Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 47.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 06 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет География

Продавец

Bohodir Jalolov

Osiyo mamalakatlari

Купить
Kirish
I. bob Osiyo mamlakatlari shaxarlari
1.1 Osiyoning rivojlangan davlatlari
1.2 Osiyoning mashhur shaxarlari
II. bob Osiyo mamlakatlari XIX-XX asrda
2.1 Markaziy Osiyo xonliklari madaniyat
2.2 Osiyo mamlakatlari madaniyatining dunyo madaniyatiga ta siriʼ
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. I. bob Osiyo mamlakatlari shaxarlari
1.1 Osiyoning rivojlangan davlatlari
Chet   el   hududi   dunyoning   ushbu   qismining   Rossiyaga   tegishli   bo'lmagan
hududi   deb   ataladi,   ya'ni   bu   Rossiyadan   tashqari   barcha   Osiyo   davlatlari.
Geografik adabiyotlarda xorijiy Osiyo to’rtta yirik mintaqaga bo’lingan. Shunday
qilib, ular Markaziy, Sharqiy, Janubiy va Old (G'arbiy) ni ajratadilar. - bu Rossiya
hududi   va   xorijiy   Osiyo,   albatta,   unga   tegishli   emas.   Bularning   mamlakatlari   va
poytaxtlari bir-biridan mutlaqo farq qiladi, ular noyob va takrorlanmaydi.
Quyidagi   jadvalda   bosh   harflar   nomlari   bilan   alifbo   tartibida   ro'yxat
berilgan.
Mamlakat Osiyo mintaqasi Poytaxt Rasmiy til
Abxaziya G'arbiy Suxum Abxaziya, rus
Ozarbayjon G'arbiy Boku ozarbayjon
Armaniston G'arbiy Yerevan arman
Afg'oniston G'arbiy Kobul Dari, pashtu
Bangladesh janubiy Dakka Bengal
Bahrayn Old Manama arab
Bruney janubiy Bandar   Seri
Begavan malay
Butan janubiy Thimphu dzongxa
Vetnam janubiy Xanoy Vetnam
Gruziya Old Tbilisi gruzin
Isroil Old Tel-Aviv Ibroniy, arab
Hindiston janubiy Yangi Dehli Hind, ingliz
Indoneziya janubiy Jakarta indonez
Iordaniya Old Amman arab
Iroq Old Bag'dod Arab, kurd
Eron Old Tehron fors
Yaman Old Sana arab
Qozog'iston Markaziy Ostona Qozoq, rus
Kambodja janubiy Pnompen kxmer
Qatar Old Doha arab
Kipr Old Nikosiya yunoncha,
turkcha
Qirg'iziston Markaziy Bishkek qirg'iz, rus Xitoy Sharqiy Pekin Xitoy
Quvayt Old El-Quvayt arab
Laos janubiy Vientian laos
Livan Old Bayrut arab
Malayziya janubiy Kuala Lumpur malayziya
Maldiv orollari janubiy Erkak maldiv
Mo'g'uliston Sharqiy Ulan-Bator mo'g'ul
Myanma janubiy Yangon Birma
Nepal janubiy Katmandu Nepal
Birlashgan   Arab
Amirliklari Old Abu Dabi arab
Ummon Old Maskat arab
Pokiston janubiy Islomobod urdu
Saudiya Arabistoni Old Ar-Riyod arab
shimoliy Koreya Sharqiy Pxenyan koreys
Singapur Janubiy Osiyo Singapur Malay,   Tamil,
Xitoy, Ingliz
Suriya Old Damashq arab
Tojikiston Markaziy Dushanbe tojik
Tailand Janubiy Osiyo Bangkok tay
Turkmaniston Markaziy Ashxobod turkman
kurka Old Anqara turkcha
O'zbekiston Markaziy Toshkent o'zbek
Filippin Janubiy Osiyo Manila Tagalog
Shri Lanka Janubiy Osiyo Kolombo Singal, Tamil
Janubiy Koreya Sharqiy Seul koreys
Janubiy Osetiya Old Tsxinvali Osetin, rus
Yaponiya Sharqiy Tokio yapon
Dunyoning   eng   rivojlangan   davlatlari   qatorida   Singapur   (poytaxti   —
Singapur)   bor.   Bu,   asosan,   eksport   uchun   elektronika   ishlab   chiqarish   bilan
shug'ullanadigan,   aholi   turmush   darajasi   yuqori   bo'lgan   kichik   orol   davlatidir.
Elektron   texnologiyalarni   yaratish   bilan   ham   shug'ullanadigan   Tokio   dunyodagi
eng   gullab-yashnagan   o'nta   davlatdan   biridir.   Xorijiy   Osiyoning   deyarli   barcha
davlatlari   va   ularning   poytaxtlari   jadal   rivojlanmoqda.   Masalan,   Qatar,
Afg’oniston,   Turkmaniston   iqtisodiyoti   eng   tez   rivojlanayotgan   (yalpi   ichki
mahsulotning   o’sishi   bo’yicha)   dunyoning   beshtaligiga   kiradi.   Xorijiy   Osiyo   va ularning   poytaxtlari:   Bangladesh   (poytaxti   –  Dakka),   Butan   (poytaxti   –  Timphu),
Nepal   (poytaxti   –   Katmandu).   Bu   va   boshqa   ba'zi   mamlakatlar   yuqori   turmush
darajasi   yoki   sanoatdagi   alohida   yutuqlar   bilan   maqtana   olmaydi.   Va   shunga
qaramay,   chet   eldagi   Osiyo   (mamlakatlar   va   poytaxtlar   yuqoridagi   jadvalda
keltirilgan)   jahon   iqtisodiyotida   muhim   rol   o'ynaydi.   Eng   yirik   moliyaviy
markazlar   sayyoramizning   eng   katta   qismida   joylashgan:   Gonkong,   Taypey,
Singapur.
Osiyo o'z nomini qadimgi yunon mifologiyasidan olgan. Bir vaqtlar Osiyo
(Osiyo)   Prometeyning   xotini   bo'lgan   titan   xudosi   Okeanidning   qizi   edi.   Qadimgi
yunonlar "Osiyo" so'zini  ossuriyaliklardan o'zlashtirib, uni quyosh chiqadigan joy
deb   atashgan.   Shuning   uchun   yunonlar   Yunonistonning   sharqida   joylashgan
hududni Osiyo deb atay boshladilar.
Zamonaviy   Osiyoda   davlatlar   turli   darajadagi   rivojlanish   darajasida.   Agar
Bangladesh   va   Afg’oniston   o’rta   asrlarda   qattiq   qotib   qolgan   bo’lsa,   Janubiy
Koreya,   Singapur,   Xitoy,   Tayvan,   Gonkong   va   Yaponiya   iqtisodiyoti   rivojlangan
davlatlardir.
Osiyo er yuzidagi eng katta qit'adir. Uning umumiy maydoni 43,4 million
kvadrat   metrdan   ortiq.   km   (bu   Yer   hududining   30%   ni   tashkil   qiladi).   Osiyo
Yevroosiyo yarim orolining bir qismi hisoblanadi.
G arbda   Osiyo   chegarasi   Ural   tog lari   bo ylab   o tadi.   Shimolda   Osiyoniʻ ʻ ʻ ʻ
Shimoliy   Muz   okeani   suvlari,   sharqda   Tinch   okeani   (Sharqiy   Xitoy,   Bering,
Oxotsk, Janubiy Xitoy, Yaponiya va Sariq dengizlar), janubda Hind okeani suvlari
yuvib turadi. (Arab dengizi).
Bundan   tashqari,   Osiyo   qirg'oqlari   ham   Qizil   va   O'rta   er   dengizi   suvlari
bilan yuviladi.
Osiyo ulkan hududni egallaganligi sababli, bu qit'aning iqlimi juda xilma-
xil   ekanligi   aniq.   G arbiy   va   Sharqiy   Sibirda   iqlim   kontinental,   O rta   va   O rta	
ʻ ʻ ʻ Osiyoda   cho l   va   chala   cho l,   Sharqiy,   Janubiy,   shuningdek   Janubi-Sharqiyʻ ʻ
Osiyoda   mussonli   (musson   fasli   iyun-oktyabr),   ba zi   hududlarda   ekvatorial   va	
ʼ
uzoq shimolda - arktika.
Osiyo daryolari orasida, albatta, Yangtszi (6300 km), Xuanj daryosi (5464
km),   Ob   (5410   km),   Mekong   (4500   km),   Amur   (4440   km),   Lena   daryolarini
nomlash   kerak.   (4400)   va   Yenisey   (4092   km).   ).   Osiyodagi   beshta   eng   yirik
ko'llarga quyidagilar kiradi: Orol dengizi, Baykal, Balxash, Tonle Sap va Issiqko'l.
Osiyoning   katta   qismi   tog'lardir.   Aynan   Osiyoda   Himoloy,   Pomir,
Hindukush, Oltoy va Sayan tog'lari joylashgan. Osiyodagi eng katta tog' - Everest
(Chomolungma), balandligi 8848 metr.
Osiyodagi   sayohatchilarni   ko'plab   cho'llar   kutmoqda,   ular   orasida   Gobi,
Takla-Makan,   Qoraqum   va   Arabiston   yarim   orolidagi   cho'llarni   ajratib   ko'rsatish
kerak. Osiyoda jami 20 dan ortiq cho'l bor.
Ayni   paytda   Osiyo   aholisi   4,3   milliard   kishidan   oshadi.   Bu   Yerning
umumiy   aholisining   taxminan   60%   ni   tashkil   qiladi.   Shu   bilan   birga,   Osiyoda
aholining yillik o'sishi taxminan 2% ni tashkil qiladi.
Osiyoning   deyarli   butun   aholisi   mo'g'uloid   irqiga   mansub   bo'lib,   u   o'z
navbatida   kichik   irqlarga   bo'lingan   -   Shimoliy   Osiyo,   Arktika,   Janubiy   Osiyo   va
Uzoq Sharq. Iroqda, janubiy Eron va Hindiston shimolida hind-o'rta er dengizi irqi
ustunlik qiladi. Bundan tashqari, Osiyoda Kavkaz va Negroid kabi boshqa ko'plab
irqlar mavjud.
Osiyo hududida 55 ta davlat to liq yoki qisman joylashgan (shundan 5 tasi	
ʻ
tan olinmagan respublikalar). Osiyoning eng yirik davlati  Xitoy (hududi 9596960
kv.km), eng kichigi esa Maldiv orollari (300 kv.km). Aholi   soni   bo’yicha   Xitoy   (1,39   milliard   kishi)   dunyoning   barcha
davlatlaridan oldinda. Boshqa Osiyo mamlakatlari aholisi kamroq: Hindistonda 1,1
milliard, Indoneziyada 230 million va Bangladeshda 134 million.
Osiyo hududi shunchalik kattaki, siyosatchilar, jurnalistlar yoki olimlar uni
ba'zan   Yaqin   Sharq,   G'arbiy   Osiyo   va   Uzoq   Sharqqa   bo'lishadi.   Biroq,   geografik
jihatdan Osiyo to'g'riroq 5 mintaqaga bo'lingan:
Sharqiy   Osiyo   (Xitoy,   Yaponiya,   Janubiy   va   Shimoliy   Koreya   va
Mo'g'uliston);
-   G'arbiy   Osiyo   (Armaniston,   Livan,   Suriya,   Bahrayn,   Ozarbayjon,   Iordaniya,
Yaman,   Qatar,   Iroq,   Quvayt,   BAA,   Ummon,   Falastin,   Saudiya   Arabistoni,
Turkiya);
-   Janubi-Sharqiy   Osiyo   (Tailand,   Vetnam,   Indoneziya,   Bruney,   Kambodja,   Laos,
Sharqiy   Timor,   Malayziya,   Singapur,   Filippin   va   Myanma);
-   Janubiy   Osiyo   (Hindiston,   Pokiston,   Bangladesh,   Eron,   Afg'oniston,   Maldiv
orollari,   Butan,   Nepal   va   Shri-Lanka);
-   Markaziy   Osiyo   (Qirg'iziston,   Tojikiston,   Qozog'iston,   O'zbekiston   va
Turkmaniston).
1.2 Osiyoning mashhur shaxarlari
Osiyo   shaharlari   dunyodagi   eng   zich   joylashgan   shaharlardir.   Osiyodagi
barcha   shaharlarning   eng   kattasi   Bombey   (Hindiston)   bo'lib,   uning   aholisi
allaqachon 12,2 million kishidan oshadi. Osiyoning boshqa yirik shaharlari - Seul,
Jakarta, Karachi, Manila, Dehli, Shanxay, Tokio, Pekin va Tehron.
Shenchjen   -   Xitoy   Xalq   Respublikasining   janubidagi   Guangdong
provinsiyasining Gonkong bilan chegaradosh subprovintsiya shahri. Keng ko lamliʻ
xorijiy   va   davlat   investitsiyalari   tufayli   qisqa   vaqt   ichida   shahar   Pearl   daryosi
deltasi iqtisodiy rayoni va butun mamlakatning yirik sanoat, moliyaviy va transport
markaziga   aylandi.   Bugungi   kunda   Shenchjen   Xitoyning   eng   tez   rivojlanayotgan
shaharlaridan   biri,   mamlakatning   to'rtinchi   eng   raqobatbardosh   shahri,   eksport bo'yicha   Xitoy   shaharlari   orasida   eng   yirik   va   sarmoya,   yangi   texnologiyalar   va
biznes madaniyatini jalb qilish uchun o'ziga xos darvoza bo'lib xizmat qiladi.
Mumbay   mamlakatning   eng   yirik   iqtisodiy   markazlaridan   biridir.
Mamlakatdagi   barcha   ishchilarning   10%   ga   yaqini   shu   shaharda   ishlaydi.   Shahar
daromad   solig'ining  33  foizini   va  barcha   bojxona  to'lovlarining  60  foizini   beradi.
Hindiston tashqi savdosining 40% Mumbay hissasiga to g ri keladi. Hindistonningʻ ʻ
boshqa   shaharlari   bilan   solishtirganda,   Mumbayda   turmush   darajasi   nisbatan
yuqori   va   biznes   faolligi   yuqori.   Bandlik   imkoniyatlari   Hindistonni   hisobga
olmaganda, butun Janubiy Osiyodan shaharga ishchi kuchini jalb qiladi. Mumbay
Hindistonning   eng   muhim   iqtisodiy   va   madaniy   markazlaridan   biri;   hashamat   va
boylik   qashshoqlik   bilan   birga   yashaydigan   ajoyib   qarama-qarshiliklar   shahri.
Zamonaviy   kvartallar   har   xil   kasalliklar   uchun   joy   hisoblangan   shaharning
shimoliy tumanlari - xarobalarga tutashgan.
Guanchjou   Xitoyning   24   ta   tarixiy   shaharlaridan   biri   bo lib,   2000   yildan	
ʻ
ortiq   tarixga   ega.   Ko'p   asrlar   davomida   dengiz   Ipak   yo'li   Guanchjoudan
boshlangan. Miloddan avvalgi II asrda. e. shahar "Panyu" deb nomlangan va Nam
Vetnam Xitoy-Vyetnam davlatining poytaxti edi. Bugungi kunda shahar Xitoyning
eng yirik turistik, sanoat,  moliyaviy va transport  markazi  hisoblanadi.  Guanchjou
"ochiq"   deb   e'lon   qilinganidan   keyin   unda   ikkita   iqtisodiy   va   texnologik
"rivojlanish   zonasi"   tashkil   etildi.   Guanchjou-Nansha   zonasi   ishlab   chiqarish
korxonalari  bilan  qurilgan,  erkin  savdo  zonasi   savdo  va   bojxona  tashkilotlarining
kontsentratsiyasi.
Tokio   hududida   qabilalar   tosh   asridayoq   yashagan   bo'lsa-da,   shahar
nisbatan  yaqinda   tarixda  faol  rol   o'ynay  boshladi.   12-asrda   bu  erda  mahalliy  Edo
jangchisi  Taro Shigenada tomonidan qal'a qurilgan. An'anaga ko'ra, u Edo ismini
o'z   yashash   joyidan   olgan.   1457   yilda   yapon   syogunatiga   qarashli   Kanto   viloyati
hukmdori   Ota   Dokan   Edo   qal'asini   qurdi.   Bugungi   kunda   Tokio   Yaponiyaning
poytaxti,   uning   ma'muriy,   moliyaviy,   madaniy,   sanoat   va   siyosiy   markazidir.
Dunyodagi eng yirik shahar  iqtisodiyoti. Tokio yirik xalqaro markaz hisoblanadi. Biroq,   metropolda   ishlayotgan   va   yashovchi   chet   elliklar   soni   unchalik   yuqori
emas, bu barcha shahar aholisining atigi 3% ni tashkil qiladi.
Tambul   -   Turkiyaning   eng   yirik   shahri,   asosiy   savdo,   sanoat   va   madaniy
markaz, mamlakatning asosiy porti. Bosfor bo g ozi bo yida joylashgan bo lib, uniʻ ʻ ʻ ʻ
Yevropa (asosiy) va Osiyo qismlariga ajratadi, ko priklar va metro tunnellari bilan	
ʻ
bog lanadi, bu sayyoradagi yagona transkontinental shahardir. Aholi soni bo'yicha	
ʻ
Evropadagi  birinchi   shahar  (to'g'ri   Evropa  va  Osiyo  qismlarida   yashovchi  aholini
hisobga   olgan   holda).   Rim,   Vizantiya,   Lotin   va   Usmonli   imperiyalarining   sobiq
poytaxti. O z tarixi davomida shahar 10 ta Rim, 82 ta Vizantiya imperatori va 30 ta	
ʻ
Usmonli   sultonining   qarorgohi   bo lgan.   Hozirda   Turkiyaning   har   beshinchi	
ʻ
fuqarosi Istanbulda istiqomat qiladi.
Deli Hindiston tarixida "etti imperiyaning poytaxti" hisoblanadi. Hindiston
arxeologik   tadqiqotiga   ko'ra,   Dehlida   bir   necha   ming   yilliklarga   oid   jahon
ahamiyatiga   ega   60   000   ta   yodgorlik   mavjud.   Bugungi   kunda   Hindistonning
boshqa hech bir millioner shahri Dehli kabi siyosiy va ma'muriy funktsiyalar bilan
bog'liq emas. Bu yerda prezident qarorgohi, markaziy vazirliklar, yetakchi siyosiy
partiyalar   qarorgohlari,   ko’plab   gazetalar   tahririyatlari,   160   ta   davlatning
diplomatik vakolatxonalari joylashgan.  Dehli kosmopolit  shahar  bo'lib, turli etnik
guruhlar   va   madaniyatlar   vakillari   yashaydi.   Shimoliy   Hindistonning   siyosiy   va
iqtisodiy   markazi   sifatidagi   ahamiyati   tufayli   shahar   Hindistonning   turli
burchaklaridan sanoat va ofis ishchilarini jalb qiladi va shaharning madaniy xilma-
xilligini   qo'llab-quvvatlaydi.   Poytaxtning   vazifalari   va   ko'plab   xorijiy
kompaniyalarning faoliyati tufayli Dehlida boshqa mamlakatlar fuqarolarining ham
sezilarli qismi istiqomat qiladi.
Hozir   Dakka   egallab   turgan   hududda   aholi   punktining   paydo   bo lishi   7-	
ʻ
asrga   to g ri   keladi.   Shahar   hududi   9-asrda   hindularning   Sena   sulolasi   nazoratiga	
ʻ ʻ
o tgunga   qadar   Kamarupa   buddistlar   qirolligi   va   Pala   imperiyasi   tasarrufida	
ʻ
bo lgan.   Bugungi   kunda   ko'p   qirrali   va   rang-barang   poytaxt   -   bu   mamlakatda
ʻ
istiqomat   qiluvchi   xalqlarning   barcha   urf-odatlari   va   an'analari   mo''jizaviy   tarzda
aralashgan   haqiqiy   "xalqlar   qozoni".   Aholining   katta   qismi   bengal   tilida gaplashadi;   Bangladeshning   barcha   qismlaridan   kelgan   muhojirlar   mavjudligi
sababli, bengal tili katta mintaqaviy o'zgarishlarga, jumladan Silhet va Chittagong
dialektlariga   ega.   Ingliz   tili   biznes   sohasida   keng   tarqalgan,   urdu   tilida
gaplashadigan   juda   katta   diaspora   mavjud.   Jurnalga   ko'ra   Uzoq   Sharq   iqtisodiy
sharhi   2025 yilga kelib shahar aholisi 25 million kishiga yetishi mumkin.
Pekin XXRning siyosiy, ta lim va madaniy markazi, Shanxay va Gonkongʼ
esa   asosiy   iqtisodiy   markazlar   hisoblanadi.   Shu   bilan   birga,   so'nggi   paytlarda   u
tobora   ko'proq   tadbirkorlik   faoliyatining   lokomotivi   va   innovatsion   korxonalarni
yaratishning   asosiy   maydoni   rolini   o'z   zimmasiga   oldi.   Bu   Xitoyning   to'rtta
qadimiy   poytaxtlaridan   biri.   2008   yilda   shahar   yozgi   Olimpiya   o'yinlariga
mezbonlik qildi. Shahar 2022 yilda qishki Olimpiya o’yinlariga mezbonlik qiladi.
Pekinda   ko'plab   xorijliklar,   asosan   tadbirkorlar,   xorijiy   kompaniyalar   vakillari   va
talabalar yashaydi. Aksariyat xorijliklar shaharning aholi zich joylashgan shimoliy,
shimoli-sharqiy   va   sharqiy   qismlarida   joylashadilar.   So'nggi   yillarda   janubiy
koreyaliklarning   katta   oqimi   kuzatildi,   ular   allaqachon   Xitoyda   eng   yirik   xorijiy
diasporani tashkil qiladi.
Bu Pokistonning asosiy  moliya, bank, sanoat  va tijorat markazi. Bu yerda
mamlakatning yirik korporatsiyalari  joylashgan, to qimachilik va avtomobilsozlik	
ʻ
sanoati rivojlangan. Pokiston mustaqillikka erishgandan so'ng, Hindiston, Sharqiy
Pokiston   va   Janubiy   Osiyoning   boshqa   qismlaridan   yuz   minglab   urdu   tilida
so'zlashuvchi  muhojirlar Karachiga ko'chib o'tishlari sababli shahar aholisi keskin
oshdi.   1971   yilgi   Hind-Pokiston   urushidan   so'ng   Sharqiy   Pokistondan   minglab
muhojirlar   (1971   yil   dekabrdan   keyin   -   mustaqil   Bangladesh   davlati)
Bangladeshdan   Bengallar   va   bugungi   kunda   Bangladeshdan   2   milliongacha
immigrantlar,   Pokistondagi   Bixarislar,   Karachida   yashaydi.   Karachidagi   boshqa
muhim   etnik   ozchiliklarga   baluch   (asosan   shaharning   g'arbiy   qismlarida)   va
sindxiylar   (sharqiy   qismlarida)   kiradi.   Mustamlakachilik   davrida   juda   ko'p   va
nufuzli   bo'lgan   armanlar   va   yahudiylarning   jamoalari   endi   bir   necha   o'nlab
kishilarga qisqardi. Shanxay -   Xitoyning  moliyaviy va  savdo  markazi, materik  Xitoyning  eng
yirik va eng rivojlangan shahri. Tarixan Shanxay juda g'arbiylashgan edi va endi u
yana   Xitoy   va   G'arb   o'rtasidagi   asosiy   aloqa   markazi   rolini   o'z   zimmasiga   oladi.
G’arb   va   Xitoy   sog’liqni   saqlash   institutlari   o’rtasida   tibbiy   bilim   almashish
bo’yicha   axborot   markazining   ochilishi   bunga   misoldir.   Pac-Med   tibbiy
almashinuvi . Xitoyning boshqa mintaqalari aholisi shanxayliklarni savdogar, o'ziga
ishongan   va   provinsiyalarga   nisbatan   pastkash   odamlar   sifatida   ta'riflaydi.   Shu
bilan   birga,   shanxayliklar   tafsilotlarga   puxta   e’tibor   qaratayotgani,   kelishuvlarni
vijdonan   bajarishi   va   professionalligi   bilan   hayratda.   Ko'pgina   xitoyliklar   orasida
Shanxaylik   erkaklar   odatda   o'z   xotinlarining   "tovonining   ostida"   bo'ladi,   degan
ishonch   bor.   Bu   so'zlarda   qandaydir   haqiqat   bor:   Shanxaylik   erlar   ko'pincha   bir
vaqtning   o'zida   boquvchi,   ota,   oshpaz,   chilangar,   duradgor   va   hokazo   vazifalarni
bajaradilar. II. bob Osiyo mamlakatlari XIX-XX asrda
2.1 Markaziy Osiyo xonliklari madaniyati.
Markaziy   Osiyoda   Temur   va   Temuriylar   davrida   madaniyat   rivojlandi   va
kamol   topdi.   XIVíXV   asrlardagi   Movarounnahr   va   Xurosondagi   madaniy
taraqqiyotning tamal toshini buyuk sohibqiron Amir Temur qo’ygan edi.
XV   asrda   metall   buyumlar   í   uy-ro’zg’or   buyumlari,   asbob-uskunalar,
qurol-yarog’lar   ko’plab   ishlab   chiqarilgan.   Samarqand   qurolsozlik   markaziga
aylanib,   sovutsozlar   mahallasi   bunyod   etilgan.   Shaharlarda   mis   va   jezdan
buyumlar   va   mis   chaqalar   zarb   qilingan.   Temur   farmoni   bilan   Usta   Izzoddin
Isfahoniy yasagan jez qozon va shamdon hozirgacha saqlanib qolgan.
  Markaziy   Osiyoda   Temuriylar   davrida   madaniyat   mumtoz   darajasi   bilan
dunyoga   mashhur   bo’ldi.   Shayboniylar   va   Ashtarxoniylar   davri   (XVIíXVIII
asrlar)da mamlakat feodalizmning murakkab jarayonlarini boshdan kechirdi. XVI
asrda   hunarmandchilikning   rivojlanishi   tranzit   va   ichki   savdoning   kengayishiga
yordam   berdi.   Bu   davrda   hunar-manchilikning   60   dan   ortiq   turi   mavjud   edi.
Markaziy Osiyo, Hindiston, Eron, Balx, Rossiya, Turkiya va boshqa mamlakatlar
bilan savda-sotiq, diplomatik aloqalar bo’lgan. XVíXVI asrlarda Movarounnahrda
ilm-fan ancha rivojlandi.
  Markaziy Osiyoda xonliklar va amirlik o’rtasidagi nizolar bo’lib tursa -da,
ma’lum   darajada   dehqonchilik,   hunarmandchilik,   savdo-sotiq   rivoj   topdi.   Fan,
adabiyot,   san’atning   rivojlanishi   ko’proq   saroy   doirasida   bo’lib,   ham   diniy,   ham
dunyoviy asarlar yozildi.
XVIII   asr   oxiri   XIX   asr   boshlarida   Farg’onada   Muhammad   Sharif   í
Gulxaniy   taxallusi   bilan   tanilib,   ajoyib   lirik   she’rlar,   masallar   yozdi.   Uning
«Zarbulmasal»   asari   qahramonlari   qushlar   bo’lib,   shoir   ular   orqali   saroy
a’yonlarining   kirdikorlarini   fosh   etadi.   Yana   bir   qo’qonlik   shoir   G’oziy   ham   o’z
asarlarida   zodagonlar   va   ruhoniylarni   fosh   qiladi.   XIX   asrning   30   yillarida
Shahrisbzda   shoir   Hiromiy   hind,   fors   adabiyotida   mashhur   bo’lgan   «Chor
darvesh» va «To’tinoma» hikoyalarini o’zbek tiliga tarjima qiladi, xalq dostonlari «Yusuf   va   Zulayho»,   «Tohir   va   Zuhro»   «Bo’z   o’g’lon»,   «Yusuf   va   Ahmad»   va
boshqa   dostonlar   vujudga   keldi.   Shahar   maydonlarida   qiziqchi   va
qo’g’irchoqbozlar, o’yinchi san’atkorlar xalq hayotidan hikoya qiluvchi lavhalarni
o’ynab,   tomosha   ko’rsatar,   boylar   va   saroy   ahlining   ochko’zligini   fosh   etib,
ustidan kular edi.
  Bu   davrda   Markaziy   Osiyoda   ikki   turdagi   maktab   mavjud   edi:   quyisi   í
maktab   va   oliy   í   madrasa.   Boshlang’ich   maktabda   savod   o’rgatilar   va   diniy
matnlar yodlanar edi. Madrasada ham ilohiyat o’qitilar, shuningdek arab tili sarfu
nahvi   (grammatikasi),   notiqlik   san’ati,   aljabr   va   handasa   asoslari   o’rgatilgan.
Bundan tashqari, Hofiz, Bedil, Navoiy asarlari o’qitilgan.
O’sha  davr  shoirlari, fan arboblari  musiqani  chuqur  tushunganlar. Musiqa
san’atining   rivojiga   ulkan   hissa   qo’shgan   Mavlono   Muhammadin   Mug’anniy,
Mavlono Kavkabiy, Xo’ja Muhammad, Rizo Samarqan-diyning nomlari bizgacha
yetib kelgan.
  Bu   davrdagi   me’morchilik   yodgorliklari   hajmi   va   pardozining
jimjimadorligi   bilan   ajralib   turadi.   Samarqanddagi   Registon   maydoni   shu   davrda
shakllandi. Sherdor madrasasining old peshtoqida rangin koshinlar bilan chekilgan
bir juft sher tasvirlangan. Tillakori madrasasining nomi «tilla bilan pardozlangan»
degan ma’noni beradi. Devorlardagi  ajoyib naqshu nigorlar va ichki  devorlardagi
to’kis tilla bezaklar juda nafis ishlangan.
  XVIII asr oxirlaridan Xiva xonligida ta’mirlash va shaharsozlik ishlari avj
oladi.   Ollaqulixon   madrasasi,   Rahmonquli   inoq   saroyi   hajm   jihatidan   ancha
mahobatli  qurilgan. Qo’qon xonligi  me’morchiligida rang-baranglik va yorqinlik,
pardozdagi   koshinlarning   yorqin   tovlanishi   kabi   xususiyatlar,   ayniqsa,
Xudoyorxon saroyida yaqqol namoyon bo’ladi.
  XVIII   asr   oxiri   í   XIX   asr   boshlarida   yaratilgan   me’morchilik
yodgorliklarida   hajm   jihatdan   ixcham,   goho   bezak-pardozlardan   butunlay   xoli
binolar bilan ko’zga tashlanadi.   Rossiya   Markaziy   Osiyoni   bosib   olgach,   mahalliy   aholi   rus   va
Rossiyaning   boshqa   xalqlari   bilan   aloqa   o’rnatishga   majbur   bo’ldi.   Sanoat   va
qishloq  xo’jaligi   texnikalari  kirib  kela  boshladi.  O’z  o’rnida   Rossiya  va  Yevropa
madaniyati   elementlari   kirib   keldi.   Rus   tuzem   maktablari   ochildi.   Tipografiya   va
litografiyaning   paydo   bo’lishi   madaniy   hayotda   katta   voqea   bo’ldi.   Avval   rus
tilida, so’ngra mahalliy tillarda gazeta, jurnal va kitoblar chop etila boshladi.
  XIX   asrning   80-yillarida   A.   S.   Pushkin   va   I.   A.   Kr lov   asarlari   ilk   borɵ
o’zbekchaga   tarjima   qilindi.   1880-yilda   Toshkentda   jamoat   kutubxonasi   ochildi.
1870-yilda   rasadxona   va   kimyogarlik   tajribaxo-nasiga   asos   solindi.   Ilmiy
jamiyatlar tuzildi, tarixiy va arxeologiya muzeylari ochildi.
  Rus   madaniyati   ta’sirida   xalq   ma’rifatparvarlari   shakllandi.   Ular   V.   I.
Gersei,   N.   T.   Chernishevskiy,   N.   V.   Dobrolyubovlar   ta’sirida   xalq   ozodlik
masalasini   ko’tarib   chiqdilar.   O’rta   asr   qoloqligini   tugatish,   ta’lim-tarbiyaning
ilg’or   usullarini   joriy   qilishni   o’z   asarlarida   kuylagan   Furqat   (1858í1909)   misol
tariqasida   rus   maktablarini   ko’rsatdi.   U   A.   S.   Pushkinning   bir   qancha   she’rlarini
o’zbekchaga  tarjima  qildi.  Muqimiy  (1850í1903)   o’zining  hajviy  she’rlarida  xalq
ommasining
burjuaziya   tomonidan   ezilishini   fosh   etdi.   Zavqiy   (1853í1921)   o’z
she’rlarida ijtimoiy adolatsizlikni qoraladi.
XIX   asr   Turkiston   adabiyoti   ikki   yo’nalishda   rivojlandi:   shohlik   va   saroy
muhitini kuylovchi adabiyot hamda zo’rovonlikka qarshi norozilikni va qoloqlikni
tugatishga   qaratilgan   taraqqiyparvar   xalq   adabiyoti.   Umuman,   rus   va   dunyo
madaniyati   ta’sirida   mehnatkash   xalq   bilan   bog’liq   Turkistonda   milliy
madaniyatning rivojlanish jarayoni kuchayib bordi.
  Musulmonlar   va   qolaversa,   turkiylar   dunyosining   jahon   taraqqiyotidan
uzilib   qolganligi,   bu   g’oyat   xavfli   holga   barham   berish   kerakligini   hamda
umumturkiy   qavmlardagi   jaholatni   yo’q   qilib,   ma’rifat   orqali   taraqqiy   topgan
mamlakatlarga   tenglashish   zarurligini   birinchi   bo’lib   turkiy   qrim-tatar   xalqining ulug’   farzandi   Ismoil   G’asparali   (1851í1914)   tushunib   yetdi.   U   jadidchilik
harakatining butun turk dunyosidagi «g’oyaviy otasi»dir.
  1898   yilda   Qo’qonda   Salohiddin   domla   ikkinchi   jadid   maktabiga   asos
soldi.   Shu   yili   To’qmoqda   ham   shu   tipdagi   maktab   ochildi.   1899   yili   Andijonda
Shamsiddin   domla   va   Toshkentda   Mannon   qori   jadid   maktabiga   asos   soldilar.
1903 yilda Turkiston o’lkasida 102 ta boshlang’ich va 2 ta o’rta jadid maktablari
bor edi.
  Asr   boshida   jadidlar   ziyolilarning   butun   bir   vatanparvar   avlodini
tarbiyalab   berishdek   og’ir   ishga   fidoiylik   bilan   kirishdilar.   Ularning   boshida   M.
Behbudiy, A. Avloniy, S. Ayniy, A. Fitrat, Munavvar qori, Bobooxun Salimov va
boshqa ko’plab taraqqiyoparvar insonlar turar edilar. Ular doimo quvg’in, qamoq,
surgun kabi xavf-hatarlar boshida charx urib turgan holda ish olib borishga majbur
bo’ldilar.
  Ayniqsa,   Toshkent   jadidlarining   otasi   sifatida   ziyolilar   o’rtasida   katta
obro’-e’tibor   qozongan   Munavvar   Qori   Abdurashidxonovning   xizmatlari   juda
katta bo’ldi.
  XX   asr   boshlarida   Toshkent,   Samarqand,   Buxoro,   Farg’ona   vodiysi
shaharlarida o’nlab «usuli jadid» maktablari ochildi.
  Turkistonda   ma’rifatparvarlik   harakati   ikki   bosqichda   kechdi.   Birinchi
davrda   feodal   tuzum   va   tartiblarini   tanqid   qilish,   madaniy   yangiliklarni   egallash,
Yevropaning   turli   tillarini   o’rganishni   targ’ib   qilish,   yangicha   ilm-fanning
ahamiyatini   ko’tarish   kabi   masalalar   olg’a   surildi.   Ahmad   Donish,   Avaz   o’tar,
Furqat, Muqimiy, Zavqiy singari ma’rifatparvarlar yetishib chiqdilar.
Ikkinchi   bosqichda   ma’rifatchilikdan   jadidizm   o’sib   chiqdiki,   u   endilikda
yangicha ta’lim-tarbiya, yangi usul maktablarini yo’lga qo’yish, dunyoviy ilmlarni
har   tomonlama   egallash,   maorif-madaniyatda   yangi   tartiblarni   o’rnatish,   yangi
ijtimoiy-siyosiy   masalalarni   qo’yish   darajasiga   ko’tarildi.   Bu   davrda   Turkistonda
ma’rifatparvarlik   va   jadidchilikning   turli,   yangi   ta’lim-tarbiya,   o’quv-o’qituv masalalarini   o’zida   aks   ettiruvchi   juda   ko’p   jurnallar   nashr   etildi.   «Taraqqiyot»,
«Oyna»,   «Tujjor»,   «Sadoyi   Turkiston»,   «Samarqand»   kabi   jurnallar   shular
jumlasidandir.
  XIX   asr   oxiri   XX   asr   boshlarida   Turkistonda   juda   murakkab   ijtimoiy-
siyosiy   hodisalar   bilan   birga,   uning   madaniy   hayotida   ham   tez   va   shiddatli
o’zgarishlar ro’y berdi. Madaniyat, adabiyot, ta’lim-tarbiya, din, mafkura sohasida
turli   oqimlar   paydo   bo’ldi,   ular   orasidagi   munosabatlar   murakkab   tus   oldi.   Yosh
buxoroliklar, yosh xivaliklar harakati vujudga keldi.
  1917   yildagi   Butun   Rossiyada   yuz   bergan   fevral   va   oktabr   inqiloblari
uning mustamlakasi bo’lmish Turkistonda ham to’ntarishlarga olib keldi.
  Sovet   davrida   juda   ham   murakkab   ijtimoiy-siyosiy   va   ijtimoiy-iqtisodiy
jarayonlar respublikaning milliy madaniyatiga har xil tarzda ta’sir o’tkazdi, barcha
sohadagi  o’zgartishlarni  qarama-qarshi  tusga kiritdi  va respublika  taraqqiyotining
asosiy tendensiyalari hamda yo’nalishlarini uzoq yillarga belgilab berdi.
  30 -yillarda madaniy-oqartuv masalalari tarmog’i kengayishda davom etib
bordi.   Yirik   sanoat   korxonalarida   madaniyat   saroylari   bunyod   etildi,   qishloq
xo’jaligi   artellari   qoshida   kolxoz   klublari   ochildi,   rayon   madaniyat   uylari   barpo
etildi,   kutubxonalar   tarmog’i   kengayib,   ularning   kitob   fondlari   boyib   bordi,
kinoteatrlar,   klub   va   madaniyat   uylari   qoshidagi   kino   qurilmalarining   soni
ko’paydi, stadion va sport maydonchalari jihozlandi. Ko’p miqdorda kitob, gazeta
va jurnallar  nashr  etildi. Radio  eshittirishlari  aholining kundalik turmushida  rasm
bo’lib qoldi.
  Biroq   30-yillarda   qaror   topib   borgan   ma’muriy-buyruqbozlik   tizimi   va
shaxsga   sig’inish   mafkurasi   respublikaning   ijodiy   xodimlarini,   uning   butun
ma’naviy   hayotini   qattiq   iskanjaga   oldi.   Ijodiyotni   partiyaviylik   tamoyillariga,
mafkuraviy   qonun-qoidalarga   bo’ysundirish,   dunyoni   badiiy   tasvirlashni   qo’pol
ravishda   sotsiologiyalashtirish   uchun   keng   yo’l   ochib   berdi,   dunyoviy
imkoniyatlarni toraytirib qo’ydi. Partiyaning yangi turmushni   madh   etishga,   xalq   o’tmishiga   nigilistik   munosabat   paydo
bo’lishiga   qaratilgan   siyosati   badiiy   jarayondagi   tarixiy   izchillikni   unutib
yuborishga   olib   keldi.   Madaniyatda   murakkab   ijtimoiy   muammolarni   bezatib,
yengil   tusga   kiritib   ko’rsatish,   xato   va   kamchiliklar   to’g’risida   sukut   saqlash
tendensiyalari  paydo bo’la boshladi. Oqibatda hayotiy haqiqat buzilib, san’atning
tarbiyaviy salohiyati pasaytirib yuborildi.
  30-yillardagi   qatag’onlar   milliy   madaniyat   uchun   dahshatli   fojiaga
aylandi.   Qonunchilikning   qo’pol   ravishda   buzilishi   va   inson   qadr-qimmatning
poymol etilishi tufayli milliy madaniyat o’rni to’lmaydigan darajada zavol ko’rdi.
Iste’dodli   adabiyot   va   san’at   arboblari   Abdulla   Qodiriy,   Cho’lpon,   Fitrat,   Shokir
Sulayman,   Ziyo   Said,   Elbek,   A’zam   Ayub,   Usmon   Nosir,   Qosim   Sorokin,
Muhammad   Hasan,   Abdusalom   Niyoziy,   Otajon   Hoshimov   va   boshqalar   milliy
madaniyat   quchog’idan   uzib   olinib   xalq   dushmanlari   deb   e’lon   qilindi.   Qatag’on
qilingan va ta’qib ostiga olingan shoir va yozuvchilarning asarlaridan foydalanish
necha-necha   yillar   mobaynida   taqiq   bo’lib   turdi.   Nohaq   unuttirib   yuborilgan,
ko’pincha   esa   jismonan   ham   yo’q   qilingan   jasur   xalq   farzandlarining   asarlari
shaxsga   sig’inish   tugatilganidan   keyin   garchi   xalqqa   qaytarib   berilgan   bo’lsa-da,
o’limidan   keyingi   hech   qanday   shon-shuhrat   ular   boshidan   kechirgan   taxqir-u
qiynoqlarning alamini bosa olmaydi.
  Din   va   dindorlarni   ta’qib   qilish   xalqning   ma’naviy   madaniyatiga   nihoyat
darajada   katta   zavol   yetkazdi.   Ma’muriy-buyruqbozlik   tartiboti   o’rnatilishi   bilan
dinga   ilmiy   nuqtai   nazardan   yondoshish   inkor   etila   boshlandi.   Din   bilan
ateizmning   dunyoqarash   jihatidan   bir-biriga   qarama   qarshiligi   siyosiy   qarama-
qarshilik   bilan   almashtirildi.   «Sotsializmda   dinga   o’rin   yo’q,   unga   din   begona»
degan   qoida   ustun   bo’lib   qoldi.   Shunday   qilib,   unga   nisbatan   salbiy   munosabat
dinga   qarshi   zo’rlik   ko’rsatishga   aylanib   ketdi.   Na   masjidlar,   na   cherkovlar,   na
dindorlar   shu   qadar   miqyosdagi   ta’qiblarni   boshidan   kechirmagan   edilar.
O’zbekiston ruhoniylarining asosiy qismi 30-yillarda qamoq lagerlariga jo’natildi.
Masjid   va   madrasalarning   deyarli   hammasi   o’tmishda   garchi   diniy   marosimlarni o’tkazish   o’choqlari   bo’libgina   qolmasdan,   xalqning   buyuk   merosini   saqlab,
boyitib kelgan madaniyat, ilm, tarbiya, san’at markazlari ham bo’lganiga qaramay,
berkitib qo’yildi.
  Sobiq sho’ro davrida Respublika madaniy hayotida progressiv va regressiv
taraqqiyotning  bir-biriga  qarama-qarshi  tendensiyalari  tobora kuchayib  bordi. 70-
yillar   va   80-yillarning   birinchi   yarmida,   xuddi   boshqa   sohalarda   bo’lganidek,
O’zbekistonning ma’naviy hayotida ham inqirozga xos vaziyat vujudga keldi.
Uzoq va yaqin o’tmishni xayoldan o’tkazib, mohiyatini anglashda 1991 yil
31 avgust  kuni  O’zbekiston  Respublikasining  Mustaqil  deb e’lon qilinishi  tarixiy
voqea   bo’ldi.   U   milliy   o’zlikni   anglash,   tom   ma’nodagi   milliy   yuksalish   uchun
sharoit yaratdi.
  Jamiyat va millat tarixi, taqdirida yangi davr – Istiqlol davri boshlandi.
  «Istiqlol biz uchun taraqqiyotning butunlay yangi, keng ufqlarini ochdi, –
degan  edi  I.  A.  Karimov.  –  kelajagimizni   o’z  qo’limiz  bilan  yaratadigan  bo’ldik.
Hayotimiz   va   yashayotgan   xonadonimizni   milliy   manfaat   va   qadriyatlarimizga
umumbashariyat   e’tirof   etgan   demokratik   mezonlarga   monand   qilib   qurishdek
noyob tarixiy imkoniyatga ega bo’ldik».
  Darhaqiqat,   shunday   ekan,   ichki   ishlar   organlari   xodimlari   o’z   oldida
turgan   asosiy   vazifani   sidqidildan   his   etmog’i,   Vatan   oldidagi   burch   va
mas’uliyatni   teran   anglamog’i   lozim.   Buning   uchun   esa,   o’tmish   tariximiz
haqidagi   bilimlarni   mukammal   darajada   bilishimiz   hamda   mustaqil   O’zbekiston
xalqining   tinch   va   osoyishta,   faravon   hayot   kechirishini   ta’minlashda,   jamoat
tartibini saqlashda, jinoyatchilikka qarshi kurash olib borishda adolat tamoyillariga
rioya etgan holda, xizmat faoliyatini teran anglab, vazifalarni to’liq bajarish talab
etiladi.
  Markaziy Osiyo xalqlarining madaniyati juda qadimiy bo’lib, uning tarixi
bir   necha   ming   yillarni   o’z   ichiga   oladi.   Xalqimiz   madaniyati   jahon   madaniyati
bilan   yonma-yon   yuzaga   keldi   va   rivojlandi.   Bironta   xalq   madaniyati   o’z mamlakati doirasidagina, tor darajada rivojlana olmaydi. Aksincha, boshqa xalqlar
madaniyati   bilan   o’zaro   aloqada   rivojlanadi.   O’zbek   xalqi   madaniyati   ham   faqat
milliy asosda emas, balki umuminsoniy madaniyatlar ta’sirida rivojlandi.
  Temur va Temuriylar davridagi madaniy yuksalishning umumiy omillarini
aniqlash   shuni   ko’rsatadiki,   ular   o’zaro   uzviy   bog’langan   va   yaxlit   bir   butun
holdagina madaniy-ma’naviy yuksaklikni  yuzaga keltira olgan. XIX asr oxiri XX
asr   boshlarida   Turkistonda   juda   murakkab   ijtimoiy-siyosiy   hodisalar   bilan   birga,
uning  madaniy   hayotida   ham   tez   va   shiddatli   o’zgarishlar   ro’y  berdi.  Madaniyat,
adabiyot,   ta’lim-tarbiya,   din,   mafkura   sohasida   turli   oqimlar   paydo   bo’ldi,   ular
orasidagi munosabatlar murakkab tus oldi.
Shunday   qilib,   «madaniyat»   atamasi,   aytib   o’tganimizdek,   kishilik
jamiyatining eng qadimiy bosqichlariga borib taqaladi. Madaniyat insonning kelib
chiqishi   bilan   uzviy   bog’liqdir.   Madaniyat   tarixi   jamiyat   tarixining   ajralmas   bir
qismi   hisoblanadi.   Markaziy   Osiyo   xalqlarining   madaniyati   jahon   madaniyati
rivojiga   qo’shgan   hissasi   va   o’rni   bebahodir.   Sharq   va   G’arb   madaniyatining
o’zaro   aloqadorligida,   Temuriylar   davri   madaniyatining   jahon   madaniyati
rivojlanishiga   ta’siri   haqida   tinglovchilarga   bilim,   ko’nikma   va   malakalarni
shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.
2.2 Osiyo mamlakatlari madaniyatining dunyo madaniyatiga ta siriʼ
Markaziy   Osiyoda   temuriylar   davrqsa   madaniyagg   klassik   darajasi   bilan
dunyoga mashhur bo’ldi. Shayboniylar va Ashtarxoniylar davri (XVI-XVIII asrlar)
da  mamlakat   feodalizmning  murakkab   jarayonlarini   boshdan   kechirdi.   XVI   asrda
hunarmandchilikning rivojlanishi tranzit va ichki savdoning kengayishiga yordam
berdi.   Bu   davrda   hunarmanchilikning   60   dan   ortiq   turi   mavjud   edi,   Markaziy
Osiyo,   Hindiston,   Eron,   Balx,   Rossiya,   Turkiya   va   boshqa   mamlakatlar   bilan
sovda-sotiq   diplomatik   aloqada   bo’lgan.   XV-XVI   asrlarda   Movarounnahrda   ilm-
fan   ancha   rivojlandi.   Adabiyot,   tarix,   memorchilik   va   tasviriy   sanat   o’ziga   xos
rivojlanish bosqichini  bosib o’tdi. Hasan Buxoriy Nisoriy (1566) ning «Muzakkir ul-ahbob»   va   Mutribiyning   (1604)   «Tazkiratush-shuaro»   nomli   adabiyot
antologiyasi   buning   yaqqol   ifodasidir.   Bu   qomusiy   antalogiyada   yuzdan   ziyod
adabiyot   arboblarining   ijodlari   va   tarjimai   hollari   o’rin   olgan.   Mamlakatda   hunar
va savdo  ishlarining ri-  vojlanishi  ilm  ahlining ijtimoiy doirasi  kengayishiga tasir
ko’rsatdi.   Mutafakkir   Zayniddin   Vosifiy   1512   yil   Samarqandda   bo’lganda   bazmi
mushoiralarda kosib, shoirlar, savdogarlar  va oddiy kishilarning marakalarda faol
qatnashib turganligini bayon qiladi. Ularning aksariyati sher yozib turganligi o’sha
davr tabaqalarining madaniy jihatdan yuksak sa- viyada ekanligdan dalolat beradi.
Bu   davrning   o’ziga   xos   xususiyati   shundaki   ko’plab   adabiy   va   tarixiy   asarlar
o’zbek   tilida   yozildi.   Muallifi   nomalum   «Nuxratnoma»   Muhammad   Solihning
«Shayboniynoma»   asarlari   o’zbek   tilida   yozilgan.   Bundan   tashqari   mashxur
tarixchi   Sharofiddin   Ali   Yazdiyning   ta-   rixiy   asarlari   xususan   «Zafarnoma»si,
Ulug’bekka   bag’ishlangan   «Muntahabi   jome   va   tovorixi   shohiy»   degan   asarlari
o’zbek tilida yozilgan.
Binolar   bezashda   mayda   o’simlik-naqshli   parchinlar   ishlatildi.   Devorlarga
Temuriylar   davridagi   usullar   rivojlantirildi.   Kabr   toshlari   yasashda   yuksak   badiiy
darajada toshsharga yozuvlarni o’yib bitish rivojlandi. 
Shayboniylar davrida fanning qator tar moqlari rivojlandi. 1693 yilda Amin
Ahmad   Roziy   «Haft   iqlim»-   yetti   iqlim   degan   jugrofiya-biologiyaga   oid   lug’at
tuzadi.   Unga   Mutribiyning   dunyo   xaritasi   ilova   qilinadi.   1541   yilda   Muhammad
Husayn as-Samarqandiy tibbiyot va farmakologiyaga oid ilmiy asar yozadi. U ko’z
tabibi shoh Li ibn Sulaymon Navro’z Ahmadjon huzurida ishlab, kasalliklar haqida
«Tabiblik   dasturul-amali»   risolasini   bigadi.   Musiqa   ilmiga   oid   buxorolik
Navkabiyning   asari   ham   XVI   asrda   bu   sanat   rivojidan   darak   beradi.   Bundan
tashqari  xattotlik  sanatining  rivojiga  ulkan  hissa  ko’shgan  Sulton  Ali   Mashhadiy,
Mir   Ali   Hirviy,   Mahmud   Ali   Shiqobiy   kabi   husni   hat   ustalari   ham   ijod   qilgan.
1586 yilda  Darvesh  Muhammad  Buxoriy kalligrafiya sai'ati   nazariyasiga  oid asar
yozadi.   Shuningdek   ko’plab   qo’lyozmalar   miniatyuralar   va   suratlar   bilan
bezatildi.Tarixiy   va   adabiy   asarlardan   «Fatxnoma»   Tarixi   Abulxayrxokiy,
Navoiyning   asarlari   shular   jumlasidandir.   Minnatyuralarda   Markaziy   Osiyo moddiy   madaniyati   aks   etgiriladi   va   rassomlar   voqyelikni   realistik   tasvirlashga
intiladi.   Jaloliddii   Yusuf,   Keldi   Muhammad   va   boshqalar   rassomchilik   san'atiga
ulkan hissa qo’shadi,
Xonliklar   davrida   qurilish   inshootlari   turlari   yanada   takomillashadi,
ko’plab   jamoat   binolari   (karvonsaroylar,   ko’priklar,   sardobalar,   hammom,   va
boshqa   savdo   rastalari)   quriladi.   Monumental   binolarning   tarixi,   qiyofasi
o’zgaradi, hunarmandlar uyushmalari vujudga keladi. Buxoro shahri balandligi 10
metrli   devor   bilan   o’ralib,   shahar   darvozalari   qurildi,   yirik   binolar   qurshida   (Mir
Arab   madrasasi,   Xo’ja   Zayniddin   masjid-xonaqosi)   xalq   me'morchiligi
an'analaridan   foydalanildi.   Shahar   tashqarisida   ham   monumental   binolar   qurildi.
Jome' masjidlari saroy kabi serhasham qilib, madrasalar peshtoqli, minorali tarzda
qurib,   hovlilari   to’rt   tomondan   ayvon   va   hujralar   bilan   o’raldi.   Buxoro   va
Toshkengdagi Ko’kaldosh madrasalari bunga guvohlik beradi.
Markaziy   Osiyoda   xonliklar   va   amirlik   o’rtasidagi   nizolar   bo’lib   tursada,
ma'lum   darajada   dehqonchilik,   hunarmandchilik,   savdo-sotiq   davom   topdi.   Fan,
adabiyot,   san'atning   rivojlanishi   ko’proq   saroy   doirasida   bo’lib,   ham   diniy,   ham
dunyoviy   asarlar   yozildi.   Garchi   o’z   davri   tarixnavisligi   o’sha   xonlik   va
amirlikdagi siyosiy voqyealar salnomasini ifodalaydi, o’sha davr ruhi aks etganligi
bilan   tarixiy   ahamiyatga   ega.   Muhammad   Yoqubning   «Gulshan-ul   mulk»,
Muhammad   Mir   Olimning   «Tarixi   Amir   Nasrullo»,   Mulla   Ibodulla   va   Mulla
Muhammad   Sharining   «Tarixi   amir   Haydar»,   Muhammad   Hakimjon   To’raning
«Muntaxabug tavorix» kabi asarlari diqqatga sazovordir.
Qo’qon adabiy muhiti ko’nlab shoir va shoiralar ijodi bilan boyidi. Ko’qon
xoni   Umarxonning   o’zi   «Amiriy»   tahallusi   bilan   o’zbek   tilida   gazallar   yozgan.
Uning   rafiqasi   Mohlaroyim   «Nodira»   tahallusi   bilan   fors-tojik   tilida   «Maknuna»,
«Komila»   tahalluslari   bilan   she'rlar   yozgan.   Eri   Umarxon   vafot   etgach,   Nodira
davlat ishlariga ham aralanshb, mamlakat xo’jaligini yaxshilash, madaniy hayotni
jonlantirish   bo’yicha   muhim   tadbirlarni   amalga   oshirdi.   Qo’qonda   madrasalar,
karvonsaroylar,   rastalar,   yo’llar   qurdirdi.   U   o’z   atrofiga   Uvaysiy,   Mahzuna   kabi
qobiliyatli ijod ahlini to’pladi. Bu davrda Fazliy Namangoniy Mushrif, Mushfiqiy kabi shoirlar ijod qilgan. Mushfiqiy Buxoro amiri Abdullaxon saroyida «Malikush-
shuaro»   unvoniga   ega   bo’lgan   bo’lsa,   Fazliy   Namangoniy   Qo’qon   shoirlariga
boshchilik   qilgan,   Umarxonning   toshnirig’i   bilan   Fazliy   va   Mushrif   tomonidan
«Majmuat-ush-shuaro»   to’plami   tuziladi.   Bu   davrda   Ko’qonda   Xudoyorxonning
saroy  ar ki, Xivada turli obidalar qurildi.
Taxminan   XVII   asrda   yashab   ijod   qilgan   shoirlardan   biri   Turdi   Faroshiy
haqida   ma'lumot   beruvchi   asosiy   manba   shoir ning   o’z   asaridir.U   yuz   urushning
oqsoqollaridan   biri   sifatida   Abdulazizxoi   saroyida   e'tiborli   kishilardan   bo’lgan,
keyin saroydan chetlashtirilgan.
XVIII   asr   oxiri   XIX   asr   boshlarida   Farg’onada   Muhammad   Sharif-
Gulhaniy   tahallusi   bilan   tanilib,   ajoyib   lirik   she'rlar,   masallar   yozdi.   Uning
«Zarbulmasal»   asari   qahramonlari   qushlar   bo’lib,   shoir   ular   orqali   saroy
a'enlarining   kirdikorlarini   fosh   etadi.   Yana   bir   Quqonlik   shoir   G’oziy   ham   o’z
asarlarida   zodogonlar   va   ruhoniylarni   fosh   qiladi.   XIX   asrning   30   yillarida
Shahrisbzda shoir Hiromiy hind, fors adabiyotida mashhur bo’lgan «Chor darvesh»
va «To’tinoma» hikoyalarini o’zbek tiliga tarjima qiladi xalq dostonlari «Yusuf va
Zulayho»,   «Tohir   va   Zuhro»   «Bo’z   o’g’lon»,   «Yusuf   va   Ahmad»   va   boshqa
dostonlar   vujudga   keldi.   Shahar   maydonlarida   qiziqchi   va   qo’g’irchoqbozlar,
o’yinchi   san'atkorlar   xalq   hayotidan   hikoya   qiluvchi   lavhalarni   o’ynab,   tomosha
ko’rsatar, boylar va saroy ahlini ochko’zligini fosh etib, ustidan kular edi.
Bu   davrda   Markaziy   Osiyoda   ikki   turdagi   maktab   myavjud   edi:   quyisi-
maktab va oliy- madrasa. Boshlang’ich maktabda  sav od o’rgatilar va diniy matnlar
yodlatar   edi.   Madrasada   ham   ilohiyat   o’qitilar,   shuningdek   arab   tili   sarfu   nahvi
(grammatikasi),   notiqlik   san'ati,   aljabr   va   handasa   asoslari   o’rgatilgan.   Bundan
tashqari Xofiz, Bedil, Navoiy asarlari o’qitilgan.
O’sha  davr   shoirlari,  fan  arboblari   musiqani   chuqur   tushunganlar.  Musiqa
san'atining   rivojiga   ulkan   hissa   ko’shgan   Mavlono   Muhammadin   Mug’anniy,
Mavlono   Kavkabiy,   Xo’ja   Muhammad,   Rizo   Samarqandiyning   nomlari   bizgacha
yetib kelgan. Bu   davrdagi   me'morchilik   yodgorliklar   hajmi   va   pardozining
jimjimadorligi   bilan   ajradib   turadi.  Samarqanddagi   Registon   maydoni   shu   davrda
shakllandi. Sherdor madrasasining old peshtoqida rangin koshanlar bilan chekilgan
bir juft sher tasvirlangan. Tillakori madrasasining nomi «tilla bilan pardozlangan”
degan   ma'noni   beradi.   Devorlardagi   ajoyib   naqshi   nigorlar   va   ichki   devorlardash
to’kis tilla bezaklar juda nafis ishlangan.
Rus   madaniyati   ta'sirida   xalq   ma'rifatparvarlari   shakllandi.   Ular   V.   I.
Gersen,   N.   T.   Chernishevskiy,   N.V.   Dobrolyubovlar   ta'sirida   xalq   ozodligi
masalasini   ko’tarib   chiqdilar.   O’rta   asr   qoloqligini   tugatish,   ta'lim-tarbiyaning
ilg’or   usullarini   joriy   qilishni   o’z   asarlarida   kuylagan   Furqat   (1858-1909)   misol
tariqasida   rus   maktablarini   ko’rsatdi.   U   A.   S.   Pushkinning   bir   qancha   she'rlarini
o’zbekchaga   tarjima   qildi.   Muqimiy   (1850-1909)   o’zining   hajviy   she'rlarida   xalq
ommasining   burjuaziya   tomonidan   ezilishini   fosh   etdi.   Zavqiy   (1853-1921)   o’z
she'rlarida ijtimoiy adolatsizlikni qoraladi.
XIX   asr   Turkiston  adabiyoti  ikki  yo’nalishda  rivojtandi.  Shohlik  va   saroy
muhitini kuylovchi adabiyot hamda zo’rovonlikka qarshi norozilikni va qoloqlikni
tugatishga   qaratilgan   taraqqiyparvar   xalq   adabiyoti.   Umuman,   Rus   va   dunyo
madaniyagi   ta'sirida   mehnatkash   xalq   bilan   bog’liq   Turkistonda   milliy
madaniyatning rivojlanish jarayoni kuchayib bordi.
U   musulmonlar   va   qolaversa   turkiylar   dunyosining   jahon   taraqqiyotidan
uzilib   qolganligi,   bu   g’oyat   xavfli   holga   barham   berish   kerakligini   hamda
umumturkiy   qavmlardagi   jaholatni   yo’q   qilib,   ma'rifat   orqali   taraqqiy   togpan
mamlakatlarga   tenglashish   zarurligini   birinchi   bo’lib   turkiy   qrim-tatar   xalqining
ulug’   farzandi   Ismoil   G’aspirali   (1851-1914)   tushunib   yetdi.   U   jadidchilik
harakatining butun turk dunyosidagi «g’oyaviy otasi»ga aylandi.
Musulmon   turkiy   olamini   jahon   ma'rifati,   ilmi   darajasiga   ko’tarish
g’oyasini   amalga   oshirish   maqsadida   Rossiyaga   mustamlaka   bo’lgan   barcha
musulmon   hududlar   maorifini   mutlaqo   isloh   qilish   ularla   dunyoviy   fanlarni
o’qitish   masalasini   ko’tardi.   Ismoil   G’aspiralining   g’oyalarini   yoyishda
«Tarjimon»   gazetasining   xizmati   juda   katta   bo’ldi.   1888   yilda   uning   «Rahbari muallimin»   yoki   «muallimlarga   yo’ldosh»   kitobining   nashrdan   chiqishi   muhim
voqyea   bo’ldi.   U   Buxoro,   Turkistonga   kelib   jadid   maktablarini   ochishga   urinadi.
Uning   shogirdlari   Buxorolik   Marjoniy,   Domla   Fozil,   Mo’minxo’ja   Vobkandiy,
Mulla   Xudoyberdi   Boysuniy   Buxoroda   jadid   maktablarini   ko’paytirishga
urinadilar.  1904 yilda  «Mazaffariya»  jadid  maktab ochildi.  1899 yilda  Andijonda
Shamsiddin   domla   va   Toshkentda   Mannon   qori   jadid   maktabiga   asos   soldilar.
1903   yilda   Turkiston   o’lkasida   102   ta   boshlang’ich   va   2ta   o’rta   jadid   maktablari
bor edi.
XX   asr   boshlarida   Toshkent,   Samarqand,   Buxoro,   Farg’ona   vodiysi
shaharlarida   o’nlab   «usuli   jadid»   maknabdari   ochildi.   Uni   bitirganlar   orasida
Turkiston   ma'naviy-ma'rifiy   dunyosini   milliy   uyg’onishiga   kuchli   ijobiy   ta'sir
qiladigan   zabardast   namoyondalar   ajrilib   chiqdi.   Uning   birinchi   qaldirg’ochtari
Mahmudxo’ja   Behbudiy,   Abduqodir   Shakuriy,   Siddiqiy   Ajziy,   Munavvar   qori
Abdurashidxonov,   Abdulla   Avloniy,   Ashurali   Zohiriy,   Lutfulla   Olimiy,
Muhammadsharif So’fizada, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy, H.H. Niyoziy kabi
o’nlab   ulug’   zotlardir.   Jadidlar   maktab   va   ma'rifatdan   boshlangan   faoliyatini
siyosiy   qiyofa   kasb   etgunga   qadar   davom   qildirib,   Turkistonda   milliy   mustaqim
davlat barpo etishga urinish bilan eng yuqori pog’onaga ko’tarildilar.
Turkistonda   ma'rifatparvarlik   harakati   ikki   bosqichda   kechdi.   Birinchi
davrda   feodal   tuzum   va   tartiblarini   tanqid   qilish,   madaniy   yangiliklarni   egallash,
Ovropaning   turli   tillarini   o’rganishni   targ’ib   qilish,   yangicha   ilm-fanning
ahamiyatini   ko’tarish   kabi   masalalar   olg’a   surildi.   Ahmad   Donish,   Avaz   o’tar.
Furqat, Muqimiy, Zavqiy singari ma'rifatparvarlar yetishib chiqdilar.
Ikkinchi   bosqichda   ma'rifatchiliqdan   jadidizm   o’sib   chiqdiki,   u   endiliqda
yangicha ta'lim-tarbiya, yangi usul maktablarini yo’lga qo’yish, dunyoviy ilmlarni
har   tomonlama   egallash   maorif-madaniyatda   yangi   tartiblarni   o’rganish,   yangi
ijtimoiy-siyosiy   masalalarni   qo’yish   darajasiga   ko’tarildi.   Jadidchilik   harakati
turkiy   millatlarning   ma'naviy-madaniy   ko’tarilishiga   turtki   bo’ldi.   Turkistonda
yangi   usul   maktablari   ochilib,   ma'rifatparvar,   ilg’or   pedagoglar   bu   maktablar
uchun turli  darsliklar, o’qish kitoblari, qo’llanmalar yarata boshladilar. Behbudiy, Munavvar qori, Fitrat, Abdulla Avloniy, Ibrat, Hamza kabilar bu sohada jonbozlik
ko’rsatdilar   va   bu   ishda   faol   ishtirok   etdilar.   Jadidlar   boshqa   o’lkadagi
ma'rifatparvarlik   harakatlari   bilan   ham   aloqa   o’rnata   boshladilar.   Bu   davrda
Turkistonda  ma'rifatparvarlik  va  jadidchilikning  turli,  yangi   ta'lim-tarbiya,  o’quv-
o’qituv   masalalarini   o’zida   aks   ettiruvchi   juda   ko’p   jurnallar   nashr   etildi.
«Taraqqiyot», «Oyna», «Tujjor», «Sadoyi Turkiston», «Samarqand» kabi jurnallar
shular jumlasidandir.
Ma'rifatchiyaik   harakati   ayniqsa   o’zining   rivoj   topgan   bosqichida
Turkistonda   o’zga   yurtlardagi   ijobiy   yutuqlardan   foydalangan   holda   mustaqil
ma'naviy   taraqqiyot   yo’lini   qidirish   va   targ’ib   egish   masalalarini   olg’a   surdi.   Bu
harakat rus podsho hokimiyatining mustamlakachilik siyosatiga zarar  keltirishdan
cho’chigan   chorizm   amaldorlari   uni   chegaralash   va   bo’g’ib   qo’yish   chora
tadbirlarini ko’ra boshladilar.
XIX   asr   oxiri   XX   asr   boshlarida   Turkistonda   juda   murakkab   ijtimoiy-
siyosiy   hodisalar   bilan   birga   uning   madaniy   hayotida   ham   tez   va   shiddatli
o’zgarishlar ro’y berdi. Madaniyat, adabiyot, ta'lim-tarbiya, din, mafkura sohasida
turli   oqimlar   paydo   bo’ldi,   ular   orasidagi   munosabatlar   murakkab   tus   oldi.   Yosh
buxoroliklar, yosh xivaliklar harakati vujudga keldi.
1917   yiddagi   butun   rossiyada   yuz   bergan   fevral   va   oktyabr   pnqiloblari
uning mustamtakasi bo’lmish Turkistonda ham to’ntarishlarga olib keldi.
Sovet  davridash  juda  ham  murakkab  ijtimoiy-siyosiy  va  ijtimoiy-iqtisodiy
jarayonlar respublikaning milliy madaniyatiga har xil tarzda ta'sir o’tkazdi, barcha
sohadagi o’zgartirishlarni qarama-qarshi tusga kiritdi va respublika taraqqiyotining
asosiy tendensiyalari hamda yo’nalishlarini uzoq  yillar ga belgilab berdi. 
Sobiq Sovet davrida Respublika madaniy hayotida progressiv va regressiv
taraqqiyotnint   bir-biriga   qarama-qarshi   tendensiyalari   tobora   kuchayib   bordi.   70-
yillar   va   80-yillarning   birinchi   yarmida,   xuddi   boshqa   sohalarda   bo’lganidek,
O’zbekistonning ma'naviy hayotida ham inqirozga xos vaziyat vujudga keldi. Shu
bilan   birga   ushbu   yillar   davomida   respublika   madaniyati   umuman   muayyan muvaffaqiyatlarni   qulga   kiritdi.   Madaniyag,   maorif   muassasalarining   tarmog’i
sezilarli   darajada   kengaydi,   bularni   moddiy-texnika   bazasi   mustahkamlandi,
aholining   umumiy   bilim   darajasi   o’sib,   ijodiy   ziyoliylar   safi   kengayib   bordi.
Talaygina   ajoyib   badiiy   asarlar,   teatr,   musiqa   asarlari   yarataldi.   Madaniyat   va
san'atning   rivojita   istedodli   yoshlarning   butun   bir   katta   guruhi   qo’shildi,   maishiy
o’z-o’zini anglashning o’sish jarayonlari belgi berib qoldi. Xulosa:
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev qarori bilan ilgari
o’xshashi  bo’lmagan va mintaqamizda yagona davlat ilmiy-tadqiqot muassasasi  –
Markaziy Osiyo xalqaro instituti tashkil qilindi.
Mazkur muhim qaror talablaridan kelib chiqqan holda institut mintaqaning
tamadduniy   xilma-xilligi   va   barqaror   rivojlanishining   zamonaviy   jarayonlarini
tadqiq etish bilan shug’ullanadi.
Institut zimmasiga, shuningdek, mintaqa mamlakatlari oldida turgan savdo,
transport-kommunikatsiya,   energetika,   suv,   ekologiya,   gumanitar   tarmoqlar,
xavfsizlik   sohasi   va   boshqa   yo’nalishlardagi   barcha   davlatlar   uchun   umumiy
bo’lgan   masalalarni   o’rganish   va   ularni   hal   qilish   istiqbollarini   tahlil   qilish
bo’yicha vazifalar ham yuklatilgan.
“Dunyo”   axborot   agentligi   muxbiri   Markaziy   Osiyo   xalqaro   instituti
direktori Anvar Nosirov bilan ushbu mavzuda suhbatlashdi.
–   Anvar Jamolitdinovich, O’zbekistonda Markaziy Osiyo xalqaro instituti
tashkil etilishining sabablari haqida batafsil so’zlab bersangiz.
–   Yangi   institut   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   tashabbusi   bilan
tuzilgan bo’lib, xalqaro maqomga ega.
Institut   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   va   boshqa   davlatlarning   yetakchi
ilmiy-tadqiqot   muassasalari,   shuningdek,   mintaqaga   doir   muammolar   bilan
shug’ullanadigan   turli   xalqaro   tashkilotlar   ekspertlari   bilan   keng   ko’lamli
aloqalarni yo’lga qo’yish va uni rivojlantirishga ustuvor ahamiyat qaratadi.
Institut   ilmiy   va   amaliy   faoliyatining   asosiy   yo’nalishini   mintaqaviy
jarayonlar va mamlakatimiz tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishlari bilan bog’liq
xalqaro munosabatlar tashkil etadi.
Yaqin   qo’shnilarimizga   nisbatan   ochiq   va   konstruktiv   siyosat   olib   borish,
Markaziy   Osiyodagi   mintaqaviy   masalalar   va   muammolarni   tenglik   asosida   hal
etish, o’zaro manfaatlarni inobatga olish va oqilona murosa yo’llarini izlab topish,
shuningdek,   mintaqa   markazida   joylashgan   O’zbekiston   atrofida   do’stlik   va
farovonlik, xavfsizlik va barqarorlik kamarini yaratish shular jumlasidandir. Ushbu   ustuvor   vazifani   muvaffaqiyatli   amalga   oshirish   mamlakatimizni
izchil   rivojlantirish,   islohotlar   jarayonlari,   xavfsizlik,   tinchlik   va   birdamlikni
ta minlash uchun qulay shart-sharoit yaratadi.ʼ
Xalqaro   ekspertlarning   fikricha,   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti
rahnamoligida   olib   borilayotgan   faol   yaxshi   qo’shnichilik   siyosati   tufayli   so’nggi
yillarda   Markaziy   Osiyoda   sog’lom   siyosiy   iqlim   va   do’stona   muhit   vujudga
keldiki,   bu   mamlakatimizning   mintaqa   davlatlari   bilan   ko’p   qirrali   va   o’zaro
manfaatli hamkorligini har tomonlama kengaytirishga xizmat qilmoqda. Markaziy
Osiyoning barcha mamlakatlari bilan oliy va yuqori darajalardagi o’zaro tashriflar
va   muloqotlar   muntazam   yo’lga   qo’yilgan,   ularning   har   biri   bilan   strategik
sheriklik o’rnatilgan va rivojlantirilmoqda.
Tabiiyki,   so’nggi   yillarda   mintaqamizga   butun   dunyoda   jamoatchiligi,
ayniqsa,   ekspert-tahlil   hamjamiyati   vakillari   tomonidan   bo’lgan   qiziqish   sezilarli
tarzda   oshdi.   Ular   bugungi   Markaziy   Osiyo,   xususan,   O’zbekistonning   siyosiy,
iqtisodiy va madaniy taraqqiyoti o’ziga xos xususiyatlarini chuqurroq o’rganishga
qiziqmoqda.
Xorijiy   mamlakatlar,   jumladan   Rossiya,   Xitoy,   AQSH,   Turkiya,   Yevropa
mamlakatlari, Hindiston, Janubiy Koreya, Yaponiya va Yaqin Sharq davlatlarining
institut,   universitet   va   tahlil   markazlarining   O’zbekiston   va   qo’shni   mamlakatlar
olimlari   bilan   qo’shma   tadqiqotlar   o’tkazish,   o’zaro   tajriba   va   malaka   almashish
uchun aloqa o’rnatishga bo’lgan qiziqish tobora kuchaymoqda.
Bir   vaqtning  o’zida   mintaqa   davlatlari  o’rtasidagi  ilmiy  aloqalar   ham   faol
rivoj   topmoqda.   Buning   asosida   mintaqaviy   iqtisodiyot   va   turli   sohalarda
davlatlararo munosabatlarning bugungi holati va istiqbollarini birgalikda o’rganish,
dolzarb takliflar ishlab chiqish zaruriyati yotibdi.
Shu   ma noda   institutimiz   faoliyati   mintaqa   mamlakatlarining   mushtarak	
ʼ
manfaatlari yo’lida yaqin ilmiy-tadqiqot va ekspert hamkorligini yo’lga qo’yish va
mustahkamlashga ko’maklashishga qaratilgan.
Aytish   mumkinki,   institutning   tashkil   etilishi   davlatlarning   siyosiy   va
iqtisodiy   hayotida   mintaqaviy   omillar   rolini   oshirishning   obyektiv   global tendensiyasini   aks   ettiradi.   Bu,   ayniqsa,   Markaziy   Osiyoda,   ya ni   tarixan   Buyukʼ
ipak yo’lining eng muhim bo’g’ini bo’lgan, hozirda esa yangi iqtisodiy, transport-
kommunikatsiya   va   madaniy   o’zaro   bog’liqlik   tomon   harakatlanayotgan   yagona
madaniy-sivilizatsiyaviy mintaqada yaqqol ko’zga tashlanadi.
Shuni   alohida   ta kidlashni   istardimki,   mintaqaning   barcha   mamlakatlari	
ʼ
manfaatlariga  bevosita  ta sir   etuvchi   dolzarb  masalalarni  muhokama  qilish   uchun
ʼ
mintaqaviy   ekspertlar   platformasini   yaratish   g’oyasi   ilk   bor   O’zbekiston
Respublikasi   Prezidenti   tomonidan   ilgari   surilib,   bir-birini   to’ldiruvchi   turli
shakllarda muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Foyalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
 
1.    Bartold   V.V.   Turkiston madaniy hayoti tarixi.   L., 1967   y.
2.    Buxoro tarixi. T., 1976   y.
3.    Samarqand tarixi. T., 1969-70   y. 2-jild.
4.    Xorazm tarixi. T., 1976   y.
5.    O’zbekiston xalqlari tarixi va madaniyati.   T., 1992   y.
6.    O’zbekiston tarixi. I-tom. O’zbekiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi 
davrida.   T., 2000.

Osiyo mamalakatlari

Купить
  • Похожие документы

  • Ekonomikaliq o’siw modelleri
  • Turizm va rekratsiya geografiyasi
  • O’zbekiston shaharlarining shakllanishi
  • Orol tabiiy geografik okrugi
  • Gastronomik turizm rivojlanishining geografik jihatlari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha