Qishloq turizmi modellari

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	932.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	21 Сентябрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Sherzodjon Kamoldinov

Дата регистрации 20 Сентябрь 2024

3 Продаж

Qishloq turizmi modellari

Купить

MUNDARIJA
KIRISH ...................................................................................................................................................... 3
I BOB. QISHLOQ TURIZMINI RIVOJLANTIRISHDA NAZARIY USLUBIY ASOSLARI ........................................ 6
1.1 Qishloq turizmini rivojlantirishning mohiyati ..................................................................................... 6
1.2 Qishloq turizmini shakllantirish bosqichlari ..................................................................................... 14
II BOB. QISHLOQ TURIZMINING TAKOMILLASHTIRISH JARAYONI VA XORIJIY MAMLAKATLAR TAJRIBASI
............................................................................................................................................................... 22
2.1 Jahonda qishloq turizmining shakllanish strategiyasi va rivojlanish ko’rsatkichlari ......................... 22
2.2 Qishloq turizmini rivojlantirishning xalqaro modellari va uni O’zbekiston sharoitida
takomillashtirish yo’llari ......................................................................................................................... 28
XULOSA .................................................................................................................................................. 35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................................................................ 39
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Boshqa turizm turlari kabi qishloq turizmi ham
alohida ahamiyatga ega hisoblanadi. Qishloq turizmining boshqa turizmlardan
asosiy farqi shuki,bu turizmda insonlar mehnat asosida harakat qilishadi va shu
orqali bu turizmni rivojlantirishadi. Turizm XXI asrda jahon iqtisodiyotiga juda
katta ijobiy ta’sir qiluvchi ijtimoiy-iqtisodiy soha sifatida kirib keldi. Butunjahon
turizm tashkilotining ma lumotlari bo‘yicha, dunyoda ishlab chiqarish va servis
aylanmasining 10 foizi turizmga to‘g‘ri kelmoqda. Keyingi 20 yil ichida xalqaro
turizmning rivojlanishi dunyo bozorida tovar va xizmatlarning kuchli eksport
qilinayotganligi bilan e’tiborlidir. Ushbu kurs ishida qishloq turizmining kelib
chiqishi, rivojlanish istiqbollari va o’ziga xos jihatlari xususida so’z boradi.
Qishloq turizmi bugungi kunda rivojlanib borayotgan turizm turlaridan biri
hisoblanib, u Yevropada 1970-yillardan beri ma'lum. U Fransiya, Italiya va
Ispaniyada kabi davlatlarda taraqqiy topdi. Ushbu turdagi dam olish Kipr,
Xorvatiya va Polshada keng tarqalgan. Qishloq turizmining paydo bo lishi vaʻ
rivojlanishining asosiy sababi o rtacha daromadga ega bo lgan shahar aholisining
ʻ ʻ
tabiat qo ynida yolg iz dam olishga, dehqon oilasi hayoti bilan tanishishga bo lgan
ʻ ʻ ʻ
ehtiyojidir. Bunda nafaqat tabiat qo’ynida dam olish, balkiyangi sabzavot va
mevalarni, sarhil go'sht va sut mahsulotlarini tatib ko’rish, qishloq xo'jaligi
ishlarida bevosita ishtirok etish, shaxsan shudgor yonida turish imkoniyatini ham
beradi. Qadimdan keng dalalarda, tabiat qo’ynida dam olish insonlarni o’zgacha
zavqlantirib kelgan. Bunda mijozlarning xohishi inobatga olinib, sayyohlarga
sarhil sut, dala hovli uzumzoridan olingan sharob, baliq ovlash, pichanzor va turli
xil ko'ngilochar detallar bilan to'ldirilgan yuzlab dala uylari, kulbalar va qal'alarni
tanlash imkoniyatini taqdim etuvchi turizm sanoatiga asos solindi. Hozirgi vaqtda
Yevropada qishloq turizmiturli hisob-kitoblarga ko'ra, turizm sanoati umumiy
daromadining 10% dan 20% gacha qismini tashkil qiladi. Qishloq turizmi tabiat
majmualariga zarar keltirmaydigan, tabiatni muhofaza qilish va mahalliy aholi
farovonligini oshirishga hissa qo‘shadigan shahar sharoitidan tashqari turizmning
har qanday turini o’z ichiga oladi. Qishloq turizmi nafaqat sayyohni qishloq uyida
3

