, hayvon va narsalar bilan muomala qilshp me’yorini
egallaydilar. Bunday me’yorlarni egallash bu yoshdagi bolalar uchun qiyin
hisoblanib, ularni yaxshi o‘zlashtirishi uchun syujetli-rolli o‘yinlar yordam berishi
mumkin. Bog‘cha yopshning oxirlariga kelib, ko‘pchilik bolalarda aniq bir axloqiy
qarashlar tarkib topadi, shuningdek, odamlarga munosabat bilan bog‘liq bo‘lgan
shaxsiy sifatlar ham shakllanadi. Kishilarga nisbatan diqqat-e’tibor, mehribon
bulishi xususiyatidir. Katta yoshdagi brlalar ko‘p hollarda o‘z xatti-harakatlari
sabablarini tushuntirib bera oladilar.
3-3,5 yoshlar oraligida o‘zlarining muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklariga
o‘z munosabatlarini bildiradilar va bu munosabat, asosan, ularning uzlariga
beradigan baholari asosida shakllanadi. 4 yoshli bolalar esa o‘z imkoniyatlarini real
baholay oladilar. Lekin, 4-5 yoshli bolalar hali shaxsiy xususiyatlarini idrok
e'shshga va baholashga qodir emaslar, shuningdek o‘zlari haqida ma’lum bir
xulosani bera olmaydilar. o‘z-o‘zini anglash layoqati katta bog‘cha yoshidan
rivojlanib, avval u qanday bo‘ld-anini va kelajakda qanday bo‘lishini fikrlab
ko‘rishga harakat qiladi. Bu esa bolalar beradigan “Men kichkina paytimda qanlay
bo‘lgan edim?”, “Men katta bo‘lganimda qanday bo‘laman?» singari savollarida
ko‘rinadi. Kelajak haqida fikr yuritib, bolalar kelgusida kuchli, jasur, aqlli va
boshqa qimmatli insoniy fazilatlarga ega bo’lishiga harakat qiladilar.
Kichik va o‘rta Bog‘cha yoshida bola xarakterining shakllanishi davom etadi.
U asosan, bolalarning kattalar xarakterini kuzatishlari asosida tarkib topadi. Shu
yillardan boshlab, bolada, ahamiyatli hisoblangan - iroda, mustaqillik va
tashabbuskorlik kabi ahamiyat shaxsiy xususitlar rivojlana boshlaydi. Katta
bog‘cha yoshida bola atrofidagi odamlar bilan turli faoliyatlarda muloqot va
munosabatlarga kirishishga o‘rgana boshlaydi. Bu esa unga kelajakda odamlar
bilan muloqotga kirisha olishida, ish bo‘yicha va shaxsiy munosabatlarini samarali
o‘rnata olishida foyda keltiradi. Bu yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishida
ularning ota-onalari haqidagi fikrlari va ularga beradigan baholari nihoyatda
ahamiyatlidir.
9

Bog‘cha yoshidagi bolalarning xayoli asosan, ularning turli-tuman o‘yin
faoliyatlarida o‘sadi. Biroq, shu narsa diqqatga sazovorki, agar bog‘cha yoshidagi
bolalarda xayol qilish qobiliyati bo‘lmaganda edi, ularning xayoli ham xilma-xil
bo‘lmas edi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning xayollari turli xil mashg‘ulotlarda ham
o‘sadi. Masalan, bog‘cha yoshidagi bolalar loydan turli narsalar yasashni, qumdan
turli narsalar qurib o‘ynashni va rasm solishni yaxshi ko‘radilar, Ana shunday
mashg‘ulotlar bolalar xayolining o‘sishiga faol ta’sir qiladi.
Bog‘cha yoshidagi bolalar xayolining o‘sishiga faol ta’sir qiluvchi omillardan
yana biri - ertaklardir. Bolalar hayvonlar haqidagi turli ertaklarni eshitganlarida shu
ertaklardagi obrazlarga nisbatan ma’lum munosabatlari yuzaga keladi.
Katta bog‘cha yoshidagi bolalarda burch hissi - «nima yaxshi-yu», «nima
yomon»ligini anglashlari bilan ularning axloqiy tasavvurlari orasida bog‘liqlik bor.
Katta odamlar tomonidan buyurilgai biron topshiriqni bajarganlarida mamnunlik,
shodlik tuyg‘ulari paydo bo‘lsa, biron tartib qoidani buzib qo‘yganlarida xafalik,
ta’bi xiralik hissi tug‘iladi.
Shuningdek, bog‘cha yoshidagi bolalarda ma’naviy hissiyotlardan o‘rtoqlik,
do‘stlik va jamoachilik hislari ham yuzaga kela boshlaydi. Bolaning Bog‘cha
yoshidagi davrida estetik hissiyotlari ham ancha tez o‘sadi, Bog‘cha yoshidagi
bolalarda estetik hislarning namoyon bo‘lishini, ayniqsa, ularning chiroyli, yangi
kiyim-bosh kiyganlarida juda yaqqol ko‘rish mumkin.

10

1.3. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi
Bolaning rivojlanishi qanday bo’ladi, u qanday shakillanadi va unga ta’sir
etuvchi omillar nimadan iborat degan muammo qadim zamonlardan beri psixolog
va pedagoglarning diqqatini jalb etib kelmoqda. Bolalarning taraqqiy etishini
tushintirib berishga uringan keksa nazariy “Bola katta yoshli kishining kichik
nushasi” degan so’z bilan tariflanadi. Bu nazariy tarafdorlari bola sifati e’tibori
bilan katta yoshli kishidan hech bir farq qilmaydi. Bola bo’yi, shuningdek
tasavvurlari, xotirasi, diqqati, tafakkuri va boshqa jarayonlaridan anchayin kichkina
bo’lgan katta yoshlik kishilardir deb ko’rsatishga urinadir. Lekin bola psixikasini
sifat jihatidan o’ziga hosligini tushintirib bera olmaydilar va taraqqiyotning asosiy
sabablarini yoritib bera olmaydilar XVII asrdan boshlab filosofik va psixologik
yo’nalishlarda bolaning taraqqiyoti haqida kurash boradi: psixologik yo’nalish
tarafdorlari psixik taraqqiyot butunlay muhitga va turmush tajribasiga bog’liq
deydilar.
Bog‘cha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur,
nutq, xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi, Bola ranglarni hali
birbiridan yaxshi farq qila olmaydi. Unga ranglarning farqini bilishga yordam
beradigan o‘yinchoqlar bershi lozim, rangli kiyimlar berish, rangli xalqalar,
qushchalar va shu singari o‘yinchoqlar.
Bog‘cha yoshidagi bolalarning turli narsalarni idrok qilishida ularning ko‘zga
yaqqol tashlanib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, lekin
chuqur tahlil qila olmaydilar.
Bog‘cha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik
ravishda idrok qilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Bolalar suratlarni idrok
qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil qilishga o‘rgatishlari
lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini:
1 . Suratning mazmunini (syujetini) to‘g‘ri idrok qilishga;
11

