Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	122.1KB
Покупки	5
Дата загрузки	11 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Юриспруденция

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

О’zbekiston Oliy Majlisi respublikamizda rо’yobga chiqarilayotgan
Konstitutsiyaviy islohot mazmuniga kо’ra, davlat hokimiyatini va boshqaruv oliy
organlari tizimini demokratlashtirish, vakillik organlarining ijro organlariga nisbatan
real mustaqilligini ta’minlash maqsadida tashkil etildi. Oliy Majlis parlament
an’analari asosida faoliyat yuritadigan organ bо’lib, qonun loyihalari va boshqa bir
qator hujjatlarni atroflicha, batafsil puxta ishlab chiqish, davlat hayotining muhim
masalalarini hal qilish uchun keng vakolatlarga ega. Jumladan, u davlat va jamiyat
turmushining: davlat qurilishi, iqtisodiy va moliya, ijtimoiy-madaniy, tashqi
munosabatlar, mudofaa va davlat havfsizligi sohalarida katta huquqlarga ega. Oliy
Majlis davlatning boshqa oliy organlarini tuzishda, ularning shaxsiy tarkibini
belgilashda ishtirok etadi.
О’tgan yillar mobaynida Oliy Majlis qonunchilik faoliyatini jadal sur’atlar
bilan olib borib, mamlakatimiz rivojlanishi yangi bosqichida bozor iqtisodiyoti
munosabatlari muammolarini oqilona hal qilish, ma’naviyatni yuksaltirish, chet ellar
bilan iqtisodiy, siyosiy, madaniy о’zaro aloqalarni rivojlantirishga katta hissa
qо’shmoqda.
13

I BOB. Eski konstitutsiyamizda O’zbekiston parlamenti
I.II. Qonunchilik palatasi hamda uning konstitutsiyaviy asoslari
О’zbekiston mustaqil taraqqiyot mobaynida umuminsoniy qadriyatlar va boy
milliy an’analar bilan yо’g’rilgan о’ziga hos rivojlanish yо’lini aniqlab oldi. Shu
asosda siyosiy-huquqiy amaliyotda jahon parlamentarizmining boy tajribasidan
unumli foydalanilib, respublika Konstitutsiyaviy tuzumida xalq hokimiyatchiligi,
hokimiyatlarning bо’linishi prinsiplariga mos davlat organlari tizimini
shakllantiriladi. Insoniyat taraqqiyot tafakkurining mahsuli hisoblangan hamda
jamiyatning umummilliy vakillik muassasasi sifatida dunyoga kelgan parlament uzoq
yillar davomida tarixga ega va uning ildizlari ingliz parlamenti va ispan korteslariga
borib taqaladi. Parlament sо’zining lug’aviy ma’nosi fransuz tilidan olingan bо’lib,
"gapirmoq" ma’nosini anglatadi. Parlamentarizm katta taraqqiyot bosqichini bosib
о’tdi va uning chinakam tarihi burjua inqiloblari davridan boshlanadi. Endilikda
aksariyat mamlakatlarning parlament institutiga ega ekanligini ta’kidlab о’tmoq joiz.
Hozir yer kurrasidagi 200ga yaqin davlatning qariyb 177 tasida oliy qonun
chiqaruvchi vakillik organi — parlamentlar bor.
Konstitutsiyaning 10-moddasida, “davlat hokimiyatining birdan-bir manbai —
xalq nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib
borishligi qayd etilgan. Oliy Majlis О’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining
oliy qonun chiqaruvchi vakillik organidir. Oliy Majlis bevosita xalq tomonidan
saylanadigan va qonun chiqarish faoliyatini amalga oshiradigan birdan-bir
umummilliy vakillik organi hisoblanadi 2
.
"О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tо’g’risida"gi 1994-yil 22-
sentyabrdagi Konstitutsiyaviy qonun О’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining
76-moddasi mazmunini yanada rivojlantirib, Oliy Majlis о’z vakolatiga berilgan har
qanday masalani о’z muhokamasiga qabul qilish huquqiga ega ekanligini qayd etadi.
О’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasida aytilganidek, davlat
hokimiyatining tizimi — qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga
2
Islomov Z. M. Davlat va huquq: umumnazariy masalalari. – T.: 2000, 100– 101-betlar.
6

Xulosa
Xulosa shuki, O zbekiston xalqi hayotidagi muhim tarixiy voqelik –ʻ
referendum orqali Yangi O zbekistonning yangi tahridagi Konstitutsiyasini qabul
ʻ
qilish Prezidentimizning har bir sohadagi tashabbuslari va qat iy siyosiy irodasi bilan
ʼ
Harakatlar strategiyasi doirasida amalga oshirilgan hamda Taraqqiyot strategiyasi
asosida davom etayotgan keng qamrovli islohotlar natijasida mamalaktimizda
ijtimoiy davlat qurishning konstitutsiyaviy asoslarini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Bunday ulkan o zgarishlarni nafaqat hammamiz bevosita guvohi bo lib
ʻ ʻ
turibmiz, balki jahon hamjamiyati ham e tirof etmoqda.
ʼ
Bu o’zgarishlarning yorqin ifodasini yuqorida Oliy Majlis misolida ko’rib
o’tdik. O’zbekiston Respublikаsining Oliy Mаjlisi oliy dаvlаt vаkillik orgаni bo’lib,
qonun chiqаruvchi hokimiyatni аmаlgа oshirаdi.
O’zbekiston Respublikаsi Oliy Mаjlisi ikki pаlаtаdаn — Qonunchilik pаlаtаsi
(quyi pаlаtа) vа Senаtdаn (yuqori pаlаtа) iborаt.
O’zbekiston Respublikаsi Oliy Mаjlisining Qonunchilik pаlаtаsi vа Senаti
vаkolаt muddаti — besh yil.
O’zbekiston Respublikаsi Oliy Mаjlisining Qonunchilik pаlаtаsi besh yil
muddаtgа Qonun аsosidа sаylаnаdigаn bir yuz ellik deputаtdаn iborаtdir.
O’zbekiston Respublikаsi Oliy Mаjlisining Senаti hududiy vаkillik pаlаtаsi
bo’lib, Senаt а’zolаridаn (senаtorlаrdаn) iborаt.
O’zbekiston Respublikаsi Oliy Mаjlisining Senаti, а’zolаri Qorаqаlpog’iston
Respublikаsi Jo’qorg’i Kengesi, viloyatlаr, tumаnlаr vа shаhаrlаr dаvlаt hokimiyati
vаkillik orgаnlаri deputаtlаrining tegishli qo’shmа mаjlislаridа mаzkur deputаtlаr
orаsidаn yashirin ovoz berish yo’li bilаn Qorаqаlpog’iston Respublikаsi, viloyatlаr vа
Toshkent shаhridаn teng miqdordа — olti kishidаn sаylаnаdi. O’zbekiston
Respublikаsi Oliy Mаjlisi Senаtining o’n olti nаfаr, а’zosi fаn, sаn’аt, аdаbiyot, ishlаb
chiqаrish sohаsidа hаmdа dаvlаt vа jаmiyat fаoliyatining boshqа tаrmoqlаridа kаttа
аmаliy tаjribаgа egа bo’lgаn hаmdа аlohidа xizmаt ko’rsаtgаn eng obro’li fuqаrolаr
orаsidаn O’zbekiston Respublikаsi Prezidenti tomonidаn tаyinlаnаdi.
38

6) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, boshqa
davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va boshqa tashkilotlar bilan o’zaro
munosabatlarda Senat nomidan ish ko’radi;
7) Senat qarorlarini imzolaydi;
8) ushbu Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa
vakolatlarni amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi farmoyishlar chiqaradi.
102-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonun
loyihalarini tayyorlash ishini olib borish, Qonunchilik palatasi muhokamasiga
kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko’rib chiqish va tayyorlash, O’zbekiston
Respublikasi qonunlari hamda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinadigan
qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun o’z vakolatlari muddatiga Qonunchilik
palatasi deputatlari orasidan qo’mitalarni saylaydi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Senat muhokamasiga
kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko’rib chiqish va tayyorlash, O’zbekiston
Respublikasi qonunlari hamda Senat tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning
ijrosini nazorat qilish uchun o’z vakolatlari muddatiga senatorlar orasidan
qo’mitalarni saylaydi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati,
zarurat bo’lgan taqdirda, muayyan vazifalarni bajarish uchun deputatlar, senatorlar
orasidan komissiyalar tuzadi.
103-modda.
Mamlakatning xavfsizligi, barqaror rivojlanishi asoslariga salbiy ta’sir
ko’rsatishi mumkin bo’lgan, inson huquqlari va erkinliklariga, jamiyat va davlat
manfaatlariga tahdid soladigan faktlar va voqealarni o’rganish maqsadida
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma
qarori bilan parlament tekshiruvi o’tkazilishi mumkin.
36

Foydalanilgan adabiyotlar :
1. Mirziyoyev, Sh. M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz... – Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 488 b.
2. Mirziyoyev, Sh. M. Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib,
yangi bosqichga ko’taramiz. – Toshkent: O’zbekiston, 2017. -592 b.
3. Mirziyoyev, Sh. M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. 2017
yil 14 yanvar G’. – Toshkent: O’zbekiston, 2017. – 104 b.
4. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – T. “O’zbekiston”
1996. 20-bet.
39

2) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatini daxlsizlik
huquqidan mahrum etish to’g’risidagi masalalarni hal etish;
3) o’z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib qoidalari bilan bog’liq
masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish;
4) siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan,
shuningdek davlatning ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul
qilish;
5) O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zoligiga nomzodlarni keyinchalik ularni
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimlarga tasdiqlash uchun ko’rib
chiqish va ma’qullash kiradi.
80-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati mutlaq vakolatlariga:
1) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisini va uning
o’rinbosarlarini, qo’mitalarning raislari va ularning o’rinbosarlarini saylash;
2) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyaviy sudini saylash;
3) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Oliy sudini saylash;
4) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Sudyalar oliy kengashining raisini tayinlash;
6) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining O’zbekiston Respublikasi Bosh
prokurori va Hisob palatasi raisini tayinlash hamda ularni lavozimidan ozod etish
to’g’risidagi farmonlarini tasdiqlash;
7) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining O’zbekiston Respublikasi Davlat
xavfsizlik xizmati raisini tayinlash va uni lavozimidan ozod etish to’g’risidagi
farmonlarini tasdiqlash;
17

erkinliklaringiz mujassam. Uni aziz va muqaddas deb bilib, Konstitutsiyadagi
qoidalar asosida yashash Sizning kelgusi hayotingiz farovon bo’lishining asosidir.
Kurs ishi mavzusini o’rganilganlik darajasi: Xabaringiz bor yangi tahrirdagi
konstitutsiyamiz qabul qilinganligiga ko’p bo’lmadi. Shu nuqtai nazardan yangi
konstitutsiyamizning sharhi va unga tegishli adabiyotlar hozircha yetarli emas. Biroq
M. X. Baratov, S. B. Boboqulov, I. B. Zokirov, B. I. Ibratov, O. Oqyulov, H. R.
Rahmonqulov, SH. N. Ro’zinazarov kabi olimlarimiz tomonida mavzuga doir qator
uslubiy qo’llanmalar turli yillarda chiqarilgan.
Kurs ishining maqsadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
konstitutsiyaviy asoslarini o rganish.ʻ
Kurs ishining maqsadiga muvofiq quyidagi vazifalari:
- O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tizimini nazariy jihatdan tahlil qilish
va xulosalar chiqarish;
- O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining vakolatlarini o rganish;
ʻ
- O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining eski va yangi konstitutsiyamizda
ifodalanishidagi farqlarni o’rganish.
Kurs ishining obyekti: Eski va yangi kostitutsiya, konstitutsiyaviy
adabiyotlar;
Kurs ishining predmeti: Eski va yangi kostitutsiyadagi O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tizimini o rganish.
ʻ
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida bayon etilgan
mulohazalar, nazariy xulosalar va amaliy takliflar xalqaro munosabatlarda
O’zbekistonning o’rnini aniqlash, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hayotda tutgan
mavqyeini o’rganish uchun asos qilib olish mumkin. O’rganish natijalari o’quv
yurtlarida mavzuga oid ma'ruzalarni o’qitishda ma'lumot sifatida foydalanish
mumkin.
Kurs ishi tarkibiy tuzilmasi. Kurs ishi 2ta bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro yxatidan iborat.
ʻ
5

- qonun loyihasini kо’rib chiqish va muhokama qilish;
- qonunni qabul qilish;
- qonunni imzolash, qonunni e’lon qilish va uning kuchga kirishi.
Qonunchilik tashabbusi - qonun loyihasini о’rnatilgan tartibda qonunchilik
muassasasiga rasmiy tarzda kiritish. Hozirgi davrda horijiy mamlakatlarda
qonunchilik tashabbusiga parlament deputatlari, parlament qо’mitalari, davlat
rahbari, hukumat, umummilliy vakolati bо’lgan tegishli muassasalar ega.
Qonunchilik tashabbusi qonunchilik jarayonining birinchi bosqichi bо’lib, u odatda,
Konstitutsiya tomonidan belgilangan qonunni qabul qilish tartibidir. Bu jarayon
tegishli qonunchilik organining ma’lum qonun loyihasini о’z majlisida kо’rib chiqish
majburiyatini anglatadi 5
.
О’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 82-moddasiga muvofiq, Oliy
Majlisga qonunchilik tashabbusi huquqiga:- О’zbekiston Respublikasining
Prezidenti; о’z davlat hokimiyatining oliy organi orqali
Qoraqalpog’istonRespublikasi; Oliy Majlisning deputatlari; Vazirlar Mahkamasi;
Konstitutsiyaviy sud; Oliy sud; Oliy hо’jalik sudi; Bosh prokuror egadirlar.
О’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qonun loyihalarini kiritishning
zaruriy shartlari quyidagilar, ya’ni: qonun loyihasi matnini taqdim etish; bо’lajak
qonunlarning maqsadllri, vazifalari va asosiy qoidalari hamda ularning amaldagi
qonunlar tizimida tutadigan о’rnini asoslash;
Shunday qilib, hulosa qilib aytadigan bо’lsak, О’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining huquqiy maqomi, uni tashkiliy tartibi va faoliyatining asoslari
Konstitutsiya 18-bobining 76—88-moddalarida, 1994 yil 22 sentyabrdagi
"О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tо’grisida"gi Konstitutsiyaviy qonunda
va boshqa huquqiy hujjatlarda belgilab berilgan. Ularga asosan, Oliy Majlis oliy
vakillik organi bо’lib, u qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Oliy Majlis
bevosita xalq tomonidan saylanadigan va qonun chiqarish faoliyatini amalga
oshiradigan birdan-bir umummilliy vakillik organi hisoblanadi.
5
Аflotun. Qonunlar. Toshkent. «Yangi asr avlodi», 2002. – 75–76-betlar.
12

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Kelajagi buyuk O’zbekistonni yaratishga
hissa qo’shish shu Vatan farzandlarining zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklaydi.
Yuksak mas’uliyatni anglab, jami yat da o’rnatilgan tartib va intizomga amal qilib
yashash huquqiy davlatga xos xususiyat hisoblanadi. Shuni aytish kerakki, huquqiy
davlat o’z-o’zidan bunyod bo’lmaydi. Buning uchun hayotda Konstitutsiya va
qonunlarning ustuvorligi ta’minlanishi kerak. O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi asosida yuksak huquqiy ong va huquqiy madaniyat bo’lishi,
mas’uliyat va majburiyatni his qilib yashash tarzi qaror to pishi zarur. O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi — oliy yuridik kuchga ega huquqiy hujjatdir. Uning
qabul qilinishi huquqiy tiklanish va taraqqiyot sari qadam bo’ldi. Mustaqillik
Konstitutsiyasi davlatimiz mustaqilligining ulkan ramzi bo’lib, unda o’z istiqlol va
taraqqiyot yo’limiz aks etadi. Uni kelgusi avlod erkinlik, mustaqillik, ozodlik va
hurlik tantanasi sifatida tarixda e’zoz-hurmat bilan tilga oladi. O’zbek xalqi ana
shunday ulug’vor Konstitutsiyaga munosib buyuk xalqdir 1
.
O’zbekiston Konstitutsiyasi xalq xohish-irodasini ifoda etuvchi adolatli davlat,
farovon jamiyat va erkin hayot qurish va uni rivojlantirishning istiqbollarini
belgilaydi. Unda inson hayoti, uning sha’ni, qadr-qimmati, haq-huquqlari va
manfaatlari oliy qadriyat sifatida mustahkamlab qo’yilgan.
Asosiy Qonunimizda belgilangan normalarning hayotda amaliy ifoda topishida
o’sib kelayotgan yosh avlodning Konstitutsiya va uning asosida qabul qilingan
qonunlarning mazmun-mohiyati to’g’risida huquqiy bilimga egaligi, huquqiy ongi va
huquqiy madaniyatning yuksakligi muhim rol o’ynaydi.
Shuni hisobga olib davlatimiz ta’limning barcha tizimlarida huquqiy ta’lim va
tarbiyani yanada yaxshilashga ustuvor vazifa sifatida alohida e’tibor berib kelmoqda.
Huquqiy ta’limni rivojlantirish sohasida diqqatga sazovor amaliy ishlar qilinmoqda.
1
Davlat va huquq nazariyasi: Darslik / X.T.Odilqoriyev, I.T.Tulteyev va boshq.; prof. X.T.Odilqoriyev tahriri ostida. –
Toshkent: O zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2020. –B.44.ʻ
3

Parlament tekshiruvini o’tkazish uchun O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari orasidan tenglik asosida maxsus
komissiya tuzilib, u o’z faoliyatini qonunga muvofiq amalga oshiradi.
104-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlariga
va Senati a’zolariga ularning deputatlik yoki senatorlik faoliyati bilan bog’liq
xarajatlar belgilangan tartibda qoplanadi.
Qonunchilik palatasi deputatlari hamda Senatda doimiy asosda ishlovchi Senat
a’zolari o’z vakolatlari davrida ilmiy, ijodiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq
to’lanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shug’ullanishlari mumkin emas.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va
Senati a’zosi daxlsizlik huquqidan foydalanadilar. Ular tegishincha Qonunchilik
palatasi yoki Senatning roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, ushlab turilishi,
qamoqqa olinishi yoki sud tartibida beriladigan ma’muriy jazo choralariga tortilishi
mumkin emas 10
.
10
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2023.
37

Ayni bir shaxs bir paytning o’zida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasi deputati va Senati a’zosi bo’lishi mumkin emas.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining deputati bir
vaqtning o’zida Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesining, viloyatlar,
tumanlar, shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlarining deputati bo’lishi mumkin
emas.
93-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
birgalikdagi vakolatlari quyidagilardan iborat:
1) O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish, unga
o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish;
2) O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy qonunlarini, qonunlarini
qabul qilish, ularga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish;
3) xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish;
4) O’zbekiston Respublikasining referendumini o’tkazish to’g’risida va uni
o’tkazish sanasini tayinlash haqida qaror qabul qilish;
5) O’zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo’nalishlarini
belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish;
6) O’zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud
hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash;
7) O’zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish
va ularning O’zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni
tasdiqlash;
8) bojxona, valyuta va kredit ishlarini qonun yo’li bilan tartibga solish;
9) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan
O’zbekiston Respublikasining Davlat budjetini qabul qilish, unga o’zgartirish va
qo’shimchalar kiritish;
10) O’zbekiston Respublikasi davlat qarzining eng yuqori miqdorini belgilash;
11) soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni joriy qilish;
26

OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY
UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
FUQAROLIK JAMIYATI VA HUQUQ TA’LIMI KAFEDRASI
YURISPRUDENSIYA: BIZNES HUQUQI BAKALAVR YO’NALISHI
“DAVLAT HUQUQ NAZARIYASI” FANIDAN
Kurs ishi
Mavzu: XVIII bob. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Bajardi:
Ilmiy rahbar:
Toshkent

Ayni bir shaxs bir paytning o’zida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasi deputati va Senati a’zosi bo’lishi mumkin emas.
78-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
birgalikdagi vakolatlari quyidagilardan iborat:
1) O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o’zgartish
va qo’shimchalar kiritish;
2) O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy qonunlarini, qonunlarini
qabul qilish, ularga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish;
3) O’zbekiston Respublikasining referendumini o’tkazish to’g’risida va uni
o’tkazish sanasini tayinlash haqida qaror qabul qilish;
4) O’zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo’nalishlarini
belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish;
5) O’zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud
hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash;
6) O’zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish
va ularning O’zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni
tasdiqlash;
7) boj, valyuta va kredit ishlarini qonun yo’li bilan tartibga solish;
8) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan
O’zbekiston Respublikasining Davlat budjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat
etish;
9) soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni joriy qilish;
10) O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini
qonun yo’li bilan tartibga solish, chegaralarini o’zgartirish;
11) tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini
hamda chegaralarini o’zgartirish;
12) davlat mukofotlari va unvonlarini ta’sis etish;
15

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati majlislari zaruratga qarab,
lekin yiliga kamida uch marta o’tkaziladi 7
.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining majlislari, agar ular
ishida barcha deputatlar, senatorlar umumiy sonining kamida yarmi ishtirok
etayotgan bo’lsa, vakolatli hisoblanadi.
Konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilishda barcha deputatlar, senatorlar
umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ishtirok etishi shart.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
majlislarida, shuningdek ularning organlari majlislarida O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti, Bosh vazir, Vazirlar Mahkamasining a’zolari, respublika Konstitutsiyaviy
sudi, Oliy sudi, Sudyalar oliy kengashi raislari, Bosh prokurori, Markaziy banki
Boshqaruvining raisi ishtirok etishlari mumkin. O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Qonunchilik palatasi va uning organlari majlislarida Senat Raisi,
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati va uning organlari majlislarida
Qonunchilik palatasi Spikeri ishtirok etishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
alohida-alohida majlis o’tkazadilar.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
qo’shma majlislari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qasamyod qilganda,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining, ichki va
tashqi siyosatining eng muhim masalalari yuzasidan nutq so’zlaganda, chet
davlatlarning rahbarlari nutq so’zlaganda o’tkaziladi. Palatalarning kelishuviga
binoan qo’shma majlislar boshqa masalalar yuzasidan ham o’tkazilishi mumkin.
82-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati o’z
vakolatlariga kiritilgan masalalar yuzasidan qarorlar qabul qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
qarorlari Qonunchilik palatasi deputatlari yoki Senat a’zolari umumiy sonining
7
Mualliflar jamoasi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharhlar. – T.: O‘zbekiston, 2008.
19

2) Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy
rahbarlik qiladi;
3) Senat qo’mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi;
4) O’zbekiston Respublikasi qonunlarining va Senat qarorlarining ijrosi ustidan
nazoratni tashkil etadi;
5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro
parlament tashkilotlari ishi bilan bog’liq Senat guruhlarining faoliyatiga rahbarlik
qiladi;
6) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, boshqa
davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va boshqa tashkilotlar bilan o’zaro
munosabatlarda Senat nomidan ish ko’radi;
7) Senat qarorlarini imzolaydi;
8) ushbu Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa
vakolatlarni amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi farmoyishlar chiqaradi.
87-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonun
loyihalarini tayyorlash ishini olib borish, Qonunchilik palatasi muhokamasiga
kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko’rib chiqish va tayyorlash, O’zbekiston
Respublikasi qonunlari hamda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinadigan
qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun o’z vakolatlari muddatiga Qonunchilik
palatasi deputatlari orasidan qo’mitalarni saylaydi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Senat muhokamasiga
kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko’rib chiqish va tayyorlash, O’zbekiston
Respublikasi qonunlari hamda Senat tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning
ijrosini nazorat qilish uchun o’z vakolatlari muddatiga senatorlar orasidan
qo’mitalarni saylaydi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati,
zarurat bo’lgan taqdirda, muayyan vazifalarni bajarish uchun deputatlar, senatorlar
orasidan komissiyalar tuzadi.
23

II.II. Senat hamda uning konstitutsiyaviy asoslari
95-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati mutlaq vakolatlari
quyidagilardan iborat:
1) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyaviy sudini, Oliy sudini, Sudyalar oliy kengashini,
respublika korrupsiyaga qarshi kurashish organining rahbarini va respublika
monopoliyaga qarshi organining rahbarini saylash;
2) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Bosh prokurori va O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi raisi
lavozimlariga nomzodlarni ko’rib chiqish hamda ma’qullash;
3) O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan taklif etilgan O’zbekiston
Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati raisi lavozimiga nomzod yuzasidan
maslahatlashuvlar o’tkazish;
4) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasining chet davlatlardagi va xalqaro tashkilotlar huzuridagi diplomatik
hamda boshqa vakolatxonalari rahbarlarini tayinlash va ularni lavozimidan ozod
etish;
5) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining raisini tayinlash va uni lavozimidan
ozod etish;
6) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining vazirliklarni va boshqa respublika
ijro etuvchi hokimiyat organlarini tuzish hamda tugatish to’g’risidagi farmonlarini
tasdiqlash;
7) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan amnistiya
to’g’risidagi hujjatlarni qabul qilish;
8) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining, O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki boshqaruvi raisining hisobotlarini eshitish;
29

Biz qonun ustuvor bo’lgan jamiyat barpo qilmoqchimiz. Qonun ustuvorligi —
bu qonunga rioya etish hamma uchun majburiy bo’lgan, uni buzishga aslo yo’l qo’yib
bo’lmaydigan huquqiy hayotiy tartibdir. Shuning uchun shu hayotiy tartibga
o’zimizni tayyorlab va yetarli huquqiy bilimlarga ega bo’lib borishimiz lozim.
Shuni aytish kerakki, faqat huquqiy bilimli bo’lishning o’zi yetarli emas, shu
bilan birga egallagan bilimlarni hayot da qo’llay olish madaniyatini ham o’zimizda
tarbiyalab borishimiz kerak. Chunki huquqiy bilim va uni amalda qo’llash madaniyati
huquqiyma’naviy qiyofamizni ko’rsatuvchi mezondir.
Konstitutsiyadagi huquqiy g’oyalar istiqlol mafkurasida asosiy o’rinni
egallaydi. Qonun jamiyat hayotida hamma uchun yashash va harakat qilish qoidasiga
aylanar ekan, qonunga nisbatan fuqarolarning munosabati qanday bo’lishi kerak?
Qonunga hurmat, e’tiqod-chi, degan qator savollar kelib chiqadi.
Konstitutsiyaning mazmun va mohiyatini o’rga nish, undagi ulug’vor
g’oyalarni bilish, qonunga e’tibor va e’tiqod yuksak bo’lishini hayotning o’zi talab
etadi. Shuning uchun Konstitutsiya va qonunlar ustuvorligini ta’minlashda istiqlol
mafkurasining tarkibiy qismi bo’lgan huquqiy mafkura muhim ahamiyat kasb etadi.
Chunki odamlarni birlashtiruvchi va fikrlarni jamlaydigan qonunlarga murojaat etish
zarur bo’lganda, yuksak huquqiy madaniyatga ehtiyoj kuchayganda qonunlarga
bo’ysunish zarurligini tushuntiruvchi, huquqiy tizimni muhofaza qiluvchi, qonuniylik
talablarini tashviq va targ’ib qiluvchi huquqiy mafkura har qanday davlat uchun
zarurdir. Bundan esa, huquqiy mafkuraviy tarbiyalanganlik darajamiz qanday, degan
savol tug’iladi.
Biz o’zimizda huquqiy mafkuraviy sohadagi bilimlarimizni mustahkamlab
borsak, har qanday vaziyatda jamiyat manfaatiga zid bo’lgan xatti-harakatlarga va
tahdidlarga Konstitutsiya asosida baho bera olamiz, kerak bo’lsa kurasha olamiz va
o’zimizni himoya qilamiz. Shuning uchun huquqiy mafkuraning asosiy o’zagi
hisoblangan Konstitutsiya qoidalari bizning e’tiqodimizga aylanishi lozim.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qadrqimma tini hech narsa bilan
o’lchab va tenglashtirib bo’lmaydi. Chunki unda mustahkamlangan qoidalarda va
ifodalangan g’oyalar zamirida xalqning, millatning, qolaversa sizning huquq va
4

ko’pchilik ovozi bilan qabul qilinadi, ushbu Konstitutsiyada nazarda tutilgan hollar
bundan mustasno.
83-modda.
Qonunchilik tashabbusi huquqiga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti, o’z
davlat hokimiyatining oliy vakillik organi orqali Qoraqalpog’iston Respublikasi,
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari,
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O’zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Bosh prokurori egadirlar va bu huquq qonunchilik
tashabbusi huquqi subyektlari tomonidan qonun loyihasini O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga kiritish orqali amalga oshiriladi.
84-modda.
Qonun Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, Senat tomonidan
ma’qullanib, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangach va
qonunda belgilangan tartibda rasmiy nashrlarda e’lon qilingach, yuridik kuchga ega
bo’ladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi tomonidan
qabul qilingan qonun qabul qilingan kundan e’tiboran o’n kundan kechiktirmay
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga yuboriladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati ma’qullagan qonun
imzolanishi va e’lon qilinishi uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga o’n kun
ichida yuboriladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qonun o’ttiz kun ichida
imzolanadi va e’lon qilinadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonun
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga qaytariladi.
Agar O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan
qonunni qayta ko’rib chiqishda Qonunchilik palatasi deputatlar umumiy sonining
uchdan ikki qismidan iborat ko’pchilik ovozi bilan qonunni yana ma’qullasa, qonun
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan hisoblanadi hamda
20

7) Qonunchilik palatasi qarorlarini imzolaydi;
8) ushbu Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa
vakolatlarni amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri
farmoyishlar chiqaradi.
101-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati o’z tarkibidan Senat Raisi va
uning o’rinbosarlarini saylaydi. Senat Raisi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
taqdimiga binoan saylanadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi o’rinbosarlaridan biri
Qoraqalpog’iston Respublikasining vakili bo’ladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi va uning o’rinbosarlari
yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining ko’pchilik ovozi bilan Senat
vakolati muddatiga saylanadi.
Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi Senatining Raisi bo’lishi mumkin emas.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi va uning o’rinbosarlari
yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining uchdan ikki qismidan
ko’prog’ining ovozi bilan qabul qilingan Senat qaroriga binoan muddatidan ilgari
chaqirib olinishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi:
1) Senat majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi;
2) Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy
rahbarlik qiladi;
3) Senat qo’mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi;
4) O’zbekiston Respublikasi qonunlarining va Senat qarorlarining ijrosi ustidan
nazoratni tashkil etadi;
5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro
parlament tashkilotlari ishi bilan bog’liq Senat guruhlarining faoliyatiga rahbarlik
qiladi;
35

8) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash hamda
ularni lavozimidan ozod etish;
9) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining raisini tayinlash va uni lavozimidan
ozod etish;
10) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan amnistiya
to’g’risidagi hujjatlarni qabul qilish;
11) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zosini daxlsizlik huquqidan
mahrum etish to’g’risidagi masalalarni hal etish;
12) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining, O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki Boshqaruvi raisining hisobotlarini eshitish;
13) o’z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib qoidalari bilan bog’liq
masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish;
14) siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan,
shuningdek davlat ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul qilish
kiradi.
81-modda.
Vakolat muddati tugagach, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasi va Senati tegishincha yangi chaqiriq Qonunchilik palatasi va
Senati ish boshlaguniga qadar o’z faoliyatini davom ettirib turadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
birinchi majlislari tegishincha Qonunchilik palatasiga saylovdan keyin ikki oydan
kechiktirmay va Senat tarkib topganidan keyin bir oydan kechiktirmay Markaziy
saylov komissiyasi tomonidan chaqiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi majlislari
sessiyalar davrida o’tkaziladi. Sessiyalar, qoida tariqasida, sentyabrning birinchi ish
kunidan boshlab kelgusi yilning iyun oyi oxirgi ish kuniga qadar o’tkaziladi.
18

88-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlariga
va Senati a’zolariga ularning deputatlik yoki senatorlik faoliyati bilan bog’liq
xarajatlar belgilangan tartibda qoplanadi.
Qonunchilik palatasi deputatlari hamda Senatda doimiy asosda ishlovchi Senat
a’zolari o’z vakolatlari davrida ilmiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq
to’lanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shug’ullanishlari mumkin emas.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va
Senati a’zosi daxlsizlik huquqidan foydalanadilar. Ular tegishincha Qonunchilik
palatasi yoki Senatning roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, ushlab turilishi,
qamoqqa olinishi yoki sud tartibida beriladigan ma’muriy jazo choralariga tortilishi
mumkin emas 8
.
8
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2018. 36-b.
24

ma’qullansa, qonun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan o’n to’rt kun
ichida imzolanishi va e’lon qilinishi kerak.
Qonunlarning va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning e’lon qilinishi ular
qo’llanilishining majburiy shartidir.
100-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi o’z tarkibidan
Qonunchilik palatasining Spikeri va uning o’rinbosarlarini saylaydi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va
uning o’rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali deputatlar umumiy sonining
ko’pchilik ovozi bilan Qonunchilik palatasining vakolati muddatiga saylanadi.
Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Spikeri bo’lishi mumkin emas.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va
uning o’rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali Qonunchilik palatasi deputatlari
umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko’prog’ining ovozi bilan qabul qilingan
Qonunchilik palatasi qaroriga binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri:
1) Qonunchilik palatasining majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi;
2) Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga
umumiy rahbarlik qiladi;
3) Qonunchilik palatasi qo’mitalari va komissiyalarining faoliyatini
muvofiqlashtirib boradi;
4) O’zbekiston Respublikasi qonunlarining va Qonunchilik palatasi
qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi;
5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro
parlament tashkilotlari ishi bilan bog’liq Qonunchilik palatasi guruhlarining
faoliyatiga rahbarlik qiladi;
6) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati, boshqa davlat organlari,
chet davlatlar, xalqaro va boshqa tashkilotlar bilan o’zaro munosabatlarda
Qonunchilik palatasi nomidan ish ko’radi;
34

II BOB. Yangi konstitutsiyada O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
II.I. Qonunchilik palatasi hamda uning konstitutsiyaviy asoslari
91-modda.
O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo’lib,
qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan — Qonunchilik palatasi
(quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
vakolat muddati — besh yil.
92-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonunga
muvofiq saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi
bo’lib, Senat a’zolaridan (senatorlardan) iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zolari Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati
vakillik organlari deputatlarining tegishli qo’shma majlislarida mazkur deputatlar
orasidan yashirin ovoz berish yo’li bilan Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va
Toshkent shahridan teng miqdorda — to’rt kishidan saylanadi. O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi Senatining to’qqiz nafar a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab
chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta
amaliy tajribaga ega bo’lgan hamda alohida xizmat ko’rsatgan eng obro’li fuqarolar
orasidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi.
Saylov kuni yigirma besh yoshga to’lgan hamda kamida besh yil O’zbekiston
Respublikasi hududida muqim yashayotgan O’zbekiston Respublikasi fuqarosi
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zosi bo’lishi mumkin.
Deputatlikka nomzodlarga qo’yiladigan talablar qonun bilan belgilanadi.
25

faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bо’lgan hamda alohida
hizmat kо’rsatgan eng obrо’li fuqarolar orasidan О’zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan tayinlanadi.
О’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatning
birgalikdagi vakolatlariga:О’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul
qilish, unga о’zgartirish va qо’shimchalar kiritish, О’zbekiston respublikasining
referendumini о’tkazish tо’g’risida va uni о’tkazish sanasini tayinlash haqida qaror
qabul qilish, О’zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy
yо’nalishlarini qabul qilish, О’zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi
hamda sud hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash О’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan О’zbekiston
respublikasining davlat byudjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish,soliqlar
va boshqa majburiy tо’lovlarni joriy qilish, О’zbekiston Respublikasining ma’muriy-
hududiy tuzilishi masalalarini qonun yо’li bilan tartibga solish, chegaralarini
о’zgartirish,tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini
hamda chegaralarini о’zgartirish, davlat mukofotlari va unvonlarini ta’sis etish,
О’zbekiston Respublikasi Prezidentining vazirliklar, davlat qо’mitalari va davlat
boshqaruvining boshqa organlarini tuzish hamda tugatish tо’g’risidagi farmonlarini
tasdiqlash, О’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasini tuzish,
О’zbekiston Respublikasi Prezidentining О’zbekiston Respublikasikasiga hujum
qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma
majburiyatlarini bajarish zarurati tug’ilganda urush holati e’lon qilish tо’g’risidagi
farmonini tasdiqlash,О’zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman
safarbarlik e’lon qilish, favqulotdda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish
yoki tugatish tо’g’risidagi farmonlarini tasdiqlaydi 4
.
Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar, qoida tariqasida,
avval О’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida, sо’ngra
Senatida kо’rib chiqiladi.
4
Теория государства и права / Под ред. В.М. Корельского и В.Д. Перевалова. – М., 1998. – 34–35- betlar .
10

12) O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini
qonun yo’li bilan tartibga solish, chegaralarini o’zgartirish;
13) tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini
hamda chegaralarini o’zgartirish;
14) davlat mukofotlari va unvonlarini ta’sis etish;
15) O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasini tuzish;
16) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha
vakilini va uning o’rinbosarini saylash;
17) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining O’zbekiston Respublikasiga
hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan
shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug’ilganda urush holati e’lon qilish
to’g’risidagi farmonini tasdiqlash;
18) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik
e’lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish yoki tugatish
to’g’risidagi farmonlarini tasdiqlash;
19) O’zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risidagi har
yilgi milliy ma’ruzani eshitish;
20) parlament tekshiruvini o’tkazish;
21) ushbu Konstitutsiya va qonunlarda nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni
amalga oshirish.
Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar, qoida tariqasida,
avval O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida, so’ngra
Senatida ko’rib chiqiladi.
94-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi mutlaq
vakolatlari quyidagilardan iborat:
1) O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetining ijro etilishi ustidan nazoratni
amalga oshirish;
2) O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining hisobotini ko’rib chiqish;
27

bobidagi 7-moddaga murojaat etish muhim. Unda quyidagilar bayon etilgan: “Xalq
davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir”.
Demokratik saylov tizimi mustaqil О’zbekiston Respublikasida xalq
hokimiyatchiligini, fuqarolarning davlatni boshqarishda ishitrok etish huquqlarini
amalga oshirishning eng muhim mehanizmlaridan biridir. Xalqning hokimiyat bilan
uzviy aloqasi, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarda aholi barcha tabaqalarining
manfaatlarini keng ifoda etish, mazkur organlarning saylovchilar, turli siyosiy
kuchlar va vakillik organlari oldidagi hisobdorligi ayni saylov tizimi orqali
ta’minlanadi.
Konstitutsiyaga binoan mamlakatimizda Prezident saylovi, Oliy Majlis va
mahalliy hokimiyat vakillik organlari deputatlari saylovi umumiy teng va tо’g’ridan-
tо’g’ri saylov huquqi asosida о’tkaziladi 3
.
Saylov huquqining tengligi prinsipi har bir saylovchi faqatgina bitta
saylovchilar rо’yhatiga kiritilishi, faqat bitta ovozga ega bо’lib, saylovda teng
asoslarda qatnashishi mumkinligida о’z ifodasini topgan. Bu boradagi tenglik saylov
okruglarini saylovchilar sonining barobar bо’lishi qoidasi asosida tuzish bilan ham
ta’minlanadi. Bir saylov okrugidagi saylovchilar ovozi boshqa okrugdagi
saylovchilarning ovoziga amalda teng bо’lishiga shu zaylda erishiladi. Tenglik
prinsipi nomzodlarga qonunda belgilangan tarzda teng miqdorda ishonchli shaxslarga
ega bо’lish, saylovoldi targ’ibotini о’tkazishda о’z saylovchilari bilan uchrashuvlar
о’tkazish huquqining teng kafolatlari va imkoniyatlarini berish yо’li bilan ham
ta’minlanadi. Tо’g’ridan-tо’g’ri saylov huquqi prinsipi aniq belgilab berilgan. Bu
qoida ovoz berishni fuqarolar bevosita о’zlari malga oshirishlarini anglatadi.
Saylovchilarning saylash va saylanish, saylovoldi tashviqoti olib borish,
huquqlarini amalga oshirishlariga zо’ravonlik, aldash, tahdid yoki boshqa yо’l bilan
tо’sqinlik qilish, shuningdek sohta saylov hujjatlari tuzish, ovoz berish natijalarini
atayin notо’g’ri chiqarish, yashrin ovoz berish tartibini buzish, saylov tо’g’risidagi
3
Раянов Ф.М. Проблемы теории государства и права (юриспруденция). – М., «Право и государство», 2003, –
83-bet.
8

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi tomonidan
qabul qilingan qonun qabul qilingan kundan e’tiboran o’n kundan kechiktirmay
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga yuboriladi.
Qonun O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan oltmish
kun ichida ko’rib chiqiladi va ma’qullangan taqdirda, imzolanishi va e’lon qilinishi
uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga o’n kundan kechiktirmay yuboriladi.
Agar O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati qonunni ma’qullash
yoki rad etish to’g’risida oltmish kun ichida qaror qabul qilmasa, Qonunchilik
palatasi tomonidan qonun imzolanishi va e’lon qilinishi uchun O’zbekiston
Respublikasi Prezidentiga yuboriladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunni oltmish kun ichida imzolaydi va
e’lon qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonun
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga qaytariladi.
Agar O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan
qonunni qayta ko’rib chiqishda Qonunchilik palatasi deputatlar umumiy sonining
uchdan ikki qismidan iborat ko’pchilik ovozi bilan qonunni yana ma’qullasa, qonun
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan hisoblanadi hamda
imzolanishi va e’lon qilinishi uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga
Qonunchilik palatasi tomonidan yuboriladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonun
yuzasidan Qonunchilik palatasi va Senat yuzaga kelgan kelishmovchiliklarni bartaraf
etish uchun Qonunchilik palatasi deputatlari va Senat a’zolari orasidan tenglik
asosida kelishuv komissiyasini tuzishi mumkin. Palatalar kelishuv komissiyasi
takliflarini qabul qilganda qonun odatdagi tartibda ko’rib chiqilishi kerak.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunni o’z e’tirozlari bilan O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli.
Agar qonun avvalgi qabul qilingan tahririda tegishincha O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari
umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko’pchilik ovozi bilan
33

9) O’zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi va xalqaro tashkilotlar
huzuridagi diplomatik hamda boshqa vakolatxonalari rahbarlarining o’z faoliyati
masalalari bo’yicha hisobotlarini eshitish;
10) davlat organlarining mansabdor shaxslariga parlament so’rovini yuborish
va parlament nazoratining boshqa shakllarini amalga oshirish;
11) mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlariga o’z faoliyatini amalga
oshirishda ko’maklashish;
12) mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining qarorlarini, ular
qonunchilik normalariga muvofiq bo’lmagan taqdirda, bekor qilish;
13) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisini va uning
o’rinbosarlarini, qo’mitalarning raislari va ularning o’rinbosarlarini saylash;
14) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zosini daxlsizlik huquqidan
mahrum etish to’g’risidagi masalalarni hal etish;
15) o’z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib-qoidalari bilan bog’liq
masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish;
16) siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan,
shuningdek davlat ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul qilish;
17) Qonunchilik palatasi tarqatib yuborilgan davrda O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining qonunlarni qabul qilishga doir vakolatlarini bajarish, bundan
Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlar mustasno;
18) ushbu Konstitutsiya va qonunlarda nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni
amalga oshirish.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati o’zini o’zi tarqatib yuborish
to’g’risida senatorlar umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat
ko’pchilik ovozi bilan qaror qabul qilishi mumkin.
96-modda.
Vakolat muddati tugagach, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasi va Senati tegishincha yangi chaqiriq Qonunchilik palatasi va
Senati ish boshlaguniga qadar o’z faoliyatini davom ettirib turadi.
30

3) Qonunchilik palatasi qo’mitalari va komissiyalarining faoliyatini
muvofiqlashtirib boradi;
4) O’zbekiston Respublikasi qonunlarining va Qonunchilik palatasi
qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi;
5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro
parlament tashkilotlari ishi bilan bog’liq Qonunchilik palatasi guruhlarining
faoliyatiga rahbarlik qiladi;
6) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati, boshqa davlat organlari,
chet davlatlar, xalqaro va o’zga tashkilotlar bilan o’zaro munosabatlarda Qonunchilik
palatasi nomidan ish ko’radi;
7) Qonunchilik palatasi qarorlarini imzolaydi;
8) ushbu Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa
vakolatlarni amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri
farmoyishlar chiqaradi.
86-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati o’z tarkibidan Senat Raisi va
uning o’rinbosarlarini saylaydi. Senat Raisi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
taqdimiga binoan saylanadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi o’rinbosarlaridan biri
Qoraqalpog’iston Respublikasining vakili bo’ladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi va uning o’rinbosarlari
yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining ko’pchilik ovozi bilan Senat
vakolati muddatiga saylanadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi yashirin ovoz berish
orqali senatorlar umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko’prog’ining ovozi bilan
qabul qilingan Senat qarorlariga binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi:
1) Senat majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi;
22

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
birinchi majlislari tegishincha Qonunchilik palatasiga saylovdan keyin ikki oydan
kechiktirmay va Senat tarkib topganidan keyin bir oydan kechiktirmay Markaziy
saylov komissiyasi tomonidan chaqiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi majlislari
sessiyalar davrida o’tkaziladi. Sessiyalar, qoida tariqasida, sentyabrning birinchi ish
kunidan boshlab kelgusi yilning iyun oyi oxirgi ish kuniga qadar o’tkaziladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati majlislari zaruratga qarab,
lekin yiliga kamida uch marta o’tkaziladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining majlislari, agar ular
ishida barcha deputatlar, senatorlar umumiy sonining yarmidan ko’pi ishtirok
etayotgan bo’lsa, vakolatli hisoblanadi.
Konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilishda barcha deputatlar, senatorlar
umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ishtirok etishi shart.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
majlislarida, shuningdek ularning organlari majlislarida O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti, Bosh vazir, Vazirlar Mahkamasining a’zolari, Konstitutsiyaviy sud, Oliy
sud, Sudyalar oliy kengashi raislari, Bosh prokuror, Markaziy bank boshqaruvining
raisi ishtirok etishlari mumkin. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasi va uning organlari majlislarida Senat Raisi, O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining Senati va uning organlari majlislarida Qonunchilik
palatasi Spikeri ishtirok etishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
alohida-alohida majlis o’tkazadilar.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
qo’shma majlislari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qasamyod qilganda,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining, ichki va
tashqi siyosatining eng muhim masalalari yuzasidan nutq so’zlaganda, chet
davlatlarning rahbarlari nutq so’zlaganda o’tkaziladi. Palatalarning kelishuviga
binoan qo’shma majlislar boshqa masalalar yuzasidan ham o’tkazilishi mumkin.
31

О’zbekistonda parlament islohoti. Parlament - demokratik javlatlarda oliy
vakillik va qonunchilik organining nomi hisoblanadi. Parlament ilk bor XIII – asrda
Angliyada tabaqa vakilligi organi sifatida tashkil qilingan bо’lib, u о’zining asl
ahamiyatini XVII- XVIII asrlardagi burjua inqiloblaridan sо’ng egallaydi. Parlament
Oliy vakillik organining о’z nomini belgilash uchun Buyuk Britaniya, Franciya,
Italiya, Kanada, Belgiyada qо’llaniladi. Yuqori palatani shakllantirish – Oliy Majlis
Senatida tegishlicha vakillikni ta’minlash va uning faoliyatini tashkil etishning asosiy
vazifalaridan. Senatni shakllantirishning о’ziga hos hususiyatlari, bir tomondan,
saylov huquqining Konstitutsiyaviy tamoyillarini joriy etishdan iborat bо’lsa,
ikkinchi tomondan, hududlar vakilligining eng tajribali va obrо’-e’tiborli nomzodlari
orasidan munosiblarini tanlab olishdir. Saylov huquqining Konstitutsiyaviy
tamoyillari haqida sо’z yuritganda, fuqarolarning davlat hokimiyati vakillik
organlariga saylash va saylanish huquqiga hamda har bir saylovchining bir ovozga
egaligi qonun bilan kafolatlanganligini alohida ta’kidlash lozim. Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jо’qorg’i Kengensiga, viloyat, tuman va shahar hokimiyati vakillik
organlariga deputatlikka saylanishda ham Senatni shakllantirishning ushbu prinsiplari
aynan tatbiq etiladi.
Mahalliy kengashlarning deputatlari saylov jarayonida tegishli huquqiy
munosabatlarning vakil etilgan ishtirokchilari sifatida siyosiy sahnaga chiqadilar.
О’z-о’zidan mahalliy kengash deputatlari saylov huquqini amalga oshirish
davomidagi bevosita sub’yekt sifatida о’z saylovchilarining xohish-irodasiga tо’la
bog’liq bо’laolmaydilar.
О’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi о’zining muhim vakolatlarini huquqiy
hujjatlar qabul qilish orqali amalga oshiradi. Qonunlarni qabul qilish jarayoni bir
qator bosqichlardan iborat bо’lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatning, odatda,
Konstitutsiya va tegishli organ reglamentida mustahkamlangan qonunlarni yaratish
bо’yicha faoliyat tartibi hisoblanadi. Qonunchilik jarayoniga aniq huquqiy tartib
hosdir. О’zbekiston Respublikasida qonunchilik jarayoni, odatda, 4 ta bosqichni о’z
ichiga oladi:
- qonunchilik tashabbusi;
11

I.II. Senat hamda uning konstitutsiyaviy asoslari
76-modda.
O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo’lib,
qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan — Qonunchilik palatasi
(quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
vakolat muddati — besh yil.
77-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonunga
muvofiq saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi
bo’lib, Senat a’zolaridan (senatorlardan) iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zolari Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati
vakillik organlari deputatlarining tegishli qo’shma majlislarida mazkur deputatlar
orasidan yashirin ovoz berish yo’li bilan Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va
Toshkent shahridan teng miqdorda — olti kishidan saylanadi. O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o’n olti nafar a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab
chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta
amaliy tajribaga ega bo’lgan hamda alohida xizmat ko’rsatgan eng obro’li fuqarolar
orasidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi 6
.
Saylov kuni yigirma besh yoshga to’lgan hamda kamida besh yil O’zbekiston
Respublikasi hududida muqim yashayotgan O’zbekiston Respublikasi fuqarosi
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zosi bo’lishi mumkin.
Deputatlikka nomzodlarga qo’yiladigan talablar qonun bilan belgilanadi.
6
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2018. 36-b.
14

13) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining vazirliklar, davlat qo’mitalari va
davlat boshqaruvining boshqa organlarini tuzish hamda tugatish to’g’risidagi
farmonlarini tasdiqlash;
14) O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasini tuzish;
15) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Bosh vaziri nomzodini ko’rib chiqish va tasdiqlash, shuningdek
mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan Bosh
vazirning hisobotlarini eshitish va muhokama qilish;
16) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili
va uning o’rinbosarini saylash;
17) O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining hisobotini ko’rib chiqish;
18) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining O’zbekiston Respublikasiga
hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan
shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug’ilganda urush holati e’lon qilish
to’g’risidagi farmonini tasdiqlash;
19) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik
e’lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish yoki tugatish
to’g’risidagi farmonlarini tasdiqlash;
20) xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish;
21) parlament nazoratini va ushbu Konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa
vakolatlarni amalga oshirish.
Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar, qoida tariqasida,
avval O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida, so’ngra
Senatida ko’rib chiqiladi.
79-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi mutlaq
vakolatlariga:
1) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va
uning o’rinbosarlarini, qo’mitalarning raislari va ularning o’rinbosarlarini saylash;
16

3) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Bosh vaziri nomzodini ko’rib chiqish va ma’qullash;
4) O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
jihatdan rivojlantirishning dolzarb masalalari yuzasidan, shuningdek Vazirlar
Mahkamasi a’zolarining o’z faoliyati masalalari yuzasidan hisobotlarini eshitish;
5) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zoligiga nomzodlarni ko’rib chiqish va
ma’qullash;
6) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mamlakat ijtimoiy-
iqtisodiy hayotining eng muhim masalalari bo’yicha har yilgi ma’ruzasini eshitish;
7) davlat organlarining mansabdor shaxslariga parlament so’rovini yuborish va
parlament nazoratining boshqa shakllarini amalga oshirish;
8) O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va
uning o’rinbosarlarini, qo’mitalarning raislari va ularning o’rinbosarlarini saylash;
9) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatini daxlsizlik
huquqidan mahrum etish to’g’risidagi masalalarni hal etish;
10) o’z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib-qoidalari bilan bog’liq
masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish;
11) siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan,
shuningdek davlatning ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul
qilish;
12) ushbu Konstitutsiya va qonunlarda nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni
amalga oshirish.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi o’zini o’zi
tarqatib yuborish to’g’risida deputatlar umumiy sonining kamida uchdan ikki
qismidan iborat ko’pchilik ovozi bilan qaror qabul qilishi mumkin 9
.
9
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2023.
28

Mundarija
Kirish ................................................................................................................................................................. 3
I BOB. Eski konstitutsiyamizda O’zbekiston parlamenti .................................................................................... 6
I.II. Qonunchilik palatasi hamda uning konstitutsiyaviy asoslari ....................................................................... 6
I.II. Senat hamda uning konstitutsiyaviy asoslari ............................................................................................ 14
II BOB. Yangi konstitutsiyada O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ............................................................... 25
II.I. Qonunchilik palatasi hamda uning konstitutsiyaviy asoslari ..................................................................... 25
II.II. Senat hamda uning konstitutsiyaviy asoslari ........................................................................................... 29
Xulosa ............................................................................................................................................................. 38
Foydalanilgan adabiyotlar: .............................................................................................................................. 39
2

97-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati o’z
vakolatlariga kiritilgan masalalar yuzasidan qarorlar qabul qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining
qarorlari Qonunchilik palatasi deputatlari yoki Senat a’zolari umumiy sonining
ko’pchilik ovozi bilan qabul qilinadi, ushbu Konstitutsiyada nazarda tutilgan hollar
bundan mustasno.
98-modda.
Qonunchilik tashabbusi huquqiga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti, davlat
hokimiyatining oliy vakillik organi orqali Qoraqalpog’iston Respublikasi,
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari,
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ega. O’zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi va Bosh prokurori ham o’z vakolatlari jumlasiga
kiritilgan masalalar bo’yicha qonunchilik tashabbusi huquqiga egadir.
Qonunchilik tashabbusi huquqi qonun loyihasini qonunchilik tashabbusi
huquqi subyektlari tomonidan O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasiga kiritish orqali amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasining saylov huquqiga ega bo’lgan, yuz ming
nafardan kam bo’lmagan fuqarolari, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Senati, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili
(ombudsman), O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi qonunchilik
takliflarini qonunchilik tashabbusi tartibida O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Qonunchilik palatasiga kiritishga haqli.
Qonun loyihalarini, qonunchilik takliflarini kiritish va ko’rib chiqish tartibi
qonun bilan belgilanadi.
99-modda.
Qonun Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, Senat tomonidan
ma’qullanib, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangach va
qonunda belgilangan tartibda rasmiy manbalarda e’lon qilingach, yuridik kuchga ega
bo’ladi.
32

bо’linish prinsipiga asoslanadi. Unga kо’ra, davlat funksiyalari qonun chiqaruvchi
organ — Oliy Majlis, davlat va ijroiya hokimiyati rahbari — О’zbekiston
Respublikasining Prezidenti va sud hokimiyati о’rtasida taqsimlanadi. О’zbekiston
Oliy Majlisi esa davlatning boshqa idoralari bilan hamkorlik qilish bilan birga, qonun
chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi.
Oliy Majlisning qonun chiqarish faoliyati о’z ahamiyatiga kо’ra u amalga
oshiradigan boshqa vakolatlar orasida ustuvor hisoblanadi. Konstitutsiyaning 7b-
moddasida Oliy Majlisning boshqa biron vazifasi kо’rsatilmagan. Lekin shuni
ta’kidlash joizki, Oliy Majlisga uning Konstitutsiyaviy maqomi doirasida shunday
vakolatlar berilganki, ulardan kelib chiqib, parlament ba’zi bir nazorat funksiyalarini
ham bajara oladi.
О’zbekiston Respublikasida saylov huquqi va saylov tizimi. Konstitutsiyaning
117-modda О’zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat hokimiyati vakillik
organlariga va saylanish huquqiga egadirlar deb ta’kidlangan. Har bir saylovchi bir
ovozga ega. О’z xohish irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan
kafolatlanadi. О’zbekiston Respublikasida Prezident saylovi, hokimiyatning vakillik
organlari saylovi umumiy, teng, tо’g’ridan-tо’g’ri saylov huquqi asosida yashirin
ovoz berish yо’li bilan о’tkaziladi. О’zbekiston Respublikasining 18 yoshga tо’lgan
fuqarolari saylash huquqiga egadirlar.Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb
topilgan, shuningdek ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotganlar saylanishi
mumkin emas va saylovda qatnashmaydilar. Boshqa har qanday hollarda
fuqarolarning saylov huquqlarini tо’g’ridan-tо’g’ri yoki bilvosita cheklashga yо’l
qо’yilmaydi. О’zbekiston Respublikasi fuqarosi bir vaqtning о’zida ikkidan ortiq
vakillik organining deputati bо’lishi mumkin emas. Saylov о’tkazish tartibi qonun
bilan belgilanadi.
Konstitutsiyaning XXIII bobi “Saylov tizimi” deb nomlangan bо’lib, tо’la-
tо’kis mazkur tizimni huquqiy jihatidan ta’minlashga bag’ishlangan. Saylov tizimi
demokratik prinsiplar va xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan normalariga
asoslangan. Ushbu bob mohiyatini tо’g’ri tushunish uchun Asosiy Qonunimizning II
7

qonunlarni boshqacha tarzda buzish qonunga muvofiq javobgarlikka tortishga sabab
bо’ladi.
О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi hududiy saylov okruglari bо’yicha
kо’ppartiyalilik va muqobillik asosida besh yil muddatga saylanadigan deputatlardan
iborat.
Oliy Majlis – О’zbekiston Respublikasining qonun chiqaruvchi Oliy hokimiyat
organi. О’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan- Qonunchilik palatasi
(quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat.
Konstitutsiya parlament deputatlarining hududiy saylov okruglari bо’yicha
kо’ppartiyalilik asosida saylanishini muhim Konstitutsiyaviy prinsip sifatida
mustahkamlaydi.
Oliy Majlisga deputatlar saylovini о’tkazuvchi saylov okruglari respublikaning
butun hududida saylovchilar soniga qarab teng holda tuziladi. Har bir saylov uchun
saylov okrugiga tо’g’ri keladigan saylovchilar me’yori Oliy Majlis tomonidan
belgilanadi.
О’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati
vakolat muddati besh yil. Shuni e’tiborga olish kerakki, uning vakolati tugagan
taqdirda Oliy Majlis yangi parlament saylanib о’z ishini boshlagunga qadar о’z
faoliyatini davom ettiradi.
О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi hududiy
saylov okruglari buyicha kо’ppartiyaviylik asosida saylanadigan bir yuz yigirma
deputatdan iborat bо’lib, О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining Senati
hududiy vakillik palatasi bо’lib,Senat a’zolaridan (senatorlardan)iborat.
О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining Senati a’zolari
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jо’g’org’i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar
davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarning tegishli qо’shma majlislarida
mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yо’li bilan Qoraqalpog’iston
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda – oltti kishidan
saylanadi. О’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining Senatining о’n olti nafar
a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat
9

imzolanishi va e’lon qilinishi uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga
Qonunchilik palatasi tomonidan yuboriladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan rad etilgan qonun
yuzasidan Qonunchilik palatasi va Senat yuzaga kelgan kelishmovchiliklarni bartaraf
etish uchun Qonunchilik palatasi deputatlari va Senat a’zolari orasidan tenglik
asosida kelishuv komissiyasini tuzishi mumkin. Palatalar kelishuv komissiyasi
takliflarini qabul qilganda qonun odatdagi tartibda ko’rib chiqilishi kerak.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunni o’z e’tirozlari bilan O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli.
Agar qonun avvalgi qabul qilingan tahririda tegishincha O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari
umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko’pchilik ovozi bilan
ma’qullansa, qonun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan o’n to’rt kun
ichida imzolanishi va e’lon qilinishi kerak.
Qonunlarning va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning matbuotda e’lon
qilinishi ular qo’llanilishining majburiy shartidir.
85-modda.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi o’z tarkibidan
Qonunchilik palatasining Spikeri va uning o’rinbosarlarini saylaydi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va
uning o’rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali deputatlar umumiy sonining
ko’pchilik ovozi bilan Qonunchilik palatasining vakolati muddatiga saylanadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri
yashirin ovoz berish orqali Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining uchdan
ikki qismidan ko’prog’ining ovozi bilan qabul qilingan Qonunchilik palatasi qaroriga
binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri:
1) Qonunchilik palatasining majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi;
2) Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga
umumiy rahbarlik qiladi;
21

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

Купить