joylashtirish, balki aholi punktlari, dam olish joylari o rtasidagi yaxshi transportʻ
aloqalarini, axborot va xizmatlar ko rsatish bo yicha turli xizmatlar ko rsatishni
ʻ ʻ ʻ
o z ichiga oluvchi butun infratuzilmaning ishlashidir. Kichik restoranlar, kafelar va
ʻ
tavernalar, bundan tashqari, har bir mehmon, qishloq turizmida esa turist
"mehmon" deb ataladi, doimiy ravishda uy qulayligini his qilishi va shaxsiy
e'tiborni kuchaytirishi kerak.
Qishloq turizmi dam olishning passiv shaklini anglatadi, maqsadiga ko'ra -
ko'proq ijtimoiy bo’lib, sof tijorat turi hisoblanmaydi. Shu asosda O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2022-yil 30 aprelda “Ichki turizm xizmatlarini
diversifikatsiya qilishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 1
Qarori
Qishloq turizmining boshqa turlari kabi katta davlat e’tiborida ekanligi va unga
katta sarmoyani talab etmasligi bilan farqlanadi. Hozircha u qishloq tumanlarining
mavjud salohiyatidan: noyob tabiiy resurslar va tarixiy-madaniy ahamiyatga ega
ob’yektlardan foydalanish, qishloqdagi xususiy uy-joy fondi, xususiy uy
xo'jaliklarida ishlab chiqarilgan oziq-ovqat va boshqalarbilan qanoatlantirmoqda.
Umuman olganda, qishloq turizmining paydo bo'lishi turistlar va dam oluvchilarga
xizmat ko'rsatish va xizmat ko'rsatishni o'z zimmasiga olgan aholi mablag'lariga
asoslanishi kerak.
Qishloq turizmining yana bir xususiyati shundaki, u yirik turistik firmalar
tashkil etishni talab etmaydi, balki xususiy dehqon xo‘jaliklari va ayrim kichik
tadbirkorlik subyektlari egalarining ixtiyoriy birlashmalari uchun individual
turistik xizmatlar ko‘rsatish uchun ob’ekt hisoblanadi. G'arbiy Evropada XX
asrning 60-70 yillarida paydo bo'lgan qishloq turizmining amaliy tajribasi shuni
ko'rsatadiki, u butun dunyoni asta-sekin zabt etib, ba'zi mamlakatlarda ushbu o'ziga
xos dam olishdan olingan daromadni qishloq turizmidan olingan boshqa
daromadlar bilan tenglasha oldi. Qishloq turizmining eng muhim afzalliklaridan
biri shundaki, u tashrif buyuruvchilar va mahalliy aholining ekologik bilimini va
umumiy madaniy darajasini oshiradi. Qishloq turizmi ilmiy va ma'rifiy
(ornitologik, botanika, arxeologik, etnografik), sarguzashtli sayohatlar (piyoda,
1
O ’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.04.2022-yilda “ Ichki turizm xizmatlarini diversifikatsiya qilishga oid qo ’ shimcha
chora-tadbirlar to ’ g ’ risida ” gi Qarori www.lex.uz
4

velosipedda, suvda, otda sayr qilish va marshrutlarda), yozgi lagerlar, maktab
o'quvchilari va talabalar uchun tabiatdagi bazalar va dasturlar, hafta oxiri shahar
tashqarisiga sayohatlar kabi juda keng faoliyat turlarini o'z ichiga oladi. Biroq,
qishloq turizmi bir qator potentsial xavflarni o'z ichiga oladi. Haddan tashqari ko'p
sayyohlar, ularning mashinalari va jihozlari kichik shaharlar va qishloqlarni
to'ldirishi mumkin. Ularning madaniyati mahalliy aholi uchun begona va dushman
bo'lishi mumkin. Ularning o'yin-kulgiga intilishi mahalliy madaniyatga tasir qilishi
mumkin. Qishloq turizmining keng miqyosda maqsadsiz va nazoratsiz rivojlanishi
mahalliy landshaftlar va ekotizimlar uchun halokatli bo‘lishi mumkin.
Bunday xavf-xatarlarning oldini olish uchun mahalliy hokimiyat organlaridan
nimani xohlashlarini aniq tushunish, yerdan oqilona foydalanish siyosati, mahalliy
turizmni tashkil etish dasturlarini malakali boshqarish talab etiladi, ya'ni, mahalliy
mahsulotlarasosida bozorlarni o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda
yaratishga intilish,qishloq uy egalarining madaniyati, samarali infratuzilmani
rivojlantirish, turistlar sonini nazorat qilish, qurilishda xunuk shakllarni taqiqlash,
foyda kafolatini, qishloqning rivojlanishi uchun sifatni ta'minlash kabi jihatlariga
e’tibor berish lozim.
Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishining maqsadi
Qishloq turizmining rivojlanishi haqida hamda turizmning kengayish asoslari
haqida asoslangan ma’lumotlar asosida o’rganishdan iborat.
Kurs ishining ob’ekti va predmeti: Qishloq turizmining vujudga kelishi,
uning turlari va rivojalanishi ushbu kurs ishining ob’ekt va predmeti hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilishi: Ushbu kurs ishi kirish va ikki bobni o’z ichiga olgan
to’rt paragraf va shu bilan birga xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat.
5