2. Suratning umumiy ko‘rinishida har bir tasvirlangan narsalarning
o‘rnini to‘g‘ri idrok qilishga;
3. Tasvirlangan narsalar o‘rtasidagi munosabatlarni to‘g‘ri idrok qilishga
qaratish kerak.
Diqqat har qanday faoliyatamizning doimiy yo‘ldoshidir, Shuning uchun
diqqatning inson hayotidagi ahamiyati benihoya kattadir. Bog‘cha
yoshidagi bolalar diqqati asosan ixgiyorsiz bo‘ladi. Bog‘cha yoshidagi
bolalarda ixtiyoriy diqqatning o‘sib borishi uchun o‘yin juda kdtta ahamiyatga ega.
o‘yin paytida bolalar diqqatlarini bir joyga to‘plab, o‘z tashabbuslari bilan ma’lum
maqsadlarini ilgari suradilar.
Bu yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning o‘z oldiga
qo‘ygan yangi talablari asosida takomillasha boradi.
Bog‘cha yoshidagi bolalarning tafakkuri va uning rivojlanishi o‘ziga xos
xususiyatga ega.
Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi.
Buning sababi, birinchidan, bog‘cha yoshidagi bolalarda turmush tajribasining
nisbatan ko‘payishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutqining yaxshi rivojlangan
bo‘lishi, uchinchidan esa, imkoniyatiga ega bo‘lishlaridir.
Bog‘cha yoshidagi bolalarda har sohaga doir savollarning tug‘ilishi ular
tafakkurining faollashayotganligidan darak beradi. Bola o‘z savoliga javob topa
olmasa yoki kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar, undagi qiziquvchanlik
so‘na boshlaydi.
Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron
qolish va natyajada turli savollarning tug‘ilishi tufayli paydo bo‘ladi. Ko‘pgina ota-
onalar va ayrim tarbiyachilar agarda bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar, «ko‘p
mahmadona bo‘lma», «sen bunday gaplarni qaerdan o‘rganding», deb koyib
beradilar. Natijada bola o‘ksinib, o‘z bilganicha tushunishga harakat qiladi. Ayrim
tortinchoq bolalar esa hech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli
magshulotlar va sayohatlarda kattalarning o‘zlari savol ham berishlari va shu bilan
ularni faollashtirishlari lozim.
12

Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez
qilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez
qilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini
faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga qiljngan
sayohatlarda turli narsalarni bir-biri bilan taqqoslaydilar, analiz hamda sintez qilib
ko‘rishga intiladilar. Agar 2 yashar bolaning so‘z boyligi taxminai 250 tadan 400
tagacha bo‘lsa, 3 yashar bolaning so‘z boyligi 1000 tadan 1200 tagacha, 7 yashar
bolaning so‘z zahirasi 4000 taga yetadi, Demak, bog‘cha yoshi davrida bolaning
nutqi ham mikdor, ham sifat jihatidan ancha takomillashadi. Bog‘cha yoshidagi
bolalar nutqining o‘sishi oilaning madaniy saviyasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq.
Kattalar bolalar nutqini o‘stirish bilan shug‘ullanar ekanlar, bog‘cha yoshidagi
bolalarning ba’zi hollarda o‘z nutq sifatlarini to‘la idrok eta olmasliklarini
unutmasliklari kerak. Bundan tashqari, bolalarda murakkab nutq tovushlarini bir-
biridan farq qilish qobiliyati ham hali to‘la takomillashmagan bo‘ladi. Tili
chuchuklikni tuzatishning eng muhim shartlaridan biri, bola bilan to‘la va to‘g‘ri
talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir.
Bog‘cha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur,
nutq, xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi, Bola ranglarni hali
birbiridan yaxshi farq qila olmaydi. Unga ranglarning farqini bilishga yordam
beradigan o‘yinchoqlar bershi lozim, rangli kiyimlar berish, rangli xalqalar,
qushchalar va shu singari o‘yinchoqlar.
Bog‘cha yoshidagi bolalarning turli narsalarni idrok qilishida ularning ko‘zga
yaqqol tashlanib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, lekin
chuqur tahlil qila olmaydilar.
Bog‘cha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik
ravishda idrok qilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Bolalar suratlarni idrok
qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil qilishga o‘rgatishlari
lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini:
1 . Suratning mazmunini (syujetini) to‘g‘ri idrok qilishga;
13

2. Suratning umumiy ko‘rinishida har bir tasvirlangan narsalarning
o‘rnini to‘g‘ri idrok qilishga;
3. Tasvirlangan narsalar o‘rtasidagi munosabatlarni to‘g‘ri idrok qilishga
qaratish kerak.
Diqqat har qanday faoliyatamizning doimiy yo‘ldoshidir, Shuning uchun
diqqatning inson hayotidagi ahamiyati benihoya kattadir. Bog‘cha yoshidagi
bolalar diqqati asosan ixgiyorsiz bo‘ladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarda ixtiyoriy
diqqatning o‘sib borishi uchun o‘yin juda kdtta ahamiyatga ega. o‘yin paytida
bolalar diqqatlarini bir joyga to‘plab, o‘z tashabbuslari bilan ma’lum maqsadlarini
ilgari suradilar.
Bu yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning o‘z oldiga
qo‘ygan yangi talablari asosida takomillasha boradi.
Bog‘cha yoshidagi bolalarning tafakkuri va uning rivojlanishi o‘ziga xos
xususiyatga ega.
Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi .
Bog‘cha yoshidagi bolalarda har sohaga doir savollarning tug‘ilishi ular
tafakkurining faollashayotganligidan darak beradi. Bola o‘z savoliga javob topa
olmasa yoki kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar, undagi qiziquvchanlik
so‘na boshlaydi.
Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron
qolish va natyajada turli savollarning tug‘ilishi tufayli paydo bo‘ladi. Ko‘pgina ota-
onalar va ayrim tarbiyachilar agarda bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar, «ko‘p
mahmadona bo‘lma», «sen bunday gaplarni qaerdan o‘rganding», deb koyib
beradilar. Natijada bola o‘ksinib, o‘z bilganicha tushunishga harakat qiladi. Ayrim
tortinchoq bolalar esa hech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli
magshulotlar va sayohatlarda kattalarning o‘zlari savol ham berishlari va shu bilan
ularni faollashtirishlari lozim.
Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez
qilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez
qilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini
14

faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga qiljngan
sayohatlarda turli narsalarni bir-biri bilan taqqoslaydilar, analiz hamda sintez qilib
ko‘rishga intiladilar. Agar 2 yashar bolaning so‘z boyligi taxminai 250 tadan 400
tagacha bo‘lsa, 3 yashar bolaning so‘z boyligi 1000 tadan 1200 tagacha, 7 yashar
bolaning so‘z zahirasi 4000 taga yetadi, Demak, bog‘cha yoshi davrida bolaning
nutqi ham mikdor, ham sifat jihatidan ancha takomillashadi. Bog‘cha yoshidagi
bolalar nutqining o‘sishi oilaning madaniy saviyasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq.
Kattalar bolalar nutqini o‘stirish bilan shug‘ullanar ekanlar, bog‘cha yoshidagi
bolalarning ba’zi hollarda o‘z nutq sifatlarini to‘la idrok eta olmasliklarini
unutmasliklari kerak. Bundan tashqari, bolalarda murakkab nutq tovushlarini bir-
biridan farq qilish qobiliyati ham hali to‘la takomillashmagan bo‘ladi. Tili
chuchuklikni tuzatishning eng muhim shartlaridan biri, bola bilan to‘la va to‘g‘ri
talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir .

15

II.BOB. MAKTAB YOSHIDAGI BOLALAR BILAN TASHKIL
ETILADIGAN IJTIMOIY -PEDAGOGIK FAOLIYAT
2.1. . Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy- psixologik faoliyatning
xususiyatlari
Bola bog‘cha yoshiga yetgach, uning psixik taraqqiyotida jiddiy o‘zgarishlar
yuzaga keladi. Chunki xuddi ana shu davrdan boshlab bolaning mustaqil faoliyati
anchagina kuchaya boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bola mustaqil faoliyatda bo‘la
olishi uchun zarur bo‘lgan ikkita qudratli kuchga ega. Birinchidan, ma’lum
darajada o‘ziga bo‘ysundirilgan xarakat apparatiga, ikkinchidan esa, atrofidagi
katta odamlar va o‘z tengdoshlari bilan bir qadar erkin munosabatda bo‘la
oladigan nutqqa ega. Mana shuning uchun bu yoshdagi bolalarning xulq-atvorlari,
xatti-xarakatlari, qiziqish va extiyojlari bog‘chagacha yoshdagi bolalarnikidan
keskin farq kiladi. Bu esa, o‘z navbatida, bog‘cha yoshidagi bolalar bilan
bog‘chagacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga xam turlicha munosabatda
bo‘lishni taqozo qiladi. Bog‘cha yoshidagi davrda bolaning barcha psixik
jarayonlari jadal rivojlana borib, uning tashqi muxit bilan bo‘ladigan
munosabatlarida anchagina o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. Bir tomondan, bola
bog‘cha yoshiga yetgach, kattalarning doimiy yordamlaridan ancha ozod bo‘lib,
ulardan bir qadar uzoqlashadi, ikkinchi tomondan, kattalar bilan bo‘lgan
munosabatlari murakkab, ko‘p tomonlama xarakter kasb eta boshlaydi. Bog‘cha
yoshidagi bolalarning psixik jihatdan rivojlanishlarida ularda paydo bo‘ladigan
xilma-xil extiyoj va qiziqishlar bolalarni u yoki bu xarakatga undovchi, ularni
ishga soluvchi (omil) xisoblanadi. Ma’lumki, ilk yoshdagi bolalarda (yangi
chaqaloklarda) asosan organik extiyojlar (masalan: ovqatlanish, tashnalikni
qondirish, uxlash kabi)lar mavjud bo‘ladi. Bolaning faoliyat doirasi kengaygan
sari atrofidagi narsalarni bilishga qaratilgan extiyojlari xam orta boradi. Bunga
sabab bolada turmush tajribasining ozligidir. Xar bir narsa bola uchun yangilik
bo‘lib tuyuladi va bola uni xar tomonlama bilib olishga intila boradi. Shuning
uchun xam ular juda ko‘p savollar beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning
psixik jixatdan rivojlanishlarida bog‘cha muhiti juda katta rol uynaydi.
16

Bog‘chadagi tartib, intizom va turli-tuman ta’limiy mashg‘ulotlar bolalarda
yuksak ijtimoiy, intellektual, axlokiy va gigiyenik extiyojlarning uyg‘un ravishda
yuzaga kelishi uchun sharoit tug‘diradi. Psixologiya nuqtai nazaridan qaraganda,
odatlar o‘z mohiyati jihatidan extiyojga yaqin narsalardir. Boshqacha qilib
aytganda, turlicha odatlar kundalik xayotda takrorlana berishi natijasida
vujudimizga juda singib ketib, extiyojga aylanib qoladi. Shuning uchun bolalarda
ijobiy va foydali extiyojlarni tarbiyalash deganda ularda ijobiy va foydali
odatlarni xosil kilishni tushunamiz. Bog‘cha yoshidagi davrda xosil kilingan
mustaxkam ijobiy odatlar (extiyojlar) kishining butun umri davomida saklanib
koladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida
qiziqishning xam roli g‘oyat kattadir. Qiziqish, xuddi extiyoj kabi, bolani biror
faoliyatga undovchi (xarakatga soluvchi) omillardan biridir. Qiziqish deganda,
biz voqelikdagi narsa va xodisalarni birmuncha chuqurrok bilishga qaratilgan
maxsus intilishni tushunamiz.
Ma’lumki, bolaning yoshi ulg‘ayib, mustaqil harakat qilish
imkoniyati oshgan sari, uning atrofidagi narsa va hodisalar bo‘yicha dunyoqarashi
kengayib boradi.
Bog‘cha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida shu
narsalar bilan bevosita amaliy munosobatda bo‘lishga intiladi. Bu urinda shu narsa
xarakterliki, bola bilishga tashnaligidan atrofdagi o‘zining haddi sig‘adigan
narsalari bilangina emas, balki kattalar uchun mansub bo‘lgan, o‘zining kuchi ham
yetmaydigan, haddi sig‘maydigan narsalar bilan ham amaliy munosabatda
bo‘lishga intiladi. Masalan: bola avtomashinani yoki tramvayni o‘zi haydagisi,
rostakam otta minib yurgisi, uchuvchi bo‘lib, samolyotda uchgisi va rostakam
militsioner bo‘lgisi keladi. Tabiiyki bola o‘zidagi bunday ehtiyojlarning birontasini
ham haqiqiy yo‘l bilan qondira olmaydi. Bu o‘rinda savol tug‘iladi. Bolalarning
tobora ortib borayottan turli ehtiyojlari bilan faoliyat orqali, ya’ni, bolaning o‘yin
faoliyati orqaligina hal qilinishi mumkin. Buni quyidagicha izohlab berish
mumkin:
17

- birinchidan , bolalarning o‘yin faoliyati qandaydir moddiy mahsulot ishlab
chiqarishga qaratilgan faoliyat emas. Shuning uchun bolalarni o‘yinga undovchi
sabab (motiv) kelib chiqadigan natija bilan emas, balki shu o‘yin jarayonidagi turli
harakatlarning mazmuniga bog‘liqdir;
- ikkinchidan esa, bolalar o‘yin jarayonida o‘z ihtiyorlaridagi narsalarni,
o‘zlarini qiziqtirgan, ammo kattalargagina mansub bo‘lgan narsalarga aylantirib,
xohlaganlaricha erkin faoliyatda bo‘ladilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlari ularning
jismoniy va psixik jihatdan garmonik ravishda rivojlanishi uchun birdan-bir
vositadir, o‘yin bolalar hayotida shunday ko‘p qirrali faoliyatki, unda kattalarga
mansub bo‘lgan mehnat xam, turli narsmar haqida tafakkur qilish, xom-hayol
surish, dam olish va xushchaqchaqlik jarayonlarining barchasi o‘yin faoliyatida
aniq bo‘ladi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, o‘yin faqat tashqi muhitdagi
narsa hodisalarni bilish vositasigina emas, balki qudratli tarbiya vositasi hamdir.
Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda
ularning individual xislatlari ham shakllanadi. Demak, bog‘chadagi ta’lim-tarbiya
ishlarining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga
muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Shunday qilib, o‘yin bolalar hayoli
tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha, bolalar hayolining o‘zi o‘yin
jarayonida yuzaga kelib, rivojlanadigan narsadir.
Natijada ular ham o‘zlarining turli o‘yinlari jarayonida o‘xshatma qilib (ya’ni,
analogik tarzda), har xil xayoliy narsalarni o‘ylab topadilar (uchar ot, odam
mashina, gapiradigan daraxt kabilar). Bundan tashqari, bolalarning turli xayoliy
narsalarni o‘ylab chiqarishlari yana shuni anglatadi-ki, ular o‘zlarining har turli
uyin faoliyatlarida faqat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chog‘da
ehtayojlarini ham aks ettiradilar.
Bolalarning o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni
yaratishlari odamning (shu jumladan, bolalarning ham) tashqi muhitdagi narsa va
hodisalarni aks ettirishi passiv jarayoni emas, balki faol, ijodiy yaratuvchanlik
jarayoni ekanligidan dalolat beradi.
18

Bolalar o‘yin faoliyatlarining yana bir xususiyati, o‘yin jarayonida bolaning
qiladigan xatti-harakatlari va bajaradigan rollarining ko‘pincha umumiylik
xarakteriga ega bo‘lishidir. Buni shunday tushunish kerakki, bola o‘zining turli-
tuman o‘yinlarida faqat o‘ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir shofyorning, vrachning,
militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining hatti-harakatlarnigina emas, balki
umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning hamda uchuvchilarniig
xatti-harakatlarini aks etgaradi, Albatta, turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi
cheklangan kichik yoshdagi bolalar (ba’zan kichik guruh bolalari ham) o‘zlarining
o‘yinlarida konkret odamlarni va ularning harakatlarini aks ettiradilar xolos.
Masalan, oyisini, dadasini, akasini, tarbiyachisini va shu kabilarni o‘rta yoki katta
bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik
xarakteriga ega bo‘la boshlaydi.
Bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlari atrofdagi narsa va hodisalarni bilish
quroli bo‘lishi bilan birga, yuksak ijtimoiy ahamiyatta ham ega o‘zgacha qilib
aytganda, o‘yin qudratli tarbiya qurolidir. Bolalarning o‘yinlari orqali ularda
ijtimoiy foydali, ya’ni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Agarda biz
bolalarning o‘yin faoliyatlarini tashqaridan kuzatsak, o‘yin jarayonida
ularning barcha shaxsiy xislatlari (kimning nimaga ko‘proq qiziqishi, qobiliyati,
irodasi, temperamenti) yaqqol namoyon bo‘lishini ko‘ramiz. Shuning uchun
bolalarning o‘yin faoliyatlari, ularning individual ravishda o‘rganish uchun juda
qulay vositadir, Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar odatda o‘zlari yolgiz
o‘ynaydilar. Predmetli va konstruktorli o‘yinlar orqali bu yoshdagi bolalar
o‘zlarining idrok, xotira, tasavvur, tafakkur hamda harakat layoqatlarini
rivojlantiradilar. Syujetlirolli o‘yinlarda bolalar, asosan, o‘zlari har kuni
ko‘rayotgan va kuzatayotgan kattalarning hatti-harakatlarini aks ettiradilar. 4-5
yoshli bolalarning o‘yini asta-sekinlik bilan jamoa shaklidan xislatlarga ega bo‘lib
boradi.
Bolalarning individual xususiyatlarini, xususan, ularning jamoa o‘yinlari
orqali kuzatish qulaydir. Bu o‘yinlarda bolalar kattalarning faqat predmetlarga
munosabatini emas, balki ko‘proq o‘zaro munosabatlarini aks ettiradilar.
19

Shuningdek, jamoa o‘yinlarida bolalar bir guruh odamlarniig murakkab hayotiy
faoliyatlarini aks ettiradilar, Masalan, «poezd» o‘yinini olaylik. Bunda mashinist,
parovozga ko‘mir yoquvchi, provodniklar, kontrolyor, kassir, stansiya xodimdari
va yo‘lovchilar bo‘ladi. Bolalarning mana shu kabi jamoa o‘yinlari artistlarning
faoliyatiga o‘xshaydi. Chunki, jamoa o‘yinidagi har bir bola o‘z rolini yaxshi ado
etishga intilishi bilan birga, o‘yinning umumiy mazmunidan ham chetga chiqib
ketmaslikka tirishadi. Bu esa, xar bir boladan uzining butun qobiliyatini ishga
solishni talab etadi. Ma’lum rollarga bo‘lingan jamoa uyin, bolalardan qat’iy
qoidalarga bo‘ysunishini va ayrim vazifalarni talab doirasida bajarishni taqozo
etadi. Shuning uchun bolalarning bunday jamoa o‘yinlari psixologak jihatdan katta
ahamiyatta ega. Chunki, bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, xushmuammolilik,
o‘yin qoidalariga, tartib-intizomga bo‘ysunish va shu kabi boshqa ijobiy xislatlarni
tarbiyalaydi va rivojlantiradi.
Katta bog‘cha yoshida syujetli-rolli o‘yinlar esa endi o‘z mavzusining boyligi
va xilma-xilligi bilan farqlanadi. Bu o‘yinlar jaraenida bolalarda sardorlik
xususiyati yuzaga kela boshlaydi, ularda tashkilotchilik ko’nikma va malakalari
rivojlana boshlaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida
tasviriy san’atning ham ahamiyati juda kattadir. Bolaning tasavvur etish
xarakteriga kura, uning atrof hayotni qanday idrok etishi, xotira, tasavvur va
tafakkur xususiyatlarnga baxo berish mumkin. Katta bog‘cha yoshidagi bolalar
chizgan rasmlar ularning ichki kechinmalari, ruhiy xrlatlari, orzu, umid va
ehtiyojlarini ham aks ettiradi.
Bu yoshdagi bolalar rasm chizishga nihoyatda qiziqadilar. Rasm chizish
bolalar uchun uyin faoliyatining Uziga xos bir shakli bo‘lib hisoblanadi. Bola
avvalo kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa o‘zi biladigan, xotirasidagi va o‘zi
o‘ylab topgan narsalarni chizadi.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqa juda katta ahamiyatta
ega bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyatga erishish shakllanadi va
20

mustahkamlanadi. Bu yoshdagi bolalarning uchun eng yaxshi daqiqalari va
muvaffaqiyat bilan bog‘liq bo‘lgan musobaqa o‘yinlarining ahamiyatligidir.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqalar juda katta
ahamiyatga ega bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyata erishish motivlari
shakllanadi va mustahkamlanadi. Bu yoshdaga bolalar uchun eng yoqimli vaqt -
yutish va muvaffaqiyat bo‘lgan musobaqa uyinlarining ham ahamiyati juda katta.
Katta bog‘cha yoshida konstruktorlik uyinlari asta-sekinlik bilan mehnat
faoliyatiga aylanib boradi. uyinda bola sodda lmehnat ko‘nikma va malakalarini
egallay boshlaydi, predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur
namunalari rivojlana boradi.
3-7 yoshli bolalarning psixik rivojlanishida badiiy-ijodiy faoliyat turi bo‘lgan
musiqaning ahamiyati ham juda kattadir. Musiqa orqali bolalar ashula aytishga,
musiqa ohangiga mos -ritmik harakatlar qilishga urganadilar. 3-7 yoshlik davrida
bolalarning asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda kechadi:
- predmetlarni o‘rganishi ;
- individual predmetli o‘yinlar, jamoa syujetli-rolli o‘yinlar ;
- individual va guruhiy ijod ;
- musobaqa o’yinlari;
- muloqot o‘yinlari ; - uy mexnati .
Bog‘cha yoshidagi bolalariing o‘yin faoliyatlari haqida gapirar ekanmiz,
albatta ularning o‘yinchog‘i masalasiga ham to‘xtab o‘tish kerak.
Bolalarga o‘yinchoqlarni berishda ularning yosh xususiyatlarini, taraqqiyot
darajalarini va ayni paytda ularni ko‘proq nimalar qiziqtirishini hisobga olish
kerak.
Ma’lumki, 1-3 yoshdagi bolalar hali tashqi muhitni juda oz uzlashtirgan
buladilar, ular hali ko‘p narsalarning rangini, hajmini ham yaxshi ajrata olmaydilar
O‘yin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol shakli
bulgan ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy tajribani
o‘zlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallashi uchun odam,
avvalo, yetarli darajada nutqni egallagan bo‘lishi, ma’lum malakalar, uquvlar va
21

sodda tushunchalarga ega bo‘lishi kerak bo‘ladi. Bularga bola yuqorida ko‘rsatib
o‘tganimizdek, o‘yin faoliyati orqali erishadi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-
pedagogik faoliyat metodikasi — bu bolalarni ijtimoiy, psixologik va ma’naviy
rivojlantirish, ularda ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish, mustahkamlash va ular
bilan faol, samarali ish olib borishning yo‘llari va usullari to‘plamidir. Ushbu
metodika bolalar tarbiyasida ularning jismoniy, aqliy, axloqiy va emotsional
rivojlanishini birgalikda rivojlantirishga qaratilgan.
Maktabgacha ta'limda ijtimoiy-pedagogik faoliyatning metodikasi quyidagi
asosiy yo‘nalishlarga asoslanadi:
1. Bolalar bilan ijtimoiy muhitni yaratish
 Ijtimoiy o‘yinlar : Bolalar o‘yinlar orqali o‘zaro munosabatlarni
o‘rganadilar, ijtimoiy rollarni bajaradilar. Masalan, “Savatga mahsulotlar joylash”,
“Do‘stlar” kabi o‘yinlar orqali bolalarda o‘zaro hurmat va hamkorlikni
rivojlantirish mumkin.
 Interaktiv faoliyat : Har bir bolaga o‘z fikrini aytishga, jamoada ishlashga
imkoniyat yaratish, erkin muloqot qilishga yordam beradi.
2. Pedagogik muloqot va bolalar bilan interaktiv faoliyat
 Pedagogning o‘rni : Maktabgacha tarbiya muassasasida pedagoglar bolalar
bilan muloqot qilishda o‘zgaruvchan, empatiya ko‘rsatadigan, bolalarga rahbarlik
qiluvchi va ularga ijtimoiy qadriyatlarni o‘rgatadigan shaxslar bo‘lishi kerak.
 Yumshoq pedagogik usullar : Bolalar bilan ishlashda nisbatan yumshoq
metodlar — suhbat, o‘yinlar, rolli o‘yinlar, muzokaralar orqali ijtimoiy
munosabatlarni o‘rgatish.
3. Bolalarda ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish
 Empatiya rivojlanishi : Bolalarga boshqa odamlarning hissiyotlarini
tushunish va ularga nisbatan o‘z hissiyotlarini boshqarish qobiliyatini o‘rgatish. Bu
faoliyat psixologik yordam va o‘qituvchining to‘g‘ri yondashuvi orqali amalga
oshiriladi.
22

 Kommunikativ ko‘nikmalar : Bolalarni to‘g‘ri muloqot qilish, so‘zlash va
tinglash, muammolarni yechish, muhokama qilish va ijtimoiy muhitda
moslashishga o‘rgatish.
4. Axloqiy va ma’naviy tarbiya
 Hushyorlik va mas’uliyat hissi : Bolalar o‘z xatti-harakatlari uchun
mas’uliyatni his qilishga, hayotda yaxshilik va yomonlikni farqlashga o‘rgatish.
 Samarali va tinch muhitda tarbiya : Oila va tarbiyachi o‘rtasidagi
hamkorlik orqali axloqiy qadriyatlarni mustahkamlash, bolalarda adolat, halollik,
hurmat, rahm-shafqat kabi qadriyatlarni rivojlantirish.
5. Ko‘rgazmali metodlar
 Vizual materiallardan foydalanish : Bolalar uchun rang-barang kartalar,
plakatlar, tasvirlar, multfilmlar va videolar orqali ijtimoiy mavzularni tushuntirish.
 Sahnalashgan o‘yinlar va qo‘llanmalar : Bolalarni o‘yinlar orqali real
hayotiy vaziyatlarga tayyorlash, masalan, “Mehmonlarni kutish”, “Do‘stlar bilan
muloqot” kabi o‘yinlar.
6. Mustahkamlash va ijtimoiy faoliyatni rivojlantirish
 Tadbirlar o‘tkazish : Yangi yil bayrami, tug‘ilgan kunlar, mahalla va oila
bilan birgalikda o‘tkaziladigan tadbirlarda bolalar o‘zlarini ijtimoiy muhitda
namoyon qilishadi.
 Kichik guruhlarda ishlash : Bolalarni kichik guruhlarga ajratib, ularga
ma’lum ijtimoiy vazifalar berish orqali hamkorlik va guruhda ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantirish.
7. Tarbiyachi va ota-onalar bilan hamkorlik
 Ota-onalar bilan muloqot : Tarbiyachilar ota-onalar bilan doimiy ravishda
aloqada bo‘lib, bolalarning ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishini birgalikda
kuzatishadi va yordam berishadi.
 Pedagogik maslahatlar : Ota-onalarga bolalarining ijtimoiy rivojlanishiga
yordam berish uchun tavsiyalar berish.
8. Loyiha faoliyati
23

 Ko‘zlangan natijalar uchun loyihalar yaratish : Bolalarning ijtimoiy
rivojlanishini oshirish uchun turli loyiha faoliyatlarini tashkil etish. Bu faoliyatlar
bolalarga jamoa ishlari, rejalashtirish va mas’uliyatni rivojlantirishga yordam
beradi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-
pedagogik faoliyat metodikasi bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun
muhimdir. Bu metodika pedagoglarga bolalarni to‘g‘ri yo‘naltirish, ularda ijtimoiy
ko‘nikmalarni shakllantirish va ijtimoiy ongni rivojlantirishda yordam beradi.
Pedagog va oila o‘rtasidagi yaqin hamkorlik, bolalar uchun turli xil o‘yinlar va
faoliyatlar bolalarning ijtimoiy qobiliyatlarini mustahkamlashga yordam beradi.

