Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika indikatorlarini shakllantirish - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	31 Oktyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

241 Sotish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika indikatorlarini shakllantirish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
“Boshlang’ich ta'lim metodikasi” kafedrasi
“Sport faoliyati, pedagogika va psixalogiya” fakulteti
“Maktabgacha talim yo’nalishi”
205 guruh 5 kurs talabasi Azimboyeva Nafosatning
Maktabgacha talimda pedagogik jarayonlarni loyihalashtirish
fanidan
KURS ISHI
URGANCH-2024
1

Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika indikatorlarini
shakllantirish .
Reja:
Kirish …………………………………………………………………...………….3
I-Bob: Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika rivojlanishining
nazariy asoslari ……………………………………………………….……...……6
1.1 Sensomotorika indikatorlari: ta'rif va
tasnifi ………………………………..6
1.2 Sensomotorika indikatorlarining bolalar rivojlanishidagi roli ……………
11
1.3 Sensomotorika indikatorlarini shakllantirishning pedagogik ahamiyati …
14
II-Bob: Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotor rivojlanishni
shakllantirish bo'yicha amaliy
strategiyalar …………………………………....17
2.1 Sensomotor rivojlanish uchun samarali faoliyat turlari ………………...…
17
2.2 Sensomotor rivojlanishda tarbiyachi va ota-onalarning
roli ……………....21
2.3 Sensomotor rivojlanish jarayonini kuzatish va
takomillashtirish ………...24
Xulosa ……………………………………………………………………….……
27
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………...…29
Ilova………………………………………………………………………………31
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishida
sensomotorika ko‘nikmalarining shakllanishi muhim ahamiyatga ega. Sensor va
motor ko‘nikmalar bola miyasining rivojlanishi, shaxs sifatida shakllanishi va
atrof-muhit bilan o‘zaro munosabatlarida asosiy rol o‘ynaydi. Bolaning
kelajakdagi ta’lim olishi va ijtimoiy hayotga kirishishi uchun sensomotorika
rivojlanishi asosiy omil hisoblanadi. Ushbu mavzu dolzarb, chunki bugungi kunda
bolalar rivojlanishiga salbiy ta sir ko‘rsatadigan omillar ko‘p bo‘lib, ularni ertaʼ
aniqlash va to‘g‘ri rivojlantirish choralari zarur.
Maktabgacha yosh — bolalarning rivojlanish jarayonida o‘ta muhim davr
bo‘lib, bu davrda ularning sensor va motor ko‘nikmalari shakllanadi.
Sensomotorika — bu bolalar tomonidan his-suytgi va harakat faoliyatlari orqali
atrof-muhitni anglash jarayoni. Ushbu jarayon bolalarning umumiy rivojlanishiga,
ijodiy tafakkurlariga va ijtimoiy aloqalariga ta'sir ko‘rsatadi.
Maktabgacha ta'limda sensomotorika indikatorlarini shakllantirish bolalar
o‘rganish jarayonining muhim qismidir. Ushbu ishning maqsadi sensomotorika
indikatorlarini shakllantirishda pedagogik metodlar, amaliy yondashuvlar va ota-
onalar bilan hamkorlikni o‘rganishdir 1
.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika indikatorlarini
shakllantirish zamonaviy ta'lim tizimining muhim yo‘nalishlaridan biridir.
Sensomotorika, bolaning atrofdagi olam bilan aloqasi va o‘zini ifoda etishi
1
F.R.Qodirova. Maktabgacha pedagogika. T.: Tafakkur 2019. Qo‘shimcha adabiyotlar
3

jarayonida sensor va motor ko‘nikmalarining rivojlanishini anglatadi. Bu
ko‘nikmalar bolaning psixomotor rivojlanishida, ijtimoiy aloqalarida va
intellektual faoliyatida muhim ahamiyatga ega.
Bolalar 0-7 yoshgacha bo‘lgan davrda sensomotorik rivojlanish juda tez
sodir bo‘ladi. Ushbu davrda bolalar o‘zlari uchun yangi tajribalar orttiradilar,
harakat qilishni o‘rganadilar va o‘z hissiyotlarini ifoda etish ko‘nikmalarini
rivojlantiradilar. Ushbu jarayonlarda ota-onalar, o‘qituvchilar va tarbiyachilarning
roli juda muhimdir. Ular bolalarning sensomotorika indikatorlarini shakllantirishga
qaratilgan o‘yinlar, faoliyatlar va o‘qitish usullarini qo‘llab-quvvatlash orqali
bolalarning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadilar.
Sensomotorika indikatorlarining shakllanishi, nafaqat motor ko‘nikmalarini
rivojlantirish, balki bolaning hissiy va ijtimoiy rivojlanishiga ham yordam beradi.
Bu ko‘nikmalar bolalarning o‘z-o‘zini anglashiga, boshqalar bilan muloqot
qilishiga va ularning o‘zaro munosabatlarini shakllantirishga yordam beradi.
Shuningdek, sensomotorika indikatorlari bolalar o‘rganish jarayonida qiziqish,
motivatsiya va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Yaqinda amalga oshirilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bolalarda
sensomotorika ko‘nikmalarining rivojlanishi, ularning ta'lim jarayonida
muvaffaqiyatli ishtirok etishlari va ijtimoiy muhitda faol bo‘lishlari uchun zarur
shart-sharoitlarni yaratadi. Shu sababli, maktabgacha yoshdagi bolalarda
sensomotorika indikatorlarini shakllantirish, ularning umumbashqaruv faoliyatiga
tayyorlanishiga va kelajakda muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib o‘sishlariga yordam
beradi.
Ushbu kurs ishida sensomotorika indikatorlarining mohiyati, ularning
bolalar rivojlanishidagi o‘rni, pedagogik metodlar va shaxsiy yondashuvlar,
shuningdek, ota-onalar bilan hamkorlik masalalari keng yoritiladi. Sensomotorika
indikatorlarini shakllantirish usullari va yondashuvlari, shuningdek, bolalar
ta'limida yangiliklar va amaliy tajribalar ko‘rib chiqiladi. Bu jarayonlar orqali
maktabgacha yoshdagi bolalarning sifatli ta'lim olishi va rivojlanishi ta'minlanadi.
4

Kurs ishining maqsadi: maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika
indikatorlarini shakllantirish jarayonlarini o‘rganish va ularni rivojlantirishning
samarali metodlarini ishlab chiqishdir. Shu bilan birga, bolalarda harakat va sezgi
ko‘nikmalarini rivojlantirishning ta limiy va tarbiyaviy ahamiyatini tadqiq qilishʼ
ham maqsad qilingan.
Kurs ishining obyekti : maktabgacha yoshdagi bolalarning sensomotor
rivojlanishi jarayoni. Ushbu jarayonda bola tanasi harakatlarini boshqarishi, sezgi
va harakatlarning birgalikda amalga oshirilishi, atrof-muhitni anglash
qobiliyatlarini shakllantirish jarayoni o‘rganiladi.
Kurs ishining predmeti : maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika
indikatorlarining shakllanishi va ularni rivojlantirish metodlari. Bu yerda bola
sezgilari va harakatlarining o‘zaro ta siri, ularning qanchalik samarali
ʼ
rivojlantirilishi tadqiq etiladi.
Kurs ishining vazifalari :
Kurs ishi quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi:
Sensomotorika tushunchasini nazariy jihatdan o‘rganish va uning rivojlanish
bosqichlarini tahlil qilish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotor rivojlanish ko‘rsatkichlarini
aniqlash.
Bolalarda sezgi va harakat ko‘nikmalarini shakllantirish metodlarini ishlab
chiqish va o‘rganish.
Sensomotorika rivojlanishining ta’lim jarayoniga ta’sirini o‘rganish.
Sensomotor rivojlanishni tezlashtiruvchi metodlar va amaliy mashg‘ulotlarni
tadbiq etish va ularning samaradorligini baholash.
Kurs ishining tarkibi: Mundarija, kirish, 2 bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I-Bob: Sensomotorika indikatorlarining mohiyati va bolalar
rivojlanishidagi roli .
1.1 Sensomotorika indikatorlari: ta'rif va tasnifi .
Sensomotorika indikatorlarining mohiyati Sensomotorika indikatorlari
bolalar rivojlanishining eng muhim jihatlaridan biridir. Ular bolalarning his-suytgi
va motor ko‘nikmalarini birlashtiradi va atrof-muhit bilan interaktsiyasini
ta'minlaydi. Ushbu indikatorlar bolalar uchun o‘yinlar, faoliyatlar va turli xil
tajribalar orqali rivojlanish jarayonida shakllanadi.
Sensomotorika — bu sensor (his-suytgi) va motor (harakat)
ko‘nikmalarining o‘zaro ta'siri. Ular bolalarning aqliy, ijodiy va ijtimoiy
rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Sensomotorika indikatorlari bolalar o‘zlarini
ifoda etish, his-tuyg‘ularini anglash va atrof-muhitga moslashish qobiliyatlarini
shakllantiradi. 2
Sensomotorika indikatorlarining tasnifi
Sensomotorika indikatorlarini quyidagi asosiy guruhlarga bo‘lish mumkin:
1. Motor ko‘nikmalar :
o Katta motor ko‘nikmalar : Bolalarning katta mushak guruhlarini
ishlatishga asoslangan harakatlar. Masalan, yurish, yugurish, sakrash, raqsga
tushish kabi faoliyatlar katta motor ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
2
“Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi. T.:BMT bolalar jamg‘armasi (YUNISEF), 2018
6

o Kichik motor ko‘nikmalar : Qo‘l va barmoq mushaklarini ishlatishga
asoslangan harakatlar. Rasm chizish, qalam tutish, qisqichbaqalar yasash kabi
faoliyatlar kichik motor ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
2. Sensor ko‘nikmalar :
o Vizual ko‘nikmalar : Ko‘z orqali ma'lumotlarni qabul qilish,
ranglarni, shakllarni, o‘lchamlarni farqlash.
o Auditor ko‘nikmalar : Tovushlarni, musiqa va shovqinlarni anglash
qobiliyati.
o Taktile ko‘nikmalar : Teri orqali ob'ektlarning tuzilishi, issiqlik va
boshqa xususiyatlarni his qilish.
3. Hissiy va ijtimoiy ko‘nikmalar :
o Emotsional ko‘nikmalar : Bolalarning hissiyotlarini anglash, ifoda
etish va boshqalar bilan aloqada bo‘lish qobiliyatlari.
o Ijtimoiy ko‘nikmalar : Boshqalar bilan muloqot qilish, guruhda
ishlash va ijtimoiy aloqalarni o‘rnatish.
Sensomotorika indikatorlarining bolalar rivojlanishidagi roli
Sensomotorika indikatorlari bolalarning rivojlanishida bir necha jihatlarni
o‘z ichiga oladi:
1. Kognitiv rivojlanish : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarga atrof-
muhitni anglash, o‘z tajribalarini tahlil qilish va yangi ma'lumotlarni o‘rganishda
yordam beradi. Bolalar harakat va his-tuyg‘ular orqali yangi narsalarni kashf
etadilar, bu esa ularning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi.
2. Ijodiy rivojlanish : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning ijodiy
fikrlashiga va yangi g‘oyalarni yaratish qobiliyatiga hissa qo‘shadi. O‘yinlar va
faoliyatlar orqali bolalar o‘z tasavvurlarini amalga oshirish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar.
3. Ijtimoiy rivojlanish : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar o‘rtasida
ijtimoiy aloqalarni o‘rnatish va boshqalar bilan muloqot qilishda yordam beradi.
O‘yin davomida bolalar bir-biri bilan muloqot qiladilar, hissiyotlarini ifoda etadilar
va hamkorlik qilishni o‘rganadilar.
7

4. Emotsional rivojlanish : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar his-
tuyg‘ularini anglash va boshqalarga qanday ta'sir ko‘rsatishni o‘rganishda muhim
rol o‘ynaydi. Ular o‘z hissiyotlarini ifoda etishda va boshqalarning hissiyotlarini
tushunishda ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Sensomotorika indikatorlari bolalar rivojlanishining poydevorini tashkil
etadi. Ular his-suytgi va harakat ko‘nikmalarini o‘z ichiga olib, bolalarning
kognitiv, ijodiy va ijtimoiy rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Ushbu ko‘nikmalarni
rivojlantirish maktabgacha ta'limda juda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bolalarning
kelajakdagi muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib shakllanishiga yordam beradi.
Sensomotorika ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonida pedagoglar, ota-onalar va
jamoatchilik birgalikda faol ishtirok etishlari zarur.
Sensomotorika — bu sensor (his-suytgi) va motor (harakat)
ko‘nikmalarining birlashuvidir. Bu ko‘nikmalar bolalar harakatlarini nazorat qilish,
his-tuyg‘ularni ifoda etish va atrof-muhitni o‘rganishlariga yordam beradi.
Sensomotorika indikatorlari quyidagi turlarga bo‘linadi:
 Motor ko‘nikmalar : Harakatni nazorat qilish va muvofiqlashtirish,
mushaklarning ishlashini o‘rganish.
 Sensor ko‘nikmalar : His-suytgi organlari orqali ma'lumotlarni qabul
qilish va qayta ishlash, masalan, ko‘z, quloq, teri orqali.
 Hissiy ko‘nikmalar : Bolalarning his-tuyg‘ularini anglash va ifoda
etish qobiliyatlari.
Sensomotorika indikatorlari — bu bolalarning his-suytgi (sensor) va harakat
(motor) ko‘nikmalarini ifodalovchi qobiliyatlar to‘plamidir. Ular bolalarning atrof-
muhitni anglash, o‘zlarini ifoda etish, o‘rganish jarayonida muhim rol o‘ynaydi.
Sensomotorika ko‘nikmalari, asosan, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun
rivojlanishning poydevorini tashkil etadi va ularning kognitiv, ijodiy va ijtimoiy
ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
Sensomotorika jarayoni bolalarning his-tuyg‘ulari va harakatlari orqali atrof-
muhit bilan o‘zaro aloqada bo‘lishiga yordam beradi. Ushbu jarayonda bolalar
sensor organlari (ko‘z, quloq, teri) orqali ma'lumotlarni qabul qilib, motor
8

ko‘nikmalarini qo‘llab, turli harakatlarni bajaradilar. Misol uchun, bola
o‘yinchoqni ko‘rib, uni ushlash uchun qo‘lini cho‘zadi; bu harakat uning motor
ko‘nikmalarini namoyon etadi.
Sensomotorika indikatorlari turli ko‘rinishlarda tasniflanishi mumkin. Ular
asosan uch asosiy kategoriyaga bo‘linadi:
1. Motor indikatorlar :
o Katta motor ko‘nikmalar : Bu ko‘nikmalarga katta mushak guruhlari
(qon tomirlar, qo‘llar, oyoqlar) orqali amalga oshiriladigan harakatlar kiradi.
Masalan, yugurish, sakrash, yurish kabi harakatlar katta motor ko‘nikmalariga
misol bo‘la oladi.
o Kichik motor ko‘nikmalar : Bu ko‘nikmalarga qo‘l va barmoqlarni
boshqarish, mayda mushaklarning faoliyatini talab qiladigan harakatlar kiradi.
Misol uchun, qalam tutish, kichik o‘yinchoqlarni yig‘ish, rasm chizish kabi
faoliyatlar kichik motor ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
2. Sensor indikatorlar :
o Vizual indikatorlar : Bolalarning ko‘z orqali ma'lumotlarni qabul
qilish, ranglarni, shakllarni, o‘lchamlarni aniqlash qobiliyatlari.
o Auditor indikatorlar : Bolalarning quloq orqali tovushlarni, musiqa
ritmlarini va boshqa ovozlarni anglash qobiliyatlari.
o Taktile indikatorlar : Bolalarning teri orqali harakatlarni, yuzalar va
ob'ektlarning xususiyatlarini his qilish qobiliyatlari.
3. Hissiy indikatorlar :
o Emotsional indikatorlar : Bolalarning his-tuyg‘ularini anglash, o‘z
hissiyotlarini ifoda etish va boshqalarning hissiyotlariga ta'sir ko‘rsatish
qobiliyatlari.
o Ijtimoiy indikatorlar : Bolalarning boshqalar bilan o‘zaro
munosabatlar o‘rnatish, muloqot qilish va guruhda ishlash ko‘nikmalari.
Sensomotorika indikatorlarining rivojlanishi
Sensomotorika indikatorlari bolalarning rivojlanish jarayonida bir-biri bilan
bog‘liq holda shakllanadi. Masalan, bolalar biror o‘yinchoqni ushlash orqali motor
9

ko‘nikmalarini rivojlantirishadi, shu bilan birga, o‘yin davomida turli his-
tuyg‘ularni boshdan kechirishadi. Bu jarayon bolalarning kognitiv qobiliyatlarini,
masalan, yangi narsalarni o‘rganish va o‘z bilimlarini kengaytirishga yordam
beradi.
Bundan tashqari, sensomotorika ko‘nikmalari bolalar o‘rtasida ijtimoiy
aloqalarni ham mustahkamlashga yordam beradi. O‘yinlar orqali bolalar boshqalar
bilan muloqot qilishni, o‘z fikrlarini ifoda etishni va birgalikda harakat qilishni
o‘rganadilar. Bu, o‘z navbatida, ularning ijtimoiy rivojlanishiga va kelajakda
muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib shakllanishlariga hissa qo‘shadi.
Sensomotorika indikatorlari bolalarning rivojlanish jarayonining muhim
qismi hisoblanadi. Ularning motor, sensor va hissiy ko‘nikmalari bolalarning atrof-
muhitni anglash, ijodiy fikrlash va ijtimoiy aloqalar o‘rnatishiga yordam beradi.
Ushbu ko‘nikmalarni rivojlantirish pedagogik jarayonda alohida e'tiborni talab
etadi, chunki ular bolalarning umumiy rivojlanishiga asos bo‘lib xizmat qiladi.
Sensomotorika indikatorlarini shakllantirish jarayoni maktabgacha ta'limda muhim
ahamiyatga ega bo‘lib, bolalarning kelajakdagi muvaffaqiyatli rivojlanishiga hissa
qo‘shadi.
10

1.2 Sensomotorika indikatorlarining bolalar rivojlanishidagi roli .
Sensomotorika indikatorlari maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishida
muhim ahamiyatga ega. Ular:
 Kognitiv rivojlanish : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarga yangi
ma'lumotlarni qabul qilish va o‘zlashtirishda yordam beradi. O‘z tajribalari orqali
bolalar muammolarni hal qilish va o‘z-o‘zini o‘rganish qobiliyatini
rivojlantiradilar.
 Ijodiy rivojlanish : Ushbu ko‘nikmalar bolalarning ijodiy fikrlashini
oshiradi va o‘z tasavvurlarini amalga oshirishda yordam beradi.
 Ijtimoiy rivojlanish : Bolalar his-tuyg‘ularini ifoda etish va boshqalar
bilan muloqot qilishda sensomotorika ko‘nikmalaridan foydalanadilar. Bu jarayon
ijtimoiy aloqalarni mustahkamlashga yordam beradi.
Sensomotorika indikatorlari bolalar rivojlanishining muhim komponentidir.
Ular his-suytgi va motor ko‘nikmalarining o‘zaro ta'siri orqali bolalarning
kognitiv, ijodiy, ijtimoiy va emotsional rivojlanishiga ta'sir ko‘rsatadi. Ushbu
indikatorlarning rivojlanishi bolalarning atrof-muhitni anglash, o‘zlarini ifoda etish
va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini oshiradi. 3
1. Kognitiv rivojlanish
Sensomotorika indikatorlari bolalar o‘rganish jarayonida muhim rol
o‘ynaydi. His-suytgi va motor ko‘nikmalari orqali bolalar atrof-muhitni
3
Sodiqova SH.A. Maktabgacha pedagogika. T.: Tafakkur bo‘stoni 2013
11

kuzatadilar, ma'lumotlarni qabul qiladilar va ularga asoslangan fikrlash
jarayonlarini rivojlantiradilar. Misol uchun:
 Kuzatish : Bolalar ob'ektlar va hodisalarni ko‘rish orqali ularning
xususiyatlarini, ranglarini va shakllarini anglaydilar. Bu, o‘z navbatida, ularning
analitik fikrlash qobiliyatlarini shakllantiradi.
 O‘rganish : Bolalar harakatlar va his-tuyg‘ular orqali yangi narsalarni
o‘rganadilar. Masalan, biror o‘yinchoqni ushlash, tugmachalarini bosish yoki rasm
chizish orqali ular yangi ko‘nikmalarni o‘zlashtiradilar.
 Muammo hal qilish : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarga
muammolarni hal qilishda yordam beradi. Ular turli vaziyatlarga qanday
munosabatda bo‘lishni o‘rganadilar va bu jarayonda yangi strategiyalar ishlab
chiqadilar.
2. Ijodiy rivojlanish
Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar ijodiy fikrlashini rivojlantirishda ham
muhim rol o‘ynaydi. O‘yinlar va faoliyatlar orqali bolalar o‘z tasavvurlarini
amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu ijodiy jarayonda quyidagi jihatlar
mavjud:
 Tasavvur va ijodkorlik : O‘yinlarda bolalar o‘z fantaziyalarini ifoda
etadilar. Misol uchun, ular biror o‘yinchoqni yangi vazifalar berib, uni yangi rolga
kiritishlari mumkin. Bu bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
beradi.
 Materiallardan foydalanish : O‘yinlar davomida bolalar turli
materiallardan foydalanadilar. Ular o‘zlari uchun yangi narsalarni yaratishda
tajriba qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Masalan, rasm chizish yoki qo‘lda
yasash orqali bolalar ijodiy ifodalarini kengaytiradilar.
 Rollarni bajarish : Syujet-rolli o‘yinlarda bolalar turli rollarni
o‘ynaydilar, bu esa ularning ijodiy va empatiya ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Rollarni bajarish orqali bolalar boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish va ifoda
etishda yordam beradi.
12

3. Ijtimoiy rivojlanish
Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning ijtimoiy aloqalarini o‘rnatishda
ham muhimdir. O‘yinlar orqali bolalar bir-biri bilan muloqot qilishni, hissiyotlarini
ifoda etishni va hamkorlikni o‘rganadilar:
 Muloqot qilish : Bolalar o‘yin davomida bir-biri bilan muloqot qilish
orqali o‘z fikrlarini ifoda etishni o‘rganadilar. Ular o‘zaro fikr almashish va
hamkorlik qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
 Ijtimoiy ko‘nikmalar : Bolalar ijtimoiy rollarni o‘ynash, boshqalar
bilan muammolarni hal qilish va jamoada ishlash qobiliyatlarini o‘rganadilar. Bu,
ularning kelajakdagi ijtimoiy aloqalarini mustahkamlashga yordam beradi.
 Hissiy o‘zaro ta'sir : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning
boshqalar bilan his-tuyg‘ularini anglash va ifoda etish qobiliyatlarini
rivojlantirishda muhimdir. O‘yinlarda bolalar bir-birining his-tuyg‘ularini
tushunish va ularni qondirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
4. Emotsional rivojlanish
Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar his-tuyg‘ularini anglash va boshqalar
bilan aloqada bo‘lishda muhim rol o‘ynaydi. Bu rivojlanish quyidagi jihatlarni o‘z
ichiga oladi:
 Hissiyotlarni anglash : Bolalar o‘z hissiyotlarini anglash va boshqalar
bilan bo‘lishda ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Ular o‘z hissiyotlarini ifoda etish
va boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish qobiliyatini o‘rganadilar.
 Emotsional barqarorlik : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning
emotsional barqarorligini oshirishda yordam beradi. O‘yinlar davomida bolalar
his-tuyg‘ularini ifoda etishda va boshqalarning hissiyotlariga moslashishda o‘z
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
 O‘z-o‘zini nazorat qilish : O‘yinlar orqali bolalar o‘z hissiyotlarini
nazorat qilishni va boshqalarning his-tuyg‘ulariga nisbatan empatiya ko‘rsatishni
o‘rganadilar. Bu, ularning emotsional rivojlanishiga va shaxsiy aloqalarini
mustahkamlashga yordam beradi.
13

Sensomotorika indikatorlari bolalar rivojlanishining barcha jihatlarida
muhim rol o‘ynaydi. Ular kognitiv, ijodiy, ijtimoiy va emotsional rivojlanishni
birlashtiradi, bolalarning atrof-muhitni anglash, o‘zlarini ifoda etish va boshqa
odamlar bilan muloqot qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu
ko‘nikmalarni rivojlantirish jarayonida pedagoglar va ota-onalar muhim rol
o‘ynaydi, chunki ular bolalar uchun o‘yinlar va faoliyatlarni tashkil etish orqali
ularning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydilar. Sensomotorika ko‘nikmalarining
rivojlanishi bolalar uchun kelajakdagi muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib
shakllanishlari uchun poydevor yaratadi.
1.3 Sensomotorika indikatorlarini shakllantirishning pedagogik
ahamiyati .
Bolalarning sensomotorika ko‘nikmalarini rivojlantirish maktabgacha
ta'limning muhim vazifalaridan biridir. Ta'lim jarayonida bu ko‘nikmalarni
shakllantirish orqali bolalar uchun muhim qobiliyatlar va ko‘nikmalarni o‘rganish
imkoniyatlari yaratiladi.
 Ta'limning asosiy vazifasi : Pedagoglar bolalar uchun o‘yinlar va
faoliyatlar orqali sensomotorika ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradilar.
Bu, o‘z navbatida, bolalar o‘rtasida ijtimoiy va hissiy rivojlanishni rag‘batlantiradi.
 Raqobatbardosh shaxslar tayyorlash : Sensomotorika
ko‘nikmalarini rivojlantirish orqali bolalarning kelajakda raqobatbardosh shaxslar
bo‘lib shakllanishiga hissa qo‘shiladi.
Sensomotorika indikatorlari bolalarning rivojlanishida muhim o‘rin tutadi.
Ular his-suytgi va motor ko‘nikmalarining birlashuvi orqali bolalar o‘zini ifoda
etish, o‘rganish va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Ushbu
indikatorlarni shakllantirish pedagogik jarayonning muhim qismidir. Quyida bu
jarayonning pedagogik ahamiyatini keng yoritamiz.
14

1. Kognitiv rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash
Sensomotorika ko‘nikmalarini shakllantirish bolalarning kognitiv
rivojlanishiga muhim hissa qo‘shadi. Ushbu ko‘nikmalar orqali bolalar:
 Tajribalarni anglash : Bolalar sensor va motor faoliyatlari orqali
yangi tajribalarni o‘zlashtiradilar. Har bir yangi harakat yoki his-tuyg‘u bolalarning
atrof-muhitga bo‘lgan munosabatini o‘zgartiradi, bu esa ularning kognitiv
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
 Muammo hal qilish qobiliyati : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar
muammolarni hal qilishda mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyatlarini
oshiradi. O‘yinlar va faoliyatlar bolalarga turli vaziyatlarda muammolarni aniqlash
va hal etish imkoniyatini beradi.
 Kreativ fikrlash : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning ijodiy
fikrlashini rivojlantirishda muhimdir. O‘yinlar va faoliyatlar bolalarga o‘z
tasavvurlarini ifoda etish va yangi g‘oyalarni kashf etish imkonini beradi.
2. Emotsional va ijtimoiy rivojlanishni rag‘batlantirish
Sensomotorika ko‘nikmalarini shakllantirish bolalarning emotsional va
ijtimoiy rivojlanishiga yordam beradi:
 Emotsional barqarorlik : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning
o‘z his-tuyg‘ularini anglash va ifoda etish qobiliyatini rivojlantiradi. O‘yinlar va
faoliyatlar bolalar o‘z hissiyotlarini boshqarishni o‘rganishga yordam beradi.
 Ijtimoiy aloqalar : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalarning boshqalar
bilan muloqot qilish qobiliyatini oshiradi. O‘yinlar davomida bolalar bir-biri bilan
o‘ynashar ekan, o‘zaro aloqalarini mustahkamlashadi. Bu jarayonda empatiya va
muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun imkoniyatlar yaratiladi.
 Guruhda ishlash ko‘nikmalari : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar
uchun guruhda ishlashni o‘rganish imkonini beradi. Ular bir-biriga yordam berish,
birgalikda qaror qabul qilish va muloqot qilish ko‘nikmalarini shakllantirishadi.
3. Motor ko‘nikmalarini rivojlantirish
Sensomotorika indikatorlari bolalar motor ko‘nikmalarini rivojlantirishda
muhim ahamiyatga ega:
15

 Katta motor ko‘nikmalar : Bolalar katta mushak guruhlarini ishlatish
orqali muhim harakat ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bu, masalan, yurish,
sakrash, yugurish va boshqa jismoniy faoliyatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu
ko‘nikmalar bolalar salomatligini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
 Kichik motor ko‘nikmalar : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar
uchun kichik motor ko‘nikmalarini rivojlantirishda ham muhimdir. Rasm chizish,
o‘yinchoqlarni to‘plash, turli materiallardan foydalanish bolalarning qo‘l va
barmoq mushaklarini rivojlantiradi.
4. O‘qitish va tarbiyalash jarayonining samaradorligini oshirish
Sensomotorika ko‘nikmalarini shakllantirish o‘qitish va tarbiyalash
jarayonining samaradorligini oshiradi:
 Interaktiv o‘qitish : Sensomotorika ko‘nikmalarini rivojlantirish
uchun o‘yinlar va interaktiv faoliyatlar o‘tkazish o‘qitish jarayonini qiziqarli va
samarali qiladi. Bolalar o‘yin orqali o‘rganishadi, bu esa o‘qituvchilar uchun
muhim ahamiyatga ega.
 Fokusni oshirish : Sensomotorika ko‘nikmalarini rivojlantirish
bolalarning diqqatini jamlash va muammolarni hal qilish qobiliyatini oshirishga
yordam beradi. Bu, o‘z navbatida, o‘qitish jarayonini samarali qilishda muhimdir.
 Natijalarni baholash : Sensomotorika ko‘nikmalari bolalar
rivojlanishini baholash uchun muhim kriteriyalarni taqdim etadi. O‘qituvchilar va
tarbiyachilar bolalarning sensomotorika ko‘nikmalarini kuzatish orqali ularning
rivojlanishini tahlil qilishlari mumkin.
Sensomotorika indikatorlarini shakllantirish pedagogik jarayonning muhim
jihatidir. Ular bolalarning kognitiv, emotsional, ijtimoiy va motor rivojlanishiga
yordam beradi. O‘qitish va tarbiyalash jarayonida pedagoglar ushbu ko‘nikmalarni
rivojlantirishga qaratilgan faoliyatlarni tashkil etish orqali bolalarning kelajakdagi
muvaffaqiyatlari uchun poydevor yaratadilar. Sensomotorika ko‘nikmalarini
shakllantirish orqali bolalar o‘z hayotlarida mustaqil, ijodiy va ijtimoiy jihatdan
rivojlangan shaxslar bo‘lib o‘sadilar 4
.
4
N.Kayumova. Maktabgacha pedagogika. T.: TDPU 2013
16

II-Bob: Sensomotorika indikatorlarini shakllantirish usullari va
yondashuvlari .
2.1 Pedagogik metodlar .
Sensomotorika indikatorlarini shakllantirishda turli pedagogik metodlar
qo‘llaniladi. Ushbu metodlar bolalarning harakat, his-suytgi va kognitiv
ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Ba'zi samarali metodlar:
 O‘yinlar : O‘yinlar bolalarning sensomotorika ko‘nikmalarini
rivojlantirishda samarali vosita hisoblanadi. Misol uchun, o‘yinchoqlar bilan
o‘ynash, harakatli o‘yinlar va dramalashtirish orqali bolalar o‘z ko‘nikmalarini
takomillashtirishlari mumkin.
 Sensor faoliyatlar : Sensor faoliyatlar bolalarga turli his-tuyg‘ularni
(ko‘z, quloq, teri) rivojlantirishga yordam beradi. Ular ranglarni, tovushlarni,
tuyg‘ularni va boshqa stimulyatsiyalarni o‘rganadilar.
 Amaliy mashg‘ulotlar : Bolalar amaliy mashg‘ulotlar (rasm chizish,
qumda o‘ynash, plastilindan narsalar yasash va h.k.) orqali sensor va motor
ko‘nikmalarini rivojlantirishlari mumkin.
Sensomotorika indikatorlarini shakllantirish jarayoni o‘qitish va
tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi. Bu jarayonda turli pedagogik metodlar va
usullar qo‘llaniladi, ularning maqsadi bolalarning his-suytgi va motor
17

ko‘nikmalarini rivojlantirishdir. Ushbu bo‘limda pedagogik metodlar haqida
batafsil ma'lumot beramiz.
1. O‘yin metodlari
O‘yin metodlari sensomotorika ko‘nikmalarini rivojlantirishda eng samarali
usullardan biridir. O‘yin jarayonida bolalar turli his-tuyg‘ularni, harakatlarni va
ijodiy fikrlashni o‘rganadilar. O‘yin metodlarining asosiy turlari:
 Syujet-rolli o‘yinlar : Ushbu o‘yinlar bolalar o‘rtasida muomala va
ijtimoiy aloqalarni rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar o‘zlariga berilgan
rollarda o‘ynash orqali boshqalar bilan muloqot qilish ko‘nikmalarini
shakllantiradilar.
 Harakatli o‘yinlar : Bu turdagi o‘yinlar bolalar motor ko‘nikmalarini
rivojlantirishga qaratilgan. Ular turli harakatlarni bajara turib, mushaklarni
mustahkamlashadi va harakat muvozanatini oshiradilar.
 Tajribaviy o‘yinlar : Bolalarga o‘z tajribalarini o‘rganish va amaliy
ko‘nikmalarni rivojlantirish imkoniyatini beruvchi o‘yinlar. Masalan, bolalar biror
ob'ekt bilan tajriba qilish orqali uning xususiyatlarini o‘rganadilar.
2. Interaktiv usullar
Interaktiv usullar bolalar o‘rtasidagi muloqotni va hamkorlikni
rag‘batlantirishga qaratilgan. Ushbu usullar orqali bolalar o‘zaro tajriba
almashadilar va muammolarni birgalikda hal qiladilar. Interaktiv usullar:
 Guruh faoliyatlari : Bolalar kichik guruhlarga bo‘linib, muayyan
vazifalarni bajaradilar. Bu jarayon davomida ular bir-biridan o‘rganadilar va
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
 Tanqidiy muhokama : Bolalar o‘z fikrlarini ifoda etish va boshqalar
bilan baham ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu usul, ularning analitik
fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi.
 Hamkorlik asosida o‘qitish : Bolalar o‘rganish jarayonida bir-biriga
yordam berish orqali muammolarni hal qilishni o‘rganadilar. Bu usul ularning
empatiya va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
18

3. Amaliy metodlar
Amaliy metodlar bolalar uchun nazariy bilimlarni amaliyotga tatbiq etishga
yordam beradi. Ushbu metodlar bolalarning real hayotdagi vaziyatlarga
tayyorlanishiga yordam beradi. Amaliy metodlar:
 Praktik faoliyatlar : Bolalar turli materiallar bilan amaliy faoliyatlar
olib boradilar, masalan, rasm chizish, qo‘l mehnati, ovqat tayyorlash. Bu jarayonda
ular motor ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
 Tajribalar o‘tkazish : Bolalar o‘zlariga qiziqish uyg‘otadigan
tajribalarni o‘tkazish orqali yangi bilimlar va ko‘nikmalarni o‘zlashtiradilar.
 Yoshga mos faoliyatlar : Bolalarning yoshiga mos faoliyatlarni
tashkil etish, ularning qobiliyatlarini hisobga olgan holda ko‘nikmalarini
rivojlantirishda muhimdir.
4. Didaktik metodlar
Didaktik metodlar bolalarga bilimlarni o‘rganish jarayonida yordam berish
maqsadida ishlab chiqilgan. Ushbu metodlar orqali bolalar o‘z bilimlarini
kengaytiradilar va yangi ma'lumotlarni o‘zlashtiradilar. Didaktik metodlar:
 O‘qituvchining tushuntirishlari : O‘qituvchi bolalarga yangi
materiallarni tushuntirib berish orqali ularning qiziqishini oshiradi. Bu jarayonda
o‘qituvchining aniq va ravon ma'ruzasi muhimdir.
 Multimedia materiallari : Rasm, video va boshqa ko‘rgazmali
materiallar yordamida bolalarga bilimlarni o‘rganish jarayonini qiziqarli qilish. Bu,
ularning vizual xotirasini oshirishga yordam beradi.
 Nazorat va baholash : Bolalarning o‘rganish jarayonini nazorat qilish
va baholash, ularning rivojlanishini tahlil qilish va kerak bo‘lganda tuzatishlar
kiritish imkonini beradi.
5. O‘z-o‘zini o‘rganish metodlari
O‘z-o‘zini o‘rganish metodlari bolalarga mustaqil ravishda bilim va
ko‘nikmalarni o‘zlashtirish imkoniyatini beradi. Ushbu metodlar:
19

 Mustaqil ishlar : Bolalarga mustaqil ravishda bajarish uchun vazifalar
berish, bu orqali o‘z fikrlarini ifoda etish va o‘zlarini rivojlantirish imkoniyatini
yaratish.
 O‘z-o‘zini baholash : Bolalar o‘z ishlarini baholash orqali o‘z
xatolaridan o‘rganadilar va kelajakda ularni tuzatishga harakat qiladilar.
 Yozma ishlar : Bolalarga yozma ishlar berish, bu orqali o‘z fikrlarini
ifoda etish va kognitiv ko‘nikmalarini rivojlantirish. 5
Sensomotorika indikatorlarini shakllantirish jarayoni pedagogik metodlar
yordamida amalga oshiriladi. O‘yin, interaktiv, amaliy, didaktik va o‘z-o‘zini
o‘rganish metodlari bolalarning his-suytgi va motor ko‘nikmalarini rivojlantirishda
muhim ahamiyatga ega. O‘qituvchilar va tarbiyachilar ushbu metodlardan samarali
foydalanish orqali bolalarning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydilar, kelajakda
muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib shakllanishlariga yordam beradi.
5
D.R.Djurayeva Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbita berishning zamonaviy tendensiyalari. T:,
O‘ZPFITI 2015
20

2.2 Shaxsiy yondashuv.
Bolalarning individual xususiyatlari, qobiliyatlari va qiziqishlari
sensomotorika indikatorlarini shakllantirishda inobatga olinishi kerak. Pedagoglar
har bir bolaning individual ehtiyojlariga mos keladigan yondashuvlar va
faoliyatlarni tanlashlari zarur. Bu yondashuv bolalar uchun:
 Qiziqarli va jalb qiluvchi faoliyatlar : Bolalar qiziqishini oshirish va
ularni faoliyatga jalb qilish maqsadida qiziqarli va muhim faoliyatlarni tashkil
etish.
 Moslashuvchanlik : Har bir bolaning shaxsiy rivojlanishiga mos
ravishda faoliyatlarni moslashtirish va bolalarga yordam berish.
Shaxsiy yondashuv sensomotorika indikatorlarini shakllantirish jarayonida
muhim ahamiyatga ega. Bu yondashuv, har bir bolaning o‘ziga xos xususiyatlarini,
qobiliyatlarini va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ta'lim va tarbiya jarayonini
individual ravishda tashkil etishdan iborat. Shaxsiy yondashuv, bolalar
rivojlanishini eng yuqori darajada qo‘llab-quvvatlash va ularning o‘ziga xos
rivojlanish yo‘llarini ko‘rsatish maqsadida muhimdir. 6
6
D.R.Babayeva “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirligi
huzuridagi “Intellektual mulk agentligi”.- T.:2020-yil. (elektron darslik).
21

1. Individual ehtiyojlarni hisobga olish
Har bir bola o‘z qobiliyatlari, qiziqishlari va ehtiyojlariga ega. Shaxsiy
yondashuv bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ularning
ta'lim jarayonini tashkil etishga yordam beradi. Bu jarayonda:
 O‘ziga xos qobiliyatlarni aniqlash : O‘qituvchi bolalarning kuchli va
kuchsiz tomonlarini aniqlash orqali ularning sensomotorika ko‘nikmalarini
rivojlantirishda muvofiq strategiyalarni ishlab chiqadi.
 Maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatlar : Har bir bolaning ehtiyojlariga
muvofiq faoliyatlar va o‘yinlar tanlanadi. Bu bolaning qiziqishlariga mos kelishi
va uni o‘rganishga rag‘batlantirishi zarur.
 Raqamli va shaxsiy maqsadlar : Shaxsiy yondashuvda har bir bola
uchun individual maqsadlar belgilab qo‘yiladi. Bu maqsadlar bolaning
rivojlanishini nazorat qilish va baholash uchun asos bo‘ladi.
2. Rivojlanish jarayonining shaxsiylashtirilishi
Shaxsiy yondashuv, bolalar rivojlanishini shaxsiylashtirish jarayonini
qo‘llab-quvvatlaydi. Bu jarayonda:
 O‘yin va faoliyatning shaxsiy tanlovi : Bolalar o‘zlari qiziqadigan va
yoqtiradigan o‘yinlarni tanlashlari mumkin. Bu, ularning o‘rganishga qiziqishini
oshiradi va rivojlanish jarayonini jonlantiradi.
 Mavjud bilimlarni kengaytirish : Shaxsiy yondashuv bolalarga yangi
bilimlarni o‘zlashtirishda o‘zining oldingi tajribasidan foydalanishga imkon beradi.
Bu, bolaning o‘z-o‘zini rivojlantirishiga yordam beradi.
 Uzluksiz rivojlanish : Bolalarning individual rivojlanish yo‘llari har
xil bo‘lishi mumkin. Shaxsiy yondashuv, har bir bolani o‘zining imkoniyatlariga
qarab rivojlantirishni ko‘zda tutadi.
3. Oila va jamiyat bilan hamkorlik
Shaxsiy yondashuvda oila va jamiyat bilan hamkorlik alohida ahamiyatga
ega. Bu jarayonda:
 Oila bilan muloqot : O‘qituvchilar bolalarning ota-onalari bilan
doimiy muloqot qilib, ularning o‘zaro aloqalarini va bolalar rivojlanishini
22

yaxshilashga yordam berishlari zarur. Bu, bolalar rivojlanishida oila muhitining
ahamiyatini oshiradi.
 Jamiyatda ishtirok : Bolalarni jamiyatga integratsiyalashda shaxsiy
yondashuv qo‘llaniladi. Bolalar jamiyatdagi turli faoliyatlarda ishtirok etishlari va
o‘z ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishlari kerak.
 Ota-onalarning faolligi : Ota-onalar bolalarning rivojlanishida faol
ishtirok etishlari kerak. Ularning qo‘llab-quvvatlashi bolalarning o‘ziga bo‘lgan
ishonchini oshiradi va rivojlanish jarayonini tezlashtiradi.
4. Shaxsiy rivojlanish va o‘z-o‘zini anglash
Shaxsiy yondashuv bolalar uchun o‘z-o‘zini anglash va shaxsiy rivojlanish
imkoniyatlarini yaratadi:
 His-tuyg‘ularni anglash : Shaxsiy yondashuv bolaning o‘z his-
tuyg‘ularini anglashiga yordam beradi. Bu, bolalarning o‘zlarini ifoda etish va
boshqalar bilan muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhimdir.
 Ijodiy fikrlash : Bolalar o‘z shaxsiy qobiliyatlarini va ijodiy
fikrlashlarini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayonda ularning
qiziqishlari va ko‘nikmalari inobatga olinadi.
 O‘z-o‘zini baholash : Shaxsiy yondashuv bolalarga o‘z ishlarini
baholash va o‘z rivojlanishlarini kuzatish imkoniyatini beradi. Bu, ularning o‘z-
o‘zini anglash va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Shaxsiy yondashuv sensomotorika indikatorlarini shakllantirish jarayonida
muhim o‘rin tutadi. Bu yondashuv, bolalarning individual ehtiyojlarini,
qobiliyatlarini va qiziqishlarini hisobga olgan holda, ta'lim va tarbiya jarayonini
shaxsiylashtirishga qaratilgan. Oila va jamiyat bilan hamkorlik, shaxsiy rivojlanish
va o‘z-o‘zini anglash shaxsiy yondashuvning muhim elementlaridir. Ushbu
yondashuv yordamida bolalar o‘z salohiyatlarini to‘liq ochib berish va kelajakda
muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib o‘sish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. 7
7
www. pedagog.uz
23

2.3 Ota-onalar bilan hamkorlik .
Sensomotorika indikatorlarini shakllantirishda ota-onalar bilan hamkorlik
qilish juda muhimdir. Ota-onalar bolalarining rivojlanishiga katta ta'sir
ko‘rsatadilar. Pedagoglar ota-onalarga quyidagi usullar orqali yordam berishlari
mumkin:
 Ma'lumot berish : Ota-onalarga bolalarining sensomotorika
ko‘nikmalarini rivojlantirishda qanday faoliyatlar olib borishlari va qanday
o‘yinlar o‘ynashlari haqida ma'lumot berish.
 Uchrashuvlar va seminarlar : Ota-onalar bilan uchrashuvlar va
seminarlar o‘tkazish, ular bilan fikr almashish va bolalar tarbiyasi bo‘yicha tajriba
o‘rganish.
 Ota-onalar uchun ko‘rsatmalar : Ota-onalar uchun sensomotorika
ko‘nikmalarini rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalar va ko‘rsatmalar tayyorlash.
Ota-onalar bilan hamkorlik sensomotorika indikatorlarini shakllantirish
jarayonida muhim ahamiyatga ega. Ota-onalar, bolalar rivojlanishining asosiy
ustunlaridan biri sifatida, o‘z farzandlari uchun eng yaxshi muhit yaratishda faol
ishtirok etishlari kerak. Ushbu bo‘limda ota-onalar bilan hamkorlikning ahamiyati,
usullari va samaradorligi haqida batafsil ma'lumot beramiz.
1. Ota-onalar bilan muloqotning ahamiyati
Ota-onalar bilan samarali muloqot bolalar rivojlanishida muhim rol
o‘ynaydi. Muloqot quyidagi afzalliklarga ega:
 Rivojlanish jarayonini kuzatish : Ota-onalar bolalarning rivojlanish
jarayonini o‘rganish va kuzatish imkoniyatiga ega. Ular bolalarining yutuqlari va
24

qiyinchiliklarini bilish orqali o‘qituvchilar bilan birgalikda samarali yechimlarni
topishlari mumkin.
 Maqsadlarni belgilash : Ota-onalar bolalarning ta'lim maqsadlarini
belgilashda o‘qituvchilar bilan hamkorlik qilishlari zarur. Bu, bolalarning
rivojlanishiga mos keladigan individual maqsadlar qo‘yishga yordam beradi.
 Ijtimoiy muhitni yaratish : Ota-onalar bolalarining ijtimoiy muhitini
yaratishda o‘qituvchilar bilan birga ishlash orqali, bolalar uchun qulay sharoitlar
ta'minlaydilar. Bu, bolalarning o‘zaro aloqalarini rivojlantirishga yordam beradi.
2. Ota-onalar bilan hamkorlik usullari
Ota-onalar bilan hamkorlikni ta'minlash uchun turli usullar va strategiyalar
mavjud. Ular quyidagilardan iborat:
 Seminarlarda va treninglarda ishtirok etish : Ota-onalarni bolalar
rivojlanishidagi yangiliklar va metodologiyalar haqida ma'lumot berish maqsadida
treninglar va seminarlar tashkil etish. Bu, ota-onalarning ta'lim jarayonida ishtirok
etish imkoniyatini oshiradi.
 Yillik uchrashuvlar : Ota-onalar bilan yil davomida belgilangan
uchrashuvlar o‘tkazish. Ular orqali bolalarning o‘qituvchi va ota-onalar bilan
aloqalarini muhokama qilish mumkin.
 Ma'lumot va resurslar taqdim etish : Ota-onalarga bolalar
rivojlanishiga oid foydali ma'lumotlar, kitoblar, va resurslar taqdim etish. Bu,
ularning bilimlarini kengaytirishga yordam beradi.
 Ota-onalar va o‘qituvchilar o‘rtasida aloqa : Ota-onalar va
o‘qituvchilar o‘rtasida muntazam aloqalarni o‘rnatish. Bu, bolalarning
rivojlanishidagi muammolarni tezkor hal qilish imkoniyatini yaratadi.
3. Ota-onalar bilan ta'lim jarayonida hamkorlik
Ota-onalar ta'lim jarayonida quyidagi yo‘nalishlarda faol ishtirok etishlari
mumkin:
 Uyda faoliyatlar tashkil etish : Ota-onalar bolalarning sensomotorika
indikatorlarini rivojlantirish maqsadida uyda o‘yinlar va faoliyatlar tashkil etishlari
25

kerak. Masalan, bolalar bilan birgalikda qo‘l mehnati, rasm chizish yoki tajriba
o‘tkazish.
 Ijtimoiy faoliyatlarda ishtirok etish : Ota-onalar bolalar bilan birga
jamiyatda turli ijtimoiy faoliyatlarda ishtirok etishlari kerak. Bu, bolalarning
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
 Tarbiyaviy muhitni yaratish : Ota-onalar bolalar uchun qulay va
xavfsiz tarbiyaviy muhit yaratishlari zarur. Bu, bolalarning o‘zini his qilishida va
rivojlanishida muhim omil hisoblanadi.
4. Ota-onalar bilan natijalarni baholash
Ota-onalar bilan hamkorlik jarayonida natijalarni baholash muhimdir. Bu
jarayonda:
 Rivojlanish ko‘rsatkichlarini nazorat qilish : Ota-onalar
bolalarining rivojlanish ko‘rsatkichlarini kuzatib borishlari va o‘qituvchilar bilan
bu haqda baham ko‘rishlari zarur. Bu, bolalarning muvaffaqiyatlari va
qiyinchiliklarini aniqlashga yordam beradi.
 Yutuqlarni baholash : Ota-onalar bolalarining yutuqlarini baholash
orqali ularning qobiliyatlarini va rivojlanish darajasini aniqlash imkoniyatiga ega.
Bu, kelajakda rivojlanish yo‘nalishini belgilashda muhimdir.
 Tugallangan faoliyatlarni muhokama qilish : Ota-onalar bilan
bolalar tomonidan amalga oshirilgan faoliyatlarni muhokama qilish, ularning
natijalarini baholash va kelajakdagi maqsadlarni belgilashga yordam beradi.
Ota-onalar bilan hamkorlik sensomotorika indikatorlarini shakllantirish
jarayonida muhim o‘rin tutadi. Ularning faol ishtiroki, bolalarning rivojlanishiga
ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Ota-onalar bilan samarali muloqot o‘rnatish, turli usullar va
strategiyalarni qo‘llash, hamkorlikni mustahkash va natijalarni baholash orqali
bolalarning sensomotorika ko‘nikmalarini muvaffaqiyatli ravishda rivojlantirish
mumkin. Bu jarayonda o‘qituvchilarning roli ham muhimdir, chunki ular ota-
26

onalarni tarbiyalash jarayonida qo‘llab-quvvatlashlari va yo‘l-yo‘riq berishlari
kerak. 8
Xulosa
Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika indikatorlarini
shakllantirish jarayoni, bolalar rivojlanishining asosiy jihatlaridan biridir. Ushbu
jarayon bolalar uchun muhim qobiliyatlar, ko‘nikmalar va his-tuyg‘ularni
rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Sensomotorika ko‘nikmalarini shakllantirish
uchun pedagogik metodlar, shaxsiy yondashuvlar va ota-onalar bilan hamkorlik
qilish zarur. Ushbu jarayonlar bolalarning ijodiy, kognitiv va ijtimoiy
rivojlanishiga hissa qo‘shadi, kelajakda muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib
shakllanishlariga yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda sensomotorika
indikatorlarini shakllantirish, ularning umumiy rivojlanishida muhim ahamiyatga
ega bo‘lib, bolaning hayotining dastlabki bosqichlarida sensor va motor
ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan tizimli yondashuvni talab etadi.
Sensomotorika indikatorlari bolaning o‘zini ifoda etish, ijtimoiy aloqalar, hissiy
rivojlanish va intellektual ko‘nikmalarini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
Sensomotorika ko‘nikmalari bolaning atrofdagi olam bilan aloqasini
kuchaytiradi, o‘rganish jarayonida faol ishtirok etishga imkon beradi va bolaning
muammolarni hal etish qobiliyatini oshiradi. Shuningdek, sensomotorika
ko‘nikmalari bolalarning kreativ fikrlashini rivojlantirishga, ijtimoiy
ko‘nikmalarini mustahkamlashga va muloqot qilish qobiliyatini oshirishga yordam
8
https://namdu.uz/media/Books/pdf/2024/06/04/NamDU-ARM-3892-
Maktabgacha_talimda_pedagogik_jarayonlarni_rivojlantirish.pdf
27

beradi. Bu jarayon, o‘z navbatida, bolaning o‘z-o‘zini anglashiga, mustaqil
fikrlashga va boshqalar bilan muloqot qilishga tayyorlanishiga olib keladi.
Ota-onalar, tarbiyachilar va o‘qituvchilar hamkorligi bu jarayonda muhim
ahamiyatga ega. Ota-onalar bolalarining rivojlanishida faol ishtirok etishlari zarur.
Ular bolalar uchun qulay sharoitlarni yaratish, o‘yin va faoliyatlarni
tashkillashtirish orqali sensomotorika indikatorlarini shakllantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Shuningdek, tarbiyachilar va o‘qituvchilar innovatsion pedagogik
metodlarni qo‘llab, bolalar bilan interaktiv faoliyatlar o‘tkazish orqali ularning
rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
Kurs ishida ko‘rib chiqilgan sensomotorika indikatorlarini shakllantirish
usullari, pedagogik metodlar va shaxsiy yondashuvlar bolalar ta'limidagi
yangiliklar va amaliy tajribalar bilan bog‘liq. Ushbu jarayonlar orqali maktabgacha
yoshdagi bolalar sifatli ta'lim olishlari, ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantirishlari va kelajakda muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib o‘sishlariga zamin
yaratadi.
Kelajakda bu sohada olib boriladigan tadqiqotlar va amaliy faoliyatlar,
bolalarda sensomotorika indikatorlarini shakllantirishga qaratilgan yanada samarali
usullar va strategiyalarni ishlab chiqish imkonini berishi muhimdir. Shu bilan
birga, bolalar rivojlanishining har bir bosqichida ularning ehtiyojlariga mos
keladigan pedagogik yondashuvlar va innovatsion usullarni qo‘llash zarur.
Maktabgacha ta'lim tizimining samaradorligini oshirish, bolalarning to‘g‘ri va
sog‘lom rivojlanishini ta'minlash uchun bu masalalar e'tiborga olinishi lozim.
28

Foydalanilgan adabiyotlar
1. F.R.Qodirova. Maktabgacha pedagogika. T.: Tafakkur 2019. Qo‘shimcha
adabiyotlar
2. SH.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz” T:, 2016.
3. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi. T.:BMT bolalar jamg‘armasi (YUNISEF),
2018
4. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar
strategiyasi O‘zbekiston Respublikasi prezidentining farmoni. O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017-yil, 6-son, 70-modda.
5. Sodiqova SH.A. Maktabgacha pedagogika. T.: Tafakkur bo‘stoni 2013
6. N.Kayumova. Maktabgacha pedagogika. T.: TDPU 2013
7. SH.M, Mirziyoyev, “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz” T 2016
8. SH.M. Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-
yurt taraqqyoti va xalq farovonligini garovi” T.: 2016 y.
9. SH.Nurmatova, SH.T.Xasanova, D.E.Azimova. Ustaxonada amaliy
mashg‘ulot. Toshkent 2010 Cho‘lpon nashriyoti.
29

10. “Bolangiz maktabga tayyormi?” metodik qo‘llanma T:, 2001
11. O.Hasanboyeva va boshq. Oila pedagogikasi. T:. ”Aloqachi”, 2007 y.
12. D.R.Djurayeva Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbita berishning
zamonaviy tendensiyalari. T:, O‘ZPFITI 2015
13. Djanpensova, B.Xolmuratova,. Matematik tasavvurlarni shakllantieish. T:,
“Innovatsiya-Ziyo”, 2020
14. Bikbayeva.N.U., Ibragimova Z.I., Qosimova X.I. “Maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish” T.
“O‘qituvchi”. 1995.
15. D.R.Babayeva “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” O‘zbekiston
Respublikasi adliya vazirligi huzuridagi “Intellektual mulk agentligi”.- T.:2020-yil.
(elektron darslik).
Axborot manbalari
1. https://urdu.uz/user_files/user_26/20232024/MTM/Allaberganova%20N/
Allaberganova%20N.docx
2. www. pedagog.uz
3. www. Ziyonet.Uz
4. www. edu.Uz
5. https://namdu.uz/media/Books/pdf/2024/06/04/NamDU-ARM-3892-
Maktabgacha_talimda_pedagogik_jarayonlarni_rivojlantirish.pdf
6. https://mpe.uz/files/Ilk%20Qadam%20UZB%20final.pdf
7. https://cyberleninka.ru/article/n/maktabgacha-yoshdagi-bolalarni-kitob-
oqishga-qiziqtirishda-psixologiyaning-orni
8. https://www.herald.kokanduni.uz/index.php/public_html/article/download/
613/399
30

Sotib olish