I BOB. QISHLOQ TURIZMI NI RIVOJLANTIRISHDA NAZARIY
USLUBIY ASOSLARI
1.1 Qishloq turizmini rivojlantirishning mo h iyati
XX – asrning ikkinchi yarmidan insoniyatning tarixiy – madaniy boyligi va
tabiat resurslarini asrab – avaylashning muhimligi keng jahonda e’tirof etila
boshlandi. Natijada qishloq turizmi jadal sur’atlar bilan rivojlana boshlandi.
Hozirda esa odamlarning (turistlarning) mahalliy aholi bilan tanishuv va
muloqatga kirishi, do’stlashuvi, qishloq hayoti bilan hamnafas bo’lish, qishloq
xo’jalik ishlari bilan shug’ullanish, qishloq tabiati bag’rida dam olish, sport bilan
shug’ullanish turizmda qishloq turizmining imkoniyatlari katta ekanligini isbotladi.
So’ngi yillarda esa qishloq turizmining ko’p faoliyatligi natijasida dunyoda uning
ommaviyligini tobora oshirib, kuchaytirib bormoqda.
O‘zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirishdagi dastlabki bosqichda
qishloq turizmini tashkil qilish va boshqarishning tashkiliy – iqtisodiy
mexanizmlarini ishlab chiqish lozim. Ikkinchi bosqichda esa ana shu tashkiliy –
iqtisodiy mexanizmlar asosida qishloq turizmini rivojlantirishning huquqiy –
me’yoriy qonunlarini ishlab chiqish maqsadli yo‘nalish bo‘ladi.
Uchunchi bosqichda mamlakatimizda turizmni rivojlantirishning huquqiy –
me’yoriy qonunlariga asoslanib qishloqlarimizdagi turistik resurslarimizni
ro‘yhatga olishimiz, ularning ta’rif–tavsiflarini tayyorlashimiz, foydalanish
imkoniyatlarini hisoblab chiqishimiz, turistik ob’ektlarda turistik infratuzilmalar va
turistik marshrutlar yaratishimiz lozim bo‘ladi. Yevropa davlatlari qishloq turizmni
rivojlanishini bashoratlashda va istiqbolli strategik rejalar ishlab chiqishda doimiy
ravishda ijtimoiy so‘rov o‘tkazishadi. Yevropa ittifoqining statistik ma’lumotlari
bo‘yicha 30 % aholi qishloq turizmida dam olish istagi aniqlandi. Ijtimoiy – so‘rov
o‘tkazishdan oldin albatta qishloq aholisi o‘rtasida qishloq turizmining mohiyati,
mazmuni, maqsadi va vazifalari bo‘yicha jiddiy tashkiliy ishlarni amalga oshirish
talab qilinadi.
Qishloq turizmini ekologik turizmning bir tarmog’i deb talqin qiluvchilar ham
o’zlarini haq deb bilishadi. Masalan, ekologik turizm ko’p hollarda tabiat bag’rida
joylashgan qishloqlarda yuz beradi yoki turistlar turistik infratuzilmalar va turistik
xizmatlarni ekotur vaqtida qishloq aholisidan sotib olishadi. Jahon ilmiy
6

adabiyotida ekologik turizmning nomlanishiga e’tibor bersak, bu holatni tezda
ilg’ab olamiz:
 yumshoq turizm (Soft Tourismus );
 tog’ turizmi (Mountain Tourismus) ;
 tabiat turizmi (Nature Tourismus) ;
 yovvoyi turizm (Vilderness Tourismus) ;
 yashil turizm (Green Tourismus) ;
 sarguzasht turizmi (Adventure Tourismus) ;
 qishloq turizmi (Agro Tourismus) ;
 ekoturizm ( E kotourismus) .
Qayd qilingan turizmning barcha turlari ham nomlanishi ham albatta tabiat va
uning resurslarini eslatib turadi. Qayd qilingan talablardan ma’lum bo’ladiki,
qishloq turizmi ko’p faoliyatlari jihatidan ekoturizmdan ancha farq qiladi. Qishloq
turizmida turistlar qishloq aholisi (fermer, dehqon, cho’pon) bilan birga yashaydi,
ko’p hollarda birga ishlaydi, ularning turmush kechirishi, hayot tarzi bilan
qiziqadi. Shu jihatlardan ham qishloq turizmini ekoturizmga qo’shish noto’g’ri
xulosalarni keltirib chiqaradi.
Megapolislarning tajovuzkor muhiti odamni juda charchatadi, shuning uchun
ko'plab shaharliklar ega bo'lishga intilishadi. Turli sabablarga ko'ra qishloq uyini
sotib olish va unga texnik xizmat ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lmaganlar uchun
agroturizm juda yaxshi chiqish yo'li bo'lishi mumkin - bu nisbatan yangi yo'nalish
bo'lib, u katta shaharlardan uzoqda joylashgan qishloqlarda yashashni nazarda
tutadi.
7

1-RASM 2
Qishloq turizmini rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslarini
o’rganishdan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:
1. Qishloq turizmi mehnat resurslarini qo’shimcha, yangi ish o’rinlari
bilan ta’minlashda katta imkoniyatlarni yaratadi;
2. Tabiat va tabiiy resurslardan foydalanishning yangi texnologiyalarini
jalb qiladi;
3. Qishloq turizmi ekologik toza oziq – ovqat mahsulotlarini ishlab
chiqishni ta’minlaydi;
4. Qishloq turizmi tabiat muhofazasida investitsiyalar kirishini
axborotlaydi va qishloqda xizmatlar servisini takomillashtiradi;
5. Qishloq turizmi qishloqlarda mahalliy aholining ijtimoiy – iqtisodiy
darajalarini o’stiradi;
6. Qishloq turizmi mahalliy mahsulotlar, hunarmandchilikka keng yo’l
ochadi;
7. Qishloq turizmi tabiatni muhofaza qiluvchi mahalliy boshqaruvni
rivojlantiradi va ma’naviy, moddiy jihatlar bo’yicha rag’batlantiradi;
8. Qishloq turizmi xalqlar o’rtasida hamdo’stlik aloqalarini yuzaga
keltiradi;
9. Qishloq turizmi turistik resurslarni muhofaza qiladi, ta’mirlaydi va
obodonlashtiradi;
2
https://ru.freepik.com/photos/tourism
8

10. Qishloq turizmi insonlarni ruhiy, jismoniy jihatdan dam oldiradi;
11. Qishloq turizmi dehqonchilik, bog’dorchilik va chorvachilikni o’rgatadi,
bu sohalarning mahsulotlaridan manfaatdor bo’lishni ta’minlaydi.
XX asrning ikkinchi yarmida atrof-muhitni toza saqlab qolish va tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish, muhofaza qilish, sayyoraviy muammolarga
aylanib ketganligi ma’lum bo‘ldi. Shu bilan birga insoniyatning tarixiy, madaniy
me’rosini saqlash ham sayyoraviy chegaralarda kun tartibiga chiqdi. Ushbu
dolzarb muammolar natijasida jahonda qishloq turizmi o‘zining rivojlanish
bosqichini boshladi. 3
Mamlakatimizda ham, ayniqsa qishloq joylarimizdagi
mavjud turistik resurslardan turizm faoliyatida keng foydalangan holda turizmni
tashkil etish va rivojlantirish ijtimoiy-iqtisodiy hayotimizda katta samaralar berishi
isbotsiz jarayon. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyevning 2019-yilni «Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish»,
2023-yilni «Insonga e'tibor va sifatli ta'lim» deb e’lon qilishi qishloq turizmini
rivojlantirishda katta imkoniyatlarni yaratib berdi. Hozirgi kunda hukumatimiz
qishloq joylarda yangi ish o‘rinlarini yaratish va bu omil orqali aholining yashash
darajasini yaxshilashga katta e’tibor bermoqda. Bu yo‘nalishda qishloq joylarda
turizmni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega bo‘lib uning salohiyatli
imkoniyatlari ham bor.
Bu imkoniyatlar quyidagilardan iborat:
• qishloq joylarda joylashish va ovqatlanishning shahardagiga nisbatan 2–2,5
marotaba arzonligi;
• qishloq joylarining ekologik jihatdan tozaligi;
• ekologik toza oziq-ovqat turlarining mavjudligi;
• xalqimizning qadimiy milliy merosining saqlanib qolganligi;
• jozibador turistik resurslar, milliy belgilar, xususiyatga boy bo‘lgan xizmat
turlarining ko‘pligi va rang-barangligi va boshqa;
3
Birjakov M.B., Novikova O.A. Istoricheskie predpos ы lki derevenskogo turizma. Turisticheskie firm ы , 2002, №
28.
9

• milliy meros mahsulotlari ishlab chiqishning saqlanib qolganligi (milliy
hunarmandchilik, ustachilik mahsulotlari va boshq.) 4
.
Ikkinchidan, qishloqlarimizda turizmning quyidagi turlarining resurslari ham
mavjudligi:
• tarixiy-arxeologik turizm resurslari – tarixiy obidalar, tarixiy joylar,
arxeologik qoldiqlar, topilmalar;
• etnografik turizm resurslari – an’anaviy mahalliy hayot tarzi, milliy folklor,
urf-odatlar, madaniyat, turli marosimlar, milliy o‘yinlar;
• qishloq xo‘jalik – agroturizm resurslari – qishloq bog‘lari, dehqonchilik,
madaniy landshaftlar va qishloq xo‘jalik ishlari, polizchilik, qishloqning o‘ziga xos
ko‘rinishi va qurilishi;
• diniy – diyorat turizmi resurslari – muqaddas qadamjolar, aziz-avliyolarning
qabrlari, shifobaxsh buloqlar, turli diniy marosimlar;
• ekoturizm resurslari – qishloq joylarning vatanimizning barcha tabiiy-
geografik mintaqalarida (tog‘, tog‘ oldi, cho‘l, adir, suv havzalari) joylashganligi;
• rekreatsiya va sog‘lomlashtirish turizm resurslari – pansionatlar,
sog‘lomlashtirish markazlari, kurortlar, mineral suvlar, betakror go‘shalar,
buloqlar, o‘rmonlar, to‘qayzorlar, sharsharalar, daryo sohillari;
• qishloq fermerlari ish tartibi va hayot tarzi – qishloq xo‘jaligi hayvonlarini
saqlash, yem-xashak tayyorlash mahsulotlarini yetishtirish va sotish. Qishloq
turizmini tashkil qilishda yuqorida qayd qilingan turizm turlarining barcha
resurslari majmuali, birikkan holda ishlaydi va har qanday turistni ko‘proq
muddatlarga ushlab qoladi. Shuning uchun ham Yevropa davlatlari qishloq
turizmini rivojlantirishga o‘tgan asrning 60-yillaridan jadal kirishdi. Hozirga kelib,
Yevropa davlatlarida qishloq turizmidagi turistlarning oqimi 60 mln.turistni tashkil
qilmoqda. Fransiya, Germaniya, Angliya, Italiya davlatlarida qishloq turizmi
xizmatlarini ishlab chiqaruvchi 10 minglab turistik firmalar va turistik tashkilotlar
muvaffaqiyat bilan ishlashmoqda.
4
Usmanov M.R. Turizm geografiyasi: o’quv qo’llanma. — Samarqand, «SamDU», 2020. 52-53- betlar
10

