Matematika fanini oʻqitishning an’anaviy va zamonaviy usullarini qiyoslash - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	124.1KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

90 Sotish

Matematika fanini oʻqitishning an’anaviy va zamonaviy usullarini qiyoslash

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ORIENTAL UNIVERSITETI
«Himoyaga ruxsat etilsin»
“ Pedagogika” fakulteti menejeri
_____________ M. Meliboyev
«____» ________2025-yil «Himoyaga tavsiya etilsin»
“Uzluksiz ta’lim pedagogikasi”
kafedrasi mudiri:_________ T. Isaqulov
«____» ________2025-yil
PEDAGOGIKA FAKULTETI
60110500 – “ BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” YO‘NALISHI
UZLUKSIZ TA’LIM PEDAGOGIKASI KAFEDRA SI
Sirtqi talim shakli, 105-guruh talabasi Risqimova Nigina Alisher qizining
“ MATEMATIKA O QITISH METODIKASI”ʻ fanidan
Mavzu: Matematika fanini o qitishning an’anaviy va zamonaviy usullarini
ʻ
qiyoslash.
Ilmiy rahbar: Elmurodov Jamshid
Talaba: Risqimova Nigina Alisher qizi
TOSHKENT - 2025
AnnotatsiyaKURS ISHI

Ushbu kurs ishi «Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o qitishningʻ
an’anaviy va zamonaviy usullarini qiyoslash» mavzusida yozilgan. Maqsad —
boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitishda qo‘llanilayotgan an’anaviy va
zamonaviy usullarni tahlil qilish, ularning samaradorligini solishtirish va ta’lim
jarayonini takomillashtirish uchun bir nechta yondashuvlarni ko‘rib chiqishdir.
Kirishda matematikani o‘qitishda usullarni tanlashning ahamiyati va
dolzarbligi tushuntiriladi. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning
muhimligi, o‘quvchilarning asosiy bilimlarni shakllantirishdagi roli va har bir
usulning pedagogik afzalliklari ko‘rsatiladi.
I-bobda an’anaviy o‘qitish metodlari batafsil yoritiladi. Bu bo‘limda
an’anaviy o‘qitish usullari, ularning xususiyatlari va boshlang‘ich sinflarda
samaradorligi muhokama qilinadi. Shuningdek, an’anaviy metodlarni qo‘llashda
yuzaga keladigan qiyinchiliklar, o‘quvchilarni passivlashtirish xavfi va individual
yondashuvning etishmasligi kabi muammolar ham ko‘rib chiqiladi.
II-bobda zamonaviy o‘qitish metodlari, xususan, interaktiv metodlar,
o‘yinlar va multimedia texnologiyalari orqali matematika o‘qitish imkoniyatlari
tahlil qilinadi. Zamonaviy texnologiyalarni ishlatishda o‘qituvchilarning
tayyorgarligi va zaruriy resurslar masalalari, shuningdek, o‘quvchilarga yangi
metodlar orqali ta’lim berishning afzalliklari va kamchiliklari muhokama qilinadi.
Xulosa qismlarida an’anaviy va zamonaviy o‘qitish usullarining
samaradorligi taqqoslanadi. Barcha metodlarning o‘zaro uyg‘unlashtirilishi, ta’lim
jarayonini yanada samarali qilish uchun qanday usullarni qo‘llash mumkinligi
haqida fikrlar bildiriladi.
Kurs ishi boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitishning an’anaviy va
zamonaviy usullarining o‘ziga xos jihatlarini taqqoslashga va har ikki usulning
imkoniyatlarini eng samarali tarzda birlashtirishga qaratilgan.
MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 4
2

I-BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANINI
O QITISHNING ANʻ ’ ANAVIY USULLARI
1.1. An’anaviy usullarning ta’rifi va xususiyatlari………………………………. 7
1.2. An ’ anaviy metodlarning boshlang‘ich sinfdagi
samaradorligi ………………. 12
1.3. An’anaviy usullarni qo‘llashda yuzaga keladigan
qiyinchiliklar…………….. 14
II-BOB. AN’ANAVIY USULLARNI QO‘LLASHDA YUZAGA
KELADIGAN QIYINCHILIKLAR
2.1. Zamonaviy usullar va texnologiyalarning ta ’ rifi ……………………………. 18
2.2. Zamonaviy usullarning boshlang‘ich sinfda
qo‘llanilishi ……………………. 21
2.3. Zamonaviy usullarning afzalliklari va
kamchiliklari………………………… 25
XULOSA………………………………………………………………………… 29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.............................................................. 31
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Matematika fanini o‘qitish, ayniqsa boshlang‘ich
sinflarda, ta’lim jarayonining muhim tarkibiy qismidir. O‘quvchilarga matematik
bilimlarni o‘rgatish, nafaqat ularning ilmiy tafakkurini rivojlantirish, balki
kundalik hayotda turli vaziyatlarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni
shakllantiradi. Shuning uchun, matematikani o‘qitishda samarali usullarni tanlash,
o‘quvchilarning matematik tushunchalarni to‘g‘ri o‘zlashtirishida katta rol
o‘ynaydi. An’anaviy va zamonaviy usullarni solishtirish, ta’lim tizimidagi
yangiliklar va ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganish ta’limni
rivojlantirishning muhim bosqichidir. Hozirgi kunda ta’lim tizimi dunyoning turli
mamlakatlarida o‘zgarmoqda, yangi metodlar va texnologiyalar o‘qitish jarayoniga
jadal kirib kelmoqda. Bu o‘zgarishlarning samaradorligini baholash va an’anaviy
usullar bilan qiyoslash, yangi usullarni joriy qilishda yuzaga kelishi mumkin
bo‘lgan muammolarni tahlil qilish, o‘qituvchilarning metodik tayyorgarligini
oshirishga yordam beradi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning an’anaviy usullari uzoq
yillardan beri o‘qituvchilar tomonidan qo‘llanib kelinmoqda. Bunga misollar
sifatida ma’ruzalar, kitoblar va individual mashqlarni keltirish mumkin. Ushbu
usullarning afzalliklari bor, ammo ularning samaradorligi ko‘p hollarda
o‘quvchilarning passiv ishtirokini keltirib chiqaradi. Shuning uchun, so‘nggi
yillarda yangi pedagogik texnologiyalar va zamonaviy usullar, jumladan interaktiv
o‘qitish, o‘yin metodlari va multimedia dasturlarining ta’lim jarayoniga kirib
kelishi talab etilmoqda. Bu usullar o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlaydi va
matematikani o‘rganishni qiziqarli va samarali qiladi. Zamonaviy usullarni o‘qitish
jarayoniga joriy qilish o‘zining muammolari va qiyinchiliklarini ham keltirib
chiqaradi. O‘qituvchilar bu usullarni muvaffaqiyatli qo‘llash uchun maxsus
4

tayyorgarlikdan o‘tishlari, zamonaviy texnologiyalarni o‘rganishlari va shu bilan
birga sinfdagi o‘quvchilarning turli ehtiyojlarini hisobga olishlari zarur.
An’anaviy va zamonaviy usullarni qiyoslash, o‘qituvchilarga ta’lim
jarayonida eng samarali metodlarni tanlashga yordam beradi. Bu, o‘z navbatida,
o‘quvchilarga matematik bilimlarni samarali o‘rgatish, ularning mantiqiy
tafakkurini rivojlantirish va matematikada muvaffaqiyatga erishish imkonini
yaratadi. Mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, ta’lim metodlarini yangilash va
ularni sinchiklab tahlil qilish orqali boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitish
samaradorligini oshirish mumkin. Bu esa o‘quvchilarning kelajakdagi ilmiy va
amaliy faoliyatlarida mustahkam poydevor yaratadi.
Kurs ishining maqsadi. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini
o‘qitishda an’anaviy va zamonaviy usullarni tahlil qilish va ularning
samaradorligini solishtirishdir. Kurs ishining asosiy vazifasi, matematikani
o‘qitishda har ikki usulning o‘ziga xos jihatlarini o‘rganish, ularning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlash, shuningdek, o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada
samarali qilish uchun qanday metodlarni qo‘llash mumkinligini belgilashdan
iborat. Maqsad o‘qitish metodlarining samarasini oshirish va ularni
o‘quvchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirish, shuningdek, matematik
bilimlarni taqdim etishda yangi pedagogik texnologiyalarni qanday muvaffaqiyatli
joriy qilishni ko‘rsatishdan iborat. Bu orqali, boshlang‘ich sinflarda matematika
fanini o‘qitish samaradorligini oshirish va o‘quvchilarning matematik tafakkurini
rivojlantirishga erishish ko‘zda tutilgan.
Kurs ishining vazifalari:
 Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning an’anaviy va zamonaviy
usullarini tahlil qilish.
 Har ikki usulning afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash.
 O‘qitish samaradorligini oshirish uchun metodlarni qo‘llashning
imkoniyatlarini o‘rganish.
5

 Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni matematika o‘qitishda
qo‘llashning samaradorligini baholash.
 Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘rganish jarayonini
takomillashtirish yo‘llarini ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini
o‘qitishda qo‘llanilayotgan an’anaviy va zamonaviy o‘qitish usullarining tahlili va
ularning ta’lim jarayonidagi samaradorligi hisoblanadi. Bu predmet, matematikani
o‘rgatish metodologiyasi, o‘quvchilarning bilim olish jarayoniga ta’sir
ko‘rsatadigan pedagogik yondashuvlar va zamonaviy texnologiyalarni o‘qitish
jarayoniga joriy etish bilan bog‘liq.
Kurs ishining obyekti. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish
jarayonidir. Bu jarayonda qo‘llanilayotgan an’anaviy va zamonaviy o‘qitish
usullari, o‘quvchilarning bilim olish faolligi, o‘qituvchilarning metodik
yondashuvlari va ta’lim texnologiyalarining samaradorligi o‘rganiladi.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
6

I-BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANINI
O QITISHNING ANʻ ’ ANAVIY USULLARI
1.1. An’anaviy usullarning ta’rifi va xususiyatlari
An’anaviy o‘qitish usullari uzoq yillar davomida ta’lim tizimida qo‘llanilib
kelmoqda va ular o‘qituvchining markaziy rolini ta’kidlaydi. Bu metodlar, asosan,
o‘qituvchining ma’ruzalar o‘qishi, o‘quvchilarga yangi bilimlarni berish, amaliy
misollarni yechish, mustahkamlash va takrorlashni o‘z ichiga oladi. An’anaviy
usullarni qo‘llashda o‘quvchi faoliyati asosan o‘qituvchining bergan ma’ruzasini
tinglash va takrorlashga yo‘naltirilgan.
Ma’ruzalar. Ma’ruza – o‘qituvchining o‘quvchilarga ma’lum bir mavzu
bo‘yicha bilimlarni tushuntirish jarayonidir. O‘qituvchi o‘zining bilim va
tajribasiga asoslanib, o‘quvchilarga yangi materialni taqdim etadi. O‘quvchilar esa
ushbu ma’lumotni tinglab, kerakli joylarni qayd etadilar va o‘zlari uchun
tushunarli bo‘lgan joylarga alohida e’tibor qaratadilar. An’anaviy o‘qitish
metodlarida ma’ruza ko‘pincha passiv shaklda o‘tiladi, ya’ni o‘qituvchi mavzu
bo‘yicha to‘liq ma’lumot beradi, o‘quvchilar esa faqat tinglashadi. Bu jarayonda
o‘quvchilarning faoliyati asosan ma’lumotlarni qabul qilish va keyinchalik
yodlashdan iborat bo‘ladi. Shuning uchun, ma’ruza usuli o‘quvchilarda
ma’lumotlarni eslab qolish va tushunish qobiliyatini rivojlantirishga yordam
beradi, ammo ularni amaliy faoliyatga jalb qilishda ba’zan cheklovlarga ega
bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinflarda ma’ruza o‘qituvchining o‘quvchilarga yangi
bilimlarni tushuntirishda eng ko‘p ishlatiladigan metodlardan biridir. Biroq, bolalar
diqqatini uzoq vaqt davomida ushlab turish qiyin bo‘lishi sababli, ma’ruzalar
7

qisqa, aniq va tushunarli bo‘lishi kerak. O‘qituvchi mavzu bo‘yicha asosiy fikrlarni
ta’kidlashga, o‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otishga harakat qilishi zarur.
Ma’ruzalar shuningdek, o‘quvchilarda yangi bilimlarni mustahkamlash, ilgari
o‘rganilgan material bilan bog‘lash va yangi mavzuni o‘zlashtirish uchun asos
bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, ma’ruzalar o‘qituvchining o‘quvchilarga
bilimlarni taqdim etish usuli sifatida juda samarali bo‘lishi mumkin, ammo
zamonaviy ta’limda interaktiv metodlar bilan birgalikda qo‘llanilishi muhimdir. Bu
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash va ularning kritikal fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Misollarni yechish. Misollarni yechish – an’anaviy o‘qitish metodlarining
asosiy elementlaridan biridir va matematikani o‘qitishda samarali metod
hisoblanadi. Bu metodda o‘qituvchi o‘quvchilarga nazariy bilimlarni qanday
amaliyotda qo‘llashni ko‘rsatadi. O‘qituvchi avvalo o‘zi misolni yechadi, uni
bosqichma-bosqich tushuntirib, matematik qoidalar va usullarni qanday qo‘llashni
o‘rgatadi. Keyin esa o‘quvchilarga o‘xshash misollarni yechishga yordam beradi,
ular esa o‘rganilgan bilimlarni amalda qo‘llashni o‘rganadilar. Misollarni yechish
metodining asosiy afzalligi shundaki, o‘quvchilar nazariy bilimlarni amalda
qanday ishlatishni ko‘rib, bu bilimlarni o‘zlarining kundalik vaziyatlarida
qo‘llashni o‘rganadilar. Bu metod o‘quvchilarning matematik qoidalar va
formulalarni yaxshiroq tushunishiga va ularga asoslangan amaliy ko‘nikmalarni
shakllantirishga yordam beradi.
Misollarni yechish jarayonida o‘quvchilar fikrlash, mulohaza yuritish va
muammolarni yechish uchun turli strategiyalarni ishlab chiqishadi. Ular har bir
misolni yechishda o‘zlarining mantiqiy va kreativ fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantiradilar. O‘qituvchi har bir bosqichda o‘quvchilarga yordam beradi,
ularning qiyinchiliklariga yechim topishga yordam berishi mumkin. Bu jarayon,
shuningdek, o‘quvchilarga mustahkamlash va takrorlash orqali matematikani
yanada chuqurroq o‘zlashtirish imkonini beradi. Misollarni yechish orqali
o‘quvchilar o‘rganilgan nazariy materialni turli vaziyatlarga nisbatan qanday
8

ishlatish kerakligini o‘rganadilar, bu esa ularning umumiy bilim va ko‘nikmalarini
shakllantirishga yordam beradi.
Mustahkamlash. Mustahkamlash – bu o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning
oldingi mavzularda olingan bilimlarini takrorlash va yangi material bilan
bog‘lashni o‘z ichiga oladi. Bu metod o‘quvchilarning o‘rganilgan ma’lumotlarni
yaxshiroq eslab qolishlari, ularni chuqur anglashlari va yangi materialni avvalgi
bilimlar bilan birlashtirishlariga yordam beradi. Mustahkamlash o‘quvchilarda
mustahkam va barqaror bilim poydevorini yaratishda muhim rol o‘ynaydi.
Mustahkamlash jarayonida o‘qituvchi avvalgi o‘rganilgan mavzularni eslatadi va
o‘quvchilarga yangi materialni ular ilgari o‘rganilgan bilimlarga asoslanib
tushuntiradi. O‘quvchilar esa takrorlash orqali o‘rganilgan ma’lumotlarni yanada
yaxshi anglashadi va ularni yangi holatlarda qo‘llashga tayyor bo‘ladilar. Bu
metod o‘quvchilarning o‘rganilgan bilimlarni saqlashlarini, yanada
mustahkamlashlarini va yangi ko‘nikmalarni o‘zlashtirishlarini ta’minlaydi.
Mustahkamlashning samarali qo‘llanilishi, o‘quvchilarning o‘rganilgan
bilimlarni uzoq muddatda eslab qolishlariga yordam beradi. Takrorlash,
o‘quvchilarga materialni faol ravishda qayta ishlash, uni yangi vaziyatlarga
moslashtirish va amaliyotda qo‘llash imkonini beradi. Bu usul o‘quvchilarning
fikrlash va muammolarni yechish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Mustahkamlash
jarayonida o‘quvchilar o‘rganilgan materialni real hayotdagi vaziyatlarga
qo‘llashga o‘rganadilar. Bu, o‘z navbatida, ularning o‘zgaruvchan vaziyatlarga
moslashish, yangi bilimlarni qo‘llash va turli muammolarni hal etish qobiliyatlarini
kuchaytiradi. Mustahkamlash metodini qo‘llashda o‘qituvchining yordam berishi
va o‘quvchilarni faol ishtirokchiga aylantirishi juda muhimdir.
Eslatmalar va takrorlash. An’anaviy o‘qitish metodlarining muhim
jihatlaridan biri o‘quvchilarni eslatmalar va takrorlash orqali o‘rgatishdir.
Eslatmalar o‘qituvchi yoki o‘quvchilarning o‘rganilgan materialni yodda saqlash
uchun kiritgan qisqa va aniq qaydlari bo‘lib, bu materialni qayta ko‘rib chiqish va
mustahkamlashda yordam beradi. Eslatmalar o‘quvchilar uchun o‘rganilgan
9

materialni yodda saqlashni osonlashtiradi va ularni yanada samarali o‘rganishga
undaydi. Takrorlash esa o‘quvchilarga ilgari o‘rganilgan mavzularni yana bir bor
ko‘rib chiqish va tushuncha va qoidalarni mustahkamlash imkonini yaratadi. Bu
metodning asosiy maqsadi o‘quvchilarning o‘rganilgan bilimlarni uzoq muddat
yodda saqlashini va ulardan amaliyotda to‘g‘ri foydalanishlarini ta’minlashdir.
Takrorlash jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘rganilgan materialni eslatib, turli
savollar berishi mumkin. Bu savollar orqali o‘quvchilar materialni yana bir bor
qayta ko‘rib chiqadilar va tushunchalarini mustahkamlashadi.
Takrorlash metodini qo‘llashda o‘qituvchi o‘quvchilar bilan diyalog olib
boradi va ularning fikrlarini so‘raydi. Bu orqali o‘quvchilar faollashadi va o‘z
bilimlarini amaliyotda qanday qo‘llashlarini ko‘rishadi. O‘qituvchi shuningdek,
o‘quvchilarning yodlash jarayonida yuzaga kelgan savollariga javob berish, ularni
yanada tushunarli qilib berish orqali yordam beradi. Bu metod o‘quvchilarning
o‘rganilgan bilimlarni saqlashini, mustahkamlashini va ulardan turli vaziyatlarda
foydalanishini rivojlantiradi. Takrorlash jarayonida o‘quvchilar o‘rganilgan
bilimlarni yangi material bilan bog‘lab, chuqurroq anglashadi va o‘zgartirilgan
savollarga javob berish orqali bilimlarini mustahkamlaydilar. Eslatmalar va
takrorlashning samarali qo‘llanilishi o‘quvchilarni mustahkam bilimlar bilan
ta’minlaydi va ularni kelajakda yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi.
Xususiyatlari:
1. Passiv o‘quvchilar faoliyati : An’anaviy o‘qitish metodlarida
o‘quvchilarning faoliyati asosan tinglash va yozib olish bilan cheklanadi.
O‘qituvchi mavzuni tushuntiradi, o‘quvchilar esa ma’lumotni eslab qolish va
yodlashga majbur bo‘ladi. Bu jarayon ko‘pincha passiv ta’lim bo‘lib,
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonidagi faolligini cheklaydi. O‘quvchilarning
faolligi ko‘proq tinglash va ma’lumotlarni yodlashga asoslangan bo‘ladi.
2. O‘qituvchining markaziy roli : An’anaviy metodlarda o‘qituvchi
o‘quvchilarga bilim beradi va ularning faoliyatini nazorat qiladi. O‘qituvchi
ma’lumotlarni o‘zidan taqdim etadi, o‘quvchilar esa bu ma’lumotlarni yodlab
10

olishadi. O‘qituvchining roli an’anaviy metodlarda juda muhim bo‘lib, u dars
jarayonida asosiy bilim manbai sifatida xizmat qiladi. Bu metodda o‘qituvchi
o‘quvchilarning faoliyatini boshqaradi va nazorat qiladi.
3. Tushunishni va yodlashni o‘stirish : An’anaviy metodlar o‘quvchilarda
bilimlarni yodlash va tushunishni rivojlantirishga qaratilgan. O‘quvchilar
o‘rganilgan materialni eslab qolishlari va uni tushunishlari kerak. Biroq, bu
metodlarning kamchiligi shundaki, ba’zan o‘quvchilar o‘rganilgan bilimlarni
amaliyotda qo‘llashda qiyinchiliklarga duch kelishadi, chunki ular faqatgina
yodlashga asoslangan.
4. Bir xil yondashuv : An’anaviy metodlarda o‘quvchilarning individual
ehtiyojlari va o‘ziga xos xususiyatlari hisobga olinmaydi. Barcha o‘quvchilarga bir
xil yondashuv qo‘llaniladi, bu esa turli o‘quvchilarning ehtiyojlariga mos
kelmasligi mumkin. Har bir o‘quvchi o‘rganish jarayonida turli darajadagi
yordamga muhtoj bo‘lishi mumkin, ammo an’anaviy metodlarda bu ehtiyojlar
ko‘pincha e’tibordan chetda qoladi.
An’anaviy usullar oddiyligi va uzoq vaqt davomida samarali ishlaganligi
bilan ajralib turadi. Ammo bugungi kunda, ular o‘quvchilarning faolligini
pasaytirishi va kreativ fikrlashni rivojlantirishda ba’zi cheklovlarni keltirib
chiqarishi mumkin. Shu sababli, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni an’anaviy
usullar bilan birlashtirish o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada samarali
qilishga yordam beradi. Bu kombinatsiya o‘quvchilarning faolligini oshirish,
kreativlikni rivojlantirish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda samarali
bo‘lishi mumkin.
11

1.2. An ’ anaviy metodlarning boshlang‘ich sinfdagi samaradorligi
Boshlang‘ich sinflarda an’anaviy metodlarning samaradorligi katta
ahamiyatga ega, chunki bu metodlarda o‘qituvchi dars jarayonida markaziy o‘rinda
turadi. O‘qituvchining roli boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarga bilimlarni aniq va
tushunarli tarzda yetkazishdir. An’anaviy usullar, asosan, o‘qituvchining
faoliyatiga asoslanadi, chunki o‘qituvchi mavzu bo‘yicha ma’lumotlarni,
misollarni va tushuntirishlarni beradi. O‘quvchilar esa ushbu ma’lumotlarni
tinglashadi va yozib olishadi, bu esa ularni diqqat bilan o‘rganishga majbur qiladi.
Boshlang‘ich sinfda, o‘quvchilarning e’tibori qisqa vaqt davomida saqlanishi zarur
bo‘ladi, shuning uchun ma’ruzalar va misollarni yechish usullari an’anaviy
metodlar doirasida samarali qo‘llaniladi. O‘qituvchi qisqa va sodda ma’ruzalar
o‘qib, o‘quvchilarga asosan tushunishlari uchun aniq misollarni keltiradi. Bu
metod yordamida o‘quvchilar matematik tushunchalarni yodlashadi va
o‘zlashtirgan bilimlarini amaliy misollar orqali mustahkamlaydilar. O‘qituvchining
izohli va batafsil tushuntirishlari boshlang‘ich sinfdagi o‘quvchilarda matematik
fikrlashni shakllantirishga yordam beradi. Bu usulda o‘qituvchi o‘quvchilarga
yangi mavzularni bosqichma-bosqich tushuntirib boradi, bunda har bir qadamning
muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun o‘qituvchi nazoratni olib boradi
An’anaviy metodlar boshlang‘ich sinfdagi o‘quvchilarda matematik
asoslarni shakllantirishda samarali natijalar beradi. Bu metodlarning samaradorligi,
avvalo, o‘quvchilarga mustahkam bilimlarni boshidan o‘rganish imkonini yaratadi.
Misollarni yechish va ma’ruzalar orqali o‘quvchilar matematik tushunchalarni
12

bosqichma-bosqich o‘zlashtiradilar. Masalan, matematik amallarni o‘rganishda
o‘qituvchi har bir amaldan oldin uni nazariy jihatdan tushuntiradi va keyin amaliy
misollar bilan mustahkamlaydi. Bu metod yordamida o‘quvchilar o‘zlashtirgan
bilimlarini to‘g‘ri va mantiqiy qo‘llashni o‘rganadilar. Boshlang‘ich sinfda
an’anaviy metodlar matematik asoslarni shakllantirishda juda muhim. Masalan,
o‘qituvchi arifmetik amallarni o‘rgatishda, o‘quvchilarga bir nechta oddiy
misollarni yechishni taklif etadi, so‘ngra har bir misolni alohida tushuntirib boradi.
Shu tariqa, o‘quvchilar arifmetik qoidalarni yodlashadi va bu bilimlarni kundalik
hayotda qo‘llashga tayyor bo‘ladilar. O‘quvchilar matematik operatsiyalarni
(masalan, qo‘shish, ayirish) mashq qilish orqali mustahkam o‘rganadilar.
An’anaviy metodlar orqali o‘quvchilar nafaqat nazariy bilimlarni, balki
matematikani amaliyotda qo‘llashni ham o‘rganadilar. O‘qituvchi har bir mavzu
bo‘yicha alohida misollarni keltiradi, shuningdek, o‘quvchilarni bu misollarni
yechishda faollikka chaqiradi. Bu o‘quvchilarda matematik metodlarni
tushunishga, ularni real hayotda qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rishga yordam
beradi.
Boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarda matematik asoslarni shakllantirishda
mustahkamlash va takrorlash metodlari ham juda muhimdir. An’anaviy metodlarda
o‘quvchilar ko‘p hollarda o‘rganilgan mavzularni qayta takrorlashga, ularni
mustahkamlashga undaladi. Bu jarayonda o‘qituvchi o‘quvchilarga avvalgi
darslarda o‘rganilgan materialni takrorlab, yangi bilimlar bilan bog‘laydi.
Takrorlash jarayoni o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshiradi va
bilimlarning yaxlitligini ta’minlaydi. Takrorlash metodlari boshlang‘ich sinfda
juda samarali bo‘lishi mumkin, chunki o‘quvchilar uchun yangiliklar, xususan,
matematik ko‘nikmalar va tushunchalar, birinchi marta o‘rganilganda murakkab
bo‘lishi mumkin. Shuning uchun o‘quvchilarga ilgari o‘rganganlarini qayta ko‘rib
chiqish, ularni yanada mustahkamlash va chuqurroq tushunishga yordam beradi.
An’anaviy metodlar yordamida o‘quvchilar matematik asoslarni muntazam
ravishda takrorlash orqali mustahkam bilim poydevorini yaratadilar, bu esa
13

kelajakda murakkabroq masalalarni yechish uchun zarur bo‘lgan bilim va
ko‘nikmalarni shakllantiradi.
An’anaviy metodlarning boshlang‘ich sinfda samaradorligi yuqori bo‘lib,
ular o‘quvchilarga matematika asoslarini tushunishga yordam beradi.
O‘qituvchining markaziy roli va ilmiy yondashuv orqali o‘quvchilar o‘rganilgan
mavzularni aniq va samarali tarzda o‘zlashtiradilar. O‘quvchilar, shu bilan birga,
an’anaviy metodlar yordamida matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni
o‘rganadilar, bu esa ularning matematik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga
xizmat qiladi.
1.3. An’anaviy usullarni qo‘llashda yuzaga keladigan qiyinchiliklar
An’anaviy usullarda o‘quvchilarning faoliyatlari asosan tinglash, yozib olish
va o‘qituvchidan ma’lumot olish bilan cheklanadi. Bu metodlar ko‘pincha
o‘qituvchining markaziy roli orqali amalga oshiriladi, o‘quvchilar esa faqat
ma’lumotni qabul qilib, yodlashadi. Bu jarayonda o‘quvchilarga o‘z fikrlarini
ifodalash yoki mavzularni o‘zlaricha izohlash imkoniyati kam bo‘ladi, shuningdek,
interaktiv va faol muhokamalarga ishtirok etish imkoniyatlari cheklangan bo‘ladi.
An’anaviy metodlarda o‘quvchilarning passivligi ularning ijodkorlik va mustaqil
fikrlash imkoniyatlarini cheklaydi. O‘quvchilarning dars jarayoniga faolligi
pasayganida, ular faqat berilgan ma’lumotni yodlash va qayta tiklashga e’tibor
beradilar. Bu holat o‘quvchilarda kreativ fikrlash, tanqidiy fikrlash va mustaqil
qaror qabul qilish kabi ko‘nikmalarni rivojlantirishda qiyinchiliklarga olib keladi.
Bunday yondashuvda o‘quvchilar o‘zlari faol ishtirok etmaydigan bo‘lib,
bilimlarni faqat xotirada saqlashni o‘rganadilar.
An’anaviy metodlar sinfda yuzaga keladigan turli savollar yoki
muammolarni hal qilishda ham qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. O‘quvchilarning
passivligi o‘qituvchining ishini yanada murakkablashtiradi, chunki o‘quvchilarni
motivatsiya qilish va ularni o‘qishga qiziqtirish juda mushkul bo‘ladi.
O‘quvchilarning fikrini olish, o‘zlarini ifodalashga yordam berish yoki ularni
14

savollarga javob berishga undash qiyinlashadi. O‘qituvchi ham darsni qiziqarli va
interaktiv tarzda o‘tkazishdan ko‘ra, faqat ma’lumotlarni uzatishga va ularni
yodlashga yo‘naltirilgan metodlarga ko‘proq tayanadi. O‘quvchilarning
passivlashuvi, shuningdek, sinfda o‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro muloqotning
kamayishiga, individual fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyatining pasayishiga
olib keladi. Bu o‘z navbatida, o‘quvchilarda o‘z fikrini bildirish va o‘rganilgan
bilimni amaliyotga qo‘llash qobiliyatining rivojlanmasligiga sabab bo‘ladi.
An’anaviy usullarni qo‘llashda o‘quvchilarni passivlashtirishning oldini olish
uchun metodlarni diversifikatsiya qilish, o‘quvchilarga faollikni ta’minlaydigan va
ularni interaktiv tarzda darsga jalb qiladigan pedagogik yondashuvlarni qo‘llash
zarur. O‘quvchilarning qiziqishini saqlab qolish, ularni mustaqil fikrlash va
ijodkorlikni rivojlantirish uchun o‘qituvchilar darsni ko‘proq amaliy mashqlar,
guruh ishlarini, bahs-munozaralar va loyiha ishlari bilan boyitishlari kerak.
O‘quvchilarga dars jarayonida faol ishtirok etish imkoniyatini yaratish, ularni o‘z
fikrlarini bildirishga undash va bilimlarni amaliy qo‘llashga ko‘proq e’tibor
qaratish an’anaviy metodlarning samaradorligini oshiradi.
An’anaviy o‘qitish metodlari, ko‘pincha bir xil tarzda va bir xil materialni
o‘qitishga asoslanadi. O‘qituvchi barcha o‘quvchilarga bir xil ma’lumotni, bir xil
tezlikda va bir xil usulda taqdim etadi. Bu yondashuv o‘quvchilarning individual
ehtiyojlarini inobatga olmaydi. Har bir o‘quvchi o‘ziga xos xususiyatlarga ega,
ya’ni ularning bilim olish usullari, tezligi va darajasi turlicha bo‘lishi mumkin.
Biroq, an’anaviy metodlarda o‘quvchilar bir xil materialni, bir xil tezlikda
o‘rganishadi, bu esa ba’zi o‘quvchilarning o‘zlashtirish jarayoniga to‘sqinlik
qiladi. Misol uchun, ba’zi o‘quvchilar tez o‘rganib, yangi ma’lumotlarni tezda
qabul qiladilar, boshqalari esa qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Bu holat
an’anaviy metodlarning bir xil yondashuvini qo‘llashda individual ehtiyojlarning
hisobga olinmasligini ko‘rsatadi. O‘qituvchi barcha o‘quvchilarni bir xil darajada
baholaydi va ularga bir xil dars materialini bir xil vaqtda taqdim etadi. Natijada,
15

ba’zi o‘quvchilar tezda darsni yodlab olishadi, boshqalari esa tushunishda
qiyinchiliklarga duch kelishadi.
An’anaviy metodlarda individual yondashuvning etishmasligi
o‘quvchilarning rivojlanish darajasiga to‘g‘ri kelmaydi. Har bir o‘quvchi o‘ziga
xos rivojlanish tezligiga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, tez o‘rganadigan o‘quvchi
o‘zining maqsadlariga erishish uchun ko‘proq materialga kirishishi mumkin,
ammo sekin o‘rganadigan o‘quvchi ortda qoladi. Bu farq, o‘quvchilarning
bilimlarni to‘liq o‘zlashtirishlariga to‘sqinlik qiladi va ularning o‘zaro farqlarini
inobatga olishning zarurligini ko‘rsatadi. Shu sababli, an’anaviy metodlar
yordamida individual yondashuvni ta’minlash uchun o‘qituvchilar darslarda
o‘quvchilarning ehtiyojlarini, qiziqishlarini va rivojlanish tezligini hisobga
olishlari zarur. Bu o‘quvchilarga darsni moslashtirish va ularning o‘zlashtirish
jarayonini qo‘llab-quvvatlash imkonini beradi. O‘qituvchilar har bir o‘quvchining
o‘quv ehtiyojlarini va darajasini baholash orqali, ularning muvaffaqiyatini oshirishi
va individual ehtiyojlarga mos metodlarni qo‘llashi kerak. Misol uchun,
o‘quvchilarning individual tezligini hisobga olish, qo‘shimcha mashqlar yoki
individual yordamni taqdim etish, ba’zi o‘quvchilarga sinfda boshqalarga
qaraganda ko‘proq vaqt ajratish kabi usullarni qo‘llash mumkin.
An’anaviy metodlar yordamida individual yondashuvning etishmasligi,
o‘qitish jarayonidagi eng katta muammolardan biri sifatida ko‘rinadi. Bunda
o‘quvchilarning o‘ziga xos ehtiyojlarini va o‘quv jarayonidagi farqlarini inobatga
olishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Har bir o‘quvchining o‘quv jarayonida o‘ziga
xos ehtiyojlari bo‘ladi. Ba’zi o‘quvchilar yangi materialni tezda o‘zlashtiradi va
o‘zlarini yangilikka ochiq tutadilar, boshqalari esa ko‘proq vaqt va qo‘shimcha
yordam talab qiladi. An’anaviy metodlar o‘quvchilarning o‘zgaruvchan tezliklari
va qiyinchilik darajalarini hisobga olishga imkon bermaydi, chunki o‘qituvchilar
barcha o‘quvchilarga bir xil materialni taqdim etadilar.
Bu muammo, o‘quvchilarning individual rivojlanish darajasiga mos
kelmaydi va ularning individual o‘quv ehtiyojlarini inobatga olmaydi. Shuning
16

uchun, ba’zi o‘quvchilarning bilimlarini mukammal o‘zlashtirishiga, boshqalar esa
tushunmaslik va qiyinchiliklarga duch kelishiga olib kelishi mumkin.
Yechim sifatida o‘qituvchilar darslarni har bir o‘quvchining individual
ehtiyojiga moslashtirishlari zarur. Misol uchun, tez o‘rganadigan o‘quvchilarga
qo‘shimcha materiallar taqdim etish yoki ularga murakkabroq vazifalar berish
mumkin, bu esa ularga yanada rivojlanish imkoniyatini yaratadi. Aksincha, sekin
o‘rganadigan o‘quvchilarga ko‘proq vaqt ajratish, oddiyroq vazifalar yoki
qo‘shimcha yordam taklif qilish muhimdir. Shuningdek, «flipped classroom»
metodini qo‘llash ham samarali yechim bo‘lishi mumkin. Bu metodda o‘quvchilar
dars materialini uyda mustaqil ravishda o‘rganadilar, darslarda esa o‘qituvchi
amaliy mashqlar va muammolarni hal qilishga yordam beradi. Shu bilan birga,
an’anaviy metodlarda o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini inobatga olishning
etishmasligi, o‘qituvchilarni ham qiyin vaziyatlarga solishi mumkin.
O‘qituvchilarning darslarda barcha o‘quvchilarga bir xil yondashuvni qo‘llashlari,
ularning darsga bo‘lgan qiziqishlari va motivatsiyalarini pasaytirishi mumkin. Bu
holatni oldini olish uchun o‘qituvchilar o‘quvchilarning rivojlanish darajalarini
doimiy ravishda kuzatib borishlari va moslashuvchan pedagogik metodlarni
qo‘llashlari zarur. An’anaviy metodlar orqali individual yondashuvni ta’minlash
qiyin, ammo o‘qituvchilar o‘z darslarini o‘quvchilarning ehtiyojlariga
moslashtirish orqali bu muammoni hal qilishlari mumkin. O‘quvchilarning
individual tezligini va qiyinchiliklarini inobatga olgan holda, darslarni
diversifikatsiya qilish, qo‘shimcha yordam berish va o‘quvchilarga o‘z
ehtiyojlariga mos materiallar taqdim etish o‘qitish jarayonini yanada samarali
qiladi.
An’anaviy metodlar yordamida individual yondashuvning etishmasligi
o‘qitish jarayonida jiddiy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Bu metodlar
o‘quvchilarning o‘ziga xos ehtiyojlarini va rivojlanish darajalarini hisobga
olmaydi, chunki barcha o‘quvchilarga bir xil yondashuv qo‘llaniladi. Har bir
o‘quvchining o‘rganish tezligi va qiyinchilik darajasi turlicha bo‘lishi mumkin,
17

ammo an’anaviy usullar bu farqlarni inobatga olishda qiyinchiliklar yuzaga
keltiradi. Ba’zi o‘quvchilar yangi materialni tezda o‘zlashtirsa, boshqalari ko‘proq
vaqt talab qiladi. An’anaviy metodlar esa barcha o‘quvchilarga bir xil o‘quv
jarayonini taqdim etadi, bu esa ba’zi o‘quvchilarning orqada qolishiga,
boshqalarining esa darsni tushunishda qiyinchiliklarga duch kelishiga olib keladi.
O‘quvchilarning individual ehtiyojlari e’tiborsiz qoldirilganda, bu ularning
bilimlarini mukammal o‘zlashtirishiga to‘sqinlik qiladi. Bundan qochish uchun
o‘qituvchilar darslarni o‘quvchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirishlari
zarur. Masalan, tez o‘rganadigan o‘quvchilarga qo‘shimcha materiallar yoki
murakkabroq vazifalar berish, sekinroq o‘rganuvchilarga esa ko‘proq vaqt va
yordam taqdim etish mumkin. Shuningdek, darslarni interaktiv va faolroq qilish,
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini bildirish va muammolarni hal qilish imkoniyatlarini
yaratish ham samarali bo‘lishi mumkin. An’anaviy metodlarni individual
ehtiyojlarga moslashtirish orqali o‘quvchilarning muvaffaqiyatini oshirish
mumkin.
II-BOB. AN’ANAVIY USULLARNI QO‘LLASHDA YUZAGA
KELADIGAN QIYINCHILIKLAR
2.1. Zamonaviy usullar va texnologiyalarning ta ’ rifi
Zamonaviy o‘qitish usullari va texnologiyalari an’anaviy metodlarga
nisbatan o‘quvchilarning faolligini oshirish, ijodiy fikrlashni rivojlantirish va
bilimlarni amaliy qo‘llash imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan. Ushbu usullar va
texnologiyalar o‘quvchilarning o‘zaro aloqalarini mustahkamlash, o‘rganish
jarayonini yanada samarali qilish va individual ehtiyojlarga moslashish imkonini
beradi . Interaktiv metodlar o‘quvchilarga o‘qitish jarayonida faollikni oshirishga
imkoniyat yaratadi. Bu metodlarning asosiy maqsadi o‘quvchilarning o‘zaro
aloqalarini rivojlantirish, kreativ fikrlashni qo‘llab-quvvatlash va mustaqil
o‘rganishni rag‘batlantirishdir. Interaktiv metodlar o‘quvchilarga darsda faollikni
oshirish, o‘zlarini ifodalash va o‘qituvchidan tashqari bilimlarni olish imkoniyatini
beradi.
18

O‘yinlar : O‘yinlar o‘qitishning eng samarali va qiziqarli metodlaridan
biridir. O‘quvchilar o‘yinlar orqali ma’lum bir mavzuni o‘rganishadi va shu bilan
birga ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. O‘yinlar interaktiv bo‘lib, o‘quvchilarni
darsga jalb qilishning samarali usuli hisoblanadi. Masalan, matematik masalalarni
o‘yin shaklida yechish yoki lug‘atni o‘rganishda o‘yinlar yordamida yanada
samarali natijalarga erishish mumkin. O‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini
amalda qo‘llab, ijtimoiy va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradilar.
Muammolarni hal qilish : Bu metod o‘quvchilarga tanqidiy fikrlashni
rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilar muammolarni o‘zlari tahlil qilishadi,
yechimlar topadilar va o‘z qarorlarini mustaqil ravishda qabul qilishadi. Bu
jarayonda o‘quvchilar jamoa bo‘lib ishlashni o‘rganishadi, bir-birlariga yordam
berishadi va o‘zaro fikr almashishadi. Muammolarni hal qilish orqali o‘quvchilarda
analitik fikrlashni kuchaytirish, fikrlarni ifodalash va yangi g‘oyalar yaratish kabi
ko‘nikmalar rivojlanadi.
Guruhda ishlash : Guruhda ishlash metodida o‘quvchilar birgalikda
muammolarni yechishga, fikr almashishga va bir-birlaridan o‘rganishga imkoniyat
yaratadilar. Bu metod o‘quvchilarga jamiyatda bir-birlariga yordam berish,
muloqot qilish va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruhda ishlash
o‘quvchilarning o‘zaro hurmatini oshiradi, o‘z fikrlarini erkin ifodalashga yordam
beradi va barchaning fikrini tinglashni o‘rgatadi. Guruh ishlari o‘quvchilarga
o‘zaro kooperatsiya qilish, muammolarni birgalikda yechish va qarorlar qabul
qilishda bir-biriga yordam berish imkoniyatlarini taqdim etadi.
Interaktiv metodlar, ayniqsa, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undab,
ularning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda katta
ahamiyatga ega. Bu metodlar yordamida o‘quvchilarning darsda qatnashish
darajasi oshadi, bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni qiziqarli va samarali bo‘ladi.
O‘quvchilar o‘zlarini erkin ifodalashadi, yangi g‘oyalarni yaratishadi va o‘rganish
jarayonini yanada samarali va o‘ziga xos qilib o‘tkazishadi.
19

Multimedia va raqamli texnologiyalar yordamida o‘qitish ta’lim jarayonini
sezilarli darajada yaxshilash va zamonaviy qilish imkoniyatini yaratadi. Ushbu
texnologiyalar ta’limni yanada interaktiv, qiziqarli va samarali qilishga yordam
beradi, o‘quvchilarga individual yondashuvni ta’minlaydi va bilimlarni
o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Zamonaviy texnologiyalarning ta’lim jarayoniga
integratsiyasi o‘quvchilarga quyidagi afzalliklarni beradi:
1. Ta’lim dasturlari . Turli xil ta’lim dasturlari o‘quvchilarga
o‘zlashtirayotgan materialni interaktiv tarzda o‘rganish imkonini beradi. Masalan,
matematikada hisoblash, fizikada eksperimentlar o‘rganish yoki tarixiy faktlar
bilan tanishish uchun maxsus yaratilgan dasturlar yordamida o‘quvchilar o‘z
ritmlarida ishlashlari mumkin. Dasturlar nafaqat nazariy ma’lumotlarni
o‘zlashtirish, balki o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam
beradi. Bu metod o‘quvchilarga nazariy bilimlarni o‘rganishda yanada ko‘proq
imkoniyatlar yaratadi, ularning o‘rganish jarayonini qiziqarli va samarali qiladi.
O‘quvchilar dasturlarni o‘z tezliklarida ishlashlari mumkin, bu esa ularning
ehtiyojlariga moslashishni ta’minlaydi.
2. Interaktiv taxtalar . Interaktiv taxtalar sinfdagi darslarni yanada
interaktiv va ko‘proq qiziqarli qilish imkonini beradi. Bu taxtalar o‘qituvchilarga
o‘z materiallarini vizual tarzda tushuntirish imkoniyatini beradi. O‘quvchilar taxta
bilan bevosita muloqotda bo‘lishadi, bu esa ularga o‘rganilayotgan mavzularni
yanada chuqurroq tushunish imkoniyatini beradi. Interaktiv taxtalar yordamida
o‘qituvchi matematik masalalarni yechishda, ilmiy tajribalarni o‘tkazishda yoki
boshqa fanlarni o‘rgatishda yanada samarali ishlashi mumkin. O‘quvchilar taxtada
ko‘rish, yozish va o‘z fikrlarini ifodalash orqali o‘zlashtirish jarayoniga faol
qatnashadilar. Bu texnologiya o‘quvchilarning kognitiv ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi, chunki ular ma’lumotni nafaqat eshitish, balki
amaliyotda ko‘rish va qo‘llash orqali o‘rganadilar.
3. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llashning afzalliklari . Multimedia va
raqamli texnologiyalar yordamida o‘qitish o‘quvchilarning diqqatini jamlashda,
20

motivatsiyasini oshirishda va o‘rganish jarayonida faollikni ta’minlashda samarali
vosita bo‘ladi. Ushbu texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning ijodiy fikrlashlari
rivojlanadi, chunki ular o‘zlarining bilimlarini amaliyotga tatbiq etish imkoniyatiga
ega bo‘lishadi. O‘quvchilarga bir xil materialni turli usullar bilan, masalan, audio,
video va interaktiv mashqlar yordamida taqdim etish, o‘rgatish jarayonini ko‘proq
diversifikatsiyalash va shaxsiylashtirish imkonini beradi.
Multimedia va raqamli texnologiyalar yordamida o‘qitish o‘quvchilarga
o‘zlarining o‘qish jarayonlarini nazorat qilish va o‘zlashtirishni yaxshilash
imkoniyatini beradi. O‘quvchilar ta’lim dasturlari yordamida o‘z tezliklarida
materialni o‘zlashtirishlari mumkin, bu esa o‘z-o‘zini o‘qitish va mustaqil ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bundan tashqari, texnologiyalarning yordamida
o‘quvchilar darslarda faollashadi, o‘z fikrlarini ifodalashadi va guruhlarda bir-
birlariga yordam berishadi, bu esa jamoaviy ishlash va muloqot ko‘nikmalarini
oshiradi.
2.2. Zamonaviy usullarning boshlang‘ich sinfda qo‘llanilishi
Zamonaviy o‘qitish metodlari boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarning
motivatsiyasini oshirish, o‘qish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish
uchun muhim ahamiyatga ega. Bu usullar o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish va
bilimlarni samarali o‘zlashtirishda qo‘llaniladi. Asosan, vizual va interaktiv
usullar, o‘yinlar va amaliy mashqlar orqali o‘quvchilarga yanada samarali o‘rgatish
mumkin. Matematika boshlang‘ich sinfda o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning
diqqatini jalb qilish va ularni muvaffaqiyatli o‘qitish uchun vizual va interaktiv
usullarning qo‘llanilishi juda muhim. Bu usullar matematikani o‘rganishni
osonlashtiradi, chunki ular o‘quvchilarni amalda qo‘llanadigan va tushunarli
usullar bilan bilimlarni o‘zlashtirishga yordam beradi. Matematik tushunchalar
ko‘pincha abstrakt bo‘lib, o‘quvchilar ularni tushunishda qiyinchiliklarga duch
kelishlari mumkin. Shuning uchun, vizual va interaktiv metodlar matematik
bilimlarni samarali va qiziqarli tarzda o‘rgatishda yordam beradi. Vizual metodlar
o‘quvchilarga matematik tushunchalarni aniq va ko‘rinadigan tarzda tushuntirish
21

imkonini beradi. Raqamlar, geometrik shakllar, diagrammalar, va rang-barang
tasvirlar o‘quvchilarga ma’lumotlarni osonroq o‘zlashtirishda yordam beradi.
Masalan:
 Sonlarni tasvirlash . Matematik sonlar va ularning qiymatlarini tasvirlash
orqali o‘quvchilar ularning real hayotdagi qo‘llanilishlarini ko‘rishadi.
Diagrammalar yordamida sonlar orasidagi farqni yoki ulushlarni o‘rgatish yanada
tushunarli bo‘ladi.
 Geometrik shakllar . Geometriya bo‘yicha geometrik shakllarni chizish
va ularni diagrammalar yordamida tasvirlash, o‘quvchilarga shakllarni aniqlash va
ularning o‘zgarishini tushunishga yordam beradi. Masalan, turli xil geometrik
shakllarning yuzasini, uzunligini yoki burchaklarini hisoblashda bu usul
qo‘llaniladi.
 Diagrammalar va grafikalar . Matematik masalalarni grafikalar yoki
diagrammalar orqali tushuntirish, o‘quvchilarga materialni yanada aniq va
soddaroq tarzda tushunishga yordam beradi. Masalan, jadvallar yoki grafikalardan
foydalanish orqali o‘quvchilar sonlar orasidagi o‘zgarishni vizual tarzda ko‘rishlari
mumkin. Bu usullar o‘quvchilarning vizual tasavvurini rivojlantiradi va ular
mavzuni chuqurroq o‘zlashtiradi. Shuningdek, vizual usullar matematikada
ko‘plab bilimlarni birlashtirish va mustahkamlash uchun samarali vosita
hisoblanadi.
Interaktiv metodlar o‘quvchilarni faollashtiradi va ularni o‘qish jarayonida
yanada faol ishtirok etishga undaydi. Interaktiv texnologiyalar, masalan, interaktiv
taxtalar va raqamli ta’lim dasturlari orqali o‘quvchilar matematik masalalarni
yechishda, shakllarni aniqlashda va o‘z bilimlarini sinovdan o‘tkazishda faol
qatnashadilar.
 Interaktiv taxtalar . Interaktiv taxtalar o‘qituvchilarga darsni yanada
interaktiv qilish imkonini beradi. Bu taxtalar orqali o‘quvchilar matematik
masalalarni bevosita hal qilishlari, shakllarni chizishlari va o‘z bilimlarini o‘z
vaqtida tekshirishlari mumkin. Taxta yordamida o‘qituvchi o‘quvchilarga
22

masalalarni vizual tarzda tushuntirib, ularni dars jarayonida faol ishtirok etishga
undaydi.
 Raqamli ta’lim dasturlari . Raqamli ta’lim dasturlari yordamida
o‘quvchilar o‘z tezligida matematik masalalarni yechishlari, materialni qayta
ko‘rib chiqishlari va o‘z bilimlarini mustahkamlashlari mumkin. Bu dasturlar
o‘quvchilarga turli xil masalalar va misollarni o‘rganishga yordam beradi, ularning
o‘zlashtirish darajasini baholash va tezkor feedback olish imkoniyatini yaratadi.
 Onlayn mashqlar va testlar . O‘quvchilar onlayn matematik mashqlarni
bajarish orqali o‘z bilimlarini amalda qo‘llashadi. Dastur natijalarni darhol
ko‘rsatib, o‘quvchilarga o‘z xatolarini tahlil qilish va to‘g‘rilash imkonini beradi.
Bu o‘quvchilarga o‘z-o‘zini rivojlantirish va muammolarni hal qilish
ko‘nikmalarini oshirishda yordam beradi.
Interaktiv usullar o‘quvchilarga matematik bilimlarni yanada samarali
o‘zlashtirishga yordam beradi. Ular o‘z vaqtida natijalarni ko‘rish, o‘z-o‘zini
baholash va o‘qish jarayoniga yanada faolroq jalb etish imkonini yaratadi. Bu
usullar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlash, analitik fikrlash va
muammolarni hal qilishda yordam beradi. Vizual va interaktiv metodlarning
birlashishi, o‘quvchilarga nafaqat yangi bilimlarni o‘zlashtirishda, balki o‘zaro
hamkorlik qilishda, muammolarni hal qilishda va ijodiy fikrlashni rivojlantirishda
samarali bo‘ladi. Masalan, o‘quvchilar interaktiv taxtalar orqali matematik
masalalarni yechishda, bir-birlari bilan hamkorlikda ishlashlari, o‘z fikrlarini
bildirishlari va dars jarayoniga yanada faol ishtirok etishlari mumkin. Vizual va
interaktiv metodlarning qo‘llanilishi boshlang‘ich sinfda o‘qitishni yanada
qiziqarli, samarali va ta’sirli qiladi. Bu usullar o‘quvchilarga matematikani
tushunishga yordam beradi va ularning o‘zlashtirish darajasini oshiradi.
O‘yinlar va amaliy mashqlar boshlang‘ich sinfda o‘qish jarayonini yanada
samarali va qiziqarli qilish uchun eng yaxshi vositalardan hisoblanadi. Bu usullar
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlab, ularning bilimlarini mustahkamlashga
yordam beradi. O‘yinlar va amaliy mashqlar o‘quvchilarni o‘qishga jalb qilishda,
23

ularning diqqatini saqlashda va motivatsiyasini oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
O‘yinlar orqali o‘quvchilar faollik bilan darsga kirishadilar, bu esa o‘rganish
jarayonining samaradorligini oshiradi. O‘yinlar nafaqat o‘quvchilarning diqqatini
jalb qiladi, balki ular o‘zlarini raqobatbardosh muhitda sinab ko‘rishlari, ijodiy
fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishlari mumkin.
O‘yinlar yordamida matematikani o‘rganish jarayoni yanada interaktiv va qiziqarli
bo‘ladi. Masalan:
 O‘yinlar yordamida o‘quvchilar sonlarni o‘zaro tartibga solish, ular
orasidagi farqni aniqlash va matematik amallarni bajarishni o‘rganadilar.
 O‘quvchilar geometrik shakllarni aniqlash va ularni ajratish, shuningdek,
ularning o‘lchamlari, yuzalari va burchaklarini hisoblash kabi masalalarni
yechadilar.
 O‘quvchilar turli xil matematik jumboqlarni hal qilish orqali o‘z fikrlash
va muammolarni yechish qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Bu o‘yinlar ular uchun
nafaqat qiziqarli, balki bilimlarni mustahkamlash imkoniyatini yaratadi.
O‘yinlar o‘quvchilarga o‘rgatish jarayonini osonlashtiradi, chunki ular
o‘rganishning jarayoniga faol tarzda kirishadilar va yangi bilimlarni o‘yinlar orqali
tatbiq etadilar. O‘yinlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini sinab ko‘rish va yengillik
bilan o‘rganish imkoniyatini yaratadi, shuningdek, ular o‘zlashtirgan materialni
yanada yaxshi tushunadilar. Amaliy mashqlar o‘quvchilarga o‘rgatilayotgan
materialni yanada chuqurroq tushunishga va uni mustahkamlashga yordam beradi.
O‘quvchilar amaliy mashqlarni bajarishda nafaqat nazariy bilimlarni
o‘zlashtiradilar, balki ularni amalda qo‘llashni ham o‘rganadilar. Masalan:
 O‘quvchilar turli xil matematik masalalarni yechish orqali o‘zlashtirgan
bilimlarini mustahkamlashadi. Bu jarayon o‘quvchilarga nafaqat matematik
ma’lumotlarni olish, balki ular bilan ishlash va mustahkamlash imkonini beradi.
 O‘quvchilar guruhlar shaklida masalalarni yechishadi, bu esa jamoaviy
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruh ishlari orqali o‘quvchilar bir-
24

birlarining fikrlarini tinglashadi, yangi yondashuvlar o‘rganishadi va muammolarni
hamkorlikda hal qilishni o‘rganadilar.
 O‘quvchilar o‘rgangan bilimlarini real hayotdagi vaziyatlarga qo‘llashni
o‘rganadilar. Masalan, o‘quvchilar kundalik hayotda uchraydigan masalalarni hal
qilishda matematikani qo‘llashni o‘rganadilar.
Amaliy mashqlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlash, amaliyotga
tatbiq etish va real vaziyatlarga moslashtirish imkonini yaratadi. Bu usul
o‘quvchilarni o‘zlashtirgan bilimlarini kengaytirish va rivojlantirishda yordam
beradi. O‘yinlar va amaliy mashqlarni birgalikda qo‘llash, boshlang‘ich sinfda
o‘qitish jarayonini yanada samarali qiladi. O‘quvchilar o‘yinlar yordamida
qiziqarli va faol o‘qish jarayoniga jalb etiladi, amaliy mashqlar esa ularning
bilimlarini mustahkamlash va yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirishda yordam beradi.
Ushbu usullar o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi, ular o‘zlarini yanada
ishonchli his qilishadi va dars jarayoniga yanada faolroq qatnashadilar. O‘yinlar va
amaliy mashqlar o‘quvchilarga o‘zaro hamkorlik qilish, jamoaviy ishlash va
muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
2.3. Zamonaviy usullarning afzalliklari va kamchiliklari
Zamonaviy texnologiyalar va usullar boshlang‘ich sinfda matematikani
o‘qitishda katta afzalliklarga ega, ammo ular bilan bir qatorda ba’zi kamchiliklar
ham mavjud. Ushbu usullar o‘quvchilarning bilimlarini yaxshilashda va o‘qitish
jarayonini samarali qilishda muhim rol o‘ynaydi, lekin ba’zi holatlarda ularni
ishlatish uchun tayyorlik va resurslar kerak. Zamonaviy usullar o‘quvchilarda
matematik qobiliyatlarni yaxshilashda katta rol o‘ynaydi. Ushbu usullar
o‘quvchilarning bilimlarini faqat nazariy jihatdan emas, balki amaliy tarzda ham
rivojlantiradi. Bunda interaktiv ta’lim, vizual yordamlar, o‘z-o‘zini baholash,
motivatsiya va faollikni oshirish, va differensial yondashuv kabi vositalar alohida
ahamiyat kasb etadi. Interaktiv ta’lim usulida o‘quvchilar faol ishtirok etishga
undaladi. Masalan, interaktiv taxtalar, raqamli ta’lim dasturlari va o‘yinlar
yordamida o‘quvchilar matematik masalalarni hal qilishda bevosita ishtirok
25

etadilar. Bu jarayon nafaqat o‘quvchilarning faoliyatini oshiradi, balki ularning o‘z
bilimlarini amalda qo‘llashga imkon yaratadi. Bu usul o‘quvchilarning masalalarni
tezroq va aniqroq yechishlarini ta’minlaydi, shuningdek, ular o‘zlashtirayotgan
materialni qiziqarli va interaktiv tarzda o‘rganadilar. Vizual yordamlar matematik
tushunchalarni o‘rgatishda ayniqsa samarali bo‘ladi. Geometrik shakllar,
diagrammalar, grafikalar va boshqa vizual vositalar yordamida o‘quvchilar
matematik tushunchalarni osonroq tushunishadi. Masalan, sonlar, shakllar yoki
grafikalar yordamida matematik ma’lumotlar vizual tarzda taqdim etilishi
o‘quvchilarga abstrakt tushunchalarni tushunishni osonlashtiradi. Bu usul nafaqat
matematikani o‘rganish jarayonini osonlashtiradi, balki o‘quvchilarga o‘z
tushunchalarini shakllantirish va yanada puxta tushunish imkonini beradi.
O‘z-o‘zini baholash zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilarga
darhol natijalarni ko‘rish imkonini yaratadi. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini tahlil qilish va o‘z kuchli hamda zaif tomonlarini aniqlashda yordam
beradi. Onlayn dasturlar va raqamli platformalar orqali o‘quvchilar masalalarni
yechib, ularning to‘g‘riligi va xatoliklarini tezda ko‘rishlari mumkin. Bu o‘z-o‘zini
baholash jarayoni o‘quvchilarga o‘z bilimlarini takomillashtirish va
rivojlantirishda mustahkam asos yaratadi. Motivatsiya va faollik o‘quvchilarda
matematikaga qiziqishni oshirishda muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy
texnologiyalar o‘quvchilarga qiziqarli va interaktiv darslar taqdim etish
imkoniyatini yaratadi. O‘yinlar, simulyatsiyalar va boshqa interaktiv vositalar
orqali o‘quvchilar matematikaga bo‘lgan qiziqishlarini yanada oshirishadi.
O‘yinlar va amaliy mashqlar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni hal qilishni
o‘rganadilar, shu bilan birga o‘zlarini sinab ko‘rishga, yangiliklarni o‘rganishga
tayyor bo‘lishadi.
Differensial yondashuv texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi. Har bir
o‘quvchining o‘quv jarayoni individual tarzda moslashtirilishi mumkin.
Texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning individual ehtiyojlariga mos darslar
ishlab chiqish mumkin, bu esa o‘quvchilarga o‘z vaqtida va qiziqarli tarzda
26

o‘rganish imkonini beradi. Bu yondashuv o‘quvchilarning individual temponi va
qiziqishlariga qarab o‘quv materiallarini taqdim etish imkoniyatini yaratadi.
Shuningdek, o‘quvchilar o‘zlarining rivojlanishlarini o‘z vaqtida baholashlari va
o‘z o‘quv jarayonlarini optimallashtirishlari mumkin. Zamonaviy texnologiyalar va
usullar o‘quvchilarda matematik qobiliyatlarni yaxshilashda juda samarali
vositalardir. Ular o‘quvchilarga matematikani yanada aniq, samarali va qiziqarli
o‘rganish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar faollik ko‘rsatib, o‘z bilimlarini
mustahkamlashlari mumkin, shuningdek, o‘quv jarayonida yangi ko‘nikmalarni
rivojlantiradilar. Zamonaviy texnologiyalarni ta’lim jarayonida qo‘llash nafaqat
o‘quvchilarning bilim darajasini oshiradi, balki ularni o‘qishga bo‘lgan qiziqishini
ham oshiradi. Zamonaviy texnologiyalar o‘qitishda katta imkoniyatlar yaratadi,
ammo ularning samarali qo‘llanilishi ba’zi muammolarni keltirib chiqarishi
mumkin.
O‘qituvchilarning tayyorgarligi. Zamonaviy texnologiyalarni samarali
qo‘llash o‘qituvchilardan maxsus tayyorgarlikni talab qiladi. O‘qituvchilar
texnologiyalarni to‘g‘ri va samarali ishlatish uchun kerakli bilim va ko‘nikmalarga
ega bo‘lishlari zarur. Ba’zi o‘qituvchilar, texnologiyalarni o‘qitish jarayoniga
kiritishda qiynalishadi, chunki ular texnologiyalarni qanday qo‘llashni yoki undan
qanday maksimal foydalanishni to‘liq tushunmasliklari mumkin. Bundan tashqari,
o‘qituvchilarning texnologiyalarni o‘rganishdagi tayyorgarlik darajasi farq qiladi.
Buning natijasida ba’zi o‘qituvchilar zamonaviy texnologiyalarni o‘qitishda
samarali bo‘lishi mumkin, boshqalari esa texnologiyalardan to‘liq foydalana
olmaydi. Bunday muammolarni hal qilish uchun o‘qituvchilarni texnologiyalarning
pedagogik imkoniyatlari va ularni qanday samarali qo‘llash bo‘yicha tayyorlash
zarur. Maxsus treninglar, kurslar va seminarlar o‘tkazilishi kerak. Bu
o‘qituvchilarni texnologiyalarning imkoniyatlarini to‘liq tushunishga yordam
beradi va ularning o‘qitish samaradorligini oshiradi.
Resurslarning yetishmasligi. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash uchun
zarur bo‘lgan qurilmalar, dasturlar va boshqa resurslar har doim ham mavjud
27

bo‘lmaydi. Bu muammo ayniqsa, moliyaviy cheklovlar mavjud bo‘lgan maktablar
va o‘quv muassasalarida seziladi. Raqamli qurilmalar, interaktiv taxtalar,
kompyuterlar va o‘qitish dasturlarining mavjud emasligi, o‘quvchilarning
zamonaviy texnologiyalarni o‘zlashtirish va undan foydalanish imkoniyatini
cheklaydi. Bu esa o‘quvchilarning ta’lim sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ba’zi maktablarda texnologiyalar faqat ba’zi sinflarda yoki sinfdagi bir necha
o‘quvchiga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. Bunday vaziyatda ta’lim jarayonida
texnologiyalarni samarali qo‘llash qiyinlashadi. Maktablar va o‘quv muassasalari
zarur texnologik vositalarni ta’minlash uchun moliyaviy resurslar va dasturiy
ta’minotga investitsiyalar kiritishlari zarur. Shuningdek, maktablar uchun
texnologik infrastruktura yaratish va rivojlantirishga e’tibor qaratish lozim.
Tartib va tizimning yo‘qligi. Zamonaviy texnologiyalarni o‘qitish
jarayonida qo‘llashda o‘qituvchilar ba’zan qanday va qachon foydalanishni
aniqlashda qiynalishadi. O‘qituvchilar texnologiyalarni qanday ishlatishni
bilishlari kerak, lekin ko‘pincha bu to‘g‘ri vaqtni tanlash, texnologiyalarni
darsning maqsadlariga moslashtirishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Ba’zi
o‘qituvchilar dars rejasini va qo‘llanmalarini tayyorlashda yordam olmasliklari
mumkin, bu esa texnologiyalarni to‘g‘ri va samarali qo‘llashda muammolarni
keltirib chiqaradi. Bu masalani hal qilish uchun o‘qituvchilarga zamonaviy
texnologiyalardan qanday foydalanish bo‘yicha aniq ko‘rsatmalar va reja ishlab
chiqish lozim. O‘qituvchilarni texnologiyalarni pedagogik jarayonda samarali
qo‘llash uchun ta’lim rejalari va metodik qo‘llanmalar bilan ta’minlash muhimdir.
Shuningdek, o‘qituvchilarga o‘z darslarini texnologiyalarga moslashtirish bo‘yicha
ko‘proq vaqt va imkoniyatlar berilishi kerak.
Texnologiya bilan bog‘liq muammolar. Zamonaviy texnologiyalarni
qo‘llashda ba’zan texnologik vositalar ishlamay qolishi yoki internet ulanishida
muammolar yuzaga kelishi mumkin. Masalan, interaktiv taxta yoki kompyuter
ishlamay qolishi, dasturdagi xatoliklar yoki tarmoqlardagi nosozliklar dars
jarayonini to‘xtatishi mumkin. Bu holat o‘quvchilarni e’tiborsiz qoldirishi va
28

o‘qituvchilarning samaradorligini pasaytirishi mumkin. Shuningdek,
texnologiyaning ishlamasligi o‘qituvchining darsga tayyorligini va rejalashtirilgan
faoliyatni amalga oshirishga qodirligini ham kamaytiradi. Bunday muammolarni
bartaraf etish uchun ta’lim muassasalari texnik yordam va texnologik vositalarning
ishlashini doimiy ravishda nazorat qilishlari zarur. Texnologiyalarni qo‘llashda
uzilishlar bo‘lganda tezda texnik yordam ko‘rsatish va qo‘llab-quvvatlash
xizmatlarini ta’minlash kerak. O‘qituvchilarga texnologik muammolarni hal
qilishda yordam berish uchun maxsus mutaxassislar va texnik qo‘llab-quvvatlash
tizimlarini tashkil etish lozim. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash matematikani
o‘qitishda yangi imkoniyatlar yaratadi. O‘quvchilarni interaktiv va vizual metodlar
yordamida matematika masalalariga jalb qilish, ularning qobiliyatlarini
yaxshilashda katta ahamiyatga ega. Biroq, o‘qituvchilarning tayyorgarligi va
resurslarning yetishmasligi kabi muammolar bu texnologiyalarni to‘liq qo‘llashni
qiyinlashtiradi. Shu sababli, bu texnologiyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun o‘qituvchilarni tayyorlash, texnologik resurslarni ta’minlash va samarali
qo‘llanishini ta’minlash zarur. Bu jarayonni tizimli yondashuv va o‘qituvchilarga
qo‘llab-quvvatlash xizmatlari yordamida amalga oshirish mumkin.
XULOSA
An’anaviy va zamonaviy o‘qitish metodlari boshlang‘ich sinflarda ta’lim
berish jarayonida turli yondashuvlarni taqdim etadi. Har ikkala usul ham o‘ziga
xos afzalliklarga ega bo‘lsa-da, ularning samaradorligi va o‘quvchilarga ta’siri
o‘zaro muvozanatli bo‘lishi kerak. Quyida an’anaviy va zamonaviy metodlarning
boshlang‘ich sinflarda samaradorligini taqqoslashga doir ba’zi muhim jihatlar
keltirilgan. An’anaviy o‘qitish metodlari o‘qituvchilarning boshchiligida va
o‘quvchilarning passiv ishtirokida bo‘lib, asosan darsliklar, qo‘lyozmalar va
mavzularni to‘liq o‘rganishga qaratilgan. Bu usulda o‘qituvchi o‘quvchilarga
bilimlarni taqdim etadi, va o‘quvchilar ko‘proq eslab qolish va nutq orqali
fikrlarini ifodalashga tayyorlanadi. An’anaviy metodning asosiy afzalligi shundaki,
o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida kuchli pedagogik aloqalar o‘rnatiladi, va
29

o‘qituvchi o‘quvchilarni individual tarzda kuzatib boradi. Biroq, ushbu metodda
o‘quvchilar ko‘proq o‘qish va eslashga yo‘naltiriladi, bu esa ba’zan ijodkorlik,
tanqidiy fikrlash va mustaqil ishlashni rivojlantirishga to‘sqinlik qilishi mumkin.
Zamonaviy metodlar, aksincha, o‘quvchilarning faolligini oshirishga
qaratilgan. Ushbu metodlarda interaktiv ta’lim, raqamli vositalar, vizual yordamlar,
va o‘yinlar orqali o‘quvchilarni ta’lim jarayoniga jalb qilishga harakat qilinadi.
Bunday metodlarning asosiy afzalligi shundaki, ular o‘quvchilarning qiziqishini
oshiradi va ularning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi. Interaktiv metodlar va
zamonaviy texnologiyalar o‘quvchilarga amaliy mashqlarni bajarish va bilimlarni
mustahkamlashda yordam beradi, shuningdek, o‘z-o‘zini baholash va
o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Biroq, zamonaviy metodlar texnik vositalar va
maxsus tayyorgarlikni talab qiladi, va ba’zi hollarda resurslarning etishmasligi
muammosi mavjud. An’anaviy va zamonaviy metodlar bir-birini to‘ldirishi
mumkin. O‘qitish jarayonida ularni uyg‘unlashtirish orqali, o‘quvchilarning
ehtiyojlariga va o‘qitishning aniq maqsadlariga qarab turli yondashuvlardan
foydalanish mumkin. Masalan, boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘rgatishda
o‘qituvchi an’anaviy metodlar yordamida asosiy tushunchalarni tushuntirishi va
keyin zamonaviy texnologiyalar yoki interaktiv o‘yinlar yordamida
o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashi mumkin. Bu yondashuv
o‘quvchilarning yanada faol ishtirokini ta’minlaydi va o‘qitish samaradorligini
oshiradi. Zamonaviy metodlar an’anaviy metodlarga qaraganda yanada kreativ va
innovatsion fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi. Biroq, ba’zi o‘qituvchilar bu
texnologiyalardan foydalanishda qiynalishlari mumkin, shuning uchun
o‘qituvchilarni yangi metodlar bo‘yicha tayyorlash va zarur resurslarni ta’minlash
zarur. Shu bilan birga, o‘qituvchilarning an’anaviy metodlarni yaxshi tushunishi va
o‘z darslarini shunga mos ravishda tashkil etishi kerak.
An’anaviy va zamonaviy metodlar o‘qitish jarayonida har biri o‘ziga xos
o‘rinni egallaydi. An’anaviy metodlar, ayniqsa, asosiy bilimlarni o‘rgatishda va
o‘quvchilarning tayyorligini kuzatishda samarali bo‘lsa, zamonaviy metodlar
30

o‘quvchilarning faolligini oshirish, ijodiy fikrlashni rivojlantirish va ta’lim
jarayonini qiziqarli qilishda yordam beradi. Shu bilan birga, ularni birlashtirib,
o‘qituvchilar o‘quvchilarning ehtiyojlariga mos ravishda ta’lim jarayonini samarali
tashkil etishlari kerak. O‘qituvchilarni zamonaviy metodlarni qo‘llashga
tayyorlash, zarur texnik resurslarni ta’minlash va metodik qo‘llanmalar yaratish
orqali o‘qitish samaradorligini sezilarli darajada oshirish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. Normativ-huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik
nashrlar.
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T., “O‘zbekiston” nashriyot-
matbaa ijodiy uyi, 2008-y. – 40 b. 8-11 betlar.
2. Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini tashkil etish bilan bog‘liq
tizimni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi 824-sonli qaror. – 2020-y.
31-dekabr.
3. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim to‘g‘risidagi qonuni. – T.: “Adabiyot
va san’at”, 2021-y. – 128 b.
II. Monografiya, ilmiy maqola, patent, ilmiy to‘plamlar.
31

1. Abdullayev H., Mirzayeva M. Ta’lim samaradorligining muhim shartlari
// Xalq ta’limi. 1993-y. 8-9. – B. 3.
2. Nishonaliev U. Ta’lim standarti va pedagogik innovatsiyalar // J. Xalq
ta’limi. 1999. - №6.- 28-31 b.
3. Kamilov M. Pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish: ilmiy izlanishlar.
– T., “Fan” nashriyoti, 2011-y. – 210 b.
4. Ziyomuhammadov B., Tojiev M. Pedagogik texnologiya – zamonaviy
o‘zbek milliy modeli. – T.: “Lider press”, 2009-y. – 104 b. 56-bet.
5. Ishmuhamedov R.J. Innovatsion texnologiya yordamida ta’lim
samaradorligini oshirish. – TDPU, 2004. – 35 b.
6. Xusanov A. Geometriyada interaktiv texnologiyalarni qo‘llash // Ta’lim
va innovatsiyalar. 2016-y. – B. 150-157.
III. Foydalanilgan boshqa adabiyotlar.
1. Shavkatov, O. O‘quvchilarni ta’limga jalb qilish bo‘yicha normativ
hujjatlar. Toshkent: «O‘qituvchi» nashriyoti, 2021. 72 b.
2. Rasulov, X. Pedagogik texnologiyalarni joriy etish tartibi. Toshkent:
«Ma’naviyat» nashriyoti, 2020. 56 b.
3. Ismailov, N. Boshlang‘ich sinfda metodik yondashuvlar. Toshkent:
«O‘zbekistan» nashriyoti, 2019. 48 b.
4. Asimov, I. Ta’lim metodlari: O‘quvchilarni faol ishtirok etishga undash.
Toshkent: «Shark» nashriyoti, 2022. 112 b.
5. Davronov, R. Innovatsion texnologiyalar va o‘qitish metodlari.
Toshkent: «O‘zbek universiteti» nashriyoti, 2020. 94 b.
6. Rahimov, A. Boshlang‘ich ta’limda interaktiv usullar. Toshkent:
«Zarafshon» nashriyoti, 2021. 135 b.
7. Muhammad, A. Matematik ta’lim metodikasining zamonaviy
yondashuvlari. Toshkent: «Ma’naviyat» nashriyoti, 2018. 108 b.
8. Bozorov, F. Pedagogik texnologiyalarni amaliyotda qo‘llash. Toshkent:
«O‘qituvchi» nashriyoti, 2021. 76 b.
32

9. Vahobov, N. Zamonaviy metodlarning boshlang‘ich ta’limdagi o‘rni.
Toshkent: «Ilm ziyo» nashriyoti, 2019. 82 b.
10. Mavlonov, S. Boshlang‘ich sinflarda o‘yinlar va amaliy mashqlar.
Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2020. 120 b.
IV. Internet saytlari.
1. http://www.edu.uz O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi sayti.
2. http://www.lex.uz O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi.
3. http://www.ziyonet.uz Ta’lim va ilmiy tadqiqotlar sohasidagi onlayn
resurslar.
4. http://www.geogebra.org GeoGebra – interaktiv matematik vosita sayti.
5. http://www.mathworks.com MATLAB – matematik va ilmiy
hisoblashlarni amalga oshirish platformasi.
_____________________________________________________________ ta’lim
yo‘nalishi _____________________ ta’lim shakli _______ - kurs ________ guruh
talabasi ____________________________________________________________
ning_______________________________________________________________
__________________________________________________________________
_____________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga.
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi,
mavzu to‘liq qamrab olinganligi).
33

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar:____________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo‘yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og‘zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,
savollarga to‘liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi).
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
34

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

Kurs ishining og‘zaki bayoni bo‘yicha komissiya tomonidan baholanishi
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball ______________
Jami ball ________________________
Komissiya raisi: ________________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
35

Matematika fanini oʻqitishning an’anaviy va zamonaviy usullarini qiyoslash

Sotib olish