Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 4.9MB
Покупки 0
Дата загрузки 18 Апрель 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Текстиль

Продавец

ONLAYN

Дата регистрации 15 Март 2025

0 Продаж

UXK rusumli paxta tozalash uskunasi ta’minlagichi takomillashtirish

Купить
UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNASI TA'MINLAGICHI TAKOMILLASHTIRISH MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………….3 I.BOB. UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNA VA UNING ISHLASH PRINSIPLARI………………………………………….…….………5 1.1.Paxta tozalash jarayoni va texnologik uskunalar………………………………5 1.2.UXK rusumli paxta tozalash uskuna dizayni…………………………………11 II.BOB. UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNASINING TAKOMILLASHTIRILISHI………………………………………………..…20 2.1.Paxta tozalash korxonasining UXK yirik iflosliklardan tozalash bo‘limini avtomatlashtirish …………………………………………………………………20 2.2. UXK rusumli chigitli paxtani tozalash uskunasini takomillashtirish .............29 XULOSA…………………………………………………………………………40 ADABIYOTLAR RO'YXATI………………………………………………….41 2 KIRISH O'zbekistonda paxtachilik va to'qimachilik sanoati milliy iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan biri bo'lib, uning ahamiyati nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy va ekologik jihatdan ham katta. Paxtachilikning rivojlanishi va to'qimachilik mahsulotlarining eksport salohiyatining oshirilishi mamlakatning jahon bozoridagi o'rnini mustahkamlashga xizmat qiladi. Paxta, O'zbekiston iqtisodiyotining muhim qismi bo'lib, uning ishlab chiqarilishi va qayta ishlanishi bo'yicha zamonaviy texnologiyalarni joriy etish sohaning samaradorligini oshirishga yordam beradi. O'zbekistonda paxta tozalash jarayoni ham mamlakatning to'qimachilik sanoati rivoji uchun zarur bo'lgan bosqichdir. Paxtani tozalash jarayoni samarali bo'lishi uchun yuqori texnologiyali uskunalar va usullarni qo'llash zarur. UXK rusumli paxta tozalash uskuna bu jarayonda muhim ahamiyatga ega, chunki u paxtani tozalashning samaradorligini oshiradi. UXK rusumli uskuna paxtani tozalashda qo'llaniladigan eng samarali texnologiyalardan biridir va uning takomillashtirilishi paxtachilik sohasining rivojlanishiga katta hissa qo'shadi. O'zbekiston hukumati tomonidan paxtachilik va to'qimachilik sanoatining rivojlanishini rag'batlantirishga qaratilgan qator qarorlar qabul qilindi. 2019-yilda qabul qilingan "Paxtachilikni rivojlantirish va to'qimachilik sanoatini kengaytirish" dasturi, paxta tozalash jarayonini takomillashtirishga, ekologik toza va energiya tejamkor texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, O'zbekiston Respublikasining 2020-yildagi “Sanoatni modernizatsiya qilish va raqamlashtirish bo'yicha” qarorida paxta tozalash uskunalarini yangilash va zamonaviy texnologiyalarni tatbiq etish bo'yicha alohida vazifalar belgilangan. Bundan tashqari, O'zbekistonning ekologik siyosati paxta tozalash jarayonida atrof-muhitga zarar yetkazmaslikni ta'minlashga qaratilgan. Paxta tozalashda hosil bo'ladigan chiqindilarni kamaytirish, suv resurslaridan samarali foydalanish va energiya sarfini kamaytirish kabi omillarni hisobga olish zarur. Shu nuqtai nazardan, UXK rusumli paxta tozalash uskunalari va ularning samaradorligini 3 oshirish bo'yicha olib borilayotgan tadqiqotlar to'g'ri yo'nalishda amalga oshirilmoqda. Ushbu kurs ishi O'zbekiston paxtachilik sanoatida UXK rusumli paxta tozalash uskunasining ishlash prinsipi, uning takomillashtirilishi va shu jarayonda yuzaga keladigan muammolarni hal etish yo'llarini o'rganishga qaratilgan. Maqsadimiz, paxta tozalash uskunalarining samaradorligini oshirish va ularning energiya tejamkorligini yaxshilash orqali paxtachilik sanoatining raqobatbardoshligini oshirishdir. Shuningdek, paxta tozalash uskunalarining takomillashtirilishi, asosan, paxtachilikning iqtisodiy samaradorligini oshirishga, resurslarni tejashga va atrof- muhitga zarar keltirmaslikka qaratilgan. O'zbekistondagi paxta tozalash jarayonini takomillashtirish bo'yicha olib borilayotgan izlanishlar va texnologik yangiliklar nafaqat ishlab chiqarish jarayonining samaradorligini oshirish, balki ekologik xavfsizligini ta'minlashga ham xizmat qiladi. Bu jarayonda joriy etilayotgan yangi energiya tejovchi texnologiyalar, avtomatlashtirilgan tizimlar va zamonaviy uskunalar paxta tozalashni yanada samarali va raqobatbardosh qilish imkonini yaratadi. Shu sababli, O'zbekistondagi paxta tozalash uskunalarini takomillashtirish va UXK rusumli uskuna samaradorligini oshirish sohalarida olib borilayotgan tadqiqotlar nafaqat mamlakatning paxtachilik sanoatining raqobatbardoshligini oshirish, balki paxta ishlab chiqarish jarayonlarini energiya tejash va ekologik jihatdan xavfsizroq qilish imkoniyatlarini yaratadi. Shu bilan birga, bu o'zgarishlar paxta tozalash sanoatining iqtisodiy rivojlanishiga, xalqaro bozorlarda yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishga yordam beradi. 4 I.BOB. UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNA VA UNING ISHLASH PRINSIPLARI 1.1.Paxta tozalash jarayoni va texnologik uskunalar So‘ngi yillarda chet el tajribasini amalda sinagan xolda MR-144D rusumli Xitoy linterlash mashinalari o‘rnatilmoqda. Jumladan 2009-yil “Bektemir chigitni linterlash” korxonasiga MR-144D rusumli linterlardan 18 tasi o‘rnatildi. Chet el linterlarini o‘rganish davomida konstruksiyasida o‘xshashliklar aniqlandi. Farqli tomoni esa ishchi kamera ko‘ndalang kesim yuzasining kichikligi, to‘zitqich parraklari sonining ko‘pligidir. Kolosnikning tuzilish profili o‘zgacha. Valdagi arralar soni 144 ta. Arralar orasidagi qistirmaning eni kattaligi xisobiga arralar soni kam. To‘zitqichning diametri 150 mm ga teng. Bu kabi linter dastgohining texnik ko‘rsatkichlari 4-jadvalda keltirilgan. Ishlash tamoyili o‘xshash (8-rasm). 2- rasmda MR-144D linterlash mashinasini sxemasi, 10-rasmda esa uni ishlab chiqarishdagi holati keltirilgan. 4-jadval MR-144D rusumli Xitoy linter uskunasining texnik ko‘rsatkichlari Mashina Arralissilindr diametri, mm To‘zitqich diametri, mm Linterning ish unumdorligi, kg/mash.s. chigit bo‘yicha momiq bo‘yicha MR-144D 315 150 550 22 Aslida MR-144D rusumli linter mashinasining ish unumdorligi 1200-1500 kg/soat. ga teng. Bugungi kunda bu linter dastgohlari to‘liq quvvatda ishlay olmayapti. Mutahassislar shu muammoni bartaraf etish maqsadida ishlar olib borishmoqda. 5 1-rasm. MR144D linterining ishchi kamerasi 1- to‘zitqich; 3- kolosnik panjara 2-rasm . MR-144D rusumli linterlash mashinasining sxemasi. 1- ta’minlash tizimi; 2- latok; 3- magnit; 4- ishchi kamera; 5-to‘zitqich; 6 – fartuk; 7- chigit tarog‘i; 8- arralissilindr; 9- kolosnik panjara; 10 –ulyuk kozerogi; 6 1 2 1 2 3 4 5 6 7 11 12 13 8 9 10 14 11- chigit uchun shnek; 12- ulyuk uchun shnek; 13- cho‘tkali baraban; 14- lintni olib ketuvchi kanal. 3.-rasm . MR-144D rusumli linterlash mashinasining ishlab chiqarishdagi xolati. Paxta tozalash zavodlarining asosiy fazifasi har yili qabul qilingan chigitli paxtadan uning tabiiy xususiyatlarini saqlagan holda yuqori sifatli tola, lint va chigit ishlab chiqarishdan iborat. Bundan tashqari ishlab chiqarish chiqindilarini qayta tozalab, ular tarkibidagi tolalarni ajratib olish hamda urug‘lik chigitlarni kasalliklarga qarshi dorilash bilan ham shug‘ullanadi. Paxta tozalash zavodlarining 7 asosiy texnologik mashinasi ikki xil - arrali jin va valikli bo‘lib, arrali jinlar o‘rnatilgan zavodlarda o‘rta tolali paxta va valikli jinlar o‘rnatilgan zavodlarda esa ingichka tolali paxta ishlanadi. Respublikamizda 4-5 arrali jinlar o‘rnatilgan bir batereyali va ikki batereyali (8- 10 jinli) zavodlar bor. Valikli jinlar ham batereya tarzida joylashtirilib har batereyada 12 donadan mashina bo‘ladi. Paxta zavodining ma’lum bir vaqt ichida ishlab chiqargan asosiy mahsuloti - tolaning eng ko‘p miqdori zavodning ishlab chiqarish quvvati deyiladi. Zavodlarda o‘rnatilgan jinlar soni har xil bo‘lgani uchun ularning ishlab chiqarish quvvati ham har xil bo‘ladi. Paxta zavodining yillik tola ishlab chiqarish quvvati (tg‘y) quyidagi tenglama bilan aniqlanadi: a- jinlar soni; v- har bir arrali jindagi arralar soni; (valikli jinlar o‘rnatilgan zavodlar uchun vq1) q- har bir arraning bir soatda ishlab chiqargan tolasi, kg|soat n- har sutkadagi smenalar soni t- har smenadagi ish soati m- bir yildagi ish kunlari soni k- mashinalarni ishlatish koeffitsenti. Zavodning bir yilda ishlab beradigan chigitli paxtasining miqdori (T|Y). B - chigitli paxtadan o‘rtacha tola chiqishi, % Bir yilda tayyorlanadigan chigitli paxta 30000 t dan ortiq bo‘lganda zavod qoshida joylashgan paxta punkti maydoni yetarli bo‘lmaydi. Bunday xollarda paxtachilik rayonlarida ham tayyorlash punktlari tashkil etiladi. Tayyorlanadigan 8 paxta miqdori kam bo‘lganda zavod qoshidagi tayyorlash punkti yetarli bo‘lib, hamma paxta shu punktda qabul qilinadi. Texnologik jarayon sxemasini va obyektlarni yaxshi joylashtirish uchun har bir zavodning bosh rejasi quyidagi zonalarga bo‘linadi. Xom ashyo, ishlab chiqarish, tayyor mahsulotlar va ma’muriy bino zonalari. Yangi paxta zavodlari loyihasini tuzish vaqtida ajratilgan maydondan ratsional va tejamkorlik bilan foydalanishni, transport uskunalarining qisqa va qurilish ishlarining mumkin qadar kam bo‘lishini ko‘zda tutish kerak. Ish valigi valikli jinlarning asosiy ish organi bo‘lib, po‘lat val va unga o‘rnatilgan disklardan iborat. Disklar hayvon (morj, buyvol, tyullen va boshqa) terisidan, sun’iy rezinalashtirilgan materiallar (RKM, KMK) va tabiiy po‘kakli materiallardan yasaladi. Disklar valga R=7,0-8,0 MPa bosim bilan presslab o‘rnatiladi. Valga hamma disklar kiygizilib siqilmagan holda ularning umumiy uzunligi 1200-1300 mm bo‘ladi. Presslab yon flanetslar va gaykalar bilan qisilganda ish valigining uzunligi 1015-1200 mm bo‘ladi. Val ustida disklarni shunday zichlatish uning ilish qobiliyatini to‘la saqlaydi va tolalarni qo‘zg‘almas pichoq ostiga kirishiga qarshiligini kamaytiradi. Dikslar valga shponkalar bilan mahkamlanadi. Ish valigining sirtini to‘g‘ri silindr shakliga keltirish uchun u tokarlik stanogida diametri 180 mm bo‘lgunicha yo‘niladi. Ish valigining tolani ilish qobiliyatini oshirish va qo‘zg‘almas pichoq tig‘ida to‘planib qolmasligi uchun valik sirtida vint chizig‘i bo‘ylab chuqurligi 3-5 mm li o‘luk ariqchalari yasaladi. Valikli jinning ish unumi valik sirtining holatiga, ishlash muddatiga bog‘liq: valik sirtidagi tuklar silliqlana borgan sari ish unumi kamayadi. Shuning uchun valikning sirti tokarlik stanogida vaqti-vaqti bilan o‘luk ariqchalari chuqurligida yo‘nib turiladi. Ish valigining eng kichik diametri 130 mm bo‘lgani uchun valik sirtini 5 marotaba yo‘nish mumkin, har gal valik diametri kichiklashganda uning ish unumi kamayishini nazarda tutish kerak. Agar ish unumi kamayishini koeffitsiyent K bilan belgilasak, D=180mm uchun K=1, D=130 mm uchun esa K= 0,875 bo‘ladi. 9 Urish organlari jinlovchi ish valigi qo‘zg‘almas pichoq tig‘iga tortgan chigitlarni tolasidan urib ajratish uchun xizmat qiladi. XDVM markali valikli jinlarning urish organi val, mahkamlovchi boltlar, teridan yasalgan amortizatorlar, metall plankalarga urishbolg‘achalaridan iborat. Urish organlari qo‘zralmas pichoq ostiga tolalari tortilgan chigitlarnn zararlantirmasdan mumkin qadar kamroq urib, tolasidan ajratishi kerak. XDVM va XDV-2M markali valikli jinlarning urnsh organlari ikki, uch va to‘rt kurakchali bo‘lib, bularning to‘rt kurakchaligi eng yuqori ish unumiga ega. Urish valigi odatda ish valigining o‘qi bilan bir gorizontal chiziqda o‘rnatiladi. Jinlash vaqtida chigitlarning birinchi sorti qattiq jismga 10-15m/s tezlik bilan urnlsa eziladi, agar bu tezlik 20m/s ortiq bo‘lsa, chigitning ko‘pchiligi pachoqlanadi. Urish bolg‘achasi uchining tezligi 6,6m/s dan oshmaydi, shuning uchun u chigitni shikastlamaydi. Qo‘zg‘almas pichoq ish valigiga maxsus prujinalar bilan qisib qo‘yiladi. Bu pichoq maxsus planka bilan birga deka uyasiga o‘rnatiladi. Ish valigi prujina va gayka bnlan kerakligicha qisiladi. Qisish kuchi tolalarni chig‘itdan uzishga yetarli bo‘lishi lozim. Pichoqni ish valigiga qisish kuchi ish valigining qizish temperaturasiga (odatda 60-70°C) qarab tekshiriladi. Bu kuch ko‘payib ketsa, ish valigi tez ishdan chiqadi, ish unumi kamayadn va o‘luk ariqchalarini tez-tez yo‘nib turish kerak bo‘ladi. Agar pichoq ish valigiga normal kuch bilan qisilsa, chigitda kokillar qolmaydi, chiqayotgan chigitlarning tuklilik darajasi normal bo‘ladi. Lekin pichoq ish valigiga kuchsiz qisilsa, pichoq ostiga kirgan tolalar qatlami qalinlashadi, pichoq egilib chigit ko‘p shikastlanadi. Bundan tashqari, urish organi chigitni urganda tolalarning bir qismini pichoq ostidan qaytarib chiqaradi, natijada ish unumi pasayadi. Odatda qo‘zg‘almas pichoq ish valigining aylanasiga urinma chiziq yo‘nalishida o‘rnatiladi, shunnng uchun buning tig‘i valikning gorizontal o‘qidan 4mm pastroqda joylashtiriladi. Bu masofa kattalashtirilsa, urish bolg‘achalari chigitni noto‘g‘ri uradi, jinning ish unumi kamayadi va chigit ko‘p pachoqlanadi. 10 11 1.2.UXK rusumli paxta tozalash uskuna dizayni Paxta tozalash mashinalariga qo’yiladigan talablarni tobora oshib borishi, ularni detallari o’lchamlari aniqligiga va ishchi yuzalari g’adir-budurligiga ham talablarni tobora oshib borishi, bunday mashinalarni loyihalash va tayyorlashda nisbatan samaradorligi yuqoriroq, iqtisodiy jihatdan arzonroq metall va qotishmalarni hamda nometall materlallarni qo’llashni talab etmoqda. Bu yo’nalishda ayniqsa, polimer materlallarni kengroq qo’llashga ahamiyat berish kerak bo’ladi, chunki o’zlarining fizik-mexanik va kimyoviy xossalariga ko’ra ular ham konstruksion materlallar sifatida, ham rangdor qotishmalar va metallar o’rniga ishlatilishi mumkin. Ma’lumki, paxtani qayta ishlash texnologik jarayonida turli xildagi texnologik mashinalardan foydalaniladi. Paxtani qayta ishlashni reglamentlangan texnologik jarayoni sxemasi va unda ishlatiladigan texnologik mashinalar 1-rasmda keltirilgan. Keltirilgan sxemadan ko’rinadiki, paxta xomashyosini qayta ishlashda asosan quyidagi texnologik mashinalardan foydalaniladi. - 2SB10 rusumidagi paxta quritgichi; - UXK rusumidagi paxta tozalagichi; - 1XK rusumidagi paxtani mayda iflosliklardan tozalagich; - DP rusumidagi jin; - LP rusumidagi linter. Paxta tozalash korxonalarida paxta xomashyosini qayta ishlovchi korxona texnologik uskunalarning texnologik tizimi quyidagi sxemada keltirilmoqda (1- rasm). 12 1-rasm. Paxta xomashyosini qayta ishlovchi korxona texnologik uskunalarning texnologik joylashuvi tizimi 1-separator; 2-paxta tushish novi; 3- havo kirish quvuri; 4-quritish barabani; 5-havo quvuri; 6-vakum klapan; 7-UXK mashinasi; 8-jin mashinasi; 9-linter mashinasi; 10- presslangan toy; 11,12-shnek. Paxta tozalash korxonalarida qayta ishlash texnologik oqimida uni paxta xomashyosini quritish uchun barabanli quritgichlarni qo’llaydilar. Hozirgi vaqtda foydalanishda barabanli to’g’ri oqimli 2SB-10, SBO va SBT quritgichlar bor (quritish agenti paxta xomashyosi bilan bir yo’nalishda beriladigan). 2SB-10 quritgichida baraban uzunligining har metridan so’ng balandiigi 0,25 m bo’lgan ko’ndalang xalqalar old devoridan 3 m masofadan so’ng uzunligi 6 m bo’lgan panjara joylashgan (2-rasm). U uch qator baraban o’qiga parallel bo’lib quritgich barabani qobig’iga xochchalar qotirilgan o’zak tashkil topgan. Har qaysi quritgichning qurilmasi kerakli gidrodinamika, issiqlik va namlik almashish sharoitlarini yaxshilashni ta’minlashi kerak. Panjara paxtaning baraban ichida bo’lish muddatini – quritish vaqtini uzaytiradi. Yuklash qurilmasi baraban ichiga oldingi sapfa orqali kiritiladi. 2-rasm. 2SB-10 quritgich sxemasi 1- baraban; 2- kuraklar; 3- oldingi tayanch; 4- ta’minlagich; 5- orqa tayanch; 6- quritish agenti quvuri; 7- oldingi sapfa; 8- so’rish quvuri; 9- chiqarish tarnovi; 13 10- chiqarish kuraklari; 11- spitsalar; 12- podshipnik; 13- barabanni harakatlantiruvchi elektrodvigatel; 14- reduktor. SBO quritish barabani uzunligi 3 m bo’lgan kamera bilan yopilgan, qalinligi 2 mm bo’lgan po’latdan yasalib, paxta barabandan chiqadigan joydan 1 m masofa ichkarida joylashgan tozalash bo’limiga ega (3-rasm). Ajratilgan mayda iflosliklarni olib ketish uchun baraban tozalash bo’limi tagida ifloslik konveyeri o’rnatilgan. Tozalash bo’limining ustki qismida barabanni tozalash uchun quritish agenti yuboriladigan soploli quvur o’rnatilgan. Quritish kamerasi, baraban tozalash bo’limi to’rli sirtini tozalash uchun metall cho’tka bilan ta’minlangan. Quritgich ichida balandiigi 0,5 m dan bo’lgan 12 ta radius bo’yicha yo’naltirilgan kurakchalar bor. 3. rasm. SBO quritgich sxemasi 1,2- ta’minlagich; 3-sapfa; 4- baraban; 5- roliklar; 6- kuraklar; 7- to’rli yuza; 8- qobiq; 9- quvur; 10- soplo; 11- metall cho’tka; 12- bunker; 13- shnek; 14- quvur; 15- reduktor. 14 Paxta tozalash korxonalarida qayta ishlash texnologik oqimida chigitli paxtani qisman quritish uchun barabanli quritgichlarni texnik tasniflari quyidagi 1- jadvalda keltirilmoqda. 15 1-jadval Quritkichlarning texnik tavsifi Ko’rsatkichlar Ko’rsatkich miqdori 2SB10 SBO Paxta bo’yicha ish unumdorligi, kg h Quritish agenti harorati, S Tozalash bo’limiga beriladigan quritish agenti harorati, S Bug’lantirilgan namlik bo’yicha unumdorligi, kg h Mayda ifloslik bo’yicha tozalash samaradorligi, % 1 kg bug’lantirilgan namlikga issiqlik sarfi, kJ/kg Quritish agenti sarfi, m 3 h 10000 90-280 - 700 gacha - 8820 10000 250 gacha 60-80 700 gacha 40 gacha 8500 Aylanish tezligi, rad/s (r min): Barabanniki VVD-8 ventilyatori vali Vintli konveyer Elektrodvigatellar quvvati, kW Shu jumladan: Barabanni aylantirishga Vintli konveyerga VVD-8 ventilyatoriga O’lchamlari, mm: baraban uzunligi diametri quritgich uzunligi kengligi balandiigi Vazni, kg (ko’p emas) 1800- 20000 1,05 (10) 17,0 13,0 4,0 - 10000 3200 15400 4745 7140 10307 18000-20000 1,15±0,1 (11 ± 1) 167,33 ± 1,23 (1600 ± 15) 12,0 ± 0,5 (115 ± 5) 25,5 13,0 1,5 11,0 10000 3200 14910 3870 7970 11550 Hozirgi paytda paxta xomashyosini mayda iflosliklardan tozalovchi tozalagich sifatida 1XK rusumidagi mashinalar ishlatiladi ( 4 -rasm ). Mashinaga tozalash uchun uzatilayotgan paxta tozalagichning ta’minlagichlari ustiga o’rnatilgan shaxtaga tushadi. Ta’minlagich g’o’lachalari 16 bir-biriga qaramaqarshi tomonga aylanib, paxtani birinchi qoziqli titish barabanga bir tekisda uzatadi. Paxta tituvchi baraban paxtani g’alvir yuzasi bo’ylab olib o’tish natijasida mayda iflosliklar ajraladi. Keyin paxta navbatdagi barabanga uzatiladi va jarayon davom etadi. Ajratilgan iflosliklar bunkerga tushadi. 4-rasm. 1XK rusumli mayda iflosliklardan tozalagichning ishchi sxemasi 1- boshlang’ich me’yorlashtirilgan qoziqchali bo’lim E Н . 178.01 (ta’minlovchi go’lachali bilan); 2- ustun, 3- me’yorlashtirilgan qoziqchali bo’lim E Н . 178.02; 4- ustun, bunker. Paxta xomashyosini mayda iflosliklardan tozalash muhim jarayon hisoblanib, uni keyingi bosqichda qayta ishlash, ya’ni jinlash va tolani tozalash jarayonlariga katta ta’sir etadi. Agar mayda iflosliklar yetarli darajada tozalanmasa u passiv ifloslikdan aktiv ifloslikga o’tadi va tola tozalagichda ajratilishi qiyinlashadi. Tozalash samaradorligi qoziqli barabanlar aylanish soniga, g’alvir yuzasiga va paxta xomashyosining sifat ko’rsatkichlariga bog’liq. Paxtani mayda iflosliklardan tozalash mashinalari, texnik tasniflari quyidagi 2-jadvalda keltirilmoqda. 17 2-jadval 1XK rusumidagi paxta tarkibidagi mayda iflosliklardan tozalash mashinasining texnik tasnifi Ko’rsatkichlar Paxtani mayda iflosliklardan tozalash mashinasi 1XK Ish unumdorligi, t/s I-II nav paxtada 7,0 III-IV-V navda 5,0 Tozalash samaradorligi, % Aylanish tezligi, r/min Ta’minlash valiklari 0-14 Qoziqli baraban 480 Qoziqli baraban va to’rli yuza orasidagi masofa 12-14 O’rnatilgan quvvat, kW 12,0 Gabarit o’lchamlari, mm: uzunligi 3945 kengligi 2683 balandiigi 1843 Massasi, kg 3100 UXK paxta tozalash agregati to’rtta tozalash bo’limiga ega bo’lib, boshlanishida UXK.01 ikkita oraliqdagi UXK.02 va oxirida UXK.03 kiradi, oralig’iga ular bilan birgalashtirilgan tegishlicha to’rtta EН. 178 bo’limlar o’rnatilgan (5-rasm). 18 5- rasm. UXK paxta tozalash agregatining sxemasi 1- UXK. 01. boshlang’ich ta’minlovchi valikli bo’lim; 2- UXK. 02. ikkita oraliq bo’lim; 3- UXK. 03. yakuniy bo’lim. Tozalash bo’limlari har biri qoziqchali blok E Н .178 (boshlang’ich seksiya E Н .178.01) ga, ikkita cho’tkali ajratuvchi barabanga ega bo’lgan cho’tkali bo’limga va arrachali seksiya E Н .177 ga ega. UXK paxta tozalash agregatlari ko’p yoki oz miqdordagi seksiyalarga ega bo’lishlari mumkin (6- rasm). Paxtani yirik iflosliklardan tozalash mashinalari, texnik tasniflari quyidagi 2jadvalda keltirilmoqda. 3-jadval UXK rusumidagi paxta tarkibidagi mayda iflosliklardan tozalash mashinasining texnik tasnifi Ko’rsatkichlar Paxtani yirik iflosliklardan tozalash mashinasi Agregat UXK Ish unumdorligi, t/h I-II nav paxtada 7,0 III-IV-V navda 5,0 O’rnatilgan quvvat, kW qoziqli 64 Aylanish tezligi, min Ta’minlash go’lachalari 0-14 Arrali baraban 300 Cho’tkali baraban 945 Qoziqli baraban 480 Chiqindilar shnegi 130 Texnologik tirqishlar, mm: 19 Qoziqli baraban va to’rli yuza orasidagi masofa 12-14 Arrachali baraban va cho’tkali baraban orasidagi masofa 0-2 Kolosnikli panjara bilan arrachali baraban oralig’i 12-14 Shnek va uning tog’orasi orasidagi masofa 12-15 Gabarit o’lchamlari, mm: uzunligi 13000 kengligi 3190 balandiigi 2625 Massasi, kg 13600 6-rasm. UXK rusumli paxta tozalash agregatining sxemasi va umumiy ko’rinishi 1- qoziqli blok qismi, 2- cho’tkali blok qismi, 3- arrali seksiya qismi, 4- ta’minlovchi valik. UXK rusumli paxta tozalash uskuna – paxta tozalashda keng qo‘llaniladigan qurilmalardan biridir. Ushbu uskunaning asosiy vazifasi – paxtaning sochiqlanishi va tolalarning aralashmalardan ajratilishidir. UXK rusumli uskuna dizayni yuqori samaradorlikka ega bo‘lib, paxtaning sifatini oshirishga yordam beradi. Ushbu uskunaning dizayni asosan mexanik tamoyillarga asoslanadi va paxtani eng samarali tarzda tozalash uchun mo‘ljallangan. UXK rusumli uskunaning asosiy komponentlari o‘zgarmas pichoq, rotatsion va harakatlanuvchi qismlar, ajratish tizimi va boshqaruv tizimidan iborat. Uskunaning dizaynida yuqori sifatli materiallar ishlatiladi, bu esa uning uzoq muddat xizmat qilishini ta’minlaydi. Qo‘llaniladigan texnologiyalar paxta tozalash jarayonining har bir bosqichida maksimal natijaga erishishni ta’minlaydi. Masalan, 20 paxtaning tashqi qatlamlari va ichki tolalarini ajratish jarayonida ishlatiladigan pichoq tizimi paxtaning sifatini yaxshilashga yordam beradi. UXK rusumli paxta tozalash uskuna dizaynida yana bir muhim jihat – energiya tejash tamoyillari. Uskuna ishlab chiqarish jarayonida energiya samaradorligini oshirishga qaratilgan texnologiyalar bilan jihozlangan. Bu esa paxta tozalashning iqtisodiy jihatdan samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Bunda, energiya sarfini kamaytirish uchun avtomatik boshqaruv tizimlari va oqilona energiya resurslarini boshqarish tizimlari o‘rnatiladi. Rasm. UXK rusumli paxta tozalash uskuna ishlash sxemasi Paxta kirish , Nog ' davmat pichoq , Silindr , Panjara , Chiqindilar , Yuqori sifatli tola UXK rusumli paxta tozalash uskuna ishlash sxemasi quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi: Paxta kirish: Paxta tizimga kirib, tozalash kameralariga yo‘naltiriladi. Tozalash jarayoni: Paxta kameralar orqali tozalash va ajratish tizimlaridan o‘tadi. Uskuna paxtaning katta qismlarini ajratib, sochiqlash va tozalashni amalga oshiradi. Ajratish va chiqindilarni olib tashlash: Paxta sochiqlanib ajratilgandan so‘ng, ajratish tizimiga yuboriladi va u yerdan chiqindilar ajratiladi. Sifatli tolalar: Paxta tozalash jarayonining oxirgi bosqichida faqat yuqori sifatli tolalar qoladi va ular tizimdan chiqariladi. 21 II.BOB. UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNASINING TAKOMILLASHTIRILISHI 2.1. Paxta tozalash korxonasining UXK yirik iflosliklardan tozalash bo‘limini avtomatlashtirish Paxta tozalash jarayoni paxtaning sifatini oshirish, zararli moddalar va iflosliklardan tozalash, shuningdek, yuqori sifatli paxta tolalarini ajratish maqsadida amalga oshiriladi. UXK rusumli paxta tozalash uskuna, ayniqsa yirik iflosliklardan tozalash bo‘limida samarali ishlash uchun avtomatlashtirilgan tizimlarni o‘rnatish zarur. Bu bo‘limda ishlov berish jarayoni va texnologik uskunalarni avtomatlashtirish paxta tozalash samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Paxta tozalash jarayonida, ayniqsa UXK rusumli uskuna ishlatilganda, yirik iflosliklar (masalan, to‘la, toshlar, balg‘alar) paxtadan ajratilishi kerak. Ushbu bo‘limda paxtaning yuqori samaradorlikda tozalash jarayoni amalga oshiriladi. Tozalash jarayonini avtomatlashtirishning asosiy maqsadi — iflosliklarni tezda va samarali ajratish, shu bilan birga texnik xizmat ko‘rsatish va energiya sarfini kamaytirishdir. Avtomatlashtirish jarayoni: Paxta tozalash bo ‘ limining avtomatlashtirilgan tizimi yordamida iflosliklarni ajratish jarayonini boshqarish mumkin . Avtomatik boshqaruv tizimi paxtaning har bir bosqichini monitoring qiladi va uning sifatini doimiy ravishda tekshirib boradi. Ushbu tizim yordamida uskunaning ishlash holatini masofadan turib boshqarish mumkin bo‘ladi, bu esa jarayonni yanada tezlashtiradi va soddalashtiradi. Sensorlar va monitoring tizimlari: Paxta tozalash uskunalarida ishlatiladigan sensorlar yirik iflosliklarni aniqlashda yordam beradi. Masalan, yuqori frekansli akustik sensorlar yoki optik sensorlardan foydalanib, paxtadagi toshlar yoki boshqa katta iflosliklar avtomatik tarzda ajratilishi mumkin. Bu sensorlar paxtaning sifatini tekshirib, iflosliklarni vaqtida aniqlash imkonini beradi. Havo oqimlarini nazorat qilish: Paxta tozalash jarayonida havo oqimi yordamida engil iflosliklarni ajratish amalga oshiriladi. Avtomatlashtirilgan 22 tizimlar havo oqimining tezligini va yo‘naltirilishini nazorat qiladi. Ushbu texnologiya paxtaning tozalash jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi, chunki yirik iflosliklar ko‘pincha og‘irligi bo‘yicha ajratiladi, engil iflosliklar esa havo oqimi orqali ajratiladi. Teskari boshqaruv tizimi: Yirik iflosliklardan tozalash jarayonida paxtaning har bir qismi doimiy ravishda qayta ishlanadi. Avtomatik tizimlar har bir paxta yuvish bosqichidan keyin qayta tahlil qilib, agar kerak bo‘lsa, iflosliklarni ajratish bo‘yicha o‘zgarishlar kiritadi. Bu tizim jarayonni maksimal samarali qilish va paxtaning sifatini oshirishga yordam beradi. Hisoblash jarayoni: Avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida paxta tozalash bo‘limining ishlash samaradorligini hisoblash mumkin. Hisoblashlar, asosan, quyidagi parametrlar asosida amalga oshiriladi: Paxtaning kirish va chiqish miqdori: Avtomatik tizim paxtaning kirish va chiqish miqdorini doimiy ravishda hisoblab boradi. Bu ma'lumotlar asosida paxtaning tozalash samaradorligi aniqlanadi. Iflosliklar miqdori: Paxta tozalash jarayonida ajratilgan iflosliklar miqdori hisoblanadi. Bu ma'lumotlar yordamida iflosliklarni ajratish samaradorligi va tizimning umumiy ish faoliyati haqida tahlil olib boriladi. Energiya sarfi: Avtomatik tizimlar energiya sarfini hisoblash imkonini beradi. Bu orqali energiya tejash imkoniyatlari aniqlanadi, va tizim samaradorligini oshirish uchun zarur bo‘lgan o‘zgarishlar kiritiladi. Texnik xizmat ko‘rsatish va ta'mirlash muddatlari: Avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida uskunaning holati va texnik xizmat ko‘rsatish muddatlari aniq hisoblanadi. Bu yordamida uskunaning ishlash muddatini uzaytirish va uning samaradorligini oshirish imkoniyatlari mavjud. Paxta tozalash korxonasining UXK yirik iflosliklardan tozalash bo‘limini avtomatlashtirish nafaqat jarayonning samaradorligini oshiradi, balki texnik xizmat ko‘rsatish va energiya sarfini kamaytirishga yordam beradi. Zamonaviy texnologiyalar, avtomatlashtirilgan tizimlar va hisoblash usullari yordamida paxtaning tozalash jarayoni yanada samarali, tez va aniq amalga oshiriladi. Bu 23 nafaqat ishlab chiqarish jarayonlarini soddalashtiradi, balki paxtaning sifatini oshirishga, energiya va resurslarni tejashga ham katta hissa qo‘shadi. Paxta tozalash korxonasining UXK yirik iflosliklardan tozalash bo‘limini avtomatlashtirish va hisoblash rasm. UXK rusumli paxta tozalagich majmuasi: 1 — 1 PU ta’minlagich-tutkich; 2 — 1RX paxta regeneratori; 3 — 1XP arrali paxta tozalagich; 4 — SX separatori; 5 UXK 01 boshlang‘ich tozalash sek-siyasi; 6 — YN.178.1 qoziqli blok; 7 — UXK.02 oraliq tozalash seksiyasi; 8 — UXK.03 oxirgi tozalash seksiyasi. rasm. UXK.01 majmuasi boshlang‘ich seksiyasining texnologik chizmasi: 1 — qoziqchali blok qismi; 2 — cho‘tkali blok qismi; 3 — arrali seksiya qismi; 4 — vintli konveyer. 24 Unda qoziqchali barabanli bo‘limlar mavjud bo‘lib, chigitli paxtadan mayda iflosliklar ajratiladi Yirik iflosliklardan tozalagichlarning asosiy ishchi qismlari: 1 — arrali baraban; 2 — tekis-lovchi cho‘tka; 3 — kolosniklar. Chigitli paxtani yirik iflosliklardan tozalashda arrachali barabanlaming yuziga chigitli paxtani jipslashtirish, uni kolosniklarga urib toza lash va cho'tkali barabanlar yordamida yechib olish amalga oshiriladi. Tozalash mashinalari ishchi organlarini chigitli paxtaga ta'siri o'z navbatida bir qator sabablarga: tozalash mashinasining ish unumiga, ishchi qismlarning aylanish tezligiga, ishchi qismlari orasidagi texnologik tirqishlarga, ularning konstruksiyasiga, cbigitli paxtaning nechanchi marotaba tozalanishiga va hokazolarga bog'liq. UXK paxta tozalash agregati (3.6- rasm) to'rtta tozalash bo'limiga ega bo'lib, boshlanishida UXK.OI ikkita oraliqdagi UXK.02 va oxirida UXK.03 kiradi, oral ig'iga ular bilan birgalashtirilgan tegishlicha to'rtta EN. 178 bo'limlar o'rnatilgan. Tozalash bo'limlari har biri qoziqchali blok EN.l78 (boshlang'ich seksiya EN . I78.0 I) ga, ikkita cho' tkali ajratuvchi barabanga ega bo'igan cho'tkali bo' limga va arrachali seksiya EN. 177 ga ega. UXK paxta tozalash agregatlari ko ' p 70 yoki oz miqdordagi seksiyalarga ega bo'lishlari mumkin. Qiyin tozalanuvchi paxta seleksiyalarini tozalash uchun boshlang'ich va so'nggi seksiyalariga bittadan I XK paxta tozalash mashinalarini birlashtirish tavsiya etiladi. Shuningdek UX K paxta tozalash agregati qatorli yig'i lgan komplekslar yok i tozalash bo' limlarida PLPX texnologik oqim o'miga, hamda rekonstruksiya langan paxta tozalash kopxonalarining bosh bo' limlarida qo'llaniladi. Paxta toza lash mashinalari, 25 tozalash bo'limlari, paxta tozalash agregatlari va chiqindi ajratuvchi regeneratorlaming texnik tavsiflari keltirilgan. XK paxta tozalash agregatining sxemasi; 1.UXK. 01. boshlang'ich ta'minlovchi valikli bo'lim; 2.UXK. 02. ikkita oralig' bo'lim; 3.UXK. 03. yakuniy bo'lim. Gabarit o’lchamlari: mm Uzunligi 13000 Kengligi 3190 Balandligi 2625 Massasi 13600 kg Ish unumdorligi: I – II nav paxtada – 7 t/h III – IV – V – 5 t/h O‘rnatilgan quvvat – 64 kW Ta’minlash valiklari - 14 r/min Qoziqli baraban – 480 r/min Arrali baraban – 300 r/min Cho‘tkali baraban – 945 r/min Chiqindilar shnegi – 130 r/min Arrachali baraban va cho‘tkali baraban orasidagi masofa – 2 mm Qoziqli baraban va to‘rli yuza orasidagi masofa – 12-14 mm 26 Kolosnikli panjara bilan arrachali baraban oralig‘i – 12-14 mm Shnek va uning tog‘orasi orasidagi masofa – 12-15 mm Tozalash seksiyasi. UXK rusumidagi tozalash mashinasin ing tozalash seksiyasi qoziqli barabanlarda paxtani to'r1i sirt yuzasidan tashib - titkil ash hisobiga mayda iflosliklardan ajratiladi. l-qoziqli-plankali baraban; 2 -to'rli sirt Tozalash seksiyasi qoziqli-plankali barabanlar 1 va to'rli sirtdan 2 iborat. Bu seksiyaning . ish samaradorligi tozalash samaradorligi va chigit jarohatlanishi, baraban va to'rli sirt konstruksiyasi, baraban aylanish tezligi va ish unumdorligiga bog' liq . Tozalash barabanlari konstruksiyasi bO'yicha tishli-plankali, plankali, qoziqli va qoziqli-plankali barabanlarga bo'linadi. S. D. Boltaev tomonidan aniqlangan V = 9,4 m/s sekda turlari konstruksiyasidagi barabanlar Baraballar Kolosnikli panjara Teshikli shtamplangan to'r To'qilgan simli to'r Tishli plankali 61,1 52,6 47,4 Plankali 53,4 32,0 41,6 Qoziqli 55,4 46,1 40,5 Qoziqli plankali 68,7 53,7 56,7 Hozirgi zamonaviy tozalash seksiyasining konstruksiyasi qoziqli - plankali baraban va o'lchamlari 5x50 va 6x50 mm bo'igan to'r1i yuzadan iborat. O'tkazilgan tajriba natijalari shuni kO'rsatdiki, uzunligi 50mm Ii shaxmal tartibida 27 o'rnatilgan qatorlardagi qoziqlar orasidagi masofa 50mm va aylana bO'yi 100mm ni tashkil etadi. Qoziqchali baraban va lInga ta'sir etllvchi kllchlar hisobi . Qoz iqchali baraban paxtani mayda iflosliklardan tozalash mashinalarida qo'lianiladi. Barabandagi qoziqchalar balandligi 50mm va barabanning qozi'qcha balandligi bilan birgalikdagi diametri esa 400mm bo' ladi. Chigitli paxtani yirik iflosliklardan tozalagichlar paxta tozalash zavodlarining quritish-tozalash sexlariga o'rnatilib, ular chigitli paxtani yirik iflosliklardan tozalashga Illo'ljallangan. Yirik iflosliklar bilan birgalikda yo'lyo' lakay Illayda iflosliklar ham ajrati ladi. Ularga quyidagi texnologik talablar qO'yil adi : - chigitli paxtani tozalashda tozalagichning ishchi organlari Illexanik ta'sir ostida tolada nuqsonlar hosil bo' lishiga va chigit jarohatlanishiga yo' l qO'Ylllaslik kerak; - tozalagich to'liq chigitli paxtadan chanoqlarni, gu l bandlarini va chanoq bandlari kabi yirik iflosliklardan ajratishi kerak; - chiqindiga ifloslik bilan birgalikda chigitli paxta bo'laklari chiqib ketmasli gi va chigitning toladan ajralish texnologik jarayoni ro'y berlllasligi kerak. Tozalagich konstruksiyalarida tozalagichning ish unumdorligini va tozalash saillaradorligini va paxta bo' lakchalarining chiqindiga chiqib ketmasligini rostl ovchi va nazorat qiluvchi mexanizmlar va priborlar bilan jihozlanishi kerak. Chigitli paxtani yirik iflosliklardan tozalagichlar foydalanish joyiga ko'ra ko'chma va ko'chmas tozalagichlarga bo'linadi. Tozalagichning ishchi organlari bir xillik bosqichiga ko'ra bir bosqichli va ko'p bosqichli tozalagichlarga bo' linadi. Paxta titish barabani bilan birinchi asosiy arrachali barabanga beriladi , cho'tkali ajratuvchi bar!lban yordalllida ikkinchi asosiy arrachali barabanga yo'naltiriladi, bunda arrachalarga paxta cho'tkalar yordalllida jipslashtiriladi va kolosnikli panjara bilan to'qnashishda iflosliklardan tozalanadi . Paxta arrachalardan cho'tkali ajratuvchi barabanlar yordalllida ajratiladi, keyin esa tozalash mashinasidan tashqariga chiqariladi. Kolosnikli panjara lardan iflosliklar bilan birga o'tib ketgan paxtalar chiqindilardan regeneratsion arrachali baraban yordamida ajratib olinadi, cho'tkali ajratuvchi baraban bilan ajratib, paxta toza lash Illashinasidan chiqib ketayotgan paxtaga qO'shiladi. 28 Chigitli paxtani yirik iflosliklardan tozalash mashinasini uzellari konstru ksiyasi Arrachali tozalash seksiyasi. UXK rusumidagi tozalagi chning yirik iflosliklardan tozalash seksiyasi arrachali silindr I, kolosnikli panjara 3, jipslashtiruvchi cho'tka 2, yechuvchi baraban 4 va to'siqdan 5 iborat (3.21-rasm). Arrachali baraban tish garniturasi bilan paxta bo'lakchalarini ilashtirib olish uchun xizmat qiladi va paxta bo'laklarini kolosnikli panjara orqali tashib o'tadi va kolosniklarga urib-titkilab, yirik ifloslikdardan tozalaydi. Arrachali tozalash seksiyasi; 1.Arrachali silindr; 2.Jipslashtiruvchi cho'tka; 3.Kolosnikli panjara; 4.Yechuvchi baraban; 5.To'siq Arrachali baraban aylanish tezligi va diametri tozalagichning asosiy parametri hisoblanib, unga tozalash samaradorligi va chigit jarohatlanishi bog' liq. Tozalash samaradorligini o'sishi jadalligi eng katta bo'iganda (I-egri chiziq) 9m/sek aylanish tezlikkacha bo'lib o'tadi: keyingi aylanish tezligi oshganda tozalash samaradorligi tushib ketadi. Arrachali baraban aylanish tezligi oshishi bilan chigit jarohatlanishi oshishi va arrachali baraban aylanish tezligi 7 m/sekdan oshsa (2-egri chiziq) chigit jarohatlanish oshishi kuzatiladi. Shunday ekan, barabanning aylanish tezligi 6,5 -7 m/sek ni tashkil etadi. Arrachali baraban tishlari profili. Arrachali baraban tish yuzalari yuqori ilashtirish illlkoniyatiga va paxta bo'laklarini kolosnikli panjara bilan o'zaro ta'sirida Illustahkalll tutib turish 29 qobiliyatiga ega bo'lishi kerak. Tozalash jarayonida tola va chigit jarohatlanlllasligi va jinlash jarayoni ro'y berlllasligi kerak. Arra tishlari profili orqa qirralari konstruksiyalari bO'yicha to'g'ri va bukri ko'rinishlariga ega. Tish parametrlarining o'lchamlari 3-jadvalda keltirilgan. Tish profillari γ,° β, ° t, mm h, mm r, mm r1, mm Tozalash samaradorligi, % Yirik iflosliklar bo'yicha Bukri 45 7 3.0 0.9 - 72-75 86-90 To'g'ri 55 20 9.3 0.7 - 77 91 To'g'ri (Paxta jin KB tavsiyasi) 46 22 9.4 0.4 - - - Kolosnikli panjara. Kolosnikli panjara arrachali seksiyaning asosiy elementlaridan hisoblanadi. Panjara arrachali baraban bilan birga ish lab, itloslik ajralishda ishtirok etadi. Paxtani tozalashda chigit jarohatlanmasligi, paxta chigitdan ajrall11asligi va paxta bo' lagining itloslikka chiqib ketmasligi kerak. Kolosnikli panjara konstruksiyasini kolosniklar profili aniqlab. ular dumaloq, tekis, to'g'ri burchakli va uchburchak bo'lishi mumkin. Hozirgi tozlagichlarda diametri 20mmli dllmaloq kol os ni klardan foydalaniladi. Arrachali baraban va kolosniklar orasidagi masofa. Arrachali bantban va kolosnik orasidagi masofa tozalash samaradorligiga, chiqindidagi paxta miqdori. chigit jarohatlanishi va paxtadagi erkin tolalar miqdoriga bog'liq. Oraliq masota oshishi bilan tozalash samaradorligi kamayadi, chiqindiga paxta bo' lakchalarining chiqib ketishi ortadi, shu bilan birgalikda chigit jarohatlanishi va paxtadagi erki n tolalar miqdori kamayadi. Kolosniklar orasidagi masofaning oshishining chigitli paxta bo'lakchalarining ifloslikka chiqib ketishi va ifloslik ajralishiga bog'liqligi Kolosniklar orasidagi tirqish, Sk Ifloslik ajralishi, % Chigitli paxta bo'lakchalarining ifloslikka chiqib ketishi, % 30 1,0 1,0 40 1,13 2,0 50 2,16 6,31 Tozalash samaradorligi osnishiga qaramasdan Sk tirqish oshishi bilan chigitli paxta bo ' lakchalarining itloslikka chiqib ketishi keskin oshib ketishi kuzati ldi , 30 shuning uchun tozalagichlarni loyihalashda Sk =40 mm qabu l qi li nadi . lipslashtiruvchi cho ' tka arrachali baraballga paxta qatlamilli tekislash va arrachali yuzaga chigitli paxtani mustahkam jipslashtirish L 1 ChUIl mo ' ljallangan . Chigitli paxtani yirik itlosliklardan tozalash mashinasi lIchun ish unumdorligi chigitli paxtani o'tkazish qobiliyati yordamida aniqlanadi ; P=3,6* 1 1T*lj *F* P * '7 * rp , bu yerda T= VVo·r-paxtaning tozalagichda o'rtacha bo'lish vaqti; Ip- tozalagichda paxtaning yurish yo'li; Vo·r-paxtaning o'rtacha tezligi . 107 (3.49) l;- tozalash barabanining ish uzunligi; F-tozalash zonasidagi paxtaning midel yuzasi; p -tozalash zonasidagi paxtaning zichligi; '7 -to'rli yuzadan foydalanish koeffitsienti, '7 =0,25-0,36; rp -tozalash mashinasidan foydalanish koeffitsienti. Arrachali baraban. Arrachali baraban tozalash seksiyasining asosiy elementlaridan biri hisoblanadi va uning mustahkamlik va bikrlikka talabi yuqori darajada bo'lishi kerak. Arrachali baraban vali (3 .29,a-rasm) har biri ikkita tayanchga ikkitadan g' ildirash podshipniklariga o'rnatiladi . Texnologik tirqishlar shartidan ruxsat etilgan egilish quyidagiga teng bo' ladi: ~ y = (0,001 + 0,0015)/; (3.54) bu yerda l-tayanchlar orasidagi masofa. Arrachali baraban asosan paxtani yirik iflosliklardan tozalashda qo' llaniladi. Ushbu barabanda asosiy 110 ishchi qismi segmentli yoysimon tishli lenta bo'lib, u plankaga vint yordamida mahkamlanadi. Tishning asosiy o'lchamlari 3.30-rasmda keltirilgan. Paxta tozalash korxonasining UXK yirik iflosliklardan tozalash bo‘limini avtomatlashtirish nafaqat jarayonning samaradorligini oshiradi, balki texnik xizmat ko‘rsatish va energiya sarfini kamaytirishga yordam beradi. Zamonaviy texnologiyalar, avtomatlashtirilgan tizimlar va hisoblash usullari yordamida paxtaning tozalash jarayoni yanada samarali, tez va aniq amalga oshiriladi. Bu nafaqat ishlab chiqarish jarayonlarini soddalashtiradi, balki paxtaning sifatini oshirishga, energiya va resurslarni tejashga ham katta hissa qo‘shadi. 2.2 UXK rusumli chigitli paxtani tozalash uskunasini takomillashtirish 31 Paxta tozalash korxonalarida chigitli paxtani dastlabki ishlash texnologik jarayoniga kiritilgan tozalash uskunalari shu korxonaning tozalash bulimlarida urnatilgan bo’lib, ularning joylashishi har xil variantlarda bo’lishi mumkin. Masalan: ChX-5 rusumli ikki tozalash sektsiyali uskunalari qatorlab (batareya shaklida) joylashtiriladigan bo’lsa. Har qatorda 4-6 uskunadan, UXK sektsiyalari va 1XP rusumli uskunalar ketma-ket bitta oqim liniyasida o’rnatiladi. Yirik aralashmalarni chigitli paxtadan ajratish texnologiyasida asosan foydalaniladigan ishchi organlari bir xil bo’lgani bilan ularni (arrali baraban, qobirg’alar, cho’tkalar) uskuna ichida o’rnatish usullari xar xil bo’lishi mumkin. Shu sababli yirik iflosliklardan tozalash mashinalarining tuzilishlari ham bir- biridan farq qiladi. UXK paxta tozalash agregati to’rtta tozalash bo’limiga ega bo’lib, boshlanishida UXK.01 ikkita oraliqdagi UXK.02 va oxirida UXK.03 kiradi, oralig’iga ular bilan birgalashtirilgan tegishlicha to’rtta EN. 178 bo’limlar o’rnatilgan. Tozalash bo’limlari har biri qoziqchali blok EN.178 (boshlang’ich sektsiya EN.178.01) ga, ikkita cho’tkali ajratuvchi barabanga ega bo’lgan cho’tkali bo’limga va arrachali sektsiya EN.177 ga ega. UXK paxta tozalash agregatlari ko’p yoki oz miqdordagi sektsiyalarga ega bo’lishlari mumkin. Qiyin tozalanuvi paxta selektsiyalarini tozalash uchun boshlang’ich va so’nggi sektsiyalariga bittadan 1XK paxta tozalash mashinalarini birlashtirish tavsiya etiladi. Shuningdek UXK paxta tozalash agregati qatorli yig’ilgan komplekslar yoki tozalash bo’limlarida PLPX texnologik oqim o’rniga, hamda rekonstruktsiyalangan paxta tozalash koonalarining bosh bo’limlarida qo’llaniladi. UXK qozikchali-arrali barabanli tozalagich uskunasining ko’ndalang qirqimi bo’yicha texnologik jarayon sxemasi ko’rsatilgan. Terilgan chigitli paxtani yirik va mayda xas-cho’plardan tozalash uchun mo’ljallangandir. Paxta tozalash korxonalarining asosan tozalash bo’limlarida o’rnatiladi. UXK rusumli tozalagich quyidagilardan iborat: ta’minlash valiklari 1, titkilovchi-tozalash barabani 2, uning tagidagi turli sirt 3, ikkita asosiy arrali barabanlar 4, tozalangan chigitli paxtani 32 arrali baraban tishlaridan ajratib oluvchi cho’tkali barabanlar va chigitli paxta bo’laklarini arra tishlariga bosish cho’tkalari 6 iborat. Arrali barabanlar ostida qirqimi yumaloq shaklda bo’lgan qobirg’alar 7 o’rnatilgan. Iflos aralashmalarga qo’shilib qolgan chigitli paxta bo’laklarini ajratib olish uchun tuzilishi jixatidan arrali barabanlarga o’xshash regeneratsion sektsiyasi 8 o’rnatilgan. Iflos aralashmalarni uskuna ichidan chiqarish uchun umumiy iflosliklarni uzatuvchi shnek o’rnatilgan. Bu tozalagichda texnologik jarayon quyidagicha bajariladi. Iflos aralashmalari bor chigitli paxta valikli ta’minlagichlar (1) yordamida bir tekisda qoziqchali titkilagich-tozalash barabaniga (2) uzatiladi, bu o’z navbatida chigitli paxtani mayda bulaklarga titkilab va titilgan chigitli paxtani turli sirt (3) ustidan sudrab o’tkazgich xisobiga mayda iflosliklardan tozalaniladi. Keyin birinchi arrali baraban (4) ga beriladi. Arrali sirt ustida chigitli paxta ko’zg’almas cho’tka (6) bilan tekislanadi va arralarning tishiga mahkamlashtiriladi. Arra tishlariga yonishtirilgan chigitli paxta bo’laklari harakat vaqtida qobirg’alarga (7) uriladi, shunda xas-cho’plar bilan chigitli paxta orasidagi bog’lanish kamayadi. Aktiv xas-cho’plarning bir qismi passiv xas- cho’plarga aylanadi va markazga qochma kuch bilan havo ta’sirida qobirg’alar orasidan tushib ketadi. Chigitli paxta arra tishlaridan cho’tkali baraban (8) yordamida ajratib olinadi va tuzilishi jihatidan shunga o’xshash ikkinchi arrali baraban sektsiyasida tozalash takrorlanadi, undan ajratilgan toza chigitli paxta cho’tkali baraban orkali paxtani yirish konveyeriga (shnegiga) uzatiladi. 33 Seriyadagi UXK.01 agregati boshlang’ich sektsiyasining texnologik sxemasi. 1-qoziqchali blok qismi; 2-cho’tkali blok qismi; 3-arrali sektsiya qismi; 4-vintli konveer(shnek). 34 Taklif etilayotgan plankali barabanning umumiy ko’rinishi 1-val; 2-disk (5 dona); 3- boltlar (xar bir diskda 10 donadan), 4-qistirma kuraklar; 5-cho’tkalar; 6-katta boltlar bilan maxkamlangan shveylerlar (10 dona); 7- kichik boltlar bilan maxkamlangan shveylerlar (10 dona); 8-rezina-to’qima boltli-plankali plastinalar. Seriyadagi cho’tkali baraban val, disklari bilan Yangi taklif etilayotgan plankali barabanning kinematik hisobi 35 36 37 38 39 UXK mashinasiga o’rnatilgan yangi plankali baraban kinematik parametrlari bo’yicha hisobi amalga oshirildi. Bajarilgan hisob ishlari natijalari bo’yicha plankali baraban belgilangan tezlik asosida kritik tezlikda ishlaydi, ya’ni valik valida titrashlar sodir bo’lmaydi. UXK arrali baraban sektsiyasi valining kuch hisoblari o’tkazildi, natijalar bo’yicha konstruktsiyaning mustahkamlik zahira miqdori aniqlandi. 40 Hozirgi kunda paxta tozalash korxonalarida paxtani yirik iflosliklardan tozalash uchun UXK, 1-RX, ChX-5 va ChX-3M2 uskunalaridan foydalanilmoqda. UXK mayda va yirik iflosliklardan tozalash agregatining ishlashi xaqida ma’lumot Takomilashtirilgan UXK mashinasining ishlash jarayoni іuyidagicha amalga oshiriladi. Chigitli paxta ta’minlash qoziqli blok (1) ga tushishdan oldin ta’minlovchi valiklar (2) ga tushadi. Bir-biriga qarshi aylanuvchi ta’minlash valiklari chigitli paxtani qoziqchali barabanga bir tekis o’zatadi. Qoziqchali baraban (12) soat strelkasi bo’yicha aylanib o’z navbatida chigitli paxtani titkilab qobirg’ali panjara (7,11) ustidan olib o’tganda spiralsimon sirtga duch keladi. Cho’tkali baraban (6) arra tishlaridan chigitli paxtani ajratib olish vazifasini bajaradi. Bunday xolatda chigitli paxtaning tezliklari qiymati µar xil bo’ladi. Natijada chigitli paxta tarkibidagi aktiv mayda iflosliklar tezroq ajraydi. Shu tartibda chigitli paxta µamma barabanlarda tozalanib mayda iflosliklardan ajratiladi. Ajratilgan iflosliklar barabanlar tagidagi kolosnikli panjara (7,11) oralaridan ifloslik bunkerlarining qiya devorlari bo’ylab pastga shnek (8) ga tushadi va pnevmatransport bilan so’rib olinadi. Tozalangan chigitli paxta esa uskunadan chiqarilib keyingi texnologik jarayoniga uzatiladi. UXK mayda va yirik iflosliklardan tozalash agregatining texnik tasnifi Chigitli paxta bo’yicha ish unumdorligi, t/c 4 Tozalash samaradorligi,% 90-95 Ish organlarining aylanish tezligi, min - 1 a) ta’minlash valiklari 0- 14 b) arrali barabanlar 400 v) cho’tkali barabanlar 945 Ish organlarining texnologik zazorlari, mm a) qoziqchalar bilan to’r orasi 14- 16 b) arrali baraban kolosniklar orasi 10- 12 v) arrali baraban bilan cho’tkalar orasi 1 gacha 41 4 3 2 1 2 5 1 1 8 1 0 UXKuskunasining texnologik chizmasi 1-qoziqchali blok; 2- ta’minlovchi valiklar; 3, 6- cho’tkali baraban; 4- cho’tkali baraban; 5- arrachali baraban; 7,11-kolosnikli panjara; 8- ifloslik shnegi; 9- asos; 10- ustun; 12- qoziqchali baraban 42 XULOSA Paxta tozalash jarayoni paxtachilik sanoatining asosiy bosqichlaridan biri bo‘lib, bu jarayonda paxtaning sifatini oshirish va iflosliklardan tozalash uchun zamonaviy texnologiyalarning qo‘llanilishi katta ahamiyatga ega. UXK rusumli paxta tozalash uskunalari, ayniqsa, yirik iflosliklardan tozalash bo‘limida ishlatilganda, samaradorlikni sezilarli darajada oshiradi. Uskunaning avtomatlashtirilgan tizimlari, sensorlar va monitoring tizimlari yordamida paxtaning sifatini yuqori darajada nazorat qilish mumkin, bu esa ishlab chiqarish jarayonini optimallashtirishga yordam beradi. Avtomatlashtirish jarayoni paxta tozalashning har bir bosqichini doimiy ravishda nazorat qilishga imkon beradi. Bu tizimlar yordamida paxtaning har bir qismi avtomatik tarzda ajratilib, tozalash jarayonlari tez va samarali amalga oshiriladi. Ayniqsa, yirik iflosliklarni ajratish bosqichi eng murakkab bo‘lib, avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida bu jarayon aniq va samarali bajariladi. Avtomatik boshqaruv tizimlari paxtaning har bir bosqichini monitoring qilib, barcha parametrlarni tahlil qiladi va natijada jarayon samaradorligi oshadi. Bundan tashqari, paxta tozalash bo‘limining avtomatlashtirilishi energiya sarfini kamaytirishga va ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirishga yordam beradi. Uskunalar va jarayonlarni boshqarish tizimi o‘zgaruvchan sharoitlarda avtomatik tarzda moslashadi, bu esa ishlab chiqarishning uzluksiz va barqaror ishlashini ta’minlaydi. Energiya tejash texnologiyalarini qo‘llash orqali paxta tozalash jarayonida energiya resurslaridan samarali foydalaniladi, bu esa iqtisodiy jihatdan foydali bo‘ladi. Paxta tozalashning ekologik jihatlari ham muhim o‘rin tutadi. Yirik iflosliklardan tozalash jarayonida qo‘llanilayotgan ekologik toza texnologiyalar nafaqat atrof-muhitga salbiy ta’sirni kamaytiradi, balki chiqindilarni qayta ishlash imkoniyatlarini ham yaratadi. Texnologiyalarni modernizatsiya qilish va takomillashtirish orqali atrof-muhitni himoya qilishga katta hissa qo‘shiladi. Shuningdek, paxta tozalash jarayonida ishlatiladigan materiallarning barqarorligi va ularning qayta ishlanishi ham ekologik tozalikka hissa qo‘shadi. 43 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. Abduqodirov, U. (2018). Paxta tozalash jarayonlarining texnologik tahlili . Tashkent: Paxtasanoat nashriyoti. 2. Bobojonov, S. (2020). Paxta tozalash uskunalari va ularning ishlash prinsiplari . Tashkent: Texnika nashriyoti. 3. Xolmatov, B., & Davronov, N. (2019). Paxtachilik texnologiyasining zamonaviy usullari . Bukhara: Buxoro Universiteti nashriyoti. 4. Karimov, T. (2021). Paxta tozalash uskunalarining samaradorligini oshirish yo'llari . Tashkent: Paxtasanoat ilmiy-tekhnologik jurnali. 5. Mirzaev, B. (2022). Zamonaviy paxta tozalash uskunalari va ularning ishlab chiqarish samaradorligi . Tashkent: O'zbekiston Yangi Texnologiyalar nashriyoti. 44

UXK rusumli paxta tozalash uskunasi ta’minlagichi takomillashtirish

I.BOB. UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNA VA UNING ISHLASH PRINSIPLARI………………………………………….…….………5

1.1.Paxta tozalash jarayoni va texnologik uskunalar………………………………5

1.2.UXK rusumli paxta tozalash uskuna dizayni…………………………………11

II.BOB. UXK RUSUMLI PAXTA TOZALASH USKUNASINING TAKOMILLASHTIRILISHI………………………………………………..…20

2.1.Paxta tozalash korxonasining UXK yirik iflosliklardan tozalash bo‘limini avtomatlashtirish …………………………………………………………………20

2.2. UXK rusumli chigitli paxtani tozalash uskunasini takomillashtirish .............29

XULOSA…………………………………………………………………………40

ADABIYOTLAR RO'YXATI………………………………………………….41

Купить