Biz ham mamlakatimizda qishloq turizmining mohiyati, maqsadi va
vazifalarini tadqiq qilishga endigina kirishayapmiz. Jahonda qishloq turizmiga har
bir davlatlar o‘zlaridagi imkoniyatlariga qarab har xil mazmunda qaramoqda.
Masalan, Angliyada aholisi 7000 kishilik qishloqlarni qishloq turizmini
rivojlantirish rejasiga kiritishadi, Avstriyada bu sonli aholisi bo‘lgan qishloqlarni
shahar turizmini rivojlantirish rejalariga qo‘shishadi. Shuningdek, qishloq
turizmini, agroturizmni rossiyalik olimlar ekoturizmning tarmog‘i deb bilishadi.
Yevropa davlatlarida aksincha agroturizm-dehqonchilik bilan bog‘liq turizm,
ekoturizm esa tabiat bag‘rida bo‘lish va uni muhofaza qilishga ko‘maklashish deb
belgilangan.
Vatanimizda qishloq joylardagi resurslardan turistik maqsadlarda
foydalanishni majmuali tashkil qilish qulayligini hisobga olib yuqorida keltirilgan
turizm turlarini jamlagan holda qishloq turizmi deb atasak, bu turizmni
rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish ancha oson kechadi. Shuning uchun ham
qishloq turizmini tashkil qilishdagi muammolarni o‘rganishdan oldin, dastavval
qishloq turizmining mohiyatini, maqsadi va vazifalarini belgilab olishimiz lozim
11O'zbekiston Tojikiston Qozog'iston Qirg'iziston0123456789 Markaziy Osiyo mamlakatlarida agroturizm
ko'rsatkichlari
2017 2018 2019 2020

bo‘ladi. Jahondagi ko‘plab davlatlarda «Qishloq joylardagi turizm» atamasi ham
bor va ular qishloqlardagi turizm resurslarga bog‘liq holda turistik
infratuzilmalarni yaratadilar. Bu holat ularda qishloq turizmining juda
rivojlanganligini va ayrim-ayrim yo‘nalishlarni hosil qilganligini ko‘rsatadi. Biz
uchun eng muhimi, qishloq turizmini rivojlantirish mamlakatimizda ichki turizmni
rivojlantirish asoslari ekanligini anglab olishimizdir. Ma’lumki, ichki turizm
Butunjahon turizm tashkilotining tasnifi bo‘yicha bir mamlakat aholisining o‘z
davlati hududlaridagi turistik faoliyati deb belgilangan. Qishloqlardagi turistik
resurslar ichki turizmning asosiy obyektlari hisoblanadi. Shuning uchun ham
AQSH, Kanada, Angliya, Fransiya, Germaniya, Ispaniya kabi davlatlar dastlab
(o‘tgan asrning 70-yillaridan) o‘z davlatlarida ichki turizmni rivojlantirganlar,
butun aholini yangi ijtimoiy-iqtisodiy sohaga – turizm jarayonlariga ko‘p yillar
davomida tayyorlaganlar.
Shu tariqa turizmdagi tadbirkorlik ayniqsa qishloq turizmidagi tadbirkorlik
kuchayib ketgan. Lekin afsuski, biz hozirgacha ichki turizmni ham, xalqaro
turizmni ham, tarixiy obidalari bor shaharlarga sayohat deb tushunmoqdamiz.
Respublikamizda qishloq turizmini rivojlantirish zarurligining eng asosiy, dolzarb
yana bir masalasini – shahar aholisining qishloqlarda dam olishini tashkil qilish
deb tushunmog‘imiz lozim. Qayd qilganimizdek, dunyoda qishloq turizmini
rivojlantirish orqali ichki turizmni so‘ngra xalqaro turizmni rivojlantirgan va jahon
turizmida «lider» o‘rinlarni egallab kelayotgan AQSH, Kanada, Fransiya, Angliya,
Germaniya, Italiya, Avstraliya va Ispaniya davlatlari jahon turizmidagi hozirgi
mavqelariga dastlab qishloq turizmini rivojlantirish orqali erishdilar. G‘arbiy
Yevropaning barcha davlatlari ham qishloq turizmini jadal rivojlantirishmoqda.
Sharqiy Yevropa davlatlari ko‘p yillar sobiq sovetlar ta’sirida bo‘lganligidan
qishloq turizmini ishlab chiqish dasturlarini tuzaolmadilar. Respublikamizda
qishloq turizmini rivojlantirishning mohiyati – qishloqlarimizga ichki va xalqaro
turistlarni jalb qilish asosida qishloqlarimizdagi obodonchilikni kuchaytirish,
qishloqlarimiz aholisini xalqaro hamdo‘stlik jarayonlariga qo‘shish va
qishloqlarimizni xalