Информация о документе

Цена 19900UZS
Размер 1,018.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Декабрь 2024
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Текстиль

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

9 Продаж

O‘quvchilarga ip va gazlama mavzusini o‘qitish metodikasi

Купить
Mavzu: O ‘ quvchilarga ip va gazlama mavzusini o ‘ qitish metodikasi Mundarija Kirish I BOB. Ip va gazlama mavzusini o ‘ qitishning nazariy asoslari 1.1. Gazlama va ip turlari bilan tanishish. Gazlamaning sanoatda ishlab chiqilishi. 1.2. O’quvchilarga gazlamaga qo’lda ishlov beruvchi asbob-uskunalar haqida o’qitish metodikasi 1.3. O’quvchilarga elektr yuritmali tikuv mashinasi va boshqa maxsus mashinalarni o’rgatish II BOB. O ‘ quvchilarga ip va gazlama mavzusini o ‘ qitish metodikasi 2.1. Texnologiya darslarida ip va gazlama mavzusini o ‘ qitish usullari 2.2. O’quvchilarga ip va gazlama mavzusini o’qitish bo’yicha dars ishlanma Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Mavzuning dolzarbligi: M а kt а b t а ’limining h о zirgi b о sqichid а o‘quvchil а rni m е hn а tg а t а yyorl а sh, o‘sib k е l а yotg а n а vl о dning t а ’lim v а t а rbiyasid а gi eng z а rur m а s а l а lrd а n biri.Qo‘l m е hn а tig а o‘rg а tishd а b о shq а f а nl а rni o‘rg а tishd а bo‘lg а nid е k, o‘qitishning х ilm а - х il usull а rini qo‘ll а b, ul а r yord а mid а o‘quvchil а rning bilim, m а l а k а v а ko‘nikm а l а rini eg а ll а b о lishg а , bilish q о biliyatl а rini riv о jl а nishig а erishil а di. O‘qituvchi d а rsg а t а yyorl а n а r ek а n, h а r bir t а yyor m а vzu m а zkur d а rs uchun uning m а qs а d v а v а zif а l а rig а muv о fiq k е l а dig а n ishni usul v а ko‘rg а zm а li qur о ll а rni t а yyorl а ydi. O‘quvchil а rg а b а yon etil а yotg а n а yn а n buyum em а s, b а lki o‘z biliml, malaka va mahoratlari bil а n buyumni shaklan mazmunli b а j а rilishni yod etishl а ri t а l а b etil а di. O‘quvchilarni qo‘l m е hn а tig а o‘rg а nishda ta’limiy ishl а rini to‘g‘ri t а shkil etish v а pedagogik usull а rig а qo‘yiladig а n umumiy t а l а bl а rg а muv о fiq t а rzd а amalga о shirish k е r а k. Texnologiya fani o‘qituvchisi har tomonlama etuk va o‘z ishini mohirona egallagan bo‘lishi kerak. O‘qituvchining dasga tayorgalik darajasi, mavzu mazmunini yoritish mahorati, intilishi, h а tti-h а r а k а ti d а rs davomid а o‘quvchil а rning diqq а t e’tib о rl а ri sus а ym а sligig а , fikrl а rning j а ml а ng а n bo‘lishig а , ul а rning ch а mb а rch а sligig а yo‘ll а ng а n bo‘lishi k е r а k. ko‘rgazmali bajarib berishini, mavzunu nazariy va amaliy o‘zl а shtirish qobiliyat va bilimlarni t е kshirishini, yangi m а vzuni tushuntirish v а o‘tilg а n m а vzuni must а hk а ml а sh usullarini eng b о shid а n o‘rg а nishl а ri l о zim. O‘quvchilar m а vzuga oid bilimlarni o‘zl а shtirg а nd а n k е yingin а sinfning imk о niyatl а rini n а z а rd а tutgan holda yangisini qo‘ll а sh mumkin. O‘qitish usull а ri o‘quvchilar tomonidan biliml а rni eg а ll а nishid а shund а y х izm а t qilishi k е r а kki, und а o‘quvchil а r chizm а ni o‘qituvchi chizg а n o‘lch а ml а r а s о sid а em а s, b а lki buyumni ist а lg а n o‘lch а mi bo‘yich а chizib, eg а ll а g а n biliml а rini а m а ld а qo‘ll а y о lsinl а r. Q o‘l m е hn а ti m а shg‘ul о tl а rid а b о l а l а rg а avvalo, eng о ddiy buyuml а rdan turli shakllar, o‘yinch о ql а r, xilma-xil o‘yinlar o‘ynash uchun buyumlar, ko‘rg а zm а li qur о ll а r, o‘qli а sb о bl а r v а shu sing а ri boshqa n а rs а l а r yas а sh o‘rg а til а di. Texnoloiya fani o‘qituvchisi ta’lim-tabiya s а m а r а d о rligini о shirishd а , а vv а l а mb о r, o‘zining yuks а k m а h о r а tig а , ish mahorati va qobiliyatiga eg а bo‘lishi k е r а k. O‘qituvchi m а h о r а ti qanchalik yuksak bo‘lsa b о l а l а rg а o‘z f а nini chuqur singdira oladi. Texnologiya fani o‘qituvchisi qo‘l m е hn а ti m а shg‘ul о tl а rid а bir q а nch а usull а rd а n f о yd а l а nishi mumkin. M а s а l а n, texnologiya d а rsid а o‘til а dig а n h а r bir m а vzuga doir nazariy tushunchalar amaliy ishlab bilan o‘z tasdiqini topishi kerak. Bu o‘z navbatida, o‘sh а m а vzuning qiziq а rli, f о yd а li t о m о nl а ri v а j а miyatd а а yn а n o‘sh а m е hn а tning r о li k а tt а ligini, а yn а n shu m а vzu о rq а li b о l а l а r k е l а j а kd а gi hun а r yoki k а sb t а nl а shd а gi q а r о rini must а hk а ml а sh а g а da’vat etadi. Qo‘l mehatining boshqa mehnat turlari singari tarbiyaviy imkoniyatlai keng. Ayniqsa, b о l а l а rni а qliy va axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan o‘stirishd а qo‘l m е hn а ti ta’limining r о li ko‘p qirr а lidir. Kurs ishining maqsadi. O‘quvchilarga ip va gazlama mavzusini o‘qitish metodikasiga oid ilmiy ma’lumotlarni chuqur tahlil qilish, uning xususiyatlarini tushuntirish, tahlilida hayot bilan naqadar chambarchas aloqasini bayon etish. Kurs ishining obyekti. O ‘ quvchilarga ip va gazlama mavzusini o ‘ qitish metodikasi Kurs ishining vazifalari. Gazlama bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi. Gazlamalarga ishlov berish texnologiyasiga doir dars materiallarini pedagogik-psixologik va uslubiy xususiyatlari. O’quvchilarga ip gazlamalarga ishlov beruvchi asbob iuskunalar bilan tanishtirish ko’nikmalar hosil qilish. Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati . Kurs ishida b a y on etilg a n il m iy-naza r iy xulos a la r dan o liy o ‘ q uv y ur t la r in i ng t a l a balari, o ‘ r t a m a x s u s t a ’ l im ti zi m i u c hun m a xs u s ku r s l a r va s e m ina r la r da foyda l a n ish m u m k i n. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bobdan va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. I BOB. Ip va gazlama mavzusini o ‘ qitishning nazariy asoslari 1.1.Gazlama va ip turlari bilan tanishish. Gazlamaning sanoatda ishlab chiqilishi. Gazlama — arkok va tanda iplarining o rilishidan hosil bo ladigan,ʻ ʻ pardozlangan va ishlatishga tayyor mato. O lchab —gazlab (qarang Gaz) ʻ sotilganligi uchun shunday nomlangan. Gazlama. qadimda daraxt po stloqlaridan ʻ qo lda, keyinchalik tolalardan yog och dastgoxlar, do konlar, to quv stanoklarida ʻ ʻ ʻ ʻ to qilgan. Hozir asosan avtomat stanoklarda to qiladi. ʻ ʻ Oqartirilgan, sidirg a yoki gulli, o ng tomoni tukli va tuksiz Gazlamalar ʻ ʻ bo ladi. Gazlamadan kiyim-kechak tikiladi, ro zg or buyumlari tayyorlanadi, u ʻ ʻ ʻ texnikaning turli sohalarida ishlatiladi. Gazlamalar tanda (o rish, bo ylama) va ʻ ʻ arqoq (enlama) iplarning o rilishi, ularning materiali, eni, pardoz turlari, ishlatilishi ʻ bilan bir-biridan ajraladi (ip gazlama, jun gazlama, ipak gazlama va h. k.). Gazlamaning pishiqlik, kirishuvchanlik, cho ziluvchanlik, qalinlik xossalari bor. ʻ Pishiqlik — tanda va arqoq iplarining pishitilishi va o rilishiga bog liq, u maxsus ʻ ʻ dinamometr yordamida anikdanadi. Cho ziluvchanlik — tanda va arqoq iplari ʻ yo nalishida tortilganda yirtilguncha uzayishi. Dinamometrda pishiqlikni o lchash ʻ ʻ vaqtida aniqlanadi. Kirishuvchanlik — saqlash, ho llash, yuvish va b. hollarda ʻ o lchamining qisqarishi. U tanda va arqoq iplarining materiali va xossalari, ʻ to qimaning tuzilishi hamda pardozlash xillariga bog liq; Gazlama 3—10%ʻ ʻ kirishishi mumkin. Qalinligi tanda va arqoq iplarining yo g onligiga, zichligi va ʻ ʻ pardoz turlariga bogliq. Kiyimlik Gazlamalarning qalinligi 0,1—5,0 mm, texnikada ishlatiladiganlariniki bundan qalin bo ladi. Qalinlik maxsus asboblar ʻ bilan o lchanadi. Gazlamalarni pardozlashda tukini yo qotish, ohorini to kish, ʻ ʻ ʻ oqartirish, bo yash, gul bosish, tarash va b. ishlar bajariladi. Tukini yo qotish — G. ʻ ʻ yuziga chiqib qolgan ip va tolalarni olib tashlash; kuydirish yoki qirqish yo li bilan ʻ bajariladi. Kuydirish uchun Gazlamalar qizitilgan metall yuzasidan yoki gaz alangasi ustidan tez o tkaziladi. Qirqish esa maxsus mashinalarda tez aylanuvchi ʻ pichoqlar yordamida bajariladi. Bunda Gazlama tekis va chiroyli bo lib chiqadi. ʻ Ohorini to kish — tanda iplaridagi ohorni yuvish, bunda Gazlama maxsus ʻ eritmali hovuzda ivitiladi, so ngra yuvib ohordan tozalanadi. Ohori to kilgan ʻ ʻ Gazlama bo yaladi, gul bosishda bo yovchi moddalar iplarga yaxshi o rnashadi va ʻ ʻ ʻ yuvilganda aynimaydi. Oqartirish — to qimadagi tabiiy sarg ish rangni yo qotib, ʻ ʻ ʻ gazlamaga oq tus berish. Gazlamalar to liq oqartirilgandan so ng bo yaladi yoki ʻ ʻ ʻ gul bosiladi. Sidirg a bo yash — Gazlamalarni turli ranglar bilan bir xil qilib ʻ ʻ bo yash. Gul bosish — Gazlamaning o ng tomoniga turli ranglardan maxsus ʻ ʻ mashinalarda bezaklar tushirish. Tarash — to qimadagi arqoq iplarini titib, ʻ tolalarini yuzaga chiqarish jarayoni. Bu jarayon ninalik tasma (kardolenta) yordamida tarashlash mashinalarida bajariladi. Bunda Gazlamalar (movut, paxmoq va b.) issiq saqlaydigan va mayin bo ladi. Xonalarni bezash, mebellarga qoplash, ʻ eshik va derazalarga tutish uchun ishlatiladigan Gazlama bezak mato deb ataladi. Bundam matolar to qiladi yoki pardozlash vaqtida gul bosib tayyorlanadi. Ular ʻ pishitilgan har xil rangli iplardan (paxta, jun, ipak va kimyoviy tolalar hamda metall iplardan) to qiladi. Bezak Gazlamalar jakkard mashinasi yordamida yirik ʻ gulli o rilishda to quv dastgoxlarida yoki qo lda to qiladi. O ngi tekis, g adirbudur ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ va tukli bo ladi. Bunday gazlamalar pishiq, yorug bardosh bo lishi kerak. ʻ ʻ ʻ Ip — tolalar (paxta, ipak, jun, zig ir va b.)dan ingichka qilib yigirilgan yoki ʻ yigirilmagan to quvchilik va tikuvchilik materiali; pishiq va ka-yishqoq mahsulot. ʻ Gazlamalar, trikotaj to qish, kiyim-kechak tikish va b. ko p maqsadlardaʻ ʻ ishlatiladi. Ip olish uchun ishlatiladigan tola turiga qarab ip tabiiy, sun iy, miner"al, ʼ kimyoviy xillarga bo linadi. Iplar dastlabki, birlamchi va ikkilamchi turlarga ham ʻ ajratiladi. Dastlabki ip bo ylama yo nalishda qismlarga bo linmaydi. Bularga ʻ ʻ ʻ elementar va yakka (mono ip) iplar kiradi. Birlamchi ip to qimachilik tolalaridan ʻ tayyorlanadigan kalava ip, bir necha elementar iplardan eshib olinadigan kompleks iplardan ibo-rat. Ikkilamchi iplar bir necha birlamchi ipni eshib (pishitib) olinadi. Iplar bir xil toladan hamda har xil toladan (tabiiy tola bilan boshqacha tabiiy tola, sun iy tola bilan tabiiy tolani aralashtirib) tayyorlanishi mumkin. Iplarni pishitish ʼ yoki eshish darajasi ularning ishlatilishiga boglik. Mas, gazlama to qish uchun ʻ asosiy ip (tanda) ko p pishitiladi, arqoq ip esa kamroq pishitiladi, trikotaj to qish ʻ ʻ uchun ip yanada kam pishitiladi. Pilla tolalaridan yigirilgan ipak ip; viskoza, atsetat, kapron va b. kimyoviy tolalardan kompleks iplar olinadi. Bejamdor iplar olish texnologiyasi ham bor. Ular, asosan, matolar va trikotaj mahsulotlarning ustki qismini bezashda ishlatiladi. Kaprondan olingan yakka ip paypoq to qish sanoatida ishlatiladi. To qimachilik tolalaridan tashqari, qog oz ʻ ʻ ʻ (kordel), kauchuk va b.dan ip olinadi. Yukrrida ay-tilgan iplarning hammasi to qimachilik sanoatining xom ashyosi hisoblanadi. Bulardan tashqari, ʻ uyro zg orda va xalq xo jaligida ishlatiladigan iplar ham bor. Bularga turli tikish ʻ ʻ ʻ (g altak iplar), chatish, kashtachilik, attorchilik va jarroxlikda ishlatiladigan iplar ʻ kiradi. Ip uzunligi (m)ning massasi (g)ga nisbati Ip ning metrik nomeri deyiladi. Ip past (34 nomergacha), o rta (34 dan 85 gacha) va yuqori (85 dan yuqori) nomerli ʻ bo ladi. Iplar turi (assortimenti)ni ko paytirish uchun ular qo shimcha ishlov (tuk ʻ ʻ ʻ kuydirish, ohorlash, bo yash)dan o tkaziladi. ʻ ʻ Tikish darslarida beriladigan politexnik bilim bolalarning bilim doiralarini kengaytiradi. Bolalarni tasavvurlarini insoniyat hayotida muhim o’rinni egallovchi hamda keng tarqalgan materiallar va ularning xususiyatlari, sanoatning gazlama va tolali materiallar ishlab chiqariuvchi tarmoqlari, materiallardan texnika va insonning madaniy hamda maishiy ehtiyojlarini qondiruvchi ishlab chiqarish kabilar bilan boyitadi. Amaliy mashg’ulotlar jarayonida o’quvchilar turli asboblar hamda moslamalar, asosan qaychi, igna va o’lchov asboblari bilan ishlash malakalarini egallaydilar. Ular bu asbob va moslamalarning har xil turlari bilan tanishadilar. Dazmol bilan ishlaganda mehnat madaniyati, o’z ishini rejalashtirish hamda tashkil etish ko’nikmasi rivojlanadi va takomillashadi. Bolalarning didlari ham jiddiy o’sadi va takomillashadi. Gazmol, ip va boshqa materiallarni bir-biriga moslab tanlash, o’quvchilarni ranglarni birikishi, gazmol va ipning rangi bir-biriga muvofiq kelishiga ehtibor berishga o’rgatadi. O’qituvchi o’quv materiallarini darsda o’quvchilarni politexnik tahlim bilan qurollantirish amaliy ishlar bilan birikib ketadigan qilib qurollantiradi. U darsda tahlimni o’quvchilarning faolliklarini, aqliy qobiliyatlarini o’stiradigan metod va usullardan foydalanadi. 1-sinf o’quvchilar quyidagi ko’nikma, bilim va malakalarni egallab olishlari kerak:  Gazmol haqidagi umumiy tushunchalar bilan tanitirish. O’simlik (paxta, zig’ir)dan tayyorlanadigan gazmollar haqida dastlabki mahlumotlar beriladi. Gazmolning tuzilishi, ulardagi iplarning to’qilishi haqidagi ilk mahlumotlar beriladi.  Gazmollar asosan nimalarga mo’ljallanganligi bilan tanishtirish: kiyimkechak, turmush narsalarga va shu kabilar.  Ishlatilishi (tikish, yamash, to’qish iplari) va yo’g’on-ingichkaligiga ko’ra farqlanadigan iplar bilan tanishtirish.  Tikish va to’qishda ishlatiladigan asosiy asboblar hamda moslamalar (nina, qaychi, angishvona, to’g’nog’ich) va ularni saqlashning asosiy qoidalari bilan tanishtirish.  Sanchiluvchan asbob va moslamalarni ishlatganda xavfsizlik texnikasi qoidalari bilan tanishtirish. Tikish vaqtida to’g’ri o’tirish qoidalari, gigiena talablari.  Kerakli uzunlikdagi ipni o’lchash, uni qirqish yo’llari bilan tanishtirish (ularni tishlab, totib uzishga yo’l qo’ymaslik), lentani o’lchash va qirqish.  Ip va tolaga ishlov berish usullaridan biri bilan tanishtirish.  Yug’on ip va toladan to’qishga o’rgatish.  Ninaga ip o’tkazish, tugun solish, ipni mustaxkamlashni o’rgatish.  “Baxya”, “chok” (biriktiruvchi va bezovchi) tushunchalari bilan tushuntirish.  Oddiy andazalar tayyorlash. O’qituvchi chizmasiga muvofiq to’g’ri burchak shaklidagi andazalar qilish.  Gazlamani andazaga ko’ra chamalash.  Gazlamani qaychi bilan qirqish usullarini tanishtirish.  Gazlamani qalam yoki bo’r bilan belgilangan to’g’ri yoki egri chiziq bo’ylab qaychida qirqishni o’rgatish.  Gazlamadan narsalar tikishni o’rgatish.  Tugma qadash usullarini o’rgatish. Bu mashg’ulotda o’quvchilar natural ipak va jun tolali materiallarni, to’qimachilik sanoati mahsulotlari bilan tanishadilar. Namuna, rasm, chizma va berilgan o’lchamlar bo’yicha andaza bichish olishni va gazlamaning xususiyatlarini (pishqligi, egiluvchanligi, tuzilish) ni o’rganadilar. 1.2. O’quvchilarga gazlamaga qo’lda ishlov beruvchi asbob-uskunalar haqida o’qitish metodikasi Me h nat ta ’ l i m i m ua m m olarini o’rganib c hiqi s hda, avv al o, uni n g m a z m un i , m et o d i ka s i , t a s hkiliy jihati v a b oqa ri l i shi na z ar d a tu t il ad i. Men s h u m a s alala r n i e ’ tibo r ga o l g an h o lda xi z m at ko ’ rs a t is h m ehnatining g a z l a m a l arga i s hl o v be r ish texnol o gi y asi y o ’ nalishi bo’ y icha o’quvc h il a rga o ’r g a t i sh ga m o ’ ljall a n g a n , y a ’ ni qo ’ l ishlari n i baja r i shda ishl a t i l a dig a n a sb o b - u s k u na l arga doir b a r c ha d ars m ater i a l la r i n i o ’ rg a nib tahlil qil i b c hiqi s hga ha r a k at qil di m . Q o ’ ld a b a j a r i l adi g a n i s h l a r u c h u n z ar u r a s bob l a r ga : q o ’ l i g n a l a r i , an g i s h v o n a , qa y ch i , s an t i m et rl i l en t a , m o sl a m a l a r ga e s a m an e k en , a nd a z a, p i cho q l i x a lq a , q o z iq c ha, to ’ g ’ n o g ’ i c h va boshqalar kir a d i . I sh n i n g si f ati , i s hc hin i n g i s h u n u m i , i s h qo b i l i y at i v a k a y f i y a t i k o ’ p j ih a tda n a s b o b ha m da m o s l a m a l a r n i t o ’ g ’ r i t a n l as h g a bog’liq. Asbob va moslamalar kiyim tikiladigan gazlama va bajariladigan ishlarning xiliga qarab tanlanadi. Qo’l ignalari o’tkir, elastik, sinmaydigan, silliq: pitirsiz, teshigidan ip bemalol o’tadigan bo’lishi lozim. Ignalarning yo’g’onligi (diametri) va uzunligi, teshiklarining kattaligi har xil bo’ladi. Ignalar uzunligi va diametri bo’yicha nomerlarga (1 dan 12 gacha). bo’linadi. Toq nomerli ignalar juft nomerli ignalardan uzunroq bo’ladi. Biz buni ignalarning o’lchamlari va vazifasi keltirilgan jadvalda keltiramiz. I g n al a r - t i kil a y o t ga n b u y u m n i n g x il i ga , g a zla m ag a va ba j a ri la y otg a n i s h ga q a ra b t a n l an a d i. Is hl at i l a d i g a n i p l a r ni n g n o m e r i h a m i g n a la r v a g a z la m a l ar ga m o s l a b t a nl a n ad i . Y u p q a i p ga zla m a l ar d a n ( m a r a z e t, b a t is t , t o ’ r , vo l t a v a ho k azo d a n ) k i y i m n o m er l i i p l a r : c h it , s a t in , fl a n e l k a bi ip g az l a m a l ar dan y engil k o ’y lak l ar t ikis h da 50 -60 n o m erli iplar ishla t il a d i . Ju d a y up q a s h o y i g a z l a m alar , m a sa l a n, s h i fo n, k r e p j o r - j e t , 6 5 , 7 5 n o m er l i s h o y i i p l a r va 8 0 n o m e r l i p a x t a i p l a r bilan, y u p qa v a y engil sh o y i g a zla m ala r , c h unon c h i , kr ep d e s h i n , k r e p sati n 6 0 -8 0 n o m e r l i i p l a r b i l a n , j u n k u y l ak lar 5 0 - 6 0 no m erli i plar bil a n tikiladi. Yupqa gazlamalardan kostyum va paltolar tikishda 40- 60, qalin gazlamalardan palto tikishda 30-40 nomerli iplardan foydalaniladi. Angishvona- ignani gazlamaga qadash paytida barmoqni ignadan asrash uchun xizmat qiladi. U o’ng qo’lning o’rta barmog’iga taqiladi. Angishvonaning sirtida shaxmat tartibida joylashgan ko’zlar ignaning sirpanib ketishiga yo’l qo’ymaydi. Angishvona o’rta barmoqqa jips kiyilib turadigan bo’lishi foydalanish