24

2.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlash
muammolari, Pedagogik korreksiyasi

Bolaning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishi ko‘p jihatdan ularning maktabga
tayyorgarlik darajalariga bog‘liq, Bola avvalo maktabga jismoniy jihatdan tayyor
bo‘lishi kerak. 6 yoshli bolalarning anatomik-fiziologik rivojlanishi o‘ziga xos
tarzda kechadi, Bu yoshda bola organizmi jadal rivojlanadi. Uning ogirligi oyiga
150 dan 200 gacha, bo‘yi esa 0,5 sm gacha ko‘payadi. 6 yoshli bolalar turli
tezliklarda, tez va yengil yugura oladilar. Ular sakrash, konkida yugurish, changida
uchish, suzish singari harakatlarni ham bemalol bajara oladilar. Musiqa bo‘yicha
mashgulotlarda bu yoshdagi balalar xilma-xil ritmik va plastik harakatlarni
bajaradilar, turli mashqlarni aniq, tez, yengil va chaqqon bajara oladilar.
Shuningdek, 6-7 yoshli bolalar nerv sistemasini mustahkamlash, ularni surunkali
kasaltshklardan xalos etish, ko‘rish va eshitish qobiliyatiga alohida e’tabor
berish, shuningdek, umurtqa pogonasining to‘gri rivojlanishiga ahamiyat
berish, nihoyatda muhim. Kattalar shu yoshdagi bolalar bilan ish olib borar
ekanlar, bu yoshdagi bolalar organizmi hali usishi davom etayotganligini
doimo hisobga olishlari lozim. Masalan, bolani majburan yozishga o‘rgatish hali
barmoq muskullari tuliq rivojlanmaganlik sababli ularga ma’lum darajada zarar
keltirishi yoki uni chiroyli yoza olmasligi, o‘z uzidan bolani uziga niebatan
ishonchini yoki uqishga nisbatan qiziqishini kamayishiga olib kelyuSht mumkin.
Keyingisi bolaning aqliy tayyorgarligi,
Ko’pincha aqliy tayyorgarlik deyilganda bolaning ma’lum bir
dunyoqarashi, jonli tabiat, yansonlar va ularning mehnatlari haqidagi bilimlari
tuiguniladi. Ushbu bilimlar maktab beradigan ta’limga asos bo‘lishi mumkin,
lekin suz boyligi, ma’lum xatti-harakatlarni bajara olish layoqati bolaniyag
maktabga aqliy tayyorgarligining asosiy kursatkichi bula olmaydi. Maktab dasturi
bolalardan taqqoslay olish, taxlil eta olish, umumlashtira olish, ma’lum bir xulosa
chiqara olish, shuningdek yetarli darajada rivojlangan jarayonlarini talab etadi.
Masalan, 6-7 yoshli bola tabiat haqida ayrim hodisalarnigina emas, balki
25

organizmning tabiat bilan bog‘liqligini va o‘zaro ta’sirini ham tushunishi va
uzlashtirishi mumkin. 6-7 yoshli bolalar aqliy rivojlanishning natijasi bo‘lib, yuqori
darajada rivojlangan ko‘rgazmali obrazli tafakkur bilan bola atrof olamdagi
pryodmetlarning asosiy xususiyatlarini va predmetlar orasidagi bog‘liqlikni ajrata
olishidir. Shuni alohida ta’kidlab utish lozimki, ko‘rgazmali-harakatli va
kurgazmaliobrazli tafakkur nafaqat 6-7 yoshli bolalar, balki kichik
maktab yoshidagi uquvchilarning ,aqliy rivojlanishida ham asosiy
funksiyani bajaradi. Bu borada bolada ma’lum bir ko’nikmalarning tarkib
topganligi ham nihoyatda muximdir.
Bolaning maktabda muvaffaqiyatli uqishi nafaqat uning aqliy va jismoniy
tayyorgarligi, balki shaxsiy va ijtimoyy- Pedagogik tayyogarligiga ham bogliq,
Maktabga uqish uchun kelayotgan bola yanga ijtamoiy mavqeini - majburiyatlari
va huquqlari bulgan va unga turli talablar quyiladigan - uquvchi mavqeini olish
uchun tayyor bulmog‘i lozim. Katta bog‘cha yoshdagi bolalar asosan, maktabda
o‘qish uchun ehtiyoj sezadilar, lekin bu xohish va ehtiyoj motivi turlicha bo‘lishi
mumkin. "Menga chiroyli forma, daftar, qalam va ruchkalar sotib olib berishadi",
''Maktabda o‘rtoqlarim ko‘p bo‘ladi va men ular bilan mazza qilib o‘ynayman,
"Maktabda uxlatishmaydi?', "Maktabning tashqi ramzlari, shubhasiz maktabdagi
bolalarni juda qiziqtiradi, lekin bu maktabda muvaffaqiyatli o‘qish uchun asosiy
sabab bo‘la olmaydi", "Men otamga o‘xshagan bo‘lishim uchun o‘qishim kerak",
"Yozishni juda yaxshi kuraman", "O‘qishni o‘rganaman", "Maktabda qiyin
misollarni yechishni o‘rganaman". Ushbu xohish va harakat bolaning maktabda
muvaffaqiyatli o‘qishi uchun .tabiiy ravishda asos bo‘la oladi. Bolaning endi o‘zini
katta bo‘lganini, Bog‘cha bolasi emas, balki ma’lum bir majburiyatlari bor
o‘quvchi bo‘lishini anglashi, jiddiy faoliyat bilan shug‘ullanayotganligini bilishi
nihoyatda muhim. Bolaning maktabga borishini istamasligi ham salbiy holat
hisoblanadi. Maktabda shaxsiy va ijtimoiy Pedagogik tayyorgarljk bolalarda
tengdoshlari, uqich-uvchilari bilan munosabatga kirisha olish xususiyatini
shakllantirishni ham o‘z ichiga oladi. Har bir bola bolalar jamoasiga qushila olishi,
ular bilan hamkorlikda harakat qila olishi, ba’zi vazi yatlarda ularga yon bosib,
26

boshqa vaziyatlarda yon bosmaslikka erisha oliish zarur. Ushbu xususiyatlar
bolaning maktabdagi yangi sharoitlarga tez moslasha olishini ta’minlab beradi. 6-7
yoshli bolalar o’qishdagi asosiy qiyinchilik, ko’pincha bu yoshdagi bolalar
o’qituvchini uzoq vaqt davomida tinglab olmaydilar. uquv harakatlariga uzoq vaqt
o‘z diqqatlarini to‘plab olmaydilar. Bunga sabab, faqat, shu yoshdagi bolalarda
ixtiyoriy diqqatning rivojlanmaganligida emas, balki bolaning kattalar bilan
muloqotga kirisha olishi xususiyatiga xam bogliq. Chunki, shu xususiyati
rivojlangan bolalar erkin muloqotaa kirisha oladilar, qiziqtirgan narsalar haqida
so‘ra y oladilar, Natijada ularning o‘qishga bo‘lgan qiziqishlari ortadi va o‘qituvchi
gapirayotgan narsalarni diqqat bilan uzoq vaqt eshita oladilar. Demak, bolaning
maktabga tez moslashishi va muvaffaqiyatli o‘qishida shaxsiy va ijtimoiy-
Pedagogik tayyorgarligining ham ahamiyati juda katta.
Bu davrda bolalarda avvalo bilish sohalari, so‘ngra esa emotsional
motivatsion yo‘nalish bo‘yicha ichki shaxsiy hayot boshlanadi. U yoki bu
yo‘nalishdagi rivojlanish obrazlilikdan ramzlikkacha bo‘lgan bosqichlarni o‘taydi.
Obrazlilik deyilganda bolalarning turli obrazlarni yaratishi, ularni o‘zgartirishi va
erkin harakatga keltirishi, ramzlilik deyilganda esa belgilar tizimi (matematik,
lingvistik, mantakiy va boshqalar) bilan ishlash malakasi tushuniladi. Maktabgacha
yosh davrda ijodkorlik jarayoni boshlanadi. Ijodkorlik layoqati, asosan,
bolalarning konstruktorlik o‘yinlarida, texnik va badiiy ijodlarida namoyon bo‘ladi.
Bu davrda maxsus layoqatlar kurtaklarining birlamchi rivojlanishi ko‘zga
tashlana boshlaydi. Bilish jarayonlari^,a ;
ichki va tashqi harakatlarning sintezi
yuzaga keladi ,
Tafakkurda esa amaliy masalalar ishining usullarini bitta umumiy
jarayonga birlashtirish sifatida yaqqol namoyon bo‘ladi. Shuning asosida insoniy
intellekt shakllanadi va rivojlanadi. Maktabgacha davrda tasavvur, tafakkur va nutq
umumlashadi. Bu esa bu yoshdagi bolalarda tafakkur qilish omili sifatida ichki
nutq yuzaga kelayotganligidan dalolat beradi. Nutq asosidagi tarbiya jarayonida
bolada sodda axloq me’yorlari va qoidalar egallaniladi. Bu me’yor va qoidalar bola
axloqini boshqaradi.
27

Bolaning uning atrofidagi kishilar bilan xilma-xil munosabatlari yuzaga kelib,
bu munosabatlar asosida turli xil motivlar yotadi. Bularning hammasi bolaning
individualligini tashkil etib, uning boshqa bolalardan nafaqat intellektya, balki
axloqiy motivatsion jihatdan farqlanadigan shaxsga aylantiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsi rivojlanishining asosiy o‘zgarishlari,
ularning o‘z shaxsiy sifatlari, layoqatlari, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarini
anglash, o‘zini-o‘zi anglashi kabi xislarning yuzaga kelishi hisoblanadi.
Respublikamizda maktabgacha ijtimoiy tarbiya muassasalari ta’lim –tarbiya
ishining keng dasturini amalga oshiradi va bolalarni maktab ta’limiga tayyorlaydi.
Xozirgi vaktda yuz berayotgan ijtimoiy va iktisodiy uzgarishlar halq ta’limining
butun tizimini yoshlar va bolalarni tarbiyalash, ularga ta’lim-tarbiya berish ishini
takomillashtirishni Pedagogik jixatdan diagnostika qilish va Pedagogik
korreksiya ishlarini amalga oshirishni takozo etmokda. Bu vazifa xalq Ta’limning
boshlangich bugini bo’lgan maktabgacha ta’lim muassasalariga xamisha maktab
Bilan uzviy boglangan holda ishlab kelganlar. Bohcha bilan maktab o’rtasida
urnatilgan izchil aloqaning xar tomonlamaligi bolalarni maktab ta’limiga
tayyorlash vazifasini muvafakkiyatli amalga oshirishning asosiy shartidir. Ta’limga
Pedagogik tayyorgarlik, deganda bolaning ob’ektiv va sub’ektiv jixatdan maktab
talabiga munosibligi nazarda tutiladi. U maktab ta’limiga avval Pedagogik
jixatdan tayyorlanadi. Uning tayyorgarlik darajasi bolalar bohchasi psixologi
tomonidan Pedagogik diagnostika kilinadi. Ushbu jarayonida lozim bulgan sabab
Pedagogik korreksiya ishlari amalga oshiriladi. Binobarin, bolaning psixikasi bu
davrda ilm olishga yetarli darajada rivojlangan buladi. Psixolog bu yoshdagi bola
idrokining utkirligi, rivojlanligi, sezgisining anikligi, kizikuvchanligi, dilkashligi,
xayrixoxligi, ishonuvchanligi, xayolining yorkinligi, xotirasining kuchligigi,
tafakkurining yakkolligi darajasini Pedagogik jixatdan diagnostika kiladi. Maktab
ta’limiga tayyorlanayotgan bolada dikkat nisbatan uzok muddatli, shartli, barkaror
buladi. Pedagogik diagnostika ishlarini olib borayotgan psixolog bu narsani
nazardan chetda koldirmasligi lozim. Chunonchi, bola dikkatining xususiyati rolli
va syujetli uyinlarda, rasm chizish, kurish, yasash mashgulotlarida, loy,
28

plastilindan o’yinchoklar tayyorlashda, uzgalar nutkini idrok kili shva tushunishda,
matematik amallarni yechishda, xikoya tinglash va tuzishda kurinadi. Pedagogik
diagnostika ishlar mabaynida bola dikkatining muayyan ob’ektga yunaltirilganligi,
tuplanganligi taksimlanishi bo’yicha ma’lum darajada ko’nikmaga ega yoki ega
emasligini, uz dikkatini boshqara olish yoki kerakli paytda tuplashga intila olishni
urganish lozim. Shuningdek psixolog bolaning xotirasini kay darajada kizikarli,
kishini taajubga soladigan ma’lumot va xodisalarni puxta esda olib kolish, esda
saklash, esga tushirish imkoniyatlari darajasini xam diagnostika kiladi. Psixolog
bolani maktab ta’limiga Pedagogik tayyorlashning sub’ektiv tomonini xam
Pedagogik jixatdan diagnostika kiladi. Bolaning maktabda o’qishga xoxish,
intilishi, katta odamlar bilan mulokotga kirishish istagi mazkur tayyorgarlik bilan
uzviy boglik ekanligini esdan chikarmasligi lozim. Bolada shu davrga kelib ukish,
bilim olish xakida tugri tasavvur shakllanganligi darajasi diagnostika kilinadi.
Bolani maktab jamoasi a’zolarining mas’uliyatli vazifalarini anglab yetishi, ularga
itoat qilishga, ularning kursatmalarini kay darajada bajarishga moyilligi psixolog
tomonidan diagnostika kilinadi. Ushbu jarayonda psixolog bolaning xammasi bir
xil emasligi sababli ular o’rtasida muxim farqlar vujudga kelishini hisobga olishi
zarur. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlashda Pedagogik
diagnostika ishlari mobaynida kuyidagi sistema kuzga tashlanadi, ya’ni ba’zi bola
maktabga butun vujudi bilan talpinadi, ukishga kancha vakt kolganini uzluksiz
sanaydi, o’quv ashyolarini oldinrok tayyorlab qo’yishga xarakat kiladi. Boshqa bir
bola esa maktabdan qat’iy voz kechishga boradi. Ushbu jarayonlarni Pedagogik
jixatdan diagnostika qilishda ukishga nisbatan salbiy munosabat kupincha
kattalarning kurkitishlari okibatida vujudga kelganligi aniklanadi. Maktab bilan
bohcha o’rtasidagi uzviy aloqa va kup tomonlama tuzilishga ega.
Unda ta’lim tarbiyaviy ishlarning mazmuni metod va usullari tashkiliy
shakllari, shuningdek bolalarni tarbiyalash shart-sharoitlari va psixik talab kabi
yetakchi tomonlari Pedagogik jixatdan talab kilinadi. Bunda psixolog
quyidagilarga aloxida e’tibor berishi kerak:
29

1. Maktab talabi nuqtai nazaridan bilimlarni qay darajada chuqurrok
egallab olishlari diagnostika kilinadi. Lozim bulsa korreksion ishlar amalga
oshiriladi.
2. Bohcha nuktan nazaridan bolani maktab talabi darajasidagi bilim,
malaka, ko’nikmalar bilan qay darajada qurollantirilganligi diagnostika kilinadi.
3. Bolalarning maktabga kay darajada ruxiy tayyorgarligi darajasi
diagnostika kilinadi. Shuningdek asosiy vazifa bolalar mexnatning kay turiga
tayyor turishlari, ularda aqliy mexnat bilimga qiziqishni o’stirish, ularni
kelajakdagi mustaqil faoliyatiga qay darajada tayyor ekanligi diagnostika qilinadi.
4. Bolalar bohchasidagi beriladigan ta’lim qay darajada rivojlantiruvchi
ekanligi diagnostika kilinadi.
5. Psixolog bolalar bohchasi bilan maktab o’rtasida izchil aloqa bor yoki
yo’qligini diagnostika qiladi.
Psixolog bohcha yoshidagi bolalar egallashlari lozim bulgan bilim va
tushunchalar mazmunini, tevarak atrofdagi hayot tugrisidagi tasavvurlar va ayrim
oddiy tushunchalar mavjudligini Pedagogik jixatdan diagnostika kiladi. Bolalar
tomonidan tasavvur va tushunchalarning egallab olinishi ya’ni bolalarda xar xil
soxalar bo’yicha uzlashtirgan umumiy tasavvurlar sistemasi ularning kelajakda
umumiy – rivojlanishi uchun nixoyatda zarur bo’lib, bu siz ular xozirgi zamon
Davlat ta’lim standartlari asosida kerakli bilim, ko’nikma, malakalarni egallay
olmaydilar.
30

XULOSA
Prezidentimiz o‘zining O‘zbekistonning bugungi istiqlol va istiqbol
yo‘lini ifodalovchi boshqa qator ma’ruzalari va asarlarida ham iqtisodiyot bilan
ma’naviyat, inson ruhiyatining barkamolligi, hayotning o‘zaro ajralmas, bir-birini
to‘ldiradigan, o‘zaro ta’sir va aks ta’sir etadigan muhim omillari ekanligini va ayni
paytda bugungi iqtisodiy o‘nglanish, iqtisodiy tiklanish, iqtisodiy rivojlanishni,
ma’naviy o‘nglanish, ma’naviy poklanish, ma’naviy yuksalish harakatlari bilan
tamomila uyg‘un bo‘lishini ta’minlashning muqarrar ijtimoiy zarurat ekanligini
qayta-qayta ta’kidlaydi
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-
pedagogik faoliyat, bolalarning ijtimoiy, axloqiy va emotsional rivojlanishini
ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Ushbu faoliyatning asosiy maqsadi bolalarga
ijtimoiy ko'nikmalarni, jamiyatda o'z o'rnini topish va boshqalar bilan o'zaro
munosabatlarni o'rnatish imkoniyatlarini yaratishdan iboratdir. Pedagoglar o'yinlar,
interaktiv faoliyatlar, ijtimoiy muloqot va axloqiy qadriyatlarni o'rgatish orqali
bolalarga bu jarayonda yordam beradi.
Maktabgacha ta'limda ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi bolalarni o'z
hissiyotlarini anglash, boshqalar bilan hamkorlik qilish, mas'uliyatni his qilish va
jamoaviy ishlash kabi ko'nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan. Bolalar o'zaro
aloqalarini o'rganar ekan, ijtimoiy muloqot, empatiya, hurmat, hamjihatlik kabi
qadriyatlarni o'zlashtiradilar.
Pedagog va oila o'rtasidagi hamkorlik bu jarayonda muhim ahamiyatga ega.
Bolalar o'z uyida va ta'lim muassasasida bir xil ijtimoiy qadriyatlar bilan
tarbiyalanganida, ular hayotda muvaffaqiyatli va mas'uliyatli shaxslar bo'lib
voyaga yetadilar.
Shu tariqa, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan
ijtimoiy-pedagogik faoliyat nafaqat bolalarning ijtimoiy ko'nikmalarini
rivojlantirishga, balki ularning axloqiy va emotsional jihatdan sog'lom shaxslar
bo'lib ulg'ayishlariga ham zamin yaratadi.
31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 sentyabrdagi
"Maktabgacha ta'limni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi
farmoni.
2. Abduvalieva, A. (2015). Maktabgacha ta'limda pedagogik texnologiyalar. –
Tashkent: O‘qituvchi.
3. Gulomova, Z. (2014). Maktabgacha ta'limda ijtimoiy ko‘nikmalarni
rivojlantirish. – Tashkent: Akademiya.
4. Ismoilov, B., & Turg‘unov, S. (2019). Maktabgacha ta'lim metodikasi. –
Tashkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti.
5. Raxmatov, S. (2017). Bolalar psixologiyasiga asoslangan pedagogik
faoliyat. – Tashkent: "Fan" nashriyoti.
6. Xaydarova, G. (2020). Maktabgacha tarbiya va ta'limda innovatsion
pedagogik texnologiyalar. – Tashkent: TDTU nashriyoti.
7. Tashkent State Pedagogical University (2022). Maktabgacha ta'lim
metodikasi va pedagogik texnologiyalar. – Tashkent: TSPU nashriyoti.
8. Gaziev E. G., Tulagonova G. K. Metodicheskie ukazaniya po «Vozrastnoy i
pedogogicheskoy psixologii» k razdelu «Psixologiya podrostkovogo vozrosta».
(dlya nepsixologicheskix fakultetov). Tashkent, TagGU, 1990, 25 s.
9. Gaziev E.G., To‘laganova G.K. Tarbiyasi «qiyin» o‘smirlar. Toshkent.
«Yosh gvardiya», 1989. 46-bet.
10. Gannushkin P.B. Tipologicheskie modeli psixopatiy. / Psixologiya i
psixoanaliz xaraktera.
Samara, 1997.
11.Qorayev S. Pedagogika. “Zebo Print”. Toshkent., 2023.
12. Xodjayev B.X. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. Sano-standart.
Toshkent.2017.
13.Mavlanova R.A. Raxmonqulova N.X.Umumiy pedagogika. O‘zbekiston
nashriyoti. Toshkent – 2018.
32

14.Yo‘ldoshev O‘.J. Umumiy pedagogika. O‘qituvchi. Toshkent. 2017
15.Egamberdieva N.M. «Ijtimoiy pedagogika» Alisher Navoiy nomidagi
O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, - Toshkent. 2009 y.
16.Axmedov A.A. Ijtimoiy pedagogika. Kamolot nashryoti, Buxoro,2023

INTERNET RESURSLAR
1.www.tipi.uz
2.www.pedagog.uz
3.www.edu.uz
4.www.gov.uz
5.www.ziyonet.uz
6.www.istedod.uz

33

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat

Sotib olish