Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	617.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	24 Февраль 2025
Расширение	docx
Категория	Юриспруденция

Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari. 25

 Mehnat muhofazasi va xavfsizligini ta’minlash masalalarini o‘z ichiga oladi.
AQSh tajribasi
AQShda masofaviy mehnat asosan korporativ siyosatlar orqali tartibga solinadi. Biroq,
Amerika Nogironlar To‘g‘risidagi Qonun (ADA) va Oila va Tibbiy Ta’til Qonuni
(FMLA) masofaviy ishchilarga qo‘shimcha himoya choralarini taqdim etadi. Bundan
tashqari, California Telework Policy kabi maxsus qonunlar ayrim shtatlarda masofaviy
ishni tartibga solishga xizmat qiladi.
Rossiya tajribasi
Rossiya Federatsiyasi mehnat kodeksining 49-moddasi masofaviy ishni qonuniy asosda
tartibga soladi. 2020-yildan boshlab, masofaviy mehnatni me’yoriy hujjatlar asosida
rasmiylashtirish bo‘yicha qator o‘zgarishlar kiritildi. Jumladan:
 Ish haqi va ijtimoiy himoya kafolatlari;
 Ish beruvchining masofaviy ish uchun zarur vositalarni ta’minlash majburiyati;
 Masofadan ishlovchilar uchun maxsus sug‘urta tizimining joriy etilishi.
Misol tariqasida, Rossiya Markaziy Bankining ayrim departamentlari doimiy masofaviy
ishga o‘tish orqali operatsion xarajatlarni kamaytirgan.Masofaviy mehnat zamonaviy
ish bozorida tobora keng tarqalib, uning huquqiy asoslarini mustahkamlash zarurati
ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi bu borada huquqiy bazani rivojlantirishda
sezilarli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, xalqaro tajribadan o‘rnak olish va mavjud
qonunchilikni yanada takomillashtirish dolzarb hisoblanadi. Masofaviy ishning huquqiy
jihatlarini aniq belgilash ish beruvchilar va xodimlar o‘rtasida samarali hamkorlikni
ta’minlashga xizmat qiladi.
Masofadan ishlovchi xodimlarning mehnat shartnomasi
Masofadan ishlovchi xodimlar bilan mehnat shartnomasi tuzishda, ushbu shartnomaning
an’anaviy mehnat shartnomasidan farqlanuvchi o‘ziga xos xususiyatlari mavjud.
Masofaviy ish mehnat qonunchiligi doirasida tartibga solinishi, xodim va ish beruvchi
o‘rtasida huquq va majburiyatlar aniq belgilanishi lozim.
Shartnomada quyidagi asosiy jihatlar aks ettirilishi kerak:

muhim ahamiyatga ega. Masalan, masofaviy ishlovchi xodimlarning ish haqi, mehnat
sharoitlari, ta’til va dam olish huquqlari aniq belgilanmagan taqdirda, turli nizolar
yuzaga kelishi mumkin. Shu sababli, masofaviy mehnatning huquqiy jihatlarini
o‘rganish bugungi kunda dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Masofaviy ish va uning huquqiy asoslari
O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi va tegishli normativ-huquqiy hujjatlarda
masofaviy ish bilan bog‘liq ba’zi jihatlar yoritilgan bo‘lsa-da, ushbu mehnat shaklining
huquqiy tartibga solinishida hali ham ba’zi kamchiliklar mavjud. Xususan, ish vaqtining
aniq chegaralari, xodimning o‘zining uyidan ishlagan holatda uning mehnat sharoitlari
qanday bo‘lishi lozimligi, kompensatsiyalar masalasi kabi muammolarni hal qilish talab
etiladi.Jahon tajribasiga nazar tashlasak, masalan, AQSh va Yevropa davlatlarida
masofaviy ishni huquqiy tartibga solish bo‘yicha maxsus qonunlar mavjud. Jumladan,
Germaniyada 2021-yilda qabul qilingan qonunga binoan, masofaviy ishlovchilar ish
haqi, dam olish va texnika xavfsizligi bo‘yicha ofis xodimlariga tenglashtirilgan.
Masofadan ishlovchi xodimlarning mehnat shartnomasi
Masofaviy ishlovchi xodimlar uchun maxsus mehnat shartnomasi tuzish zarurati
mavjud. Ushbu shartnoma quyidagi asosiy bandlarni o‘z ichiga olishi kerak:
 Ish joyi va vaqti: xodim qaysi manzilda ishlashi va uning ish vaqti qanday
tartibga solinishini aniq belgilash kerak.
 Ish haqi: masofaviy ish uchun to‘lov shartlari va ish natijalarini baholash
mezonlari ko‘rsatilishi lozim.
 Texnik ta’minot: ish beruvchi xodimni texnik jihozlar bilan ta’minlaydimi yoki
xodim o‘z uskunalaridan foydalanadimi.
 Xavfsizlik choralariga rioya qilish: xodimning sog‘lig‘iga zarar yetkazmaslik
uchun qanday choralar ko‘rilishi kerakligi ko‘rsatib o‘tilishi lozim.
Masofaviy ishning afzalliklari va kamchiliklari
Masofaviy ishning afzalliklari quyidagilardan iborat:
 Xodimlar ish va shaxsiy hayot balansini yaxshiroq saqlashi mumkin;
 Ish beruvchi uchun ofis xarajatlari kamayadi;
 Mehnat unumdorligi oshishi mumkin.

 Ish natijalarini baholash: Xodimlarning ish natijalarini KPI (asosiy natijaviy
ko‘rsatkichlar) asosida baholash va rag‘batlantirish tizimini yo‘lga qo‘yish;
 Intizomiy choralar: Mehnat shartlariga rioya qilmagan xodimlarga ogohlantirish
berish, ma’muriy jazo yoki intizomiy chora qo‘llash.
Rag‘batlantirish va jazo choralarining muvozanati
 Xodimlarni mukofotlash tizimi ishga bo‘lgan qiziqishni oshiradi va ularning
motivatsiyasini kuchaytiradi. Buning uchun ish haqi qo‘shimchalari, mukofot
pullari va rag‘batlantirish tizimlari qo‘llaniladi.
 Ish intizomini buzgan xodimlarga ogohlantirish berish, vaqtincha lavozimdan
chetlatish yoki mehnat shartnomasini bekor qilish singari chora-tadbirlar
qo‘llanishi mumkin.
Ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi huquqiy munosabatlar mehnat qonunchiligi va ichki
nizomlar asosida tartibga solinadi. Mehnat intizomini saqlash va samarali mehnat
faoliyatini tashkil etish uchun har ikkala tomon ham o‘z huquq va majburiyatlarini aniq
bilishi va ularga rioya qilishi zarur. Ayniqsa, masofaviy ish sharoitlari rivojlanayotgan
davrda yangi texnologiyalar yordamida mehnat unumdorligini oshirish va intizomiy
nazorat tizimlarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu tariqa, korxonalar
barqaror rivojlanishi va xodimlarning huquqlari to‘liq himoya qilinishi mumkin bo‘ladi.
Masofaviy mehnatda mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi masalalari
Ish joyini tashkil etish va texnik shartlarni ta’minlash
Masofaviy ish tashkil qilishda mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi muhim
ahamiyat kasb etadi. Ish joyining to‘g‘ri tashkil etilishi xodimlarning samarali ishlashi
va salomatligini saqlashga xizmat qiladi.
Birinchidan, masofaviy ishda xavfsizlik talablariga javob beradigan ish joyi
tayyorlanishi zarur. Xodimlar ergonomik mebel (stol va stul), yetarli yoritish,
shamollatish tizimi va texnik asbob-uskunalar bilan ta’minlanishi lozim. Ish joyining
noto‘g‘ri tashkil etilishi mushak-skelet tizimiga ta’sir qilib, surunkali charchoq va
sog‘liq muammolariga olib kelishi mumkin.Ikkinchidan, masofaviy ishchi
foydalanadigan kompyuter, internet va boshqa texnik vositalar ishonchli va xavfsiz
bo‘lishi kerak.

Shu sababli, har bir masofaviy ish uchun tuziladigan shartnoma mehnat qonunchiligiga
mos kelishi va barcha tafsilotlarni o‘z ichiga olishi kerak.Har qanday mehnat
munosabatlari huquq va majburiyatlar asosida quriladi. Ish beruvchi va xodim
o'rtasidagi munosabatlar ham belgilangan huquqiy me'yorlar asosida tartibga solinadi.
Ushbu hujjatda ish beruvchi va xodimning huquq va majburiyatlari, masofaviy ish
sharoitlarini ta’minlash majburiyatlari, xodimning mas’uliyati va intizom qoidalari
hamda mehnat intizomi va nazorat qilish usullari haqida batafsil bayon etiladi.
1. Ish beruvchining huquq va majburiyatlari
Ish beruvchi mehnat qonunchiligiga rioya qilgan holda xodimlar uchun qulay mehnat
sharoitlarini yaratishi shart. Ish beruvchining asosiy huquq va majburiyatlari
quyidagilardan iborat:
1.1. Huquqlari:
 Xodimdan belgilangan vazifalarni o'z vaqtida va sifatli bajarishni talab qilish;
 Ish jarayonini nazorat qilish va ish unumdorligini oshirish uchun tegishli
choralarni ko'rish;
 Xodimlarning mehnat intizomiga rioya etishini talab qilish;
 Ish sharoitlarini optimallashtirish uchun xodimlarni qayta tayyorlash va
malakasini oshirish tadbirlarini o'tkazish.
1.2. Majburiyatlari:
 Xodimlarni xavfsiz mehnat sharoitlari bilan ta’minlash;
 Ish haqlarini o‘z vaqtida va to‘liq to‘lash;
 Mehnat shartnomasida ko‘rsatilgan barcha shartlarni bajarish;
 Xodimlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish va ularga shikast
yetkazilishining oldini olish.
2. Ish beruvchining masofaviy ish sharoitlarini ta’minlash majburiyatlari
Masofaviy ish rejimi zamonaviy mehnat munosabatlarining ajralmas qismi bo‘lib, uning
samarali tashkil etilishi uchun ish beruvchi quyidagi sharoitlarni ta’minlashi lozim:
 Xodimni texnik jihozlar, jumladan, kompyuter, dasturiy ta’minot va internet bilan
ta’minlash;
 Ish hajmi va bajariladigan vazifalar bo‘yicha aniq yo‘riqnomalar ishlab chiqish;

Foydalanish mumkin bo’lgan adabiyot, maqola va internet manzillari ro’yxari
1. Darsliklar va o’quv qo’llanmalar:
 "Mehnat huquqi" : Y. Tursunov va M. Usmanova tomonidan yozilgan ushbu darslik yuridik
institutlari va fakultetlari talabalari uchun mo’ljallangan. " Mehnat huquqi " : M . Usmanova ,
Sh . Gaziyev va B . Yarashev muallifligidagi ushbu darslik fuqarolarning mehnat huquqlari va
ularni amalga oshirish kafolatlariga bag ’ ishlangan .
2. Ilmiy maqolalar:
 "Mehnat qilish huquqlarining konstitutsiyaviy kafolatlari" : Mazkur maqola O’zbekiston
Respublikasining yangilangan Konstitutsiyasida mehnat qilish huquqlari va ijtimoiy himoyani
ta’minlash bo’yicha belgilangan kafolatlarni tahlil qiladi.
 "Mehnat huquqi" Telegram kanali maqolalari : Toshkent davlat yuridik universiteti Mehnat
huquqi kafedrasi katta o’qituvchisi Muhammadamin Karimjonovning mehnat huquqiga oid
turli mavzulardagi maqolalari bilan tanishishingiz mumkin.
3. Internet manzillari:
 Yuridik adabiyotlar nashriyoti : Mehnat huquqiga oid turli kitoblar va darsliklarni ushbu
nashriyotning Facebook sahifasida topishingiz mumkin.
 Huquq Plus sayti : Mehnat huquqi bo’yicha maqolalar va materiallar bilan tanishish uchun
ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.
 Better Work tashkiloti : Xalqaro mehnat standartlari va ularning samaradorligi haqida batafsil
ma’lumot olish uchun ushbu manbadan foydalanishingiz mumkin.
 Civil.uz sayti : Mehnat huquqi, ish haqi va boshqa yuridik fanlar bo’yicha ilmiy maqolalarni
ushbu saytda topishingiz mumkin.
 Arxiv.uz sayti : Mehnat huquqi tushunchasi va boshqa mavzulardagi referatlar bilan tanishish
uchun ushbu manbadan foydalanishingiz mumkin.
 Advice.uz sayti : Xodimning huquqlari va mehnat ta’tili bo’yicha huquqiy maslahatlar uchun
ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.
 ZiyoNET portali : "Mehnat qilish huquqi" nomli kitob va boshqa o’quv materiallarini ushbu
portaldan topishingiz mumkin.
 Sputnik O’zbekiston : Mehnat huquqi bo’yicha so’nggi yangiliklar va maqolalar bilan
tanishish uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.
 Yuristlar malakasini oshirish markazi : Mehnat qonunchiligini takomillashtirish bo’yicha
ilmiy-amaliy konferensiya materiallari bilan tanishish uchun ushbu markazning saytiga
murojaat qilishingiz mumkin.
 Arxiv.uz sayti : Mehnat huquqi bo’yicha referatlar va boshqa materiallarni ushbu saytda
topishingiz mumkin.
 Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti : Mehnat huquqi bo’yicha
multimediali taqdimotlar va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish uchun ushbu
universitetning saytiga murojaat qilishingiz mumkin.
 Yuridik adabiyotlar nashriyoti Instagram sahifasi : Mehnat huquqi bo’yicha yangi nashrlar
va adabiyotlar haqida ma’lumot olish uchun ushbu sahifani kuzatib borishingiz mumkin.
 Facebookdagi "Yuridik adabiyotlar publish" sahifasi : Mehnat huquqi bo’yicha yangi
kitoblar va darsliklar haqida ma’lumot olish uchun ushbu sahifani kuzatib borishingiz mumkin.
 CyberLeninka elektron kutubxonasi : Mehnat huquqi bo’yicha ilmiy maqolalar va
tadqiqotlarni ushbu manbadan topishingiz mumkin.

Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga
solishning o’ziga xos xususiyatlari.
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1. Masofaviy ish va uning huquqiy asoslari
2. Masofadan ishlovchi xodimlarning mehnat shartnomasi
3. Ish beruvchi va xodimning huquq va majburiyatlari
4. Masofaviy mehnatda mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi masalalari
5. Masofaviy ishning afzalliklari va kamchiliklari
Xulosa va foydalanilgan manbalar

o Masofaviy mehnatni amalga oshirishda axborot xavfsizligi talablari
kuchaytirilishi lozim.
o Ish beruvchi va xodimlar o‘rtasida elektron hujjatlar almashinuvi jarayoni
rasmiylashtirilib, qonuniy asoslarga ega bo‘lishi kerak.
Xodimlarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish
o Mehnat sharoitlarini yaxshilash va kasaba uyushmalari orqali masofaviy
xodimlarning manfaatlarini himoya qilish tizimini yo‘lga qo‘yish.
o Ish vaqti, dam olish, shaxsiy hayotga daxldor masalalar bo‘yicha huquqiy
normalarni aniq belgilash.
Ish beruvchi va xodimlar uchun masofaviy ishning istiqbollari
Ish beruvchilar uchun afzalliklar
o Ofis xarajatlarini qisqartirish orqali korxonalarning moliyaviy
barqarorligini oshirish.
o Talab yuqori bo‘lgan mutaxassislarni turli geografik hududlardan jalb
qilish imkoniyatlari kengayishi.
Xodimlar uchun qulayliklar
o Ish joyiga borish uchun vaqt sarflash zarurati yo‘qligi sababli
unumdorlikning oshishi.
o Xodimlar uchun mehnat va shaxsiy hayot muvozanatini ta’minlash
imkoniyati yaxshilanishi.
Masofaviy mehnatning qo‘shimcha xavf-xatarlari
o Ish beruvchilar tomonidan nazorat tizimining kuchayishi natijasida
xodimlarning shaxsiy daxlsizligi buzilishi ehtimoli.
o Ish vaqti chegaralarining yo‘qolishi tufayli haddan tashqari ish yukining
ortishi.
Masofaviy mehnat zamonaviy mehnat bozorining ajralmas qismiga aylanib bormoqda
va uning huquqiy jihatdan tartibga solinishi muhim ahamiyatga ega. Kelajakda ushbu
sohaga oid qonunchilik bazasini yanada takomillashtirish, texnologik yutuqlardan
samarali foydalanish va xodimlarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish dolzarb
masalalar sirasiga kiradi.

Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga
solishning o’ziga xos xususiyatlari
Kirish
Hozirgi zamonaviy mehnat bozori raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan
sezilarli darajada o‘zgarib bormoqda. Ayniqsa, so‘nggi yillarda masofaviy ish amaliyoti
keng tarqalib, nafaqat yirik kompaniyalar, balki kichik va o‘rta biznes subyektlari
tomonidan ham keng qo‘llanilmoqda. Ushbu ish shakli xodimlarga va ish beruvchilarga
turli qulayliklar yaratish bilan birga, mehnat munosabatlarining yangi shakllarini
tartibga solish zaruratini ham yuzaga keltirmoqda.
Masofaviy ish tushunchasi va uning ahamiyati
Masofaviy ish - bu xodimning ish beruvchi joylashgan ofis yoki ishlab chiqarish
hududidan tashqarida, odatda, internet texnologiyalaridan foydalangan holda mehnat
faoliyatini amalga oshirishidir. Bu jarayonda ishchi va ish beruvchi o‘rtasidagi aloqa
elektron vositalar orqali yo‘lga qo‘yiladi.
Masofaviy mehnatning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, xodimlar geografik
joylashuvdan qat‘iy nazar, o‘z malakalari va bilimlarini qo‘llash imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Masalan, IT mutaxassislari, tarjimonlar, jurnalistlar, dizaynerlar va ta’lim
sohasi vakillari bunday ishlash tizimidan keng foydalanadilar.
Raqamli texnologiyalarning ish jarayoniga ta’siri
Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi natijasida masofaviy ishni amalga
oshirish uchun zarur vositalar ham takomillashib bormoqda. Bularga bulutli
texnologiyalar, tezkor messenjerlar, videoaloqa tizimlari va onlayn hamkorlik
platformalari misol bo‘la oladi.Masalan, Zoom, Microsoft Teams, Google Meet kabi
platformalar turli kompaniyalarning jamoalarini masofadan turib boshqarish
imkoniyatini yaratmoqda. Shuningdek, Slack, Trello, Asana kabi vositalar loyihalarni
rejalashtirish va monitoring qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.So‘nggi yillarda,
ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi davrida masofaviy ish keng tarqaldi va uning
samaradorligi isbotlandi. Shu bilan birga, bu jarayon yangi huquqiy tartibotlarni ishlab
chiqishni talab etmoqda. Xodimlar va ish beruvchilar o‘rtasidagi huquqiy
munosabatlarni aniq belgilash, mehnat sharoitlarini qonuniy asosda tartibga solish

 Bino va infratuzilmalar xarajatlarini kamaytirish : An’anaviy ofis ishlarida
yirik binolar, jixozlar, kommunal xizmatlar uchun katta mablag‘ talab etiladi.
Masofaviy ish esa bu xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.
 Geografik cheklovlarsiz ishga qabul qilish : Masofaviy ish tufayli kompaniyalar
istalgan hududdan malakali mutaxassislarni yollash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
 Ishchilar almashinuvining kamayishi : Uyda ishlash imkoniyati tufayli
xodimlarning ishga bo‘lgan qoniqish darajasi ortadi va bu ularning uzoq muddat
davomida bir joyda ishlashiga sabab bo‘ladi.
Xodimlar uchun afzalliklar
 Transport xarajatlarining kamayishi : Masofaviy ish xodimlarga ish joyiga
borish uchun ketadigan yo‘l xarajatlarini kamaytiradi.
 Moslashuvchan ish grafigi : Masofaviy ish tizimi xodimlarga o‘z vaqtini yanada
samarali rejalashtirish imkoniyatini beradi.
 Shaxsiy hayot va ish muvozanati : Uyda ishlash natijasida xodimlar oilaviy va
shaxsiy hayotiga ko‘proq e'tibor qaratish imkoniga ega bo‘ladilar.
Jamiyat uchun ijtimoiy afzalliklar
 Tirbandlikning kamayishi : Masofaviy ish shakli tirbandlikni kamaytirishga
yordam beradi, bu esa ekologik holatni yaxshilaydi.
 Mintaqalararo bandlik muammolarining bartaraf etilishi : Kichik hududlarda
yashovchi odamlar yirik shaharlarning mehnat bozorida masofadan turib ishtirok
eta oladilar.
Ish Unumdorligi va samaradorligi masalalari
Masofaviy ish samaradorlik va unumdorlik borasida turli natijalarni keltirib chiqarishi
mumkin.
 Unumdorlikning ortishi : Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, masofaviy ishlovchi
xodimlar kamroq stress holatiga tushadilar va ular mehnat jarayonida yaxshiroq
diqqatni jamlay oladilar.
 Ishga bo‘lgan motivatsiya : Mustaqil ishlash mas'uliyat hissini oshiradi va ba'zi
holatlarda xodimlarning ishga bo‘lgan yondashuvi ijobiy tomonga o‘zgaradi.

 Favqulodda holatlar va qo‘shimcha ish : Masofadan ishlovchi xodim
favqulodda vaziyatlarda ish beruvchi bilan kelishgan holda qo‘shimcha ishlashi
mumkin, ammo bunday holatlar shartnomada aniq ko‘rsatib o‘tilishi zarur.
Misol: Masofadan ishlovchi tarjimon uchun ish grafigi mustaqil bo‘lib, u topshiriqni
muayyan muddat ichida bajarishi lozim. Biroq, kompaniya xodimning ish soatlarini
kuzatib borish maqsadida maxsus vaqt monitoring dasturini joriy qilishi mumkin.
Ish haqi va kompensatsiyalar
Masofadan ishlovchi xodimlarning ish haqi tizimi an’anaviy ish tizimidan farqli bo‘lishi
mumkin. Ish haqi quyidagi tamoyillarga asoslangan bo‘lishi lozim:
 Asosiy ish haqi : Masofaviy ish uchun xodimga aniq belgilangan ish haqi
to‘lanadi. Bu ish hajmi va bajarilgan vazifalarga bog‘liq holda hisoblanadi.
 Qo‘shimcha mukofot va kompensatsiyalar : Ish beruvchi ish faoliyatining
natijalariga ko‘ra xodimlarga mukofot yoki bonuslar belgilashi mumkin.
 Texnik xarajatlar uchun kompensatsiya : Masofadan ishlovchi xodimlar o‘z
mablag‘lari hisobidan ish vositalarini xarid qilgan taqdirda, bu xarajatlarni
qoplash bo‘yicha shartnoma shartlari aniq ko‘rsatilishi kerak.
 Soliqlar va sug‘urta : Masofaviy ishchilar rasmiy ravishda ishga qabul qilingan
taqdirda, mehnat shartnomasi doirasida soliq va ijtimoiy sug‘urta to‘lovlari
belgilangan tartibda amalga oshirilishi lozim.
 Ish haqi to‘lovining vaqti : Mehnat shartnomasida ish haqi to‘lash muddati va
usuli aniq ko‘rsatiladi. Odatda, bu har oy yoki kelishilgan muddatlarda amalga
oshiriladi.
Misol : Masofaviy ishlovchi IT - mutaxassis uchun kompaniya har oy asosiy ish haqi
to ‘ lash bilan birga , internet va elektr energiyasi xarajatlari uchun kompensatsiya
ajratadi .Masofadan ishlovchi xodimlar bilan tuziladigan mehnat shartnomasi an’anaviy
shartnomalardan farqlanadi va unda masofaviy ishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy
jihatlari aniq belgilanishi kerak. Ish vaqti, dam olish tartibi, ish haqi va
kompensatsiyalar bo‘yicha aniq qoidalar o‘rnatilishi ish beruvchi va xodim o‘rtasida
samarali va shaffof ish jarayonini ta’minlash uchun zarurdir.

mamlakatlarida kompaniyalar xodimlarni masofaviy ishlashga o‘tkazish orqali ofis
xarajatlarini kamaytirgan holda samaradorlikni oshirishga erishgan.
O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligida masofaviy ishga doir normalar
O‘zbekiston Respublikasida mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy hujjat –
Mehnat kodeksi hisoblanadi. 2023-yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi
masofaviy ishga oid normalarni yanada aniq belgilab berdi.
Mehnat kodeksining tegishli moddalariga ko‘ra:
 Masofaviy ishchi ish beruvchi bilan elektron yoki yozma shartnoma asosida
ishlashi mumkin.
 Ish beruvchi masofaviy xodimga mehnat sharoitlari va texnik vositalar bilan
ta’minlash bo‘yicha aniq majburiyatlarni belgilashi lozim.
 Masofaviy ishchilar uchun mehnat huquqlari, ta’til va ish haqi masalalarida
ofisda ishlovchi xodimlar bilan teng sharoitlar yaratilishi kerak.
Misol sifatida, 2021-yilda O‘zbekiston hukumati davlat sektoridagi ayrim lavozimlarni
masofaviy ishga o‘tkazish bo‘yicha qaror qabul qilgan edi. Ushbu qaror pandemiya
sharoitida davlat xizmatlari barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynadi.
Shuningdek, 2022-yilda O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari
vazirligi tomonidan masofaviy ishga oid qonunchilikni takomillashtirish bo‘yicha
hujjatlar ishlab chiqildi. Ushbu hujjatlar masofaviy ishlovchilarning mehnat huquqlari
va sug‘urta tizimi bo‘yicha aniq kafolatlarni o‘z ichiga oladi.
Xalqaro tajribada masofadan ishlashning huquqiy jihatlari
Dunyo tajribasida masofaviy ishga oid huquqiy normalar turlicha rivojlangan. Ayrim
mamlakatlar ushbu sohaga maxsus qonunlar kiritgan bo‘lsa, boshqalar mavjud mehnat
qonunchiligiga qo‘shimcha modifikatsiyalar kiritgan.
Yevropa Ittifoqi tajribasi
Yevropa Ittifoqi davlatlarida masofaviy ishni tartibga soluvchi huquqiy asos 1996-
yildagi Yevropa Kengashining Mehnat shartnomalari bo‘yicha direktivasi va 2002-
yildagi Telework Agreement orqali belgilanadi. Ushbu hujjatlar:
 Masofaviy ishchilarning mehnat huquqlarini kafolatlaydi;
 Ish beruvchilarga texnologik ta’minot bo‘yicha majburiyatlarni yuklaydi;

Elektr jihozlari va simlar yong‘in xavfsizligiga mos ravishda joylashtirilishi, ortiqcha
yuklamadan saqlanishi lozim. Masalan, yomon tashkil etilgan elektr tarmoqlari
yong‘inga sabab bo‘lishi mumkin.Bundan tashqari, texnik ta’minotning muhim
jihatlaridan biri – ma’lumotlarni himoya qilish va kiberxavfsizlik choralarini ko‘rishdir.
Ish beruvchi va xodimlar kiberhujumlardan himoyalanish uchun maxsus dasturlar va
xavfsizlik devorlarini joriy etishlari lozim. Shu sababli, tashkilotlar masofaviy ishchi
kompyuterlariga rasmiy xavfsizlik protokollarini o‘rnatishi kerak.
Mehnat muhofazasi va ish sharoitlari bo‘yicha kafolatlar
Masofaviy ishlovchi xodimlar uchun mehnat muhofazasi bo‘yicha kafolatlarni
ta’minlash zaruriy hisoblanadi. Mehnat muhofazasi qonunchiligi masofaviy
ishlovchilarni ham qamrab olishi kerak, chunki ular ham korporativ strukturaning bir
qismidir.Avvalo, ish beruvchi xodimlarning ish sharoitlarini monitoring qilish tizimini
yo‘lga qo‘yishi kerak. Masalan, ba’zi tashkilotlar masofaviy ishchilarga ish sharoitlarini
o‘rganish uchun maxsus so‘rovnomalar va onlayn monitoring tizimlaridan
foydalanishadi.Ikkinchidan, xodimlarning ish vaqti tartibga solinishi lozim. Ish beruvchi
ish yuklamasini haddan tashqari oshirmaslik choralarini ko‘rishi zarur. Masalan, ba’zi
xodimlar o‘z mehnat faoliyatini ortiqcha vaqt davom ettirish natijasida psixologik va
jismoniy charchoqqa duch kelishlari mumkin.
Bundan tashqari, sog‘liq va xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha tashkilotlar masofaviy
ishlovchilarni tibbiy sug‘urtaga jalb qilish masalasini ko‘rib chiqishlari mumkin.
Masalan, ayrim xalqaro kompaniyalar o‘z masofaviy xodimlarini sog‘liqni saqlash
xizmatlari bilan ta’minlash uchun maxsus dasturlarni ishlab chiqishgan.
Ish beruvchining xavfsizlikka oid majburiyatlari
Masofaviy mehnatni tashkil etish jarayonida ish beruvchi bir qator majburiyatlarni
bajarishi lozim. Ushbu majburiyatlar mehnat xavfsizligini ta’minlash va xodimlarning
ish sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan bo‘lishi kerak.
Birinchidan, ish beruvchi mehnat shartnomasida xavfsizlik va texnika xavfsizligi
talablarini aniq belgilashi kerak. Masalan, kompaniyalar o‘z xodimlariga ish joyini
to‘g‘ri tashkil qilish bo‘yicha yo‘riqnomalar berishadi.Ikkinchidan, ish beruvchi texnik
muhofaza choralarini amalga oshirishi shart. Xususan, internet tarmog‘i orqali ishlovchi

 Jamoaviy muloqotdagi qiyinchiliklar : Masofadan ishlash jarayonida jamoaviy
aloqalar zaiflashishi mumkin, bu esa ba’zan korxonaning ichki ishlarida
muammolarni keltirib chiqaradi.
Masofaviy Ishlash Bilan Bog‘liq Muammolar va Ularni Bartaraf Etish Yo‘llari
Masofaviy ish tizimining rivojlanishiga qaramay, u bilan bog‘liq muammolar mavjud.
Ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etish orqali masofaviy mehnat samaradorligini oshirish
mumkin.
Aloqa va muloqot muammolari
 Muammo : Masofaviy ishlovchilar o‘rtasida kommunikatsiya yetishmovchiligi
tufayli tushunmovchiliklar yuzaga kelishi mumkin.
 Yechim : Tezkor aloqa tizimlari, masalan, Slack, Zoom, Microsoft Teams kabi
dasturlardan foydalanish muloqotni yaxshilashga yordam beradi.
Ish va shaxsiy hayot chegaralarining yo‘qolishi
 Muammo : Uyda ishlovchilar ba’zida ish va shaxsiy hayot o‘rtasidagi
muvozanatni saqlashda qiynaladilar.
 Yechim : Ish vaqti aniq belgilanib, tanaffuslar rejalashtirilishi lozim.
Ish unumdorligi va nazorat masalalari
 Muammo : Ba’zi holatlarda masofaviy xodimlarning ish jarayonini nazorat qilish
qiyin bo‘lishi mumkin.
 Yechim : Natijalarga asoslangan ish tizimini joriy qilish va samaradorlikni
baholash uchun KPI tizimidan foydalanish tavsiya etiladi.
Texnik muammolar
 Muammo : Internet sifati va texnik uskunalarning yetishmovchiligi masofaviy
ishning asosiy muammolaridan biridir.
 Yechim : Ish beruvchilar tomonidan xodimlarga texnik yordam ko‘rsatish va
yuqori tezlikdagi internet bilan ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
Masofaviy ish zamonaviy mehnat bozorida muhim ahamiyat kasb etmoqda va uning
rivojlanishi davom etmoqda. Mazkur ish shakli iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan ko‘plab
afzalliklarga ega bo‘lsa-da, ayrim muammolar ham mavjud. Ushbu muammolarni
samarali boshqarish orqali masofaviy ishning salohiyati yanada kengayishi mumkin.

Ish beruvchilar va xodimlar uchun masofaviy mehnatning rivojlanishi yangi
imkoniyatlar yaratish bilan birga, huquqiy va iqtisodiy jihatdan muayyan
mas’uliyatlarni ham yuzaga keltiradi. Shu sababli, masofaviy mehnatga oid huquqiy
me’yorlarni takomillashtirish, mehnat shartnomalarining aniq va ravshan bo‘lishini
ta’minlash hamda ish unumdorligi va xodimlar manfaatlarini muvozanatlashtirish
muhim vazifa hisoblanadi. Korxonalar va xodimlar uchun masofaviy mehnat samaradorligini
oshirish yo‘nalishida texnologik, tashkiliy va boshqaruv choralarini ko‘rish muhim sanaladi. Shunday
qilib, to‘g‘ri yondashuv orqali masofaviy ish tizimi mehnat bozorida o‘zining samarali yechim sifatida
o‘rnini mustahkamlashi mumkin.

 ZiyoNET elektron kutubxonasi : Mehnat huquqi bo’yicha turli o’quv materiallari va
darsliklarni ushbu manbadan topishingiz mumkin.

 Ish vaqti hamda natijalarni baholash mezonlarini belgilash;
 Xodimga masofaviy ish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarni qoplash
imkoniyatini yaratish;
 Axborot xavfsizligini ta’minlash va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish
choralarini ko‘rish.
Xodimning mas’uliyati va intizom qoidalari
Har bir xodim o‘z vazifalarini mas’uliyat bilan bajarishi shart. Quyida xodimning asosiy
majburiyatlari va intizom qoidalari bayon etiladi:
Majburiyatlari:
 Mehnat shartnomasida belgilangan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish;
 Ish beruvchi tomonidan o‘rnatilgan ichki tartib-qoidalarga rioya qilish;
 Ish jarayonida texnika xavfsizligi va mehnat gigiyenasiga amal qilish;
 Ish beruvchiga o‘z faoliyati bo‘yicha tegishli hisobotlarni taqdim etish;
 Ish joyida intizom va etikaga rioya qilish.
Mas’uliyati:
 Ish vaqti davomida shaxsiy ishlarga chalg‘imaslik;
 Ish jarayonida konfidensial ma’lumotlarning maxfiyligini saqlash;
 Ish topshiriqlarini buzilishiga yoki sifatsiz bajarilishiga yo‘l qo‘ymaslik;
 Mehnat shartnomasida ko‘rsatilgan qoidalarga rioya etmaslik natijasida
yetkazilgan zarar uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olish.
Mehnat intizomi va nazorat qilish usullari
Ish joyidagi tartib va mehnat unumdorligini oshirish uchun intizomiy nazorat usullari
muhim rol o‘ynaydi. Ish beruvchi quyidagi usullar orqali mehnat intizomini ta’minlashi
mumkin:
Nazorat qilish usullari:
 Ichki audit va monitoring tizimi: Xodimlarning ish jarayonini kuzatish va
baholash uchun maxsus dasturlar hamda monitoring tizimlaridan foydalanish;
 Hisobot berish tizimi: Xodimlarning bajarilgan ish bo‘yicha oylik yoki haftalik
hisobot taqdim etish majburiyati;

Xulosa
Masofaviy mehnat zamonaviy ish munosabatlarining ajralmas qismiga aylanib
bormoqda. Texnologik taraqqiyot va raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi natijasida
masofadan turib ishlash amaliyoti jadal sur’atlarda kengaymoqda. Ushbu ish shaklining
huquqiy jihatdan tartibga solinishi ish beruvchi va xodimlar o‘rtasidagi huquqiy
munosabatlarning aniqligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Masofaviy mehnatning kelajakdagi rivojlanish tendensiyalari
Texnologik rivojlanish va raqamli infratuzilmaning kengayishi
o Sun’iy intellekt, bulutli texnologiyalar va axborot xavfsizligi tizimlarining
takomillashuvi masofaviy ishga bo‘lgan talabni oshiradi.
o Mehnat unumdorligini oshirish maqsadida avtomatlashtirilgan ish
jarayonlariga ko‘proq e’tibor qaratiladi.
Ish unumdorligi va fleksibil mehnat sharoitlari
o Masofaviy mehnat orqali xodimlarning ish va shaxsiy hayot muvozanatini
saqlash imkoniyati oshadi.
o Mehnat unumdorligi bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar masofaviy ishning
samaradorligini tasdiqlamoqda.
Iqtisodiy samaradorlik va ish beruvchilar manfaatlari
o Ofis xarajatlarini kamaytirish, joy tanlashdagi cheklovlarning bartaraf
etilishi va global mehnat bozorida mutaxassislarni jalb qilish imkoniyatlari
kengayadi.
o Ish beruvchilar uchun masofaviy ishning jozibadorligi oshib, bu esa
kompaniyalar raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar
Mehnat qonunchiligini moslashtirish va yangilash
o Masofaviy mehnat shartnomalarida huquqiy kafolatlarni yanada
mustahkamlash lozim.
o Ish beruvchilarning mas’uliyati, xodimlarning huquqlari va ularning
mehnat sharoitlari bo‘yicha aniq normalar ishlab chiqilishi zarur.
Texnik va axborot xavfsizligi me’yorlarini belgilash

Shu bilan birga, ba’zi kamchiliklar ham mavjud:
 Ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi aloqa uzilishi mumkin;
 Mehnat intizomini nazorat qilish qiyinlashadi;
 Texnik muammolar tufayli ish jarayoni kechikishi mumkin.
Masofaviy ish zamonaviy mehnat bozorining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bu
esa mehnat munosabatlarining yangi huquqiy tartibga solinishini talab qiladi. Ish
beruvchi va xodimlar o‘rtasidagi mehnat shartnomalarini aniq ishlab chiqish, texnik
ta’minot va xavfsizlik choralarini kuchaytirish, shuningdek, xodimlarning mehnat
huquqlarini himoya qilish bo‘yicha qonunchilikni takomillashtirish muhim ahamiyat
kasb etadi. Kelgusida masofaviy ish bo‘yicha yanada aniq huquqiy asoslar ishlab
chiqilishi zarur, chunki bu mehnat shakli ish unumdorligi va samaradorligini oshirish
imkonini beradi.
Masofaviy ish va uning huquqiy asoslari
Zamonaviy mehnat bozori sharoitida masofaviy ish (remote work) tushunchasi
mehnatning yangi shakli sifatida keng tarqalmoqda. Masofaviy mehnat deb, ish
beruvchi bilan xodim o‘rtasidagi mehnat munosabatlari davomida ish joyining
an’anaviy ofis hududidan tashqarida tashkil etilishiga aytiladi. Ushbu mehnat shakli
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi natijasida tobora
ommalashib bormoqda.
Masofaviy mehnatning bir necha turlari mavjud:
1. To‘liq masofaviy ish – Xodim barcha vazifalarini doimiy ravishda o‘z ofisidan
tashqarida bajaradi.
2. Gibrid ish tartibi – Ishchi haftaning ma’lum kunlarida masofadan ishlaydi,
boshqa kunlari esa ofisga boradi.
3. Loyihaviy asosda masofaviy ish – Xodim muayyan loyiha yoki vaqtinchalik
shartnoma asosida masofaviy ishlaydi.
4. Frilans – Mustaqil ishchi sifatida buyurtmalar asosida ishlash shakli bo‘lib,
mehnat shartnomasi yoki fuqaro-huquqiy shartnomalar asosida amalga oshiriladi.
Masofaviy mehnat nafaqat ishchilar uchun qulayliklar yaratadi, balki ish beruvchilar
uchun ham iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Misol uchun, AQSh va Yevropa

xodimlarning ma’lumotlarini himoya qilish bo‘yicha maxsus chora-tadbirlarni amalga
oshirish muhimdir.Bundan tashqari, xodimlarni muntazam ravishda mehnat xavfsizligi
bo‘yicha o‘qitish va ularga texnika xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomalar berish muhimdir.
Ba’zi kompaniyalar masofaviy ishchilar uchun onlayn trening va seminarlar tashkil
etish orqali xavfsizlik bo‘yicha xabardorlikni oshirishadi.Masalan, Google va Microsoft
kabi yirik kompaniyalar o‘z xodimlarini kiberxavfsizlik bo‘yicha muntazam ravishda
o‘qitadi. Shuningdek, ayrim davlatlarda masofaviy mehnatga oid maxsus me’yoriy
hujjatlar ishlab chiqilib, ish beruvchilarga qo‘shimcha majburiyatlar yuklatilgan.
Masofaviy mehnat sharoitida mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi masalalariga
jiddiy e’tibor qaratish zarur. Ish joyining to‘g‘ri tashkil etilishi, ish sharoitlarini
yaxshilash va ish beruvchining xavfsizlikka oid majburiyatlarini aniq belgilash –
mehnat samaradorligini oshirish va xodimlarning salomatligini himoya qilishning
muhim omillaridir.
Shuningdek, masofaviy ish sharoitida kiberxavfsizlikni ta’minlash, tibbiy sug‘urtani
yo‘lga qo‘yish va texnik xavfsizlik choralarini ko‘rish zamonaviy talablar sirasiga
kiradi. Shu sababli, ish beruvchilar va xodimlar hamkorlikda ishlash orqali xavfsizlik va
samaradorlikni ta’minlashlari lozim.
Masofaviy Ish: afzalliklari, kamchiliklari va uning iqtisodiy-ijtimoiy ta'siri
Zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishi natijasida masofaviy ish shakli keng
ommalashib bormoqda. Xususan, pandemiya davrida ko‘plab tashkilotlar masofaviy ish
tartibini joriy qilishga majbur bo‘ldi va bu mehnat shaklining afzalliklari hamda
kamchiliklari yanada yaqqol namoyon bo‘ldi. Ushbu maqolada masofaviy ishning
iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan foydalari, ish unumdorligi va samaradorligiga ta'siri
hamda mazkur shakl bilan bog‘liq muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari tahlil
qilinadi.
Masofaviy Mehnatning Iqtisodiy va Ijtimoiy Jihatdan Foydalari
Masofaviy ish tizimi turli iqtisodiy va ijtimoiy afzalliklarga ega bo‘lib, u ham xodim,
ham ish beruvchi, ham jamiyat uchun foydali bo‘lishi mumkin.
Ish beruvchilar uchun iqtisodiy manfaatlar

 Masofaviy ish joyi : Xodim ish faoliyatini o‘z yashash joyida yoki boshqa
muayyan joyda amalga oshirishi mumkin. Ish joyi sifatida internet tarmog‘iga
ulanish imkoniyati mavjud bo‘lgan har qanday hudud bo‘lishi mumkin.
 Texnik ta’minot va vositalar : Ish beruvchi masofaviy ish uchun zarur texnik
vositalarni (kompyuter, dasturiy ta’minot, internet xarajatlari) taqdim etish yoki
bu xarajatlarni kompensatsiya qilish majburiyatini olishi mumkin.
 Axborot xavfsizligi : Masofadan ishlash jarayonida xodimlar xizmat vazifalari
doirasida korporativ ma’lumotlarni himoya qilishga majburdir. Shu bois,
shartnomada maxfiylik shartlari va axborot xavfsizligi talablarini belgilash
muhim ahamiyat kasb etadi.
 Ishning nazorat qilinishi : Ish beruvchi masofaviy xodimning faoliyatini
monitoring qilish va ish jarayoni yuzasidan hisobdorlik tizimini joriy etish
huquqiga ega. Bu vaqt monitoringi, vazifalarni bajarish natijalari va hisobot
berish shaklida amalga oshiriladi.
Misol: Kompaniya masofadan ishlovchi dasturchilar bilan shartnoma tuzishda, ularga
kerakli dasturiy vositalarni taqdim etadi, ishlash uchun ma’lum vaqt oralig‘ini
belgilaydi va ish natijalarini har hafta monitoring qilish tartibini joriy etadi.
Ish vaqti va dam olish tartibi
Masofadan ishlovchi xodimlarning ish vaqti an’anaviy mehnat sharoitlariga qaraganda
moslashuvchanroq bo‘lishi mumkin. Biroq, mehnat qonunchiligiga muvofiq, xodimning
mehnat faoliyati uchun rasmiy vaqt me’yorlari belgilanishi lozim.
 Ish soatlari : Masofaviy ish shaklida xodimlar uchun qat’iy belgilangan ish
soatlari bo‘lishi yoki natija asosida ishlash tizimi qo‘llanilishi mumkin. Ish
beruvchi va xodim o‘rtasida ish grafigi kelishib olinadi.
 Ish vaqti monitoringi : Ish vaqtini kuzatish uchun maxsus dasturiy ta’minot yoki
vaqt jurnali yuritish mumkin. Bu xodimlarning ish yuklamasini nazorat qilish va
mehnat qonunchiligiga rioya qilish uchun muhimdir.
 Dam olish va tanaffuslar : Masofaviy ish rejimida ishlovchi xodimlar ham
qonunchilikda belgilangan dam olish vaqtlari, jumladan, tushlik tanaffusi va
haftalik dam olish kunlariga ega bo‘lishlari lozim.

Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari. 25

Купить