natijasida ishchining vaqti tejaladi va ish unumi oshadi. Qoziqcha -bort, yoqa, petlya, har xil shakldor choklar chetlarini to’g’rilash, shuningdek, ipni sug’urish uchun ishlatiladi. U uzunligi 100-120 mm, diametri 7 mm, bir uchi o’tkirlangan dumaloq sterjendan iborat bo’lib, yog’och, suyak yoki metalldan tayyorlanadi. Maneken- tikilayotgan va tayyor kiyimlarning to’g’riligini tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan, manekenda kiyimning yon va yelka choklarining vaziyati, yoqa hamda yengning to’g’ri o’tkazilganligi va hokazolar tekshiriladi. Ular papye- mashedan (yelim, gips va bo’r aralashmasidan iborat jins) tayyorlanib, ustidan gazlama qoplanadi. Ayollar va erkaklar manekenlari 88, 92, 96,100, 104, 108, 112, 116, 118- razmerlarda, bitta o’rtacha (uchinchi) rost va uchta 44, 48, 52 to’lalik o’lchamlarida, bolalar manekenlari 56, 60, 64, 68, 72, 76, 80, 84, 88 va 92 razmerlarda ishlab chiqariladi. Foydalanish qulay bo’lishi uchun maneken taglikka o’rnatilib, bemalol aylanadigan va ko’tariladigan qilinadi. Manekenning balandligi tirak vint bilan rostlanadi. Andazalar- karton yoki boshqa materialdan tayyorlangan kiyim detallaridan iborat. Andaza-etalonlar, ish andazalari va qo’shimcha andazalar bo’ladi. Andaza etalonlardan detallar konturlarini gazlamaga tushirishda foydalanilmaydi. lar faqat ko’plab ishlab chiqarishda ishlatiladigan andazalar komplektini tayyorlash va tekshirishda qo’llaniladi. Ish andazalari yordamida gazlamalarga detallar konturlari tushiriladi, qiyim detallarini to’g’ri biriktirish uchun kontrol kertmalar belgilanadi. Qo’shimcha andazalar tikuvchilik sexlarida , petlyalar, tugmalar o’rnini, bortlar, yoqalar burchaklarini belgilash (bo’rlash) uchun ishlatiladi. Keskichlar - bir necha xil bo’ladi. O’tmas keskich detallar konturini qog’ozdan gazlamaga, gazlamadan qog’ozga ko’chirish, shuningdek taxlamalar, vitachkalar, bo’rtma va boshqa chiziqlarni ko’chirish uchun ishlatiladi. Keskichning diski ko’chiriladigan chiziqdan yurgiziladi, shunda gazlama va qog’ozda uzluksiz chiziq ko’rinishida iz qoladi. Tishli keskichdan detallar konturini qog’ozdan qog’ozga yoki kartonga, gazlamadan qog’ozga ko’chirishda, shuningdek taxlamalar, vitachkalar, cho’ntaklar va boshqa chiziqlarni ko’chirishda foydalaniladi. Belgilangan chiziqlar ustidan bunday keskich yurgizilganda gazlama yoki qog’ozda nuqtalar tarzidan iz qoladi. Qo’sh diskli keskich asosan andazalarni ko’paytirishda ishlatiladi. Masshtabli chizg’ich - uzunlik o’lchovlarini bir masshtabdan ikkinchisiga o’tkazish uchun ishlatiladigan moslama. To’g’ri to’rtburchak, uchburchak va trapesiya shaklida yasaladi. Qirrasiga 1:1, 1:20, 1:50 va h. q Masshtabdagi bo’linma (chiziqcha)lar qilingan. Qattiq va egiluvchan xillari bor. Buyumlarning ichki, tashqi o’lchamlarini va ikki nuqtasi oralig’ini o’lchashda ham ishlatiladi. Bo’rlar - bichish va o’lchab ko’rishdagi chiziq hamda belgilar bo’r bilan tushiriladi. Tikuvchilik sanoati uchun har xil rangli bo’rlar ishlab chiqariladi. Chiziqlar ingichka chiqishi uchun bo’rning chetlarini o’tkirlab turish keraq Bo’rning eni 0,5-1,5 mm bo’lishi lozim. Bo’r bilan chiziq chizish uchun uni butun sirti bilan chizg’ich yoki andazaga taqab, uchi gazlamaga tik ushlanadi, Bo’r bilan chiziq tushirishda bo’r o’zimizdan nariga yurgiziladi (qalam bilan chizishda esa aksincha qalam o’zimiz tomonga yurgiziladi). Detallarni chiziqning ichki tomonidan qirqish lozim. Ba’zan bo’r o’rniga uchi o’tkirdlangan quruq sovundan foydalaniladi. Tikuvchilikda chizg’ich, go’niya va andazalar kiyim detallari chizmalarini yasashda, shuningdek tikuvchilik buyumlarini bichish va tikishda qo’llaniladi. Igna bilan ishlashda qo’llaniladigan moslama etakni bukib tikish va boshqa operasiyalarni bajarish paytida gazlamani qisib qo’yish uchun ishlatiladi. U tirgak 1 bilan yuqori va pastki jag’li qisqich 2 dan iborat. Jag’lar bir-biriga sharnirli birlashgan. Kiyimning cheti shu jag’lar orasiga qisib qo’yiladi va kerakli joyga ishlov beriladi. Qisqichni tirgakka emas, balki bevosita ish stoliga ham maxkamlash mumkin. To’g’nag’ichlar - yengil kiyim tikishda chiziqlarni kiyimning bir bo’lagidan ikkinchisiga ko’chirishda, kiyimni egasiga o’lchab ko’rishda, konstruktiv chiziqlarni aniqlash uchun detallarni vaqtincha biriktirishda ishlatiladi. To’g’nag’ichlar 3-4 sm uzunlikda bo’ladi. Ular ingichka, o’tkir, silliq bo’lishi lozim. Tikuv ignalari. Qo’l va mashina ignalari bo’ladi. Qo’l ignalari oddiy va to’rlash ignalariga bo’linadi. Oddiy ignalar uzunlik o’lchamlari (35 mm dan 80 mm gacha) va diametri bo’yicha o’lchamlar (0 dan 1,8 mm gacha) ni bildirgan nomerlar bilan ishlab chiqariladi.To’rlash ignalariiing uchi oddiy ignalarga qaraganda to’mtoqroq bo’ladi va teshiklari uzunchoqroq bo’ladi. Ular 37 mm, 40 mm va 58 mm uzunlikda ishlab chiqariladi. Dazmol - gazlama, kiyim-kechak, ko’nchilik mahsulotlari va boshqalarga issiqlik ishlovi berish (silliqlash) uchun mo’ljallangan asbob, uy - ro’zg’orda, maishiy korxonalarda, tikuvchilik fabrikalarida, ko’p zavodlarda ishlatiladi. Ro’zg’orda ishlatiladigan dazmolning ko’mir yoki o’ting’ida qizdiriladigan, plita ustiga qo’yib qizdiriladigan va elektr xillari bor. Hozir, asosan, elektr dazmol ishlatiladi. U og’ir metall asos, qopqoq, Qizdirish elementi (spiral) va shnurdan iborat. Ba’zi elektr dazmollar issiqlik darajasini o’zgartiradigan germorostlagichli) qilib ishlab chiqariladi (masalan 700 vt-1000 vt li). Ba’zi dazmollarlarda dazmollanadigan joyni ho’llab turadigan suv kosacha» bo’ladi. Dazmol taxta- qattiq daraxt navlari (qayin, qora qayin va boshqalar)dan tayyorlanadi. Sirti yumshoq bo’lishi uchun namatga o’xshash mato bilan o’raladi. Taxtaning old tomoni yarim doirasimon shaklda bo’lib, dazmollanadigan kiyimni unga o’rnatish qulay. Taxminiy o’lchami (sm silam): uzunligi PO—120, kengligi 30—35, balandligi (pol sathidan) 75—90. Turli - tuman tuzilishdagi xillari bor. Metall oyog’i yig’ib qo’yiladigan xili uy ichida saqlashga qulay. Taxtasining bir (orqa) chetida dazmol qo’yiladigan metall taglik bor, ba’zilarida kiyim yengi va mayda narsalarni dazmollashga kulay bo’lgan qo’shimcha ingichka taxtasi ham bo’ladi. Dazmollash uchun elektr quvvati bilan qizdiriladigan dazmollar qulay. Ayniqsa dazmollash uchun zarur harorat hosil bo’lganda o’zi o’chib, yana yonib turadigan, suv bug’i purkaydigan dazmollar yaxshi. Matolar har xil (paxta, zig’ir, jun tolasidan, tabiiy va sun’iy ipaklardan, kimyoviy tolalardai to’qilgan) bo’lgani uchun har xil haroratda dazmollanadi. Kimyoviy tolalardan to’qilgan matolar dazmollanayotganda dazmol qattiq qizdirilmasligi, tabiiy ipak va jun matolarga esa qattiq qizdirilishi kerak, paxta va zig’ir tolasidan tayyorlangan matolar namlab yoki suv purkab dazmollanadi. Dazmollash uchun dazmol taxtasidan foydalangan ma’qul. Paxta va zig’ir tolasidan to’qilgan matolardan tikilgan kiyim-kechak namlab (suv purkagichdan foydalanib yoki yuvilgandan keyin yaxshi quritmay) dazmollanganda dazmoldan silliq chiqadi. Namlab, kiyimning eng qalin joylari ichkarida qoldirib o’raladi, ikki soatcha shu holicha qo’yiladi. Choyshab, dasturxon kabi buyumlar dazmollangandai so’ng bir oz taxlab qo’yiladi; ular o’ng tomondan, kashtalik joylari esa orqa tomondan dazmollanadi. Kraxmallangan matolarga kamroq qizdirilgan dazmol bilan dazmollanadi. Jun matolar namlangan yupqa oq mato (yupqa surp, ikki qavat doka) ni ustidan dazmollanadi, jun matolar ustiga ho’llab qo’yilgan mato yaxshi quriguncha dazmollanaveradi. Bo’rtma gulli qilib tayyorlangan krep va matolar quruq (namlanmay) dazmollanadi. Dazmolni kiyim ustida qoldirmaslik keraq Shoyi matolarni quritib yoki namligida orqa tomonidan yoki paxta tolasidan to’qilgan yupqa quruq matoga qo’yib dazmollanadi. Yaxshi qurimagan kiyimlarning choklari, kalin ish joylari ba’zan dazmoldan keyin yaltirab qolishi mumkin, uni yuqotish uchun yaltiragan joyni ho’llab siqish, bir muddat bug’ ustida tutib turish, quritib, keyin orqa tomondan yupqa mato qo’yib dazmollash lozim. Astarlik matolar (satin, sarja va shu kabilar) odatda yaxshi quritib dazmollanadi, nam holida dazmollansa yarqiramaydigan bo’lib qoladi. Junchaning nam joylari dazmoldan keyin dog’ bo’lib ko’rinadi, shuning uchun uni tekis quritib, orqa tomonidan dazmollash keraq Ipak trikotaj kiyim-kechaklar dazmollanmagani ma’qul, agar zarur bo’lsa, teskari tomonidan yoki ustiga zig’ir tolasidan to’kilgan mato qo’yib, qattiq qizimagan dazmol bilan dazmollagan ma’qul. Ayrim jun matolar (masalan, parusina) eskirganda yaltirab qoladi, bu matodan tikilgan kiyimlarning yaltirab qolgan joylari zig’ir tolasidan to’qilgan ho’l mato qo’yib dazmollanadi, mato ho’llanib, suvi siqiladi, keyin yaltiragan joyga qo’yib qizdirilgan dazmolda dazmollanadi. Baxmal va velveta kiyimlarni yostiq ustiga qo’yib yoki osig’liq holida dazmollanadi. Mana shu yuqorida keltirilgan dars materiallaridan mehnat ta’limi o’qituvchilari qo’l ishlarini bajarishda ishlatiladigan asbob uskunalarni o’quvchilarga o’rgatishda foydalanishlari mumkin. Qo’l ignalari bilan ishlash usullari - qo’l ignalari oddiy va to’rlash ignalariga bo’linadi. Oddiy ignalar uzunlik o’lchamlari (35 mm dan 80 mm gacha) va diametrli o’lchamlari (0 dan 1,8 mm gacha) ni bildirgan nomerlar bilan ishlab chiqariladi. Turlash ignalarining oddiy ignalarga qaraganda mumiroq bo’ladi va teshiklari uzunchoqroq bo’ladi ular 37 mm, 40 mm va 58 mm uzunlikda ishlab chiqariladi. Qo’lda bajariladigan ishlarning asosiy usullari - kiyimlarni yakka ishlab chiqarishda buyumning sifati ko’p jihatdan tikuvchi ignani to’g’ri ishlata bilishiga bog’liq. Shuning uchun qo’lda tikishga kirishishdan oldin ignaga ip o’tkazish, ipning uchini tugish va boshqa usullarni yaxshilab bilib olish keraq Ignaga ip o’tkazish - g’altakdan ip uzib olishdan oldin qancha ip kerakligini bilib olish keraq Qo’lda bajariladigan ishlar uchun ipning uzunligi ishchining barmoqlaridan to tirsagigacha bo’lgan masofadan ikki marta katta bo’lishi (80 sm dan oshmasligi) lozim. Ishchi g’altakdan chiqib turgan ipning uchini chap qo’lning bosh va ko’rsatkich barmoqlari bilan ushlab, bukilgan qo’li bo’ylab, ya’ni panjalardan tirsakkacha va yana orqaga, bosh barmoqqacha g’altaqdan chuvatadi, keyin g’altakdan uzadi. Ignaga ip o’tkazishdan oldin o’ng qo’lning bosh va ko’rsatkich barmoqlari bilan ipning uchi buraladi. Paxta ip o’zimizdan nariga, ipak ip esa o’zimiz tomonga buraladi. G’altakdagi ipning uchini 0,8-1,0 sm chiqarib, chap qo’lning bosh va ko’rsatkich barmoqlari bilan ushlanadi. Ignani chap qo’lning bosh va ko’rsatkich barmoqlari bilan ushlab, o’ng qo’ldagi ipning o’tkir uchi igna teshigiga kiritiladi, o’ng qo’l bilan 2/3 uzunligigacha tortib chiqariladi va shu uchi tugun qilib tugib qo’yiladi. Kiyimlarni ko’plab va yakka tikishda ignaga ip o’tkazishni osonlashtirish hamda tezlashtirish uchun maxsus moslamadan foydalaniladi. Ip uchini tugish - ip uchini chap qo’lning ko’rsatkich barmog’i atrofida aylantirib xalqa hosil qilinadi, so’ngra qisib, bosh barmoq bilan pastga, ko’rsatkich barmoq bilan yuqoriga buraladi. Shundan so’ng xalqa barmoqdan chiqarilib, bosh va o’rta barmoq orasidan tortib tugun tugiladi. Igna va angishvona bilan ishlash usullari - ishlanadigan buyum yoki detal chap qo’lning ko’rsatkich va o’rta barmoqlariga qo’yilib, ustidan bosh barmoq bilan qisiladi. O’ng qo’lning ko’rsatkich va bosh barmoqlari bilan iloji boricha ignaning uchiga yaqinroqdan 1/4 uzunligicha ushlab, o’ng qo’lning o’rta barmog’idagi angishvonaga tik tutiladi, shunda o’rta barmoqning bukilgan bo’g’inlari to’g’ri burchak hosil qilishi keraq Angishvonaning yon tomoni bilan igna gazlamaga sanchiladi. Qaviq hosil qilish uchun ignani gazlamaga sanchib, igna sanchilgan joydan chapda solqi hosil qilinadi, igna shu solqilikdan o’tkaziladi va chap qo’lning bosh barmog’i oldida sirtga chiqariladi, bu paytda o’ng qo’lning jimjilog’i bilan detal stolga bosib turiladi, bosh hamda ko’rsatkich barmoqlar bilan esa igna gazlama o’ngiga chiqariladi va qaviq tortiladi, so’ngra qaviq hosil qilish jarayoni takrorlanadi. Ignani gazlamaga har xil usullarda sanchish mumkin. Shuning uchun qaviqlar ham har xil chiqadi. 1.3. O’quvchilarga elektr yuritmali tikuv mashinasi va boshqa maxsus mashinalarni o’rgatish Elektr yutirmali tikuv mashinalari. Hozirgi paytda vazifasi va tuzilishi jihatidan turli xil bo’lgan, fan va texnikaning oxirgi yutuqlariga asoslanib yaratilgan, zamonaviy texnologiya talablariga javob beruvchi, avtomatlashtirilgan va elektron boshkaruvli tikuv mashinalari ishlab chiqarilmoqda. Tikuv mashinasi quyidagi asosiy qismlardan iborat. Mashina tanasida asosiy val o’rnatilgan bo’lib, undan mashinaning barcha mexanizmlariga harakat uzatiladi. Mashina tanasining tayanchida baxya yirikligini o’zgartiruvchi qurilmalar joylashtirilgan. U asosan mashina bosh qismini ushlab turadi. Mashinaning old qismida igna va ip tortgich (zanjirsimon baxyali tikuv mashinalarida ip uzatgich) mexanizmlari, tepki uzeli, ba’zi mashinalarda esa qo’shimcha mexanizm va uzellar o’rnatilgan. Mashinaning asosiy valiga aylanma harakat maxovik gildiragi orqali elektr yuritgichidan uzatiladi. Mashinaning ustiga boshqaruv pulti o’rnatilgan bo’lib, undan ishchi organlari holati, baxyaqator ko’rinishi va yirikligi avtomatik tarzda o’zgartiriladi. Zamonaviy tikuv mashinalarida boshqaruv pulti mashina tanasi tayanchida yoki uning yon tomonida joylashgan. Mashina ish stoliga tayanch o’rnatilgan bo’lib, unda ipli galtak yoki bobinalar uchun sterjenlar joylashtirilgan. Tana tayanchidan igna harakat chizigigacha bo’lgan L masofaga mashinaning ishchi qulochi deyiladi.Mashina platformasida moki (zanjirsimon baxyali tikuv mashinalarida chalishtirgich), gazlamani surish va avtomatik moylash mexanizmlari, ba’zi tikuv mashinalarida ipni kirkish, kengaytirgich kabi qo’shimcha mexanizmlar o’rnatilgan. Tashqi ko’rinishi, vazifasi, ishlash prinsipi, texnikaviy ko’rsatkichlari, kinematikasi, konstruksiyasi jihatidan tikuv mashinlari juda xilma-xildir. Tikuv m ashinala r ini y a ratish va t ak o m il la sh t i ri shda ti kil a d ig an m ater i a ln i n g fiz i k - m exa n i k av i y xo ssasi va tuz i l is h i , te xno logik jara y onga t a ’ s ir qil u vchi f a k t or l ar e ’ tibo r ga olin a d i . Tik i la y otgan m ater i a ln i ng i s hq a lan ish koeffisi y enti, c ho ’ zi l i s hl i gi, zi c hl i gi, e r ish t e m p e r at u r asi ka b i p a ra m etrlari t i kuv c hilik m a sh ina s i konstruk s i y asig a , b a x y akator hos i l b o ’lishda g i i p lar bog ’ la ni sh i ga, qo ’ ll a nil a dig a n i gna g e o m etri y asiga, m ashina tez li k k o ’rs a t k ich l ar i ga b og ’ l i q b o ’ la di . B a x y aqator h o sil bo ’ lish jara y onida iplar c h a l is h ish x ar a kt e r i ga q a r ab t i kuv m as h i n a la r i i kki g u ruxga b o ’ lin a di: m o ki b a x y ali t ik u v m ashinala r i; z anj i r s i m o n b ax y ali tikuv m ashinala r i . Moki b a x y a k a t ori k a m c ho ’zil u vchan l i g i va p uxta l i k x us us i y atiga e g a bo ’ lga n l ig i u c hun m ok i b a x y asi b il a n tik u v c hi m ashin a lari a sos a n qat ti q v a m usta h kam ga z la m a l ar n i t iki s hda qo ’ l l a ni la d i. Zanji r si m on b a x y akat o r h osil q i l ib t i kuvchi m a sh ina l ar cho’zi l uvch a n, t r i k otaj ga z la m a l ar n i t iki s hga va k i y i m detalla r ini vaqtinch a l ik birl as h ti ri s hga m o ’ ljal l a n g a n. Tikuv m as h i n alari v a zif asi ga ko’ra qu y idagi gu r u harga bo ’l ina d i: m o ki b a x y ali to ’ g r i b a x y akator hosil q i l ib tikuv ch i m ashinala r ; bir i p li zanji r s i m o n t o ’ g r i b a x y a qa tor b i lan tik u v c hi m ashin a la r , k o ’ p i p li z anj i r s i m on to ’g ’ ri bax y aqator hosil q il i b tikuvchi m ashinala r ; m oki bax y ali s iniq, bax y aqa t or bil a n t ikuv c hi m a shinala r , ga z la m a chetla ri ni yo ’ r m ash m ashinala r i, y ashir i n b a x y ali t ikuv m ashinalari, t u g m a va boshqa f u r ni t ur alari ni qada y d ig a n, p ux t a la y dig a n v a kalta c h o kl ar n i tikadigan, xalqa y ur m a y d i gan v a bu y u m n i ng a y ri m d et a ll a r i g a i s hl o v be ra dig a n y ar i m avto m a t ik tikuv m ashinala r i. 1-rasm.Juki firmasi tikuv mashinasi. T ezlik k o’rsat k i ch lari bo ’ y icha t ik u v m a sh ina l ari u c h gu r u hga b o ’ l i n a di:  as o siy valning a y la n ishlar c h a st o ta s i 2500 a y l / m i n ga c ha b o ’ l g an p a st te z l i kl i ;  25 00 a y l / m i n dan 5000 a y l/min gacha b o ’ lg a n o ’ r t a c ha te z lik l i;  50 00 a y l / m i n dan y uk ori bo’lg a n k a t ta te z l i kli. I s hc h iga n i s b a t a n joylashishi b o’ y ic h a tikuv m a sh in a la r i o ’n g , ch a p v a f r o nt a l quloc hl i bo ’ l ad i. Tikuv m a sh in a si i shc h i q uloc h i ishlov beril a y otgan m ax s u l otni n g m a ksi m al o ’lcha m i ni aniqla y di . I s hc h i qulochlari b o ’u i c ha h a m t i kuv m ashinala r i qu y idagil a r g a bo’linadi: qisqa is h c h i qulo ch li (L-200 m m g acha ) ; Ur ta c ha ishchi quloc h li (L - 200 m m d an 260 m m gacha); uz u n ish c hi q ulochli (L-260 m m d an y u qo ri). B u tun b i r te x n o l o gik j ara y on u c hun i s hlab c h iq a rila d igan ti k uvc h il i k j ihozlar i ni ko r x on a ni n g a niq bo ’l i m i ga y aroqligiga, a v to m atl a shtiri s h v a m exa n iz a s i y ala sh t i ris h d a ra jas iga q a r ab x a m g u ru h larga a j ra t ish m u m kin. I g na t i kuv m ashinasini n g a so si y i s h c hi organl a r id a n bi r i i s ob l an a d i . Xa m m a m ashina ignala r i g a z l a m ani te s hib, ust k i i p ni i gna plastin a si ost i ga o l ib u t i sh va ust k i ipd a n x al ka x rsil ki l i s h uc h un xiz m at k i la di . Moki v a z a njir s i m on b ax y a h osil qilib t i kuv c hi m ashin a lar qu y i d a g i a sos i y m exa n iz m lar d a n t uz i l g a n:  igna m exa n iz m i;  m oki va c hal i shtirgi c h m exaniz m lari;  m ateri a lni su r ish m exaniz m i;  ip tortgich ( ip uz at gi c h) m exaniz m i;  te p ki uze l i. Yuqo r ida ko ’ rsati l gan a sos i y m exa n iz m lar q a to r iga b a ’ zi t i kuv m ashinalar id a q o ’l l a n i lgan t a qsi m l ag i c h, k e n ga y ti r gich k abi m exa n iz m lar h am kiradi. Qo’sh i m cha m e x ani z m l ar m exaniz a t s i y alash tirilgan va a v t o m at l a sh t i r i lg a n g u ru h larga bo ’ l i n a d i . Mexaniz a t s i y ala s h t i r ilgan m e x a n i zm va q uri l m alarga qu y idagil a r kira d i:  m ater i a l n i y o ’ nalti r gichlar;  ul c h as h va r ol i kli su ri sh m e x a n i z m l ari;  i gna ost i ga tuqilgan t as m alarni uz at uv ch i m exaniz m l ar;  bo’r t t i r g i c hlar, che k lovc h i m osl a m alar;  ga z la m a che k kas i ni q i r q uv c hi m e x a n i z m l ar;  puxta l a s h m exan i z m lari;  i g n a ni so v iti s h qu ril m asi va hokazo. Bu m e x a n i z m l ar t iku v m ashin a la r in i ng v a zif a la r iga va t e xn o l o gik t a la b la r i ga qar a b h ar xil konst r uk t s i y ala r ga h a m d a ish p ri ntsi p la r i g a e g a . Avto m atla s hti r ilg a n m exa n izm va qu r i l m alar g u ru h iga q u y ida gi lar k i r a d i:  avto m atik to’xt a ti s h q u ril m asi;  i g n a ni n g k e ra k li hol a t i da a vto m at i k to ’x t at i s h;  ve r tik a l p i c hoq b ilan ip va tu r s i m o n m ater i allar n i qi r q i s h ;  o s t ki ipni qir q i sh ;  t e pk ini a vto m atik k o ’ ta r ish;  o y lash j ara y o n i bu z i l g a nda va ip u z  ilg a n da m a ’ l u m o t beri s h;  o’r a m lar d an g az l a m a ni av to m atik b o sh a tish;  m a hs u l ot so n ini hi s oblag ic h va hoka z o. Ma x s us va a v t o m atik e le m e n tla r d a n t uzilga n m a sh ina m a xs us l a s h ti r ilg a n va avto m atlashtir i l g an t i kuv m ashinasi d e y il a d i . Igna m e x a n i z m i - igna o rq a li g a z la m ani sanc hi b o ’ tib, u stki ipni ostki ip bil a n bog l a n is h i u ch u n y etk a zib berish va z if a si n i ba j ar a d i . I gna m exaniz m larini n g t u rlari qu y i d a g i j a dva l da k o’r s at il g a n: T ikuvchil i k m ashin a sozli g ida m arkazl a sh g a n va m arkazl as h m agan k ri v oship sh at un l i igna m e x a n i z m l ari keng ta r q a lg a n. Bu turda g i m exa n iz m lar a s os a n y u q ori te z l ik da ishla tilad ig a n t i kuv m ashinala r i da qo ’ll a nil g a n. Ig n a m exaniz m lari i gn a har a k a ti boo ’ i c ha q u y idagilarga b o ’ lin a d i :  ilga r ilan m a-qa y t m a h ar a k a tl an uvc h i ig na l i;  ga z la m a s u rili s higa y o ’na l ishi boo ’ i c ha ko ’ndal a ng y o ki b u y l a m a gorizontal te b ra n m a har a ka t l a n uv c hi ign a li;  y o y s i m o n tra y e k t o ri y a b oo ’ic h a h a r ak at l a nuv c hi i g n a l i. Moki m exaniz m l ari t urlari j adval da k e l ti ri lg a n. Jadv a ldan ko ’ r i nib turibdi k i, t e b ran m a v a a y l a n m a harakatl a nuv c hi m ok ilar m avjud. Te br a n m a h a ra k a t li m okila r ga o ’ ng va ch a p to m onga b u ral m a har a k a t l an u vc h i m okilar kir a di. O ’ ng to m onga b u r a l m a h araka tl a n u v c h i m oki l a rn ing ish c hi har a kati s o a t m i li y o ’ na l is h i b o o ’i c ha bo ’ lsa, chap to m on ga b u ral m a har a k a tl an uvc h i m okila r da, a ks incha. B o sh va l d a n t e br an m a h arak a t l a n uv c h a n m okiga uz a tishlar soni 1:1 ga t en g bo ’ la di . A y lan m a h arak a tl anu v c hi m ok ilar a so s an y uqo r i t e z l i k da ishla y digan sano a t tikuv m ashinala r i da q o ’l l a ni l gan. A y lanish o ’q la r ida go r iz o nt a l v a v e rt i k al m okilar m avjud. «N y ekki» (I t a li y a) fir m asida i s h lab c hi qa r il adiga n m ais h iy t ik u v m as h in a la r i d a m ok i g o r i z ont a l tekisl ikk a 4 5°S bur c h a k osti d a jo y l a s h g a n. Bosh va l d a n m ok i valiga n i s ba t an u z at ish s oni 1 : 1 v a 1 : 2 bo ’ l i s h i m u m k i n. A y r i m holla r da u za t is h lar soni 1: 3 g a t e ng bo ’ l g a n m oki k o n st r u k t s i y alari h am u chra y di. A y lan m a harakat l a nu v c han m ok ilar t e kis v a not e kis a y la n uvc h a n b o ’ l i shi m u m ki n. G azla m a n i surish m e x a n i z m lari k on s t ru ksi y a jixatdan bir, i k k i , u ch t a r t i bli tay y orlang a n b u li sh i m u m kin. Bu t ik u v mas h in a siga k u y i lg a n t al a bga va gazla m an i ng f i z ik- m exanika v iy xossasiga b o glik bo ’ ladi. I k k i tar ti bli siste m alarda gaz l a m a suril i shi t ish l i re y ka v a t e br a n m a h arakat l a n uvchi igna y oki u stki va o s t ki r e y kal a r bil a n ta’ m inl a n a di. Bir ta r tibli siste m a l ar tishli re y k a, t e p k i yo ki differ e nsi a l m exa n iz m lar d a n tu zi l g a n. Uc h t art i bli siste m alarda ga z la m a te b r a n m a xar a k a tl an uvchan i g na v a ustki-ostki t is hli r e y kalar y ord a m i d a su r i l a d i. Bu ndan ta s hk a r i g a z la m a ni n g ustki v a y eta k c h i o stki q o ’ s hi m c h a t or tu v c hi y ok i o ’ l c hov c h i rolikl a rni su r uvc h i m ex a niz m li tikuv m ashinala r i h am m avjud. Ma s hinani n g a y r i m q i s m l ar i ni bi r iktiradi g an d e t a l l ar. Mashin a n ing q is m l a r i a j ral a dig a n y ok i a j ral m a y di gan q i l ib b i r ik t irilishi m u m kin. A jra l m a y digan birikti r i s hda b ir det a l ikkin ch isiga n isb a t a n he c h q an a q a siga silj i y o l m a y di . Pa y vandlangan va parc h inl angan b ir i k m alar a j ral m a y d igan bi ri k m alarga kiradi. A jrala d igan b i kr biri k m a lar a n c ha keng t a r kd l gan b ulib, u l a r v i n t l ar,b o ltla r , shplin t lar, shp o nkal a r va boshka deta l lar b il a n bi r i k tiril ad i.Ba r cha vintlar va z if a si g a kar a b t ir a k, k isuvchi, to r tish va u r natish v intl a r i ga bo ’ lin ad i . Pa s t te z l i kli ti k uv m ashin a lar i da a sos a n kulac h okli ip t o r tgi chl ar q o ’ l l a n ila d i. O’ rtacha tez li k l i (bosh va l i a y la n ish l ar soni 3 50 0 -40 0 0 a y l / m i n gacha) t ikuv m as h in a la r i d a sh a rn irl i - st e r j e n li, m okisin in g a y l a n ish o ’ qi v e r tik a l t ekisli k da j o y lash g an ik k i ignali t ik u v m ashinala ri da kulis a li, y uqori tez lik li ti kuv m a shi na l ar i da ( 5 0 0 0 a y l / m i n va un dan y uqori) a y la nu vchan ip t o r t g i c h l ar q o ’ l l ani l g a n. A y lan m a h arak a t li ip to r t g i c h l ar d i na m i k m uvoz a n a t l a n g a nl i gi sab a bli i s h j ara y o ni d a m axs u s m o y lash siste m asini t al ab qi l m a y d i . G azla m a n i su rish m ex a niz m lari kon s t r u k tsi y a jix a t d an bir, i kk i , uch t a r t ibl i tay y orlang a n b o ’li s hi m u m kinsxe m a). Bu t ikuv m ashin a siga q oo ’ i l g a n tal ab ga va ga z la m a ni n g fizik- m exan i k a viy x oss as iga b o g ’ liq bo ’ la d i. Ik k i t a r t ib li s i s t e m alarda ga z la m a s u rilishi t is h l i re y ka v a t e b ran m a har a k a tl an uvc h i igna y ok i u stki v a o s tki re y ka l ar bi l an ta’ m inlanadi. B i r ta r tibli s iste m alar tish l i re y ka, t e pki y oki di f f er e nts i al m exa n iz m l ar d a n t uzi l g a n. U ch ta r t ib s i s te m alar d a ga z la m a te b ra n m a har a k a tl an uvchan i g na v a ustk i -ostki t is hli r e y kalar y o r da m id a su r ila d i. B un d a n tashqa r i gaz l a m ani n g u stki v a y eta k c h i ostki qo’s h i m cha t o rtuvc h i y ok i ul c hov ch i rolikl a rni su r u v c h i m exa niz m li t i kuv m as h i n a la r i ham m avjud. Ma s hinani n g a y r i m q is m l arini bi r i k tira d ig a n deta l lar. Mashi n an in g qi s m l ari a j ral a dig a n y ok i a j ral m a y di g an qi l ib b i r ik t ir i li s hi m u m kin. A jra l m a y digan b i ri kti r ishda b ir d et a l ikk i n c h isiga n i s b a t a n he c h q a n a q a siga sil ji y o l m a y d i . Pa y vandlangan va parc h inl a n g an b i r i k m alar a j ral m a y digan birik m alar g a k i r a d i. A jrala d igan bi r ik m alar a ncha k e ng ta rq alg a n b o ’lib, ular vintlar, bol t lar, s hpl i ntla r , sh p on k a lar va boshqa deta l lar bil a n b irikti r iladi. Barcha v i ntlar v a z if a siga qarab ti r ak q i s u v c h i , t o rt ish v a o’r n ati s h v i ntla r i g a b o ’l i n a d i. T i r a k vint bi r det a l ni ik k in c hisiga m a hk a m lashda i sh la ti la d i. B unda re z b al i qis m ining uchi det al la r dan bi r i n ing y u z a s i ga tira li b tur ad i. Vint b o’sh a til g a n d a n ke y in d e t al ni s t er j e n boo’l a b s uri s h y ok i s h u o ’ q at r o f ida b u r ish m u m ki n. Q isuvchi v int h am b ir det a l ni ikkinchisiga birik t i r i sh d a ishlati l a di, pla st i n alar bi r- b i r iga v intl a ni n g k al la k l a r i bil a n qisib m ahka m l ana di. D et a llar n i bunday m ahka m lash vint l ar bo ’ s h a t il g a n d a n k e y in plastin a la r ni bi r - b i r i g a ni s batan u z u n a sig a surish i m kon i n i b e ra d i. T o rtish vinti qi r q i l g an bir d e ta l n i ikk in chi s i g a nisb a t an torti s h y o ’ li bil a n m ahka m lashga xiz m at qi l a d i. V i nt deta l ni n g c h a p q is m ig a bur a b kiritil a di, b u nda vintning ka l l a gi d e ta lnin g ch a p y a r m in i o’ng y a r m iga t o r tib ste r j enga m a hk a m l a y di . V i n t bo ’ sha t i l g an d a n ke y in det a lni sterjenga nisb a t an s h u s te r jen o ’ qi b o o ’ l a b surish y o k i un in g at r o fida b uri s h m u m k i n. O’rnatish v i nti b i r de t a ln i i k kinchi s iga q at ’ iy a n i q h o la t da ma h k a m lashda q o ’ll a n i l a di. K ri v oship v a l ga vi n t b ila n m a h k a m lanadi. Bunda vin t ning silindrik b ar m o g ’ i k r ivoship t e shig i ga ki r adi. D e t a ll a r ni bunday m ahka m l ash b ir deta l ni n g ikkinchisiga n i s b a t a n su ri l i sh i ga y o ’ l q u y m a y di . O’rnatish vin t i n ing rezb a l i sterj e ni uc h ida vt u l k an i m ahka m la y digan konussi m on y ok i y as s i to r e t s bo ’ lishi m u m k i n. Bunday bi ri k ti ri sh v i n t bo ’s hatilga n d a n k e y i n vtulk a n i v a l boo ’ lab suri s h i m ko n i ni ber a d i . Tikuv m ashin a la r ida b i r d e ta ln i n g ikkin c h isiga n isb at an s u r i l is h ini ta’ m i n l a y d ig a n s h a r n i r l i v i ntlar k e n g i s hlatil a di. Chu n onc h i, silind r ik sharni r i bor shar n i r li vi n t d e t a l ga t e br a n m a y oki a y la n m a harak a t qilish i m konini be r adi, konussi m on sha r n i rl i vint e s a d e ta l la r n ing bi r - b i r i g a n i s ba t an o’zaro su r ilis h ini ta’ m in l a y di. Sha r nirli v i n tlar t ut a sh u vc h i det a ll a r n ing bitta t e ki sli k d a, sha rs i m on sha r ni rl i vintlar e s a fa zo da harakatla ni sh i m konini ber a di. Ha r a k a t l an uvc h i d eta l la r ni t u tib t u ri sh uchun s harni r li bar m oqlar ishl a t i l adi. Mas a l a n, tir a k v i nt b il a n m a hk a m l ang a n shar n i r li bar m o qg a b uril m a y oki t e br a n m a h a r a k a t q i l a ola d igan detal k i y d i r ila d i. A y lan m a h arak at ni uza t uvc h i det a l lar. A y l an a d i g a n y o k i tebr an adig a n v a l la r n i va o ’ q l ar n i t u t i b turish u ch un tik u v m ash i n ala r ida m arkaz i y bar m oqlar i s hlatil ad i. V a l n ing c h y etla r i da k onuss i m o n te sh ikc h a lar pa r m ala n ib, ul ar ga tir ak v i ntlar b il a n m ahka m langan m arkaziy b ar m oql a r k ir i b tur a d i . S i r p a ni s h p odshipni k l a r i, v t ulk ala r va y u m ala s h p o dshipniklar i , sh a r i kli p odshipni k lar va i gn a l i pod s hi p niklar keng ishla t i l m o q d a. Bi r -b iridan u z oq m a so f a da y otgan p ara llel vallarga a y lan m a harak a t uz a ti s h u c hu n du m aloq t a s m al i , pona s i m on t a s m al i , tis h li tas m ali uzat m al a r ishla t ila d i. Par a l e l v alla r ga t is hli bar a b a nlar m a hk a m l a n ib, u la r ga t is hli tas m a k i y d i r i l a d i . Tikuv m ashinalarida b u rov c hi m o m entni bir v a ld a n ikk i n chisiga uza t ish u c h u n xil m a-xil t is hli uza t m alar: t a sh q i i l a s h m a va ic h ki il a s h m a l i , t o’g’ri t i shli sili n d r ik uz a t m alar, qi y a ti s hli s i l i ndr i k u z a t m al a r, do ira v iy ti s hli konu s si m on u z a t m al a r, k i r m aksi m on uz a t m al a r ishlati l a d i. Harak a t n i o’zgar t ir a diga n m exa ni z m lar. A y lan m a h araka t ni i l ga r il a n m a har a k a tga a y la n tir is h u chun tikuv m a shinalar i da k rivoship sha tu nli m exaniz m lar ishla t ila d i. B u nday m exa n iz m lar v a l n i n g uchiga m ahka m l ang a n v a u bil a n b i rg a a y lanadigan k r ivoshi p dan iborat. T ik u v m as h i n a la r ida m ex a ni z m lar z v e nola r i ni n g har a k a t l an u vc h i m a s s as i n i m uv o z a n at l a y d ig an p o sa n gila r i bo’lg a n k r iv o shiplar ishla t ila d i. K r iv o shipda bar m oq bo ’ lib, u k r iv o shipning t es hi g iga ki r i ti b q o ’ llana di. Val m arka z idan b a r m o q m ar k azi g a c ha b o ’lgan m asofa k rivo s hi p ning rad iu s i hisobl a nadi. B i r har a k a t tu r ini ikkin c hi harak a t t u r iga a y la nt ir i sh u ch un h am ishl a til i b, u n da ikkita ka l l a k v a sterj en bo’la d i. S Ha tun krivos h ipni n g b a r m og ’ i g a, o stki kalla g i es a povodok b ar m o g ’iga k i y d i r i l a d i . K r i vo ship a y la n ga n da u ning b ar m og ’ i a y l a n m a har a k a tl a n ad i, povodok e sa il g ar i l a n m a harak a t qi l a d i. Bunda agar polzunni n g suril i shi k r ivosh i p v ali n ing o ’ qiga p y erp y endikul y ar bo ’l sa, p ovodokn i ng y u r ish u z unli g i k r iv o s h i p r a di usida n i kki m ar t a k at t a b o ’ la d i. V al l a r n i t e b ran m a harak a t l a n tir i sh va ula r d a n boshqa h a rakat turlar in i u z a t is h u c hun t i k u v m ashi n ala r i d a ko r omi sl olar ish l a t ila d i. Koro m i slo va l l ar bilan b ir g a y asal i s hi y oki va lga v int bilan m a hk a m l a ni s hi m u m k i n. Boshqa detalla r ga ilg a r i la m a y ok i t e br a n m a harakat uza t ish uc h un koro m isl o ning b ar m og ’ i ga pol z un ki y di ri la d i. E kst s entrikli uz a t m a a s osan a y l a n m a har a k a tni t e br a n m a haraka t ga a y lantiris h g a xi z m at q il a d i . M e x a n i zm v a l ga m a hka m l a ng a n ek s ts e n t r i k d a n, v a l ni n g m ar k az i ga n i s b a t a n bi r o z s u ri l gan silin d r ik deta l d a n, ko r o m is l oga bi r ik t ir i lgan sh at un d a n i b or a t. E k sts e nt r ik v a v al m a r k a z la r i n in silj is h katta ligi e ks t s e n t r i kn i n g eks t s e nt r is i te t i de y il a di va E x ar f i bil a n belgil a na d i. E k s t s e nt ri k t a ’ si ri da s h a tu n k o ro m isloga va uning val i ga t e br a n m a h a r a kat uz a t ad i. II BOB. O ‘ quvchilarga ip va gazlama mavzusini o ‘ qitish metodikasi 2.1. Texnologiya darslarida ip va gazlama mavzusini o ‘ qitish usullari Ma lumki, umumiy o rta ta lim maktablarida texnologik ta lim darslariningʼ ʼ ʼ ʼ to la – to kis amalga oshirilishi o quvchilarning texnika va texnologiyaning sifati ʼ ʼ ʼ haqida mashg ulotlarni tashkil etish va o tkazish usullariga ko p jihatdan bog liq. ʼ ʼ ʼ ʼ Umumiy o rta ta lim maktablarida texnologik ta lim mashg ulotlarini sifatini ʼ ʼ ʼ ʼ oshirish shuning uchun ham zarurki, fan – texnika taraqqiyoti sharoitida insonning mehnat sharoitlarini takomillashtirishga bo lgan talablar kun sayin oshib ʼ bormoqda. Shuning uchun ham pedagog va uslubchilarning ta lim jarayonida ʼ interfaol holatlarni vujudga keltirish, dars, mashg ulotlar jarayonida o qitishning ʼ ʼ usullaridan foydalanishning yo‘llarini takomillashtirish masalasiga tobora qiziqish ortib bomokda. O‘quv jarayonining sifati ko p omillarga bog liq bo lib, ular ʼ ʼ ʼ orasida o quvchilarga amaliy ko nikma va mehnat malakalarini berish usullari ʼ ʼ muhim ahmiyat kasb etadi. Binobarin, amaliy mashg ulotlardagi o qitish usullarini ʼ ʼ to g ri tanlash o quvchilar tomonidan bilim, ko nikma va mehnat malakalarini ʼ ʼ ʼ ʼ chuqur o zlashtirishga, mustaqil, ijodiy fikrlashning shakllanishiga ijobiy ta sir ʼ ʼ ko rsatadi. ʼ А maliy mashg ulotlarda o qitish usullarini tanlashda turli sharoitlar, ya ni olib ʼ ʼ ʼ borilayotgan mashg ulotning o ziga xos xususiyati, o quvchilarning yoki ʼ ʼ ʼ individual va fiziologik xususiyatlari, dastlabki tayyorgarlik darajasi kabi bir qator xususiyatlar inobatga olinadi. Tabiiyki, texnologik ta’lim fani o qituvchi mashg ulotga tayyorgarlik ko rishʼ ʼ ʼ paytida amaliy mashg ulot uchun qaysi o qitish usuli mos keladi?, mashg ulot ʼ ʼ ʼ vazifalarini qaysi usullar bilan samarali yechish mumkin? -degan savollar tug iladi. ʼ Bunda o z tajribalarimizga ko ra texnologik ta lim dars-mashg ulotlarining o ziga ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ xosligini inobatga olib o quvchilar amaliy ishini tashkil etishda ta lim ʼ ʼ texnologiyalariga asoslansak maqsadga muvofiq bo ladi. Dars, o qitish jarayonida ʼ ʼ o quvchilarga olib borayotgan faoliyatlarini tartibga solish, ishga oid qoidalarni ʼ yig ish buyumning (predmetning) natijaviy (texnologik jarayon tadbiqidan so ng) ʼ ʼ ko rinishni his qilish orqali rejalashtirishni odatlantirib borish juda yaxshi natijalar ʼ beradi. Kuzatishlarimizdan shu narsa mu lum bo ldiki, ko pgina o quvchilar ʼ ʼ ʼ ʼ tayyorlayotgan buyumlarini xususiyatiga ko ra kerak bo ladigan asbob – uskuna va ʼ ʼ jihozlarni kerakligini oldindan ya ni ishni bajarmasdan turib bilmaydilar. Bu ʼ narsalar albatta texnologik kartada tartib bilan berilgan lekin turmushda masalan, ta mirlash ishlarida kerak bo ladigan asbob, jihozlarni va boshqa mehnat ʼ ʼ faoliyatlarini bajarishni texnologik kartalari berilmagan. O quvchilarga ʼ bajarayotgan ishlarini rejalashtirish, ularga kerakli asbob-uskuna, jihozlarni taxt qilishni texnologik karta tuzish orqali mehnatni ilmiy tashkil qilishga o rgatish ʼ muhim. Buning uchun amaliy faoliyatni e tiborga olish molik. ʼ А maliy faoliyatning tarkibiy qismlari:  amaliy ish vazifasini aniqlash, uning mohiyatini o rganish; ʼ  amaliy ishning loyihalash;  ish ob ekti va barcha ish qurollarini tayyorlash; ʼ  vazifalarni hal qilishga yo naltirilgan faol harakatni boshqarish. ʼ  o z-o zini nazorat qilish va boshqarishni hamda baholashni amalga ʼ ʼ oshirish. Texnologik ta‘lim o qituvchisi tomonidan bir qator vazifalar amalga oshirilsaʼ ta lim sifati va samarasi yuqori ko rsatkichlarga ko‘tarilishi shubhasiz. Ular ishni ʼ ʼ quyidagicha tartibga solishi zarurligiga o z tasiyalarimizni beramiz: ʼ  zamonaviy ilg or texnik vositalar yordamida noan anaviy usullardan ʼ ʼ foydalanish mazmunini tushuntirishni yo lga qo yish; ʼ ʼ  noan anaviy dars mazmuni, syujeti, maqsadi va vazifalari, bosqichlari, ʼ borishi va qoidalarni bilishi;  o quvchilarni texnologik ta lim bo yicha ta lim texnologiyalarini qo llashga ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ oid dars jarayonida o zini-o zi nazorat qilishga erishish; ʼ ʼ  texnologik ta lim bo yicha o qitishning ta lim texnologiyalarida olib ʼ ʼ ʼ ʼ borilgan darsga rahbarlik qilishni, dars jarayonida o qituvchi o zi ham ʼ ʼ hakam yoki kuzatuvchi sifatida qatnashishi va faol o quvchilarni jalb etishi; ʼ  ta lim texnologiyalaridan foydalanib olib boriladigan dars jarayonida ʼ o qituvchining o quvchilarga tarbiyaviy ta sir ko rsatishi; ʼ ʼ ʼ ʼ  o tkazilgan ta lim texnologiyalari tadbiq etilga darsni muhokama qilish; ʼ ʼ  qo yilgan vazifalar bo yicha ta lim texnologiyalari asosida o tkazilgan dars ʼ ʼ ʼ ʼ natijalari, qatnashchilari harakatini baholash va ularni rag batlantirish; ʼ  texnologik ta lim fanidan olib boriladigan darslarda o qitishning ʼ ʼ noan anaviy usullaridan foydalanishga oid darslarni tashkil etish va ʼ o tqazishda o quvchilarni milliy istiqlol ruhida tarbiyalashdagi ʼ ʼ samaradorligini pedagogik tahlil qilib borishdan iborat. 2.2. O’quvchilarga ip va gazlama mavzusini o’qitish bo’yicha dars ishlanma Fan: Texnologiya Mavzu: Gazlama va ip dan foydalangan holda yumshoq o’yinchoqlar yasashni o’rganish 1. Ta’limiy maqsad : Gazlamaga ishlov berish texnologiyasi haqidagi bilimlarni o ‘quvchilarga qulay va sodda usulda bosqichli qilib tushuntirish 1. Tarbiyaviy maqsad : O‘quvchilarga gazlamalardan tayyorlangan kiyimlar va uy-rozg’or buymlarining ahamiyatini tushuntirib, gazlamalarning o‘ng va teskari tomonlarini , bo‘ylama va ko ‘ndalang iplarini aniqlashda , gazlamalarning xossalarini o‘rganish bo‘yicha tasavvurlarini , bilimlarini boyitish ,dars jarayonida o‘quvchilarda estetik tarbiyalarni shakllantirish D) Rivojlantiruvchi maqsad ; Dars davomida o ‘quvchilarda mavzu asosida BKMlarni hosil qilish Dars turi : ochiq dars , no ‘annanaviy dars Darsda qo ‘llaniladigan metodlar: ‘’Klaster’’,‘’ Tushunchalar tahlili’’, ‘’O`yin’’ , ‘’ Qiziqarli rebus’’ Darsning jihozi : AKT , slayd ,darslik, gazlamalardan namunalar, tikuvchilikka oid ish qurollari, lupa. Laboratoriya ishi uchun jihozlar Darsning shiori: Mehnat tagi rohat . Darsda o ‘quvchilarga singdiriladigan kompetensiyalar; Milliy va umummadaniy, kommunikativ, o‘z- o‘zini rivojlantiruvchi, matematik savodxonliklarini oshiruvchi. DARSNING BORISHI. 1. Tashkily qism : Salomlashish va davomat. O ‘qituvchi; Aziz o ‘quvchilar darsni boshlashdan oldin kelinglar bir-birimizning qo ‘limizdan tutaylik va bir-birimizga yaxshi tilaklar bildiraylik. Masalan men senga salomatlik tilayman va h.k. Mana bir-birimizga yaxshi tilaklar bildirdik Endi darsimizni mana shunday yaxshi kayfiyatda boshlasak ham bo ‘ladi. YANGI MAVZU BAYONI Kichik o’quvchilar o’yinchoqlarning eng oddiy turlari, kattaroqlari esa qo’g’irchoq teatri qo’g’irchoqlarini turli holatdagi o’qinchoqlarni tayyorlaydilar. O’quvchilarga o’yinchoqlar yasashni o’rgatish uchun avvalo o’qituvchi o’zi bu sahnatni yaxshi o’zlashtirgan bo’lishi kerak. O’zi tayyorlagan chiroyli o’yinchoqlarni o’quvchilarga ko’rsatar ekan, ularda ham o’yinchoqlar yasash qiziqishi paydo bo’ladi. Yumshoq o’yinchoqni yasashni, uning yasash texnologiyasi uslubi, tayyor shablon asosida boshlash mumkin. O’yinchoq andoza asosida tayyorlanishiga qarab, bolalarni intilishlariga, o’zlari o’ylab qo’shgan g’oyalari uchun rag’barlantirishlari kerak. Ishni tashkil qilishdan oldin qo’yidagi ashyolar va asboblarni tayyorlash kerak: I. Asboblar: 1. Ignalarning turli katta-kichiklari. 2.G’altakli turli rangdagi iplar. 3. Rangli mo’lina iplar. 4. Turli rangdagi ipakli iplar. 5. Qaychi. 6. Bigiz. 7. Ombir. 8. Dazmol. 9. Angishvona. 10. Qalam. II.Ashyolar: Yumshoq o’yinchoq uchun iloji boricha yangi mato yoki avvaldan yuvib, dazmollangan satin, barxat, shtapil, paxmoq, chit, junli matolar zarur. Hayvonlarni tayyorlash uchun tukli bumaziy, suhniy va tabiiy jun matolaridan foydalaniladi. Tana yuz ko’rinishini tasvirlovchi o’yinchoqlar uchun shifon, suhniy tolali shoyi matolar, yuz uchun och pushti, och jigarrang matolar olinadi, kiyimlari uchun rangli matolar, soch uchun suhniy iplar, viskoza, qismlarni biriktirishda 1-2 mm yumshoq simlar, o’yinchoqlarni jihozlashda har-xil tugmalar, biser, tisma, lentalar, shnurlar hamda eskiz tayyorlash uchun plastilin zarur. O’yinchoq ichi paxta bilan, tirikotaj chiqindilari, averla qilishda yog’ochdan chiqqan qirindilar bilan to’ldirish mumkin. Yumshoq o’yinchoq tayyorlashda ishni nimadan boshlash kerak. Dastlab bolalarni ignani ushlashdan, igna to’g’nog’ichdan o’rinli foydalanishdan, so’ng eng oddiy chok turlarini tikishdan boshlash zarur. CHok turlarini o’rgatish uchun amaliy bir nechta ish tavsiya etiladi. (Ro’molcha tikish, xaltacha tikish va boshqalar). Bu esa bolalarni chok turlarini tikish malakasini egallashga shiroit yaratadi. Bolalarda igna bilan ishlash malakasi hosil bo’lgandan keyin oddiy model tayyorlashga o’tiladi. Bolalar qo’lda tikadilar, kattaroq bolalar tikuv mashinasidan foydalanish mumkin.Yumshoq o’yinchoq tikish izchilligi qo’ydagicha bosqichlardan iborat: Mato tanlash, g’ijim matoni dazmollash, matoga andoza chizish, qismlarni bichish, tikish, ichini to’ldirish, ustini jihozlash. Andoza kartondan tayyorlanadi, bichishga mato ikkiga buklanadi, uning chap tomoniga andoza qo’yib bichiladi, yaxshi ichi ochiladi, qalam bilan tayyorlanayotgan bo’lsa, andoza har bir bo’lak mato ustiga ipini qiyalab yo’nalgan tomoniga qo’yiladi. Toq mato bo’lsa andoza oq yoki sariq rangi qalam bilan och rangi mato bo’lsa qaro rangli qalamdan tayyorlanadi. Chizib olingan mato har tomondan 0,5 sm chok uchun qoldirilib, qirqiladi, so’ng qo’lda yoki mashinada tikiladi. Burchaklar o’ng tomonga chiqariladi. Tayyor tikilgan forma metal tayyoqcha yordamida o’tmas tomoni bilan o’ngiga ag’dariladi. Agar o’yinchoq tabiiy jundan tayyorlanayotgan bo’lsa chok haqqi qoldiriladi, chetlari qalin ipda tikiladi. Hayvon va qushlarni tikish qo’ydagi qoida bo’yicha: avval tana va qorin qismlari bir-biriga tikiladi. Formani ikki yarmi tayyor bo’lgandan so’ng ularni birga tikiladi. Forma o’ngiga ag’darilib qoldirilgan joydan ichi to’ldiriladi, qismlari bir-biriga ko’rinmas chok bilan birlashtirib tikiladi. O’yinchoq ichi paxta yoki mayda mato qiyqimlari bilan to’ldiriladi. O’yinchoq tayyorlashni qiyinlik bosqichiga qarab ikki guruhga ajratiladi. 1-guruh: Yengil to’ldiriladigan o’yinchoq (tovuq, marteshka qo’g’irchoq, pigvin, o’rdakcha, kuchukcha, filcha, quyoncha, ayiqcha, xo’tikcha, jirafa). 2-guruh: Qo’g’irchoq teatri uchun qo’g’irchoq (CHo’chqa, kuchukcha, ayiqcha, maymuncha, qo’g’irchoq, mushuk sim sixga o’rnatilgan o’yinchoq, buratino, tulki va boshqalar). O’yinchoqlarni yasash bolalarni fikrlash qobiliyatini riojlantiradi, saviyasini kengaytiradi, ijodiyotga qiziqishini tarbiyalaydi. Ular o’zlari yasagan o’yinchoqlarga o’zlarini ajoyib-g’aroyib istaklarini, muhabbatlarini, mehnatlarini sarflaydilar. SHunung uchun ularning mehnatlarini qadrlab va mehnat qilishga qiziqtirish lozim. Bu esa ularda maqsadga intiluvchanlik, tashabbuskorlik, tirishqoqlik, o’zaro yordam berish, mehnatsevarlik, ehtiborlilik, batartiblikni tarbiyalaydi. Ishning borishi 1.Gazlama cho‘zib ko ‘riladi, uning qaysi tomonga ko ‘proq cho ‘zilishi aniqlanadi 2. Gazlama parchasini tez-tez tortib ko ‘rib ,qaysi vaqtda jarangli qaysi vaqtda jarangsiz ovoz chiqarilishi aniqlanadi. 3.Gazlama parchasiga lupa orqali qarab, bo ‘ylama va ko ‘ndalang iplar ko ‘rinishi aniqlanadi.Bunda gazlamalarning bo ‘ylama ipi ingichkaroq va silliq , ko ‘ndalang ipi esa yo ‘g’onroq va tukliroq ekanligini ko ‘rishimiz mumkin. 4. Olingan natijalarni berilgan jadvalga qayd qilib boramiz Ip yo ‘nalishi Milki Cho ‘zilishi Ovozi Yo ‘g’onligi Silliqligi Bo ‘ylama ip Ko ‘ndalang ip MUOMMALI SAVOL 1. Agar gazlamaning ikki tarafi ham bir xil bo ‘lsa gazlama o ‘ngi qanday aniqlanadi?( javob; gazlamaning milkidan yani milkning chap tarafida tugunchalar ko ‘proq bo ‘ladi ) 2. Gazlama gullari mik tomonda joylashgan bo ‘ lsa bu gazlamadan qanday kiyim tikish mumkin ?