O‘zbekiston tabiiy sharoiti va resurslarining xo‘jalikdagi ahamiyati - География - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	725.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	24 Апрель 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

8 Продаж

O‘zbekiston tabiiy sharoiti va resurslarining xo‘jalikdagi ahamiyati

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu: O‘zbekiston tabiiy sharoiti va resurslarining xo‘jalikdagi ahamiyati
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

1 Mundarija
Kirish ……………………………………………………………………..…..…..2
I BOB. O‘zbekistonning tabiiy sharoiti va resurslarining umumiy tavsifi
1.1. O‘zbekistonning tabiiy geografik joylashuvi va relyefi …………………..…4
1.2. Iqlim, suv, tuproq va yer osti boyliklari ………………………………….…10
1.3. Tabiiy resurslarning turlari va ularning geografik tarqalishi …………….…19
II BOB. O‘zbekiston tabiiy resurslarining xo‘jalikdagi o‘rni va ularni
samarali boshqarish
2.1. Tabiiy resurslarning sanoat va energetika tarmoqlaridagi ahamiyat ……….23
2.2. Qishloq xo‘jaligida yer, suv va iqlim resurslaridan foydalanish …………...27
2.3. Tabiiy resurslardan foydalanishda ekologik muammolar va ularning
yechimlari …………………………………………………………………….…31
Xulosa ………………………………………………………………………..…34
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………….…35

2 Kirish
Kurs ishining dolzarbligi Kurs ishi O‘zbekistonning tabiiy resurslari va
ularning xo‘jalikdagi o‘rnini o‘rganishga qaratilgan. O‘zbekistonning tabiiy
boyliklari, geografik joylashuvi va iqlim sharoiti mamlakatning iqtisodiy o‘sishi
uchun asosiy omillardan biridir. Tabiiy resurslarning samarali boshqarilishi
iqtisodiy o‘sishning poydevorini tashkil etadi. Ayniqsa, qayta tiklanadigan
energiya manbalaridan foydalanish, suv va tuproq resurslarini tejash masalalari
joriy davrda muhim o‘rin tutadi. Mamlakatda mavjud bo‘lgan tabiiy boyliklar
sanoat, qishloq xo‘jaligi va energetika tarmoqlarini rivojlantirishga imkon
yaratadi. Shuningdek, tabiiy resurslar ekologik barqarorlikni ta’minlashda ham
muhim rol o‘ynaydi. Bugungi kunda tabiiy resurslardan samarali foydalanish
masalalari global miqyosda e’tiborni jalb qilmoqda. Resurslarning qisqarishi va
tabiiy muhitning ifloslanishi jahon miqyosidagi katta ekologik muammolarga
aylangan. Shu boisdan, resurslarni boshqarish va ularni barqaror foydalanish
masalalari har bir davlatning iqtisodiy siyosatida alohida ahamiyatga ega.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi O‘zbekiston tabiiy resurslari va ularni
boshqarish masalalari so‘nggi yillarda faol o‘rganilmoqda. Tadqiqotlar va ilmiy
ishlar tabiiy boyliklardan samarali foydalanish va ularning boshqarilishini
takomillashtirishga qaratilgan. Mamlakatda tabiiy resurslar boshqarilishini
rivojlantirish uchun bir qator davlat dasturlari ishlab chiqilgan va amaliyotga
joriy etilgan. O‘zbekistonda suv resurslarini boshqarish, qayta tiklanadigan
energiya manbalaridan foydalanish va ekologik xavfsizlikni ta’minlash masalalari
jiddiy o‘rganilmoqda. Hozirgi kunda davlat ekologiya sohasini takomillashtirish,
tabiiy resurslardan samarali foydalanish va ularni tejash bo‘yicha yangi
strategiyalar ishlab chiqmoqda. Biroq, tabiiy resurslarni boshqarishning samarali
usullari va ularni qayta ishlashga oid ma’lumotlar hali to‘liq rivojlanmagan.
O‘zbekistonning tabiiy resurslarini boshqarishda yuzaga kelgan muammolar,
ekologik ifloslanish va resurslarning haddan tashqari foydalanilishi
o‘rganilmoqda.

3Kurs ishining ahamiyati Ushbu kurs ishi O‘zbekiston tabiiy resurslarining
iqtisodiy va ekologik ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan. Tabiiy boyliklar
mamlakat iqtisodiyoti uchun asosiy resurs bo‘lib, ularning samarali boshqarilishi
iqtisodiy o‘sish va rivojlanishni ta’minlaydi. Mamlakatning tabiiy resurslari
qishloq xo‘jaligi, energetika, sanoat va transport tarmoqlarini rivojlantirishda
muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tabiiy resurslarni boshqarish ekologik
xavfsizlikni ta’minlashda ham katta ahamiyatga ega. O‘zbekistonning tabiiy
boyliklaridan, ayniqsa, yer, suv va mineral resurslardan foydalanishning samarali
yo‘llarini ishlab chiqish ekologik muammolarni hal qilishda muhim o‘rin tutadi.
Iqlim o‘zgarishlari, suv tanqisligi, tuproq eroziyasi va boshqa ekologik
muammolar, tabiiy resurslardan noto‘g‘ri foydalanishning salbiy oqibatlaridir.
Shuning uchun, resurslardan samarali foydalanish va ekologik muammolarni hal
qilish, ayniqsa, barqaror rivojlanish tamoyillariga asoslanish muhimdir.
Kurs ishining maqsadi : O‘zbekiston tabiiy resurslarining iqtisodiy
ahamiyatini o‘rganish, ularni samarali boshqarish yo‘llarini aniqlash va ekologik
muammolarni hal qilishga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari O‘zbekistonning tabiiy resurslari va ularning
geografik tarqalishini o‘rganish. Tabiiy resurslarning iqtisodiy sektorlardagi o‘rni
va ahamiyatini tahlil qilish. Ekologik muammolarni va tabiiy resurslardan
foydalanishda yuzaga keladigan to‘siqlarni aniqlash. O‘zbekiston tabiiy
resurslarini samarali boshqarish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: O‘zbekistonning tabiiy resurslari, ularning geografik
joylashuvi, turlari va xo‘jalikdagi ahamiyati.
Kurs ishining predmeti: O‘zbekiston tabiiy resurslaridan foydalanish, ularni
boshqarish usullari, ekologik muammolar va ularning yechimlari.
Kurs ishining tuzilishi: kirish;asosiy qism 2 bob va har bir bob 3 bulimdan
iborat shuningdek xulosa va adabiyotlardan iborat

4I BOB. O‘zbekistonning tabiiy sharoiti va resurslarining umumiy
tavsifi
1.1. O‘zbekistonning tabiiy geografik joylashuvi va relyefi
O ‘zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida joylashgan bo‘lib, uning o‘zi alohida
geografik va iqtisodiy ahamiyatga ega. O‘zbekiston 448,9 ming kvadrat
kilometrni tashkil etadi va bu uni Markaziy Osiyodagi eng yirik davlatlardan
biriga aylantiradi. Mamlakat janubda Afg‘oniston, shimolda Qozog‘iston,
sharqda Qirg‘iziston va Tojikiston, g‘arbda esa Turkmaniston bilan chegaradosh.
O‘zbekistonning tabiiy resurslari va manzara sharoiti iqtisodiy rivojlanishga
bevosita ta’sir qiladi. Shuningdek, mamlakatning tranzit joylashuvi uni xalqaro
savdo va transport yo‘llarining markaziga aylantiradi. 1
O‘zbekistonning relyefi mamlakatning tabiiy sharoitlari va geografik
xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lib, uning iqtisodiy va ekologik ahamiyatini
1
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi. (2020). O‘zbekistonning tabiiy resurslaridan
foydalanish va geografik joylashuvi . Tashkent: Davlat statistika qo‘mitasi.

5belgilaydi. Relyefning turli landshaftlarga ega bo‘lishi mamlakatning iqlimiga,
sug‘orish tizimlariga va qishloq xo‘jaligi faoliyatiga ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston
relyefining turli xususiyatlari, shu jumladan, baland tog‘lar, cho‘llar, tekisliklar
va o‘rmonzor hududlar mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishida katta
o‘rin tutadi. O‘zbekistonning relyefi ikkita asosiy qismga bo‘linadi: janubiy tog‘li
mintaqalar va shimoliy cho‘l hududlari.
Hudud Maydon
(kv.km) Relyef turi Asosiy tabiiy resurslar
Tog‘li hududlar 70,000 Baland tog‘lar,
cho‘qqilar Mineral boyliklar,
o‘rmonlar, suv manbalari
Pasttekisliklar 150,000 Tekis va quyi
hududlar Sug‘oriladigan yerlar,
paxta, guruch ekinlari
Cho‘l hududlari 230,000 Cho‘llar va qumli
hududlar Mineral resurslar, energiya
manbalari
O‘rmonzor
hududlar 10,000 Baland tog‘lar
atrofidagi o‘rmonlar O‘rmon resurslari, biologik
xilma-xillik
Tog‘li hududlar O‘zbekistonning janubiy qismida Turkiston, Zarafshon va
Tyan-Shan tog‘lari joylashgan. Ushbu tog‘lar mamlakatning eng baland
nuqtalarini tashkil etadi. O‘zbekistonning eng baland tog‘i — Pskem tog‘ining
yuqori qismi 4,301 metr balandlikda joylashgan. Bu tog‘lar mamlakatning
iqlimiga, tabiiy boyliklariga va resurslarga ta’sir qiladi. Turkiston tog‘lari,
masalan, Samarqand va Buxoro viloyatlarining janubiy qismlarida joylashgan
bo‘lib, ular O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida muhim ahamiyatga ega.
Zarafshon va Tyan-Shan tog‘lari esa Farg‘ona vodiysi va boshqa mintaqalar bilan
o‘zaro aloqada bo‘lib, sug‘orish tizimlari uchun asosiy suv manbalarini taqdim
etadi. Tog‘li hududlarda tabiiy resurslar, shu jumladan, minerallar, suvlarga boy
bo‘lgan manbalar va o‘rmonzorlar mavjud. Bu hududlar shuningdek, qishloq
xo‘jaligida ekinlar yetishtirish, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun

6ham muhim hisoblanadi. Ammo, tog‘li hududlarda qishloq xo‘jaligi uchun
mo‘ljallangan yerlarning o‘ziga xos yuksalishi va pasttekisliklarga nisbatan
ko‘proq hosil olishning qiyinligi mavjud. Bu hududlarda tog‘-tezliklarning
qurilishi va o‘rmonchilik faoliyatining rivojlanishi talab qilinadi.
O‘zbekistonning pasttekisliklari mamlakatning iqtisodiy faoliyatida katta
ahamiyatga ega. Bular orasida Qizilqum, Kyzylkum va boshqa cho‘l hududlari
mavjud. Pasttekisliklarda yer resurslari, yuqori unumdor tuproqlar va keng
tekisliklar mavjud. Ushbu hududlar, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi va sug‘orish
tizimlari uchun qulay joylarni tashkil etadi. Pasttekisliklarda sug‘oriladigan yerlar
keng tarqalgan va bu hududlarda paxta, guruch, sabzavot va boshqa ekinlarni
yetishtirish mumkin. Sug‘orish tizimlarining yirik markazlari, masalan,
Amudaryo va Syrdaryo tizimlaridan foydalanadigan hududlar, yerlarni o‘rtacha
unumdorlikda rivojlantirishga imkon beradi. 2
Pasttekisliklar hamda cho‘llar o‘ziga xos landshaftlarni yaratadi va cho‘l
hududlarining kengligi iqtisodiy faoliyatni cheklaydi. Qizilqum cho‘li va
Kyzylkum cho‘li o‘zida tabiiy resurslar va minerallarni saqlab qolgan bo‘lsa-da,
bularning ko‘plab hududlarda ko‘chirish va resurslarni chiqarish jarayoni qiyin
bo‘ladi. Ammo, ushbu cho‘l hududlari o‘zida turistlar uchun jozibali
manzaralarni, tabiiy go‘zallikni va tarixiy yodgorliklarni saqlab qolgan.
O‘zbekistonning eng katta cho‘l hududi Qizilqum cho‘lidir. Bu hududning
kengligi taxminan 300 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi. Qizilqum cho‘li
keng va chiroyli bo‘lib, mamlakatning g‘arbiy qismini egallaydi. Cho‘l
hududlarida o‘rmonzorlar mavjud emas, ammo cho‘l hududlarida rivojlanish
uchun qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish imkoniyatlari
mavjud. Cho‘l hududlarida yerlar ishlash uchun ko‘proq cheklovlar bo‘lishi
mumkin, ammo ular qishloq xo‘jaligi va energetika tarmoqlari uchun muhimdir.
2
Qodirov, D. (2018). O‘zbekistonning iqlim sharoitlari va relyefi . Journal of Environmental Geography,
12(1), 34-47.

7Kyzylkum cho‘li esa O‘zbekistonning shimoli-sharqida joylashgan va ko‘plab
tabiiy boyliklarga ega. Bu cho‘l hududlarida yer resurslari, suvsiz hududlar va
tabiiy o‘zgartirishlarga ehtiyoj mavjud. Ammo, Kyzylkum cho‘l hududida o‘ziga
xos iqlim o‘zgarishlari mavjud, ular qisqa muddatli yomg‘irlar va yuqori harorat
bilan bog‘liq.
O‘zbekistonning relyefi, ayniqsa, tog‘lar va pasttekisliklar o‘rtasidagi
hududlarda turli ekinlar yetishtirish uchun qulay sharoit yaratadi. Bu hududlar,
ayniqsa, o‘zining suv resurslari va sug‘orish tizimlari bilan o‘ziga xos ahamiyatga
ega. Farg‘ona vodiysi va Qashqadaryo vodiysi kabi hududlar o‘zining paxta va
boshqa hosillarni yetishtirish uchun qulay sharoitlarni yaratadi. Ushbu hududlar,
shuningdek, iqtisodiy rivojlanishning asosiy markazlaridan biri hisoblanadi.
O‘zbekistonning relyefi va iqlimi o‘rtasida kuchli aloqalar mavjud. Relyefning
balandligi va iqlimning o‘zgarishi sug‘orish tizimlari va yerlarni unumdorligini
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Tog‘li hududlar va cho‘l hududlari o‘rtasidagi
o‘zgarishlar qishloq xo‘jaligi ekinlari va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan optimal
sharoitlarni yaratadi. Iqlimning o‘zgarishi ham yerlarni ishlashda cheklovlar
yaratishi mumkin, ammo bu o‘zgarishlarni boshqarish va ekologik muvozanatni
saqlash uchun ilg‘or texnologiyalarni joriy etish zarur. 3
Yer resurslari va ularning tarqalishiO‘zbekistonning relyefi mamlakatda yer
resurslarini taqsimlashda muhim rol o‘ynaydi. Pasttekisliklar va tog‘li hududlar
orasidagi chegaralar yer resurslarining taqsimlanishiga bevosita ta’sir qiladi.
Pasttekisliklar, ayniqsa, sug‘oriladigan yerlarni yaratish va qishloq xo‘jaligini
rivojlantirishda qulay sharoitlarni ta’minlaydi. Tog‘li hududlar esa minerallar va
boshqa tabiiy boyliklar bilan boy bo‘lib, ularni samarali boshqarish va
foydalanuvchilarga yetkazish zarurdir.
Jadval 2: O‘zbekistonning yer resurslaridan foydalanish
3
Pirmatov, R. (2017). O‘zbekistonning relyefi va mineral boyliklarining joylashuvi . Tashkent: Iqtisodiy
va ekologik geografiya.

8Hudud Yer maydoni
(kv.km) Sug‘oriladigan
yerlar (%) Paxtachilikka ajratilgan
maydon (%)
Tog‘li hududlar 70,000 20% 10%
Pasttekisliklar 150,000 50% 40%
Cho‘l hududlari 230,000 10% 5%
O‘rmonzor
hududlar 10,000 15% 5%
Jadval 3: Sug‘oriladigan yerlar va ekin turlari bo‘yicha ma’lumotlar
Ekin turi Sug‘oriladigan
maydon (ming ha) Mahsulot
miqdori (tonna) Hududlar
Paxta 1,500 2,000,000 Pasttekisliklar, Farg‘ona
vodiysi
Guruch 800 1,500,000 Farg‘ona vodiysi,
Surxondaryo vodiysi
Sabzavotlar 300 600,000 Samarqand, Toshkent
viloyati
Donli
ekinlar 500 1,000,000 Buxoro, Qashqadaryo,
Jizzax viloyatlari
O‘zbekistonning janubiy qismida joylashgan Turkiston, Zarafshon va Tyan-
Shan tog‘lari mamlakatning baland va tog‘li hududlarini tashkil etadi. Bu
hududlar O‘zbekistonning iqlimiga ta’sir ko‘rsatadi, chunki balandliklar o‘ziga
xos iqlim sharoitlarini yaratadi. Tog‘li hududlar odatda yog‘ingarchilikning
ko‘proq bo‘lishiga, havo haroratining pastligiga olib keladi. Bu esa
sug‘oriladigan yerlarning taqsimlanishiga ta’sir qiladi. Tog‘li hududlar, ayniqsa,
O‘zbekistonning janubida, paxta va boshqa hosillarni yetishtirish uchun qulay
sharoitlarni yaratadi. Bunday hududlar, shuningdek, chuqur o‘rmonlar va
minerallarga boy bo‘lgan boy resurslarga ega. Shuningdek, yuqori balandliklar va

9tog‘lar suv resurslarining asosiy manbalaridan biri bo‘lib, sug‘orish tizimlari
uchun zarur bo‘lgan suvni taqdim etadi.
Pasttekisliklar O‘zbekistonning iqtisodiy faoliyatida katta ahamiyatga ega. Bu
hududlar, ayniqsa, sug‘oriladigan yerlarni yaratish va qishloq xo‘jaligi uchun
qulay sharoitlar yaratadi. Farg‘ona vodiysi, Surxondaryo vodiysi va Qashqadaryo
vodiysi kabi hududlar, aholining ko‘p qismi yashaydigan, intensiv qishloq
xo‘jaligi va dehqonchilikni rivojlantirish uchun eng yaxshi sharoitlarni yaratadi.
Ushbu hududlarda ekinlar yetishtirish va chorvachilikni rivojlantirish imkoniyati
mavjud. Bu yerlar asosan paxta, guruch, sabzavotlar va boshqa ekinlar uchun
qulay bo‘lib, O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishga yordam beradi.
Shuningdek, pasttekisliklar chuqur sug‘orish tizimlarini yaratishda asosiy rol
o‘ynaydi. Suv manbalari, masalan, Amudaryo va Syrdaryo tizimlaridan
foydalanish bu hududlarda sug‘orish imkoniyatlarini taqdim etadi. 4
O‘zbekistonning cho‘l hududlari, ayniqsa Qizilqum va Kyzylkum cho‘llari,
mamlakatning keng cho‘l landshaftlarini tashkil etadi. Cho‘llarda yerlar o‘ziga
xos ekologik sharoitlarga ega bo‘lib, ular o‘zining past unumdorligi va quruqligi
bilan ajralib turadi. Cho‘l hududlarida resurslardan foydalanishning
cheklanganligi, sug‘orish tizimlarining muammosi va yirik qishloq xo‘jaligi
ishlab chiqarishiga to‘sqinlik qiladigan omillar mavjud. Ammo, cho‘l
hududlarining o‘ziga xos ekologik ahamiyati ham bor. Masalan, cho‘llarda tabiiy
gaz va boshqa minerallar mavjud. Kyzylkum cho‘li kabi hududlar mineral
resurslarga boy bo‘lib, energiya manbalarini ishlab chiqarish uchun muhimdir.
Bunday hududlarda qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish
imkoniyatlari mavjud, shu jumladan quyosh energiyasidan foydalanish. Biroq,
cho‘l hududlarida ekologik barqarorlikni saqlash, tuproq eroziyasi va suv
tanqisligini kamaytirish zarur.
4
Khodjaev, T. (2019). O‘zbekistonning relyefi: geografik joylashuvi va iqlimiy xususiyatlari . Tashkent:
O‘zbekiston geologiya ilmiy nashriyoti.

10O‘zbekistonning relyefi tabiiy resurslarning taqsimlanishida muhim rol
o‘ynaydi. Tog‘li hududlar mineral resurslar, suv manbalari va o‘rmon resurslarini
taqdim etsa, pasttekisliklar qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan yerlarni tashkil etadi.
Cho‘l hududlari, o‘zining ekologik xususiyatlari bilan, qayta tiklanadigan
energiya manbalaridan foydalanish imkoniyatlari yaratadi. Biroq,
O‘zbekistonning relyefi va tabiiy resurslardan samarali foydalanish, iqlim
o‘zgarishlari va resurslarning cheklanishi kabi masalalar ham mavjud. Bu
holatlarni hal qilish uchun ilg‘or texnologiyalarni joriy etish va ekologik
barqarorlikni ta’minlash uchun samarali strategiyalarni ishlab chiqish zarur.
1.2. Iqlim, suv, tuproq va yer osti boyliklari .
O‘zbekistonning iqlimi asosan subtropik, arid va yarim arid hududlardan
iborat. Mamlakatning janubida va g‘arbida issiq cho‘l iqlimi hukm suradi, bu
yerda yomg‘irlar juda kam bo‘ladi va harorat yuqori darajada bo‘ladi. Shimoliy
va sharqiy qismlarida esa iqlim mo‘tadil subtropik xususiyatlarga ega. Bu
hududlarda qish fasli aniq, biroq yozlar nisbatan issiq bo‘ladi, lekin janubdagi
hududlar bilan taqqoslaganda, u yerda harorat nisbatan pastroq. Mamlakatda
yillik o‘rtacha harorat 13–15°C atrofida bo‘lib, iqlimning quruq va issiq fasllari
ko‘proq ta’sir qiladi. O‘zbekistonning iqlimi ko‘plab tabiiy jarayonlarga,
jumladan, ekinlarning rivojlanishiga va yer resurslarining unumdorligiga katta
ta’sir ko‘rsatadi. (2 rasm)

11Yozda haroratning yuqoriligi mamlakatning turli hududlarida o‘zgaradi.
Janubda harorat o‘rtacha 35–40°C ga yetadi, ba’zida 45°C gacha ham ko‘tarilishi
mumkin. Bunday yuqori harorat va quruqlik, ayniqsa, tuproqning unumdorligini
kamaytiradi va qishloq xo‘jaligi uchun jiddiy cheklovlar yaratadi.
O‘zbekistonning iqlimi, shuningdek, sug‘oriladigan yerlarning samaradorligiga
ta’sir qiladi. Yozning issiq va quruq o‘tkazilishi suv resurslarining
taqsimlanishiga, sug‘orish tizimlarining samaradorligiga va ekinlarning hosil
olishiga ta’sir qiladi. Bunday iqlim sharoitlarida suvning saqlanishi va samarali
foydalanish juda muhimdir.
Qish fasli nisbatan sovuq va quruq bo‘lib, bu davrda mamlakatning ba’zi
hududlarida qishloq xo‘jaligi faoliyati cheklangan bo‘ladi. Ayniqsa, shimoliy va
sharqiy hududlarda sovuq haroratlar va yomon iqlim sharoitlari qishloq
xo‘jaligini rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi. Biroq, tog‘li hududlarda iqlim
yumshoqroq bo‘lib, qishloq xo‘jaligi va o‘rmonchilik uchun qulay sharoitlar
yaratadi. Bu hududlarda harorat nisbatan pastroq bo‘ladi, bu esa turli ekinlarni
yetishtirish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. O‘zbekistonning iqlimi tog‘li
hududlarda o‘zining mo‘tabar, barqaror va qulay iqlim sharoitlari bilan ajralib

12turadi. Bu hududlarda hosil olishda yuqori sifat va samaradorlikni ta’minlash
mumkin.
Iqlimning o‘zgarishi va global iqlim o‘zgarishlarining ta’siri ham
O‘zbekistonning iqtisodiy sohalariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
O‘zbekiston global isish va iqlim o‘zgarishlaridan aziyat chekish ehtimoli bor.
Iqlim o‘zgarishlari suv resurslarining kamayishiga, ekstremal ob-havo
hodisalarining ko‘payishiga, suv manbalarining ifloslanishiga va qishloq
xo‘jaligiga zararlarga olib kelishi mumkin. Masalan, Orol dengizining qurib
borishi natijasida hududdagi iqlim o‘zgarishi va chang va tuz zarrachalarining
havoga tarqalishi salbiy ekologik ta’sir ko‘rsatadi. Bu jarayonlar, o‘z navbatida,
yirik sug‘oriladigan hududlarning unumdorligini kamaytiradi.
Iqlim o‘zgarishlari nafaqat ekologik muammolarni yaratadi, balki iqtisodiy
faoliyatga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Qishloq xo‘jaligi, energetika sektori va
suv resurslarini boshqarishdagi o‘zgarishlar O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror
rivojlanishiga to‘sqinlik qilishi mumkin. O‘zbekistonning iqlim sharoitlari va
tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun innovatsion
texnologiyalarni va ilmiy yondashuvlarni joriy etish zarur.Bundan tashqari, iqlim
o‘zgarishlari qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining hosil berishiga ham salbiy ta’sir
ko‘rsatishi mumkin. Issiq va quruq iqlim sharoitlari, ayniqsa, paxta va guruch
kabi hosil yetishtirish uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratadi. Mamlakatning
qishloq xo‘jaligi sektori suv resurslaridan yuqori samarali foydalanish va
sug‘orish tizimlarini modernizatsiya qilish orqali iqlimga qarshi kurashishda
samarali bo‘lishi mumkin.
Iqlimning o‘zgarishi, ayniqsa, erning tuzlanishi va sho‘rlanishi masalalariga
olib keladi. Tuproqning sho‘rlanishi va tuzlanishi, qishloq xo‘jaligi uchun
tuproqning unumdorligini kamaytiradi va hosil olishni pasaytiradi. Iqlimning
o‘zgarishi bu jarayonlarni yanada kuchaytiradi. Shuning uchun, iqlimning ijobiy
ta’sirini saqlash va salbiy ta’sirlarini kamaytirish uchun tuproqni saqlash va
texnologiyalarni ishlab chiqish muhim hisoblanadi. Iqlimning ta’sirini

13kamaytirish uchun mamlakatda qishloq xo‘jaligini suv tejash texnologiyalari,
qat’iy ekologik standartlar va iqlimga moslashish strategiyalarini ishlab chiqish
zarur. Bularning barchasi O‘zbekistonning iqtisodiy va ekologik barqarorligini
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
O‘zbekistonning eng muhim tabiiy resurslaridan biri suvdir. Mamlakatda suv
manbalarining taqsimlanishi va foydalanishning samarali yo‘llari jiddiy
ahamiyatga ega. Amudaryo va Syrdaryo daryolari, shuningdek, Orol dengizi va
ko‘llar, O‘zbekistonning eng asosiy suv manbalarini tashkil etadi. Amudaryo va
Syrdaryo O‘zbekistonning suv resurslarining asosiy qismini tashkil qiladi. Bu
daryolar mamlakatning markaziy va janubiy qismlarini o‘zining katta suv
oqimlari bilan ta’minlaydi, bu esa sug‘orish tizimlari uchun zaruriy manbalarni
taqdim etadi. Mamlakatning deyarli barcha sug‘oriladigan yerlar bu daryolardan
foydalanadi, ular paxta, guruch va boshqa ekinlarni yetishtirish uchun asosiy suv
manbai hisoblanadi. 5
Amudaryo va Syrdaryo tizimlarining oqimi doimiy ravishda pasayib
bormoqda. Bu daryolarning oqimi kamayishi, avvalambor, ularni boshqarishdagi
noaniqlik va noto‘g‘ri foydalanish natijasida yuzaga keladi. Mamlakatda suvning
taqsimlanishi tartibsiz bo‘lib, sug‘orish tizimlarining samaradorligi pasaymoqda.
Ayniqsa, Orol dengizining qurib borishi, Amudaryo va Syrdaryoning noto‘g‘ri
ishlatilishi, ushbu hududlarning ekologik salomatligini jiddiy darajada buzdi.
Orol dengizining qurib ketishi natijasida hududning iqlimi o‘zgarib, chang va tuz
zarrachalarining havoga tarqalishi, qishloq xo‘jaligiga, aholi salomatligiga va
biologik xilma-xillikka salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Bundan tashqari, suvning ifloslanishi ham katta muammo bo‘lib, u daryolar,
ko‘llar va yer osti suvlarining sifati pasayishiga olib kelmoqda. Suv
manbalarining ifloslanishi, xususan, sanoat chiqindilari, qishloq xo‘jaligi
pestitsidlari va mineral o‘g‘itlarning suvga aralashishi natijasida yuzaga keladi.
5
Bakirov, M. (2017). Tabiiy resurslar va ularning iqtisodiy barqarorlikka ta'siri . Tashkent: O‘zbekiston
iqtisodiyoti.

14Bu holat sug‘orish tizimlarining samaradorligini kamaytiradi va ekinlar uchun
zarur bo‘lgan suvning sifatini pasaytiradi.
Suv resurslarining kamayishi, sug‘oriladigan yerlarning qisqarishi va bu
holatning ekologik ta’sirini kamaytirish uchun samarali suv boshqaruvi
tizimlarini yaratish zarur. Suvni tejash, undan samarali foydalanish va qayta
tiklanadigan suv resurslari tizimlarini joriy etish bugungi kunda O‘zbekistonning
eng dolzarb vazifalaridan biridir. Suvni tejash, undan optimal foydalanish va
iqlim o‘zgarishlari bilan bog‘liq xavf-xatarlarni minimallashtirish uchun ilg‘or
texnologiyalarni joriy etish zarur.
Suv boshqaruvi tizimlarini takomillashtirish va suv resurslaridan barqaror
foydalanish mamlakatning qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va ekologik
barqarorlikni ta’minlashda katta ahamiyatga ega. Suv resurslarini boshqarish
bo‘yicha strategiyalar ishlab chiqilishi, aholining suvni tejash madaniyatini
oshirish va samarali sug‘orish texnologiyalarini joriy etish talab etiladi.
O‘zbekistonning tuproq resurslari mamlakatning qishloq xo‘jaligi va
iqtisodiyoti uchun juda muhimdir. Tuproq, ayniqsa, qishloq xo‘jaligida ekinlar
yetishtirish va chorvachilikni rivojlantirishda asosiy manba hisoblanadi.
O‘zbekistonning tuproq resurslari, asosan, chernozemlar, bo‘sh tuproqlar va
qumli yerlar kabi turlarga bo‘linadi. Chernozemlar, bo‘sh tuproqlar va chiroyli
tuproqlar Farg‘ona vodiysi, Surxondaryo va Qashqadaryo hududlarida keng
tarqalgan. Farg‘ona vodiysi, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida
joylashgan chernozemlar yuqori unumdorlikka ega va paxta, guruch va boshqa
ekinlarni yetishtirish uchun juda qulaydir. Ushbu tuproqlar mamlakatning qishloq
xo‘jaligi ishlab chiqarishida asosiy resurslardan biridir.
Biroq, tuproq resurslaridan haddan tashqari foydalanish, tuproq eroziyasi va
tuzlanish kabi muammolarni keltirib chiqaradi. Tuproq eroziyasi natijasida
yerlarning unumdorligi pasayadi va bu qishloq xo‘jaligi faoliyatini
qiyinlashtiradi. Tuproqning tuzlanishi, ayniqsa, O‘zbekistonning
pasttekisliklarida keng tarqalgan. Tuzlanish jarayoni, yuqori suv miqdori va

15noto‘g‘ri sug‘orish tizimlari natijasida yuzaga keladi. Bu jarayonlar tuproqning
unumdorligini kamaytiradi va ekinlarning hosilini pasaytiradi.
Tuproq boyliklarining kamayishi va unumdorlikning pasayishi qishloq
xo‘jaligi ishlab chiqarishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tuproq resurslarini tejash va
unumdorligini saqlash uchun tuproqni qayta tiklash va uni himoya qilish zarur.
Tuproqning barqaror ishlatilishi uchun zamonaviy texnologiyalarni, jumladan,
minimal ishlov berish, ekinlar rotatsiyasi va organik o‘g‘itlardan foydalanish kabi
ilg‘or agrar texnologiyalarni joriy etish zarur.
O‘zbekiston yer osti boyliklari bilan boy davlatlardan biridir. Mamlakatning
tog‘li hududlarida ko‘mir, mis, oltin, kumush va boshqa foydali qazilmalar
mavjud. Ushbu resurslar iqtisodiy faoliyatning turli tarmoqlarini rivojlantirishda
katta ahamiyatga ega. O‘zbekiston yer osti boyliklari jihatidan dunyoda yetakchi
o‘rinlardan birini egallaydi. Mamlakatda mineral resurslardan samarali
foydalanish, ular orqali energetika va sanoat tarmoqlarini rivojlantirish zarurati
mavjud. O‘zbekistonning eng yirik yer osti boyliklaridan biri — uran konlari
hisoblanadi. O‘zbekiston uranni qazib olishda dunyo bo‘ylab eng yirik ishlab
chiqaruvchilardan biridir.
Uran konlari, ayniqsa, O‘zbekistonning janubiy va sharqiy hududlarida keng
tarqalgan. Uran O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bu
konlarni qazib olish yadro energetikasining rivojlanishida asosiy resurs
hisoblanadi. Mamlakatda uran qazib olish, uni qayta ishlash va eksport qilish,
energetika tarmog‘ini rivojlantirish va xalqaro bozorlar bilan aloqalarni
mustahkamlashda katta rol o‘ynaydi. Biroq, uran qazib olishning ekologik ta’siri
ham katta bo‘lishi mumkin, chunki yer ostidan qazib olish jarayonlari va shu
bilan bog‘liq chiqindilar tabiiy muhitga zarar yetkazishi mumkin. Shu boisdan,
uran va boshqa foydali qazilmalarni qazib olishning ekologik xavfsiz usullarini
joriy etish zarurdir.
Bundan tashqari, O‘zbekistonning g‘arbiy va janubiy hududlarida tabiiy gaz
va neft konlari ham mavjud. Gaz va neft resurslari mamlakatning energetika

16tarmog‘ini ta’minlashda asosiy rol o‘ynaydi. O‘zbekiston gaz va neftni qazib
olishda yirik ishlab chiqaruvchilardan biri hisoblanadi, bu esa mamlakatning
iqtisodiy barqarorligini ta’minlaydi. Gaz va neft konlaridan samarali foydalanish,
energetika sanoatini rivojlantirish va o‘z ichki ehtiyojlarini qondirish
imkoniyatlarini yaratadi. Neft va gazdan foydalanish energetika tarmog‘ining
asosiy manbalari bo‘lib, iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda zarur ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, O‘zbekistonning yer osti boyliklarini qazib olish va ulardan
samarali foydalanish bo‘yicha yangi usullar va texnologiyalarni ishlab chiqish
zarur. Resurslardan samarali foydalanish, energiya va sanoatni rivojlantirishda
muhimdir. Biroq, tabiiy resurslarni qazib olishning ekologik ta’sirini kamaytirish
va tabiiy muhitni saqlash bo‘yicha e’tiborli yondashuv zarur. Resurslardan
haddan tashqari foydalanish, yer ostidan qazib olishning ekologik ta’siri, tuproq
eroziyasi va suv taqsimotining buzilishi kabi salbiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin. Bu holatlar, ayniqsa, tuproq va suv resurslarining ifloslanishiga olib
keladi.
Yer osti boyliklaridan foydalanishda ekologik xavfsizlikni ta’minlash, qayta
tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni rag‘batlantirish va resurslarni
boshqarishda barqarorlikni ta’minlash zarur. Mamlakatda yer osti boyliklarini
qazib olishda ilg‘or texnologiyalarni joriy etish, qayta ishlash usullarini
takomillashtirish va chiqindilarni minimalizatsiya qilish kerak. Bu orqali
O‘zbekistonning energetika va sanoat sohalarini ekologik xavfsiz va barqaror
rivojlantirishga erishish mumkin. Shuningdek, yer osti boyliklaridan
foydalanishning ekologik jihatlarini hisobga olish, tabiiy resurslar va ular bilan
bog‘liq ekotizimlarni saqlash uchun zarur strategiyalarni ishlab chiqish zarur.
Tabiiy resurslardan barqaror foydalanish va ularning ekologik xavfsizligini
ta’minlash O‘zbekistonning iqtisodiy barqarorligini va ekologik xavfsizligini
ta’minlashda muhim omildir. Bunday strategiyalar mamlakatning energetika,
sanoat va qishloq xo‘jaligi sohalarida barqaror rivojlanishni ta’minlaydi.

17 4. O‘zbekistonning yer osti boyliklari bo‘yicha ma’lumotlar
Boylik
turi Asosiy
joylashuvi Boylik miqdori
(t) Yillik ishlab
chiqarish
hajmi (tonna) Ekologik ta’sir
Uran Janubiy va
sharqiy hududlar 100,000 2,500,000 To‘g‘ri boshqarish
zarur, atrof-muhitga
zarar yetkazishi
mumkin
Ko‘mir Qashqadaryo,
Surxondaryo
hududlari 1,200,000,000 3,000,000 Atrof-muhitga
zarari, ifloslanish
Mis Toshkent,
Samarqand,
Qashqadaryo 25,000,000 150,000 Ekologik xavf, tog‘-
kon ishlari orqali
tuproqning
ifloslanishi
Neft Buxoro, Xorazm,
Farg‘ona 15,000,000 700,000 Atrof-muhitga
ta’siri, havo
ifloslanishi
Gaz Buxoro,
Surxondaryo,
Qashqadaryo 30,000,000,000 10,000,000 Havo ifloslanishi va
gaz chiqindilari

Jadval 5 : O‘zbekistonning yer osti resurslaridan foydalanish
Resurs
turi Foydalanish
miqdori
(tonna) Iqtisodiy
ahamiyati Yillik eksport
hajmi (mln.
AQSh dollari) O‘zgarishlar va
innovatsiyalar
Uran 2,500,000 Energetika,
yadro sanoati 350 Yangi texnologiyalarni
joriy etish zarur
Ko‘mir 3,000,000 Elektr 100 Toza energiya

18Resurs
turi Foydalanish
miqdori
(tonna) Iqtisodiy
ahamiyati Yillik eksport
hajmi (mln.
AQSh dollari) O‘zgarishlar va
innovatsiyalar
energiyasi
ishlab chiqarish manbalariga o‘tish
Mis 150,000 Sanoat, qurilish
materiallari 70 Yangi qazib olish
usullari kerak
Neft 700,000 Energetika,
transport 500 Qayta ishlash
texnologiyalarini
takomillashtirish zarur
Gaz 10,000,000 Elektr
energiyasi,
sanoat 600 Ekologik toza
texnologiyalarni ishlab
chiqish zarur
Jadval 6 : O‘zbekistonning yer osti resurslaridan ekologik xavfsizlikka ta’siri
Resurs
turi Ekologik
xavf darajasi Ekologik xavfning
kamaytirilishi bo‘yicha chora-
tadbirlar Ekologik monitoring
mavjudligi
Uran Yuqori Samarali boshqaruv,
chiqindilarni qayta ishlash,
ekologik texnologiyalar Mavjud, lekin
takomillashtirish zarur
Ko‘mir O‘rtacha Vodorod gazlarini ishlab
chiqarish, chiqindilarni
kamaytirish Ha, lekin yangi tizimlar
zarur
Mis O‘rtacha Atrof-muhitga ta’sirni
kamaytirish texnologiyalarini
ishlab chiqish Ha, kengaytirish zarur
Neft Yuqori Ekologik toza qazib olish Mavjud, lekin

19Resurs
turi Ekologik
xavf darajasi Ekologik xavfning
kamaytirilishi bo‘yicha chora-
tadbirlar Ekologik monitoring
mavjudligi
texnologiyalarini joriy etish samaradorlikni oshirish
zarur
Gaz O‘rtacha Gazni to‘g‘ri boshqarish va
ifloslanishni kamaytirish Ha, lekin yangilanish
zarur
1.3. Tabiiy resurslarning turlari va ularning geografik tarqalishi
O‘zbekiston tabiiy resurslarining turlari keng va xilma-xil bo‘lib,
mamlakatning iqtisodiy hayotida muhim ahamiyatga ega. Tabiiy resurslar asosan
mineral resurslar, suv resurslari, tuproq boyliklari, o‘rmon resurslari va boshqa
tabiiy boyliklar orqali taqdim etiladi. Ushbu resurslarning geografik tarqalishi
O‘zbekistonning turli hududlarida tabiiy boyliklardan samarali foydalanish
imkoniyatlarini yaratadi. Tabiiy resurslar taqsimoti geografik, geologik va iqlim
sharoitlariga bog‘liq bo‘lib, ular o‘zaro o‘zgaradi. Mamlakatdagi tabiiy resurslar
turli mintaqalarda joylashgan va har bir hududning iqtisodiy faoliyatiga alohida
ta’sir ko‘rsatadi.
1. Mineral resurslar O‘zbekiston dunyo bo‘yicha o‘zining mineral resurslari bilan
mashhur. Mineral resurslar, ayniqsa, foydali qazilmalar, mamlakatning eng
muhim boyliklaridan biridir. Mamlakatning janubiy va sharqiy hududlarida
ko‘mir, mis, oltin, kumush, uran, temir ruda va boshqa foydali qazilmalar
mavjud. O‘zbekistonning eng yirik yer osti boyliklaridan biri — uran hisoblanadi.
Mamlakat uranni qazib olishda dunyo bo‘ylab eng yirik ishlab chiqaruvchilardan
biridir. Uran konlari janubiy va sharqiy hududlarda joylashgan bo‘lib, bu
resurslardan energetika tarmog‘ini rivojlantirishda foydalanish mumkin.
Ko‘mir, oltin va mis kabi boshqa minerallarni qazib olish ham muhim iqtisodiy
ahamiyatga ega. Mis va oltin konlari asosan Toshkent, Samarqand va
Qashqadaryo viloyatlarida joylashgan. Boshqa foydali qazilmalar, masalan,

20kumush va temir ruda, Murot tog‘larida keng tarqalgan. Mineral resurslarning
geologik joylashuvi va qazib olish jarayonlarining samarali boshqarilishi
mamlakatning sanoat va energetika tarmoqlarining rivojlanishida katta rol
o‘ynaydi.
2. Suv resurslari O‘zbekistonning asosiy suv manbalari — Amudaryo va
Syrdaryo daryolari hisoblanadi. Ushbu daryolar mamlakatning eng katta suv
resurslarini taqdim etadi. Amudaryo va Syrdaryo daryolari O‘zbekistonning
markaziy va janubiy qismlarini sug‘orish uchun zarur suv bilan ta’minlaydi.
Amudaryo daryosi O‘zbekistonning janubiy qismini, Syrdaryo esa shimoliy va
sharqiy qismini suv bilan ta’minlaydi. Bu daryolardan foydalanish
O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekistonning sug‘oriladigan yerlarida paxta, guruch, sabzavotlar va boshqa
ekinlar yetishtiriladi. Suv resurslari sug‘orish tizimlarini yaratishda va qishloq
xo‘jaligini rivojlantirishda asosiy omil bo‘lib, ular mamlakatning barqaror
rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Biroq, daryolar oqimining kamayishi, suv
taqsimotining noto‘g‘ri boshqarilishi va Orol dengizining qurib borishi kabi
muammolar suv resurslarining taqsimlanishiga va boshqarilishiga salbiy ta’sir
ko‘rsatmoqda. Suv resurslaridan samarali foydalanish uchun yangi texnologiyalar
va boshqaruv tizimlarini joriy etish zarur.
3. Tuproq resurslari O‘zbekistonning tuproq resurslari qishloq xo‘jaligi uchun
juda muhimdir. Tuproqning asosiy turlari — chernozemlar, bo‘sh tuproqlar va
qumli yerlar. Farg‘ona vodiysi, Surxondaryo va Qashqadaryo hududlarida
joylashgan chernozemlar yuqori unumdorlikka ega bo‘lib, paxta va guruch kabi
hosillarni yetishtirish uchun juda qulaydir. Tuproqning yuqori unumdorligi
mamlakatning asosiy qishloq xo‘jaligi faoliyatini ta’minlaydi. Biroq, tuproq
eroziyasi va tuzlanish muammolari mavjud bo‘lib, bu yer resurslarining
unumdorligini kamaytiradi.
O‘zbekistondagi pasttekisliklar va cho‘l hududlarida tuproqning unumdorligi
kamroq bo‘lib, bu yerlar asosan qishloq xo‘jaligi uchun cheklangan

21foydalanishga ega. Kyzylkum va Qizilqum cho‘llarida tuproq resurslarining
kamayishi va ekologik sharoitlarning og‘irligi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga
to‘sqinlik qiladi. Shunday bo‘lsa-da, bu hududlarda qayta tiklanadigan energiya
manbalaridan foydalanish imkoniyatlari mavjud. 6
4. O‘rmon resurslari O‘zbekistonning o‘rmon resurslari mamlakatning ekologik
barqarorligini saqlash va tuproqni muhofaza qilishda muhim rol o‘ynaydi.
O‘rmonlar asosan tog‘li hududlarda joylashgan bo‘lib, ularning o‘ziga xos
ekosistemalari mavjud. O‘rmonlar faqat o‘rmonchilik faoliyati uchun emas, balki
tabiiy boyliklarni saqlash va iqlimni tartibga solish uchun ham zarurdir. Biroq,
O‘zbekistonda o‘rmon resurslarining cheklanganligi va o‘rmonlarning kesilishi
ekologik ta’sirlarni kuchaytirishi mumkin.
5. Yer osti boyliklari va energiya manbalari O‘zbekiston yer osti boyliklari va
energiya manbalari bilan ham boy davlatlardan biridir. Mamlakatda ko‘mir, gaz,
neft, uran va boshqa foydali qazilmalar mavjud. Bu resurslar mamlakatning
energetika tarmog‘ini rivojlantirish va iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda katta
ahamiyatga ega. Neft va gaz konlari asosan O‘zbekistonning g‘arbiy va janubiy
hududlarida joylashgan. Ko‘mir va uran konlari esa, asosan, janubiy va sharqiy
hududlarda mavjud.
6. Geografik tarqalish va iqtisodiy ta’siri Tabiiy resurslarning geografik tarqalishi
mamlakatning turli hududlarida iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda muhim omil
hisoblanadi. O‘zbekistonning janubiy va sharqiy hududlarida ko‘plab mineral
resurslar, shu jumladan uran, oltin va kumush konlari joylashgan. Farg‘ona
vodiysi, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari yuqori unumdor tuproqlari va
suv resurslari bilan mashhur bo‘lib, bu hududlarda qishloq xo‘jaligi va
dehqonchilikni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar mavjud. Cho‘l hududlari,
ayniqsa Kyzylkum va Qizilqum cho‘llarida, mineral boyliklar va qayta
6
Aslanov, O. (2017). Qishloq xo‘jaligida tuproq va suv resurslaridan samarali foydalanish . Tashkent:
O‘qituvchi.

22tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish imkoniyatlari mavjud, lekin bu
hududlarda tuproqning kam unumdorligi va ekologik sharoitlar cheklangan.
II BOB. O‘zbekiston tabiiy resurslarining xo‘jalikdagi o‘rni va ularni
samarali boshqarish
2.1. Tabiiy resurslarning sanoat va energetika tarmoqlaridagi ahamiyat
O‘zbekistonning tabiiy resurslari mamlakatning sanoat va energetika
tarmoqlarining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Bu resurslar, xususan,
mineral boyliklar, gaz, ko‘mir, neft va uran kabi manbalar mamlakat
iqtisodiyotining poydevorini tashkil etadi. Energetika va sanoat sektorlari
O‘zbekistonning umumiy iqtisodiy o‘sishiga bevosita ta’sir qiladi, shu boisdan,
tabiiy resurslarni boshqarish va ularning samarali foydalanilishi mamlakat
rivojlanishida hal qiluvchi omil hisoblanadi.

23Sanoat tarmog‘ida tabiiy resurslarning roli O‘zbekiston sanoatining eng
muhim tarmog‘laridan biri mineral resurslardan foydalanishdir. Mamlakatda
ko‘mir, oltin, mis, kumush, uran va temir ruda kabi boy mineral resurslar mavjud.
Ushbu foydali qazilmalar ishlab chiqarish jarayonida keng qo‘llanilib,
O‘zbekiston sanoatini rivojlantirishga yordam beradi. Ko‘mir, masalan,
mamlakatning eng katta energetika resurslaridan biridir. Mamlakatdagi ko‘mir
konlari, ayniqsa, Toshkent va Qashqadaryo viloyatlarida, issiqlik elektr
stansiyalarining ishlashini ta’minlaydi. Ko‘mir nafaqat elektr energiyasini ishlab
chiqarishda, balki sanoat tarmoqlarining boshqa sohalarida ham, jumladan,
qurilish materiallari va metallurgiya sanoatida ham qo‘llaniladi. Mis va oltin kabi
foydali qazilmalar esa sanoatni ishlab chiqarishda, qayta ishlashda va eksport
salohiyatini oshirishda katta ahamiyatga ega. Mis konlari Samarqand va Toshkent
viloyatlarida joylashgan, oltin konlari esa asosan Qashqadaryo va Surxondaryo
hududlarida mavjud. O‘zbekiston oltin va kumush ishlab chiqarishda jahondagi
yetakchi davlatlardan biri hisoblanadi. Bu minerallar sanoat ishlab chiqarishining
turli tarmoqlarida, shu jumladan, elektronika, elektromashinyozlik va qurilishda
qo‘llaniladi. 7
Energetika tarmog‘ida tabiiy resurslarning roli O‘zbekistonning energetika
tarmog‘i tabiiy gaz va ko‘mirdan asosiy manbalar sifatida foydalanadi.
Mamlakatda tabiiy gaz konlari Buxoro, Surxondaryo va Qashqadaryo
viloyatlarida joylashgan bo‘lib, bu resurslar elektr energiyasi ishlab chiqarishda
va boshqa energetika tarmoqlarida keng qo‘llaniladi. Tabiiy gazning asosiy
iste’molchisi elektr stansiyalari bo‘lib, ular mamlakatning energiya talabining
katta qismini qondiradi. Shu bilan birga, gazdan foydalangan holda sanoat
tarmoqlarini isitish, uy-joylarni energiya bilan ta’minlash ham amalga oshiriladi.
Neft konlari, ayniqsa, Buxoro va Xorazm viloyatlarida mavjud bo‘lib,
mamlakatning energetika sektorida muhim o‘rin tutadi. Neft, ayniqsa, transport
7
Qodirov, U. (2018). O‘zbekistonning iqlim sharoitlari va suv resurslaridan foydalanish . Tashkent:
Tabiatshunoslik nashriyoti.

24tarmog‘ida, transport vositalarini ishga solishda, sanoat ishlab chiqarishida va
issiqlik ishlab chiqarishda ishlatiladi. Neft va gazdan samarali foydalanish,
energiya ishlab chiqarishning asosiy manbalaridan foydalanishni rivojlantirish
mamlakatning energetika barqarorligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, neft va gazdan foydalanishning ekologik ta’sirini kamaytirish,
yangi ekologik toza texnologiyalarni ishlab chiqish zarur.
Uran konlarining ahamiyati O‘zbekiston uran qazib olishda dunyo bo‘yicha eng
yirik ishlab chiqaruvchilardan biridir. Uran konlari asosan Janubiy va Sharqiy
O‘zbekistonda joylashgan bo‘lib, yadro energetikasida qo‘llaniladi. Uran
energiyasini ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo bo‘lib, yadro reaktorlari uchun
zarur bo‘lgan yadro yoqilg‘isi sifatida ishlatiladi. O‘zbekistonning uran ishlab
chiqarish quvvati global energetika sohasida katta ahamiyatga ega bo‘lib,
mamlakatning energetika siyosatida muhim o‘rin tutadi. Uranni ishlab chiqarish
nafaqat ichki ehtiyojlarni qondirish, balki xalqaro bozorlar uchun eksport qilishda
ham katta rol o‘ynaydi.
Tabiiy resurslardan samarali foydalanish Tabiiy resurslardan samarali
foydalanish, ayniqsa, energetika va sanoat tarmoqlarining barqaror rivojlanishi
uchun muhimdir. Tabiiy gaz va ko‘mirdan foydalanishning ekologik ta’sirini
kamaytirish va qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni
kengaytirish zarur. Bunga quyosh energiyasidan, shamol energiyasidan
foydalanish va boshqa ekologik toza energiya manbalarini rivojlantirishni kiritish
kerak. O‘zbekistonning energetika sektori uchun ekologik xavfsiz
texnologiyalarni joriy etish va tabiiy resurslardan barqaror foydalanish yillar
davomida muhim maqsad bo‘lib qoladi. Sanoat tarmog‘ida mineral resurslarni
qayta ishlash va eksport qilishning samarali tizimini yaratish zarur. Shu bilan
birga, ekologik xavfsiz texnologiyalarni ishlab chiqish, ishlab chiqarish
jarayonlarida chiqindilarni kamaytirish va yangi ekologik normativlarni ishlab
chiqish mamlakatning barqaror rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
O‘zbekistonning sanoat va energetika tarmoqlarida tabiiy resurslardan samarali

25foydalanish, ekologik barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi va mamlakat
iqtisodiyotining mustahkamlanishiga hissa qo‘shadi. 8
Kelajakdagi istiqbollar O‘zbekistonning energetika va sanoat tarmoqlarida tabiiy
resurslardan samarali foydalanishning istiqbollari global iqlim o‘zgarishlari,
ekologik xavflar va resurslarning kamayishi bilan bog‘liq muammolarni hisobga
olishni taqozo etadi. Shuning uchun, O‘zbekistonning energetika va sanoat
sektori barqaror rivojlanishini ta’minlash uchun yangi texnologiyalarni, qayta
tiklanadigan energiya manbalarini va ekologik toza usullarni ishlab chiqish zarur.
Bunday yondashuvlar mamlakatning iqtisodiy barqarorligini saqlash va ekologik
xavfsizlikni ta’minlashga yordam beradi.
Jadval 7 : O‘zbekistonning mineral resurslaridan foydalanish
Resurs
turi Asosiy joylashuvi Yillik ishlab
chiqarish
hajmi Eksport
hajmi (mln.
AQSh dollari) Sanoatdagi
ahamiyati
Ko‘mir Qashqadaryo,
Toshkent
viloyatlari 3,000,000
tonna 100 Elektr energiyasi
ishlab chiqarish,
sanoatni isitish
Mis Samarqand,
Toshkent,
Qashqadaryo 150,000 tonna 70 Metallurgiya, qurilish
materiallari ishlab
chiqarish
Oltin Qashqadaryo,
Surxondaryo
hududlari 50,000 kg 150 Qimmatbaho metallar,
eksport uchun asosiy
mahsulot
Uran Janubiy va sharqiy
hududlar 2,500,000
tonna 350 Yadro energetikasi,
xalqaro bozorlar
Kumush Qashqadaryo,
Surxondaryo 10,000 kg 50 Yirik eksport
mahsuloti, sanoat
8

26Resurs
turi Asosiy joylashuvi Yillik ishlab
chiqarish
hajmi Eksport
hajmi (mln.
AQSh dollari) Sanoatdagi
ahamiyati
ehtiyojlari
Jadval 8 : O‘zbekistonning energetika sektori va tabiiy resurslaridan
foydalanish
Resurs
turi Yillik ishlab
chiqarish hajmi
(mln. kWh) Yillik iste'mol
hajmi (mln.
kWh) Energiya ishlab
chiqarishdagi ahamiyati
Tabiiy
gaz 30,000 15,000 Elektr energiyasi ishlab
chiqarish, uy-joylarni isitish
Ko‘mir 15,000 12,000 Issiqlik va elektr energiyasi
ishlab chiqarish
Neft 700,000 tonna 600,000 tonna Transport tarmog‘ini
ta'minlash, sanoat uchun
energiya
Uran 2,500,000 tonna - Yadro energetikasi uchun
yoqilg‘i manbai
2.2. Qishloq xo‘jaligida yer, suv va iqlim resurslaridan foydalanish
O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi sektori mamlakat iqtisodiyotining
poydevori hisoblanadi. Bu soha yer, suv va iqlim resurslaridan samarali
foydalanishga asoslanadi. Tabiiy resurslar, ayniqsa, tuproq, suv va iqlim
sharoitlari, qishloq xo‘jaligida ekinlarni yetishtirish va chorvachilikni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonning tabiiy resurslarini
samarali boshqarish va ularni qishloq xo‘jaligida to‘g‘ri foydalanish, nafaqat
iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, balki ekologik xavfsizlikni ham ta’minlashga

27yordam beradi. Mamlakatda qishloq xo‘jaligida yer resurslaridan samarali
foydalanish, suv resurslarini tejash va iqlim sharoitlariga moslashish zarur.
Yer resurslaridan foydalanish O‘zbekistonning tuproq resurslari
mamlakatning qishloq xo‘jaligi uchun juda muhim hisoblanadi. Tuproq turlari
bo‘yicha mamlakatda chernozemlar, bo‘sh tuproqlar, qumli yerlar va boshqa
tuproq turlari mavjud. Farg‘ona vodiysi, Surxondaryo va Qashqadaryo
viloyatlaridagi chernozemlar yuqori unumdorlikka ega bo‘lib, paxta, guruch,
sabzavotlar va boshqa ekinlarni yetishtirish uchun juda qulaydir. Chernozemlar
O‘zbekistonning asosiy tuproq resurslaridan biri bo‘lib, ular paxta va boshqa
hosillarni ekishda yuqori darajadagi hosildorlikni ta’minlaydi. Biroq, tuproq
resurslarining unumdorligi doimiy ravishda monitoring qilishni talab qiladi,
chunki tuproq eroziyasi va tuzlanish kabi ekologik muammolar hosilning
kamayishiga olib keladi.
O‘zbekistonda yer resurslaridan samarali foydalanish uchun zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish zarur. Misol uchun, minimal ishlov berish
texnologiyalari, ekinlar rotatsiyasi va organik o‘g‘itlardan foydalanish, tuproq
unumdorligini saqlashga yordam beradi. Yerni qayta ishlashda ekologik
xavfsizlikni ta’minlash va tuproqning sho‘rlanishining oldini olish uchun ilmiy
yondashuvlar ishlab chiqish zarur. Shuningdek, sug‘orish tizimlarining
modernizatsiyasi va resurslarni tejash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish
kerak.
Suv resurslaridan foydalanish O‘zbekistonning suv resurslari qishloq xo‘jaligida
foydalanish uchun muhim resurslardan biridir. Mamlakatda asosiy suv manbalari
— Amudaryo va Syrdaryo daryolari hisoblanadi. Bu daryolar O‘zbekistonning
sug‘oriladigan yerlarini ta’minlash uchun zarur suv manbalari hisoblanadi.
Amudaryo va Syrdaryo daryolaridan foydalanish qishloq xo‘jaligida, ayniqsa,
paxta, guruch va boshqa ekinlarni yetishtirishda juda muhimdir. Shuningdek,
sug‘oriladigan yerlar orqali O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi ishlab
chiqarishining asosiy yo‘nalishlari — paxtachilik, g‘alla, sabzavot va meva

28ekinlari rivojlanadi. Suvning cheklanganligi va resurslarni boshqarishdagi
muammolarni hisobga olish kerak, chunki Amudaryo va Syrdaryo tizimlarining
oqimi doimiy ravishda kamaymoqda. Biroq, O‘zbekistonning sug‘oriladigan
yerlarining samaradorligini oshirish uchun suvni tejash va samarali boshqarish
bo‘yicha yangi texnologiyalarni joriy etish zarur. Suvni tejash texnologiyalari,
masalan, tomchilatib sug‘orish, suvni qayta ishlash va suv manbalaridan to‘g‘ri
foydalanish mamlakatning qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirishga yordam
beradi. Boshqa yirik sug‘orish tizimlari, shu jumladan, Amudaryo va Syrdaryo
tizimlaridan foydalangan holda resurslarni samarali boshqarish orqali
O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi samaradorligini oshirish mumkin. Suv
resurslarini tejash, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi ekinlari va chorvachilikni
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Iqlim sharoitlaridan foydalanish
O‘zbekistonning iqlimi asosan arid va yarim arid sharoitlarga ega bo‘lib, bu
o‘zgaruvchan suv resurslari va qishloq xo‘jaligiga alohida ta’sir ko‘rsatadi.
Iqlimning issiq va quruq bo‘lishi, ayniqsa, sug‘oriladigan yerlarning
unumdorligini ta’sir qiladi. Yozning issiq va quruq fasllari qishloq xo‘jaligini
rivojlantirishda muammolarni keltirib chiqaradi. O‘zbekistonning qishloq
xo‘jaligi uchun eng muhim ekologik omil — bu iqlimning o‘zgaruvchanligi va
qishloq xo‘jaligi ekinlarining hosildorligi bilan bog‘liq qiyinchiliklarni hal
qilishdir. Iqlimning o‘zgarishi sug‘oriladigan yerlarning unumdorligini
kamaytiradi va ekinlarning hosilini pasaytiradi. 9
Bundan tashqari, iqlim o‘zgarishlari va global isish mamlakatda sug‘oriladigan
yerlarning kamayishiga, suv resurslarining qisqarishiga va tuproqning
sho‘rlanishiga olib kelishi mumkin. Biroq, iqlimning ijobiy ta’sirini saqlash va
salbiy ta’sirlarini kamaytirish uchun innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish
zarur. Iqlimga moslashish strategiyalarini ishlab chiqish, qishloq xo‘jaligi
9
Aslanov, O. (2017). Qishloq xo‘jaligida tuproq va suv resurslaridan samarali foydalanish . Tashkent:
O‘qituvchi.

29ekinlarini tanlashda va resurslarni boshqarishda ilg‘or texnologiyalarni joriy etish
kerak. O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi sektorini iqlim sharoitlariga
moslashtirish va sug‘orish tizimlarini optimallashtirish, iqtisodiy barqarorlikni
saqlash uchun muhimdir. Qishloq xo‘jaligida ekologik barqarorlikni ta’minlash
Qishloq xo‘jaligida yer, suv va iqlim resurslaridan samarali foydalanish,
barqarorlikni ta’minlash va ekologik xavfsizlikni saqlash zarur. Suv resurslarini
tejash, tuproqning unumdorligini saqlash va iqlim o‘zgarishlariga moslashish
uchun ilmiy yondashuvlar va ilg‘or texnologiyalarni ishlab chiqish talab etiladi.
O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi sektori ekologik xavfsiz texnologiyalarni ishlab
chiqish, qishloq xo‘jaligida innovatsiyalarni qo‘llash va resurslarni barqaror
boshqarish orqali ekologik barqarorlikni ta’minlashi mumkin. Bu usullar nafaqat
iqtisodiy samaradorlikni oshirishga, balki ekologik xavfsizlikni ta’minlashga
yordam beradi.
9. Jadval: O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligida yer, suv va iqlim resurslaridan
foydalanish
Resurs turi Hududlar Foydalanish
miqdori Samaradorlik
darajasi Ekologik
ta’sir Yangi
texnologiyalar
Yer resurslari Farg‘ona,
Surxondaryo,
Qashqadaryo 10,000,000
ha Yuqori
(chernozemlar) Tuproq
eroziyasi va
tuzlanish Minimal ishlov
berish, ekinlar
rotatsiyasi
Suv resurslari Amudaryo,
Syrdaryo 10,000,000
m³/yil O‘rtacha Sug‘oriladigan
yerlarning
kamayishi Tomchilatib
sug‘orish, suvni
qayta ishlash
Iqlim
sharoitlari Boshqa
hududlar Iqlimning
o‘zgarishi O‘rtacha Yozgi
haroratning
yuqoriligi, suv
taqsimotining
buzilishi Qishloq
xo‘jaligida iqlimga
moslashish
texnologiyalari

30Resurs turi Hududlar Foydalanish
miqdori Samaradorlik
darajasi Ekologik
ta’sir Yangi
texnologiyalar
Paxtachilik Farg‘ona
vodiysi,
Surxondaryo 1,500,000
tonna Yuqori Iqlim
o‘zgarishi,
tuproq
sho‘rlanishi Suvni tejash
texnologiyalari,
noxush
sharoitlarga
moslashish
Guruch Farg‘ona
vodiysi,
Surxondaryo 500,000
tonna Yuqori (suv
talab qiladi) Suvning
ifloslanishi,
tuproqning
sho‘rlanishi Organik o‘g‘itlar,
zamonaviy
sug‘orish tizimlari
2.3. Tabiiy resurslardan foydalanishda ekologik muammolar va ularning
yechimlari
Tabiiy resurslar, insoniyatning hayoti va taraqqiyoti uchun ajralmas bo‘lib,
har bir jamiyat ularni o‘z ehtiyojlari uchun ishlatadi. Biroq, tabiiy boyliklaridan
haddan tashqari va noto‘g‘ri foydalanish, ekologik muammolarga olib keladi.
O‘zbekiston ham tabiiy resurslardan faol foydalanayotgan mamlakatlardan
biridir, ammo bu jarayonlar ekologik ta’sirni kamaytirish zaruratini
tug‘dirmoqda. Tuproq eroziyasi, sho‘rlanish, suvning kamayishi, iqlim
o‘zgarishlari kabi ekologik muammolar va ularning yechimlari hozirgi kunda eng
dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Tuproq eroziyasi va sho‘rlanishi O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligida yer
resurslari muhim o‘rin tutadi. Tuproqning unumdorligi esa hosil olishda hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Afsuski, tuproq eroziyasi va sho‘rlanishi kabi
muammolar bu yerning unumdorligini kamaytirishga olib keladi. Ekinlarni bir xil
maydonda uzoq vaqt davomida yetishtirish, o‘simliklar rotatsiyasining
bajarilmasligi, ortiqcha o‘g‘itlar va pestitsidlarning ishlatilishi tuproqning
unumdorligini pasaytiradi. Natijada, tuproq eroziyasi va sho‘rlanishi sodir

31bo‘ladi. Tuproq eroziyasi tufayli hosil olish pasayadi, yerlarni qayta ishlashda
katta to‘siqlar yuzaga keladi. 10
Bu muammolarni hal qilish uchun avvalo, ekinlar rotatsiyasi tizimiga o‘tish
zarur. Bunda, har yili turli ekinlar yetishtiriladi, shu orqali tuproqning
unumdorligi saqlanadi. Minimal ishlov berish texnologiyalarini joriy etish ham
samarali yechim bo‘lishi mumkin. Tuproqni zararli ishlovlardan himoya qilish va
faqat zarur hollarda o‘g‘itlar ishlatish tuproqni tiklashda yordam beradi. Tuproqni
qayta tiklash va undan samarali foydalanish bo‘yicha ilmiy yondashuvlar
muhimdir. Bunday chora-tadbirlar tuproqning unumdorligini tiklashga yordam
beradi va ularning uzun muddat davomida ishlatilishini ta’minlaydi.
Suv resurslarining kamayishi va ifloslanishi
O‘zbekistonning sug‘oriladigan yerlarining samarali ishlashi uchun suv resurslari
muhim rol o‘ynaydi. Biroq, so‘nggi yillarda Amudaryo va Syrdaryo daryolarining
oqimi kamaymoqda, bu esa sug‘orish tizimlarining samaradorligini pasaytiradi.
Suvning kamayishi, ayniqsa, intensiv qishloq xo‘jaligi faoliyatini olib borayotgan
hududlarda katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Orol dengizining qurib borishi va
daryolarning ifloslanishi nafaqat qishloq xo‘jaligi, balki butun mamlakat
ekologiyasi uchun xavf tug‘dirmoqda. Shu bilan birga, suv resurslarining
ifloslanishi, sanoat chiqindilari, pestitsidlar va o‘g‘itlar orqali daryolarni
ifloslantiradi, bu esa sug‘orish tizimlarining samaradorligini pasaytiradi.
Suv resurslarining kamayishini bartaraf etish uchun, birinchi navbatda, suvni
tejash texnologiyalarini joriy etish zarur. Tomchilatib sug‘orish tizimi, suvni
minimal miqdorda ishlatish va samarali boshqarish orqali suvni tejash mumkin.
Bunga qo‘shimcha ravishda, suvni qayta ishlash va tozalash tizimlarini joriy etish
ham samarali yechimdir. Shu bilan birga, suv taqsimotining boshqaruvini
optimallashtirish, sug‘oriladigan yerlarning foydalanish samaradorligini oshiradi.
10
Karimov, B. (2018). Suv resurslarini boshqarish va ekologik muammolar . Journal of Environmental
Studies, 22(4), 66-78.

32Suv resurslaridan barqaror foydalanish orqali nafaqat qishloq xo‘jaligini
rivojlantirish, balki ekologik xavfsizlikni ta’minlash ham mumkin bo‘ladi.
Iqlim o‘zgarishlari va uning ta’siri
Iqlim o‘zgarishlari bugungi kunda barcha mamlakatlarda ekologik xavf
tug‘dirmoqda. O‘zbekistonning arid va yarim arid iqlimi, yozning issiq va quruq
bo‘lishi, qishning sovuq va quruq o‘tishi iqlim o‘zgarishlaridan eng ko‘p
ta’sirlanadigan hududlardan biridir. Iqlimning o‘zgarishi qishloq xo‘jaligini
rivojlantirishda yangi qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Sug‘oriladigan
yerlarning unumdorligi kamayadi, hosil olish pasayadi. Ayniqsa, paxta va guruch
kabi suv talab qiluvchi ekinlarni yetishtirish qiyinlashadi. Iqlimning o‘zgarishi
O‘zbekistonning iqlimiga mos keladigan qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini tanlashni
talab qiladi. Iqlim o‘zgarishlarining salbiy ta’sirini kamaytirish uchun
mamlakatda iqlimga moslashtirilgan ekinlarni yetishtirish zarur. Iqlim
o‘zgarishlariga qarshi kurashishda qishloq xo‘jaligida yuqori texnologiyalarni
joriy etish va suv resurslarini boshqarish bo‘yicha yangi strategiyalar ishlab
chiqish kerak. Ekstremal iqlim sharoitlariga qarshi moslashish, innovatsion
texnologiyalarni qo‘llash va suvni tejash mexanizmlarini joriy etish orqali qishloq
xo‘jaligini barqaror rivojlantirish mumkin. 11
Tabiiy resurslardan haddan tashqari foydalanish Tabiiy resurslardan haddan
tashqari foydalanish ekologik muammolarni keltirib chiqaradi. Ayniqsa, yer
resurslarining haddan tashqari ishlatilishi, o‘rmonlarning kesilishi, minerallarni
qazib olish va boshqa resurslarni ishlatish tabiiy muhitga zarar yetkazadi. Bu
jarayonlar tuproqning unumdorligini kamaytiradi, suvning sifatini pasaytiradi va
ekologik barqarorlikni ta’minlashni qiyinlashtiradi. O‘zbekistonning o‘rmon
resurslari cheklangan va ular tezda kamaymoqda. Bu esa o‘rmonlarning
ahamiyatini yuksaltiradi, chunki o‘rmonlar nafaqat ekosistemani saqlash, balki
iqlimni tartibga solish va biologik xilma-xillikni himoya qilishda ham muhimdir.
11
Mustafoyev, M. (2019). Sanoat va energetika tarmoqlarida tabiiy resurslardan foydalanishning
ekologik muammolari . Tashkent: Iqtisodiyot nashriyoti.

33Resurslardan samarali foydalanish uchun barqaror boshqaruv tizimlari joriy etish
zarur. Yashil iqtisodiyotga o‘tish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalanish va chiqindilarni kamaytirish tabiiy resurslardan barqaror
foydalanishga yordam beradi. Buning uchun tabiiy resurslardan barqaror
foydalanish strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish kerak.
Xulosa
O‘zbekiston tabiiy sharoiti va resurslari mamlakatning iqtisodiy va ekologik
barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Mamlakatning geologik
joylashuvi, iqlimi, tuproq va suv resurslari, shuningdek, yer osti boyliklari uning
xo‘jalik tarmoqlarining rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekistonning
tabiiy boyliklaridan samarali foydalanish, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi, energetika
va sanoat sohalarining rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi.
O‘zbekistonning yer resurslari, suv resurslari, iqlim sharoitlari va minerallar kabi
tabiiy boyliklari mamlakatning iqtisodiy faolligini oshirishda, energiya ishlab
chiqarishda va qishloq xo‘jaligini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Tuproq
resurslaridan samarali foydalanish va sug‘orish tizimlarini modernizatsiya qilish,
mamlakatning qishloq xo‘jaligida yuqori samaradorlikka erishish imkoniyatini
yaratadi. Suv resurslaridan to‘g‘ri foydalanish, ayniqsa, sug‘oriladigan yerlarni
samarali boshqarish orqali qishloq xo‘jaligida hosil olishni oshirish mumkin.
Shu bilan birga, O‘zbekiston tabiiy resurslaridan haddan tashqari foydalanish
ekologik muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Tuproq eroziyasi, sho‘rlanish,

34suvning kamayishi va ifloslanishi kabi muammolar, tabiiy resurslarning noto‘g‘ri
boshqarilishi natijasida yuzaga keladi. Bu holatlarni bartaraf etish uchun
innovatsion texnologiyalarni, qayta tiklanadigan energiya manbalarini va
ekologik xavfsiz usullarni joriy etish zarur. Suvni tejash va uni samarali
boshqarish, tuproqni qayta tiklash va barqaror qishloq xo‘jaligi tizimlarini
yaratish orqali bu muammolarni hal qilish mumkin.
O‘zbekistonning tabiiy resurslaridan foydalanishning ekologik xavfsizligini
ta’minlash va barqaror boshqaruvni amalga oshirish, mamlakatning uzoq
muddatli iqtisodiy barqarorligini ta’minlashga yordam beradi. Shuningdek, tabiiy
boyliklardan barqaror foydalanish va ularning iqtisodiy ahamiyatini maksimal
darajada oshirish orqali O‘zbekistonning global miqyosda raqobatbardoshligini
oshirish mumkin.
Foydalanilga n adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi. (2020).
O‘zbekistonning tabiiy resurslaridan foydalanish va rivojlanish statistikalari.
Tashkent: Davlat statistika qo‘mitasi.
2) Mirzayev, I. (2018). Tabiiy resurslar va ularning ekologik ta'siri. Toshkent:
Fan va texnologiyalar nashriyoti.
3) Abdullayev, B. (2019). O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi resurslaridan
samarali foydalanish. Tashkent: O‘zbekiston davlat nashriyoti.
4) Turobov, A. (2017). Ekologik xavfsizlik va tabiiy resurslardan barqaror
foydalanish. Toshkent: O‘qituvchi.
5) Rahimov, A., & Abduvokhidov, N. (2020). O‘zbekistonning energetika va
sanoat tarmoqlarida tabiiy resurslarning ahamiyati. Journal of Environmental
Economics, 13(2), 145-158.
6) Yusufov, M. (2020). Suv resurslarining boshqaruvi va qishloq xo‘jaligida
foydalanish. Tashkent: O‘zbekiston universiteti nashriyoti.

357) O‘zbekiston Respublikasining Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi.
(2020). Ekologik holat va tabiiy resurslar boshqaruvi. Tashkent: Tabiatni
muhofaza qilish qo‘mitasi.
8) Qodirov, U. (2018). O‘zbekistonning iqlim sharoitlari va suv resurslaridan
foydalanish. Tashkent: Tabiatshunoslik nashriyoti.
9) Bakirov, M. (2017). Tabiiy resurslar va ularning iqtisodiy barqarorlikka
ta'siri. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti.
10) Sherzodov, D. (2019). O‘zbekistonning yer va suv resurslaridan
foydalanishdagi muammolar va yechimlar. Journal of Water Resources,
17(3), 45-60.
11) A’zamov, F. (2020). O‘zbekistonning mineral boyliklari va ularning sanoatga
ta'siri. Tashkent: Ekologiya va iqtisodiyot.
12) Aslanov, O. (2017). Qishloq xo‘jaligida tuproq va suv resurslaridan samarali
foydalanish. Tashkent: O‘qituvchi.
13) Ubaydullayev, T. (2019). Tabiiy resurslardan foydalanishda ekologik xavf va
ijtimoiy ahamiyati. Tashkent: Davlat ilmiy nashriyoti.
14) Karimov, B. (2018). Suv resurslarini boshqarish va ekologik muammolar.
Journal of Environmental Studies, 22(4), 66-78.
15) Rakhmatov, M. (2020). Yer osti boyliklari va ekologik ta'siri. Tashkent:
Geologiya nashriyoti.
16) To‘laganov, R. (2018). Iqlim o‘zgarishlari va qishloq xo‘jaligi rivoji.
Tashkent: O‘zbekiston ilmiy nashriyoti.
17) Mustafoyev, M. (2019). Sanoat va energetika tarmoqlarida tabiiy resurslardan
foydalanishning ekologik muammolari. Tashkent: Iqtisodiyot nashriyoti.
18) Akramov, B. (2020). Tabiiy resurslardan samarali foydalanish va barqaror
rivojlanish. Tashkent: Qishloq xo‘jaligi universiteti nashriyoti.

O‘zbekiston tabiiy sharoiti va resurslarining xo‘jalikdagi ahamiyati kurs ishi

Купить