( kofta - yubka va to ‘ gri bichimli ko ‘ ylak ) . Darsimizda tabiiy va kimyoviy tolali gazlamalarning xosslarini laboratoriya usulida o;rganib chiqamiz Ishni bajarish tartibi. 1.Paxta tolali gazlama parchasi yoqib ko ‘rsatiladi. Bunday tolali gazlamalar lovullab yonib o ‘zidan oq tutun chiqarishini korishimiz mumkin. 2.Kimyoviy tolali gazlama parchasi yoqib ko ‘rsatiladi Bunday tolali gazlamalar ko ‘mirga o ‘xshab yonishini va undan go ‘lak hosil bo ‘lganini ko ‘rishimiz mumkin Endi gazlamalarning o ‘ng va teskari tomonlarini aniqlashni o ‘rganamiz va olingan natijalarni jadvalga qayd qilib boramiz. Gazlamalarning o ‘ngi va teskarisi gulining bosilishiga , silliqligiga ,tuki va tozaligiga yoki gullar yo;nalishiga qarab aniqlanadi. Gazlamalar O ‘ngi Teskarisi. Gul bosilgan Sidirg’a, yaltiroq Tukli Bir xil rangli Arqog’i bir xil rangli Yangi mavzuni mustahkamlash uchun quyidagi savollar beriladi. 1.Gazlama nechta ipdan to ‘qiladi va ularning nomlari ? 2.Agar gazlama bir xil ranggli bo ‘lsa uning o ‘ng va teskarisi qanday aniqlanadi? 3.Gazlamadagi qaysi ip ko ‘proq cho ‘ziladi va bu ipning nomi ? 4. Zig’ir tolali gazlamalarda iplar qanday ko ‘rinishda bo;ladi? Mana aziz o ‘quvchilar bugungi darsimizda siz gazlamalarga oid bo ‘lgan bir qancha bilimlarga ega bo ‘ldingiz . Darsimizning keyingi bosqichiga o ‘tamiz Biz o ‘tgan darsda paxta va zig’ir tolasi haqida ma’lumotga ega bo ‘lgan edik. Shuningdek gazlamaning oddiy to ‘qilishi polotno to ‘qish usulini rangli qog’oz orqali o ‘rganib uy vazifasiga kartonga tayyorlanadigan polotnoni tayyorlab kelish edi. O‘qituvchi parta oralab o ‘quvchilarning uy vazifasini ko ‘rib chiqadi va o‘quvchilar ishi rag’banlantiriladi,baholanadi. S) O‘tilgan mavzu; ‘’Tabiiy tolalarning olinishi va ularning xusiyatlarini o‘rganish, sarja (polotno ) to ‘qish ‘’ mavzusi o ‘qituvchi tomonidan berilgan bir nechta savollar asosida mustahkamlanadi 1.Biz o ‘tgan darsda qanday tolalar haqida ma’lumotga ega bo ‘lgan edik? 2.Gazlamalarning inson hayotidagi o ‘rni haqida ayting? 3.Paxta tolali gazlamalarning xususiyati haqida ma’lumot bering? 4. Ip turlari haqida ma’lumot bering? Aziz o ‘quvchilar! o ‘tgan haftadagi mavzuni va yangi mavzuni qay darajada o‘zlashtirilganingizni quyidagi topshiriqlarni bajarish orqali aniqlab olamiz va buning uchun sinfni ikki guruhga bo ‘lib olamiz. Guruhingizga texnologiya faniga oid so ‘zlar bilan nomlashingiz mumkin.Masalan ‘’Paxtaoy’’, ‘’To ‘quvchi’’ va h.k Ekranda metodlar tartibi ko ‘rsatiladi va tushuntiriladi. 1. ‘’Klaster ‘’ metodi gazlamalar turlarini yozish 1. ‘’ Tushunchalar tahlilir’’metodi 4 ta ustunchaga o ‘tilgan mavzularga oid so ‘zlarni yozish. 1-chi o ‘quvchi 2-chi o ‘quvchi 3-chi o ‘quvchi 4-chi o ‘quvchi 3‘’O`yin’’ metodi-------2ta o ‘quvchi doskaga chiqariladi .Bunda xaridor parta ustidagi gazlama nomini ,narxini sotuvchidan so ‘raydi va1m 80sm xarid qilishini aytadi. Sotuvchi; bu gazlama chit ekanligini va1metri 6800 so ‘m deydi Savol ; Xaridor sotuvchiga15000 so ‘m bersa sotuvchi xaridorga necha so ‘m qaytarishi kerak ? 4‘’Rebusni yechamiz ‘’ metodida guruhlarga RASMLI REBUS yoki REBUSNI rasmlarda izohlab berishlari kerak. bo ‘ladi. Masalan ‘’PAXTA’’ so ‘zidagi harflarga mos rasmlar chiziladi. 1.Piyola 2.Anor 3.Xat yoki xo ‘roz 4. Telefon 5.Ayiq yoki asalari O ‘qituvchi dars davomida har bir topshiriqning o ‘quvchilar tomonidan qay darajada bajarib borilayotganin ragbat va jarima kartochkalari bilan izohlab boradi. Mana maktabimizda rus tili fan oyligi o ‘tmoqda. Shu jumladan hozir doskaga ikkala guruhdan qur’a tashlash usulidan foydalanamiz va ikkitadan o ‘quvchi chiqib, rus tilida texnologiyaga oid bo ‘lgan so ‘zlardan 4 tadan yozishlari kerak. Qaysi guruh ishtirikchilari 1-chi bo ‘lib topshiriqni bajarsa yana 1 ta rag‘bat kartochkasiga ega bo ‘ladi. Dars yakunida guruhlarning ballari hisoblanadi va g’olib guruh e’lon qilinadi. G’olib guruh o ‘quvchilariga ‘’5’’ ikkinchi guruh o ‘quvchilariga ‘’4’’ bahoni kundaliklariga qo ‘yib beradi. Uyga vazifa ; Mavzuni o ‘qib o ‘rganib , paxta tolasidan tayyorlangan gazlamalar narxini o ‘rganib kelish Xulosa O‘qituvchi o‘quvchil а rg а а yn а n b а yon etil а yotg а n buyum em а s, b а lki o‘z so‘zl а ri bil а n buyumning b а j а rilish t ех n о l о giyasini yoddan b а yon etishl а ri t а l а b etil а di. Bir о q ko‘pchilik o‘qituvchilar tajribasida а s о siy o‘rinni h а li h а m n а mun а , t а yyor ko‘rg а zm а bo‘yich а ishl а sh usullai eg а ll а moqda. Vaholanki, h о zirgi z а m о n m а kt а bl а ri mehnat d а rsning z а m о n а viyligini о shirdi, t а k о mill а shtirdi v а ung а s а yq а l b е rdi. Agar o‘qituvchi d а rsg а t а yyorl а nish jarayonida m а vzuning m а qs а d v а v а zif а l а rig а muv о fiq k е l а dig а n ishlarni to‘g‘ri belgilab olsa, usullarni ham to‘gri tanlasa, ko‘rg а zm а li qur о ll а r t а yyorl а sa darsning qiziqarli va mazmunli o‘tishini ta’minlaydi. Demak, qo‘l m е hn а tig а o‘rg а nishda h а m z а m о n а viy p е d а g о gik а ishl а rini to‘g‘ri t а shkil etish v а uning usull а rig а qo‘yadig а n umumiy t а l а bl а rig а muv о fiq t а rzd а а m а lg а о shirishi shart va zarurdir. O‘qitish m е t о dl а ri ma’lumki, o‘qituvchi v а o‘quvchil а rning usull а ri bo‘lib, bul а r yord а mid а o‘qituvchi, o‘quvchil а rning bilim, ko‘nikm а v а m а l а k а l а rini eg а ll а shl а rig а erishildi.Har qaysi o‘qituvchi o‘z t а jrib а sid а o‘qitishning х ilm а - х il usull а rid а n f о yd а l а nishi mumkin. O‘qituvchining pedagogik intilishi va qarashlari, shuningdek, h а tti-h а r а k а tl а ri, butun d а rs jarayonid а o‘quvchil а rning diqq а t e’tib о ri sus а ym а sligig а , fikrl а rning j а ml а ng а n bo‘lishig а , ul а rning ch а mb а rch а sligl а rig а yo‘ll а ng а n bo‘lishi k е r а k. O‘qituvchi d а rsning h а r bir d а qiq а sini q а drl а b, o‘quvchil а rni h а m shung а o‘rg а tish k е r а k. H а r bir o‘qituvchig а o‘z uslubi, o‘z m е t о di v а o‘z usulining o‘zig а хо sligig а eg а bo‘lish huquqi b е rilg а n. Bir о q shuni а ytish k е r а kki, bul а rning b а rch а sig а bilim, bir q а r а shd а h а mm а g а r а vsh а n bo‘lg а n h а qiq а tl а rni eg а ll а b о lg а nl а rid а gin а erishish mumkin. M е hn а t t а rbiyasi bolalarda m е hn а tg а mun о s а b а tni t а rbiyal а shda muhim omil bo‘lib, dars va sinfd а n t а shq а ri ishl а rning asosiy o‘z а gi hamda m а kt а bning h а yot bil а n а l о q а sini must а hk а mlovchi а s о siy yo‘llardan biridir. Shu nuqta nazardan qaraganda o‘quvchil а rni m е hn а tga ruhiy v а am а liy t а yyorl а sh m а kt а bning а s о siy ta’limiy va t а rbiyaviy v а zif а l а rid а n biri bo‘lib qolishi kerak Foydalanilgan adabiyotlar 1.Davlatov K. Mehnat va kasb ta’limi, tarbiyasi hamda kasb tanlash nazariyasi va metodikasidan amaliy mashg’ulotlar: Pedagogika instituti o’quvchilari uchun qo’llanma. – T.: «O’qituvchi», 1995. 2.Boltaboyev S.A., Magdiyev O.Sh. Mehnat va kasb ta’limi metodikasidan amaliy mashg’ulotlar (Metodik qo’llanma). T.: TDPU, 2002. 3. Sharipov Sh.S. va b. Pedagogik amaliyot (metodik qo’llanma). T.: TDPU, 2006. 4. Sharipov Sh.S., Jalilov T. Xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari. Metodik yo’riqnoma. Toshkent-2002. 5. Boltaboyev S.A., Magdiyev O.Sh., Sattorov V.N., Avazboyev O.I. Mehnat va kasb ta’limi metodikasidan o’quv mashg’ulotlari. Uslubiy qo’llanma. 2002. 6. Truxanova T.A. Tikuvchilik texnologiyasi asoslari. Toshkent “O’qituvchi” 1996. 7. Poshshaxo’jayeva.Sh.A, Abdurahmonova. Sh.A. Mehnat ta’limi. (xizmat ko’rsatish mehnati) 5-sinf uchun. Toshkent “O’qituvchi” 1998. 3. 8.Davlatov K. Mehnat va kasb ta’limi, tarbiyasi hamda kasb tanlash nazariyasi va metodikasidan amaliy mashg’ulotlar: Pedagogika instituti o’quvchilari uchun qo’llanma. – T.: «O’qituvchi», 1995. 9. Boltaboyev S.A., Magdiyev O.Sh. Mehnat va kasb ta’limi metodikasidan amaliy mashg’ulotlar (Metodik qo’llanma). T.: TDPU, 2002. 10. Sharipov Sh.S., Jalilov T. Xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari. Metodik yo’riqnoma. Toshkent-2002. 11. Boltaboyev S.A., Magdiyev O.Sh., Sattorov V.N., Avazboyev O.I. Mehnat va kasb ta’limi metodikasidan o’quv mashg’ulotlari. Uslubiy qo’llanma. 2002. 12. Truxanova T.A. Tikuvchilik texnologiyasi asoslari. Toshkent “O’qituvchi” 1996. 13. Poshshaxo’jayeva.Sh.A, Abdurahmonova. Sh.A. Mehnat ta’limi. (xizmat ko’rsatish mehnati) 5-sinf uchun. Toshkent “O’qituvchi” 1998.

O‘quvchilarga ip va gazlama mavzusini o‘qitish metodikasi

Kirish 

 I  BOB.Ip va gazlama mavzusini o‘qitishning nazariy asoslari 

 1.1.Gazlama va ip turlari bilan tanishish.Gazlamaning sanoatda ishlab chiqilishi.

 1.2.O’quvchilarga gazlamagaqo’lda ishlov beruvchi asbob-uskunalar haqida o’qitish metodikasi

1.3.O’quvchilarga elektr yuritmali tikuv mashinasi va boshqa maxsus mashinalarni o’rgatish

II BOB. O‘quvchilarga ip va gazlama mavzusini o‘qitish metodikasi

2.1.Texnologiya darslarida ip va gazlama mavzusini o‘qitish usullari

2.2. O’quvchilarga  ip va gazlama mavzusini o’qitish  bo’yicha dars ishlanma

Xulosa 

Foydalanilgan adabiyotlar

 

 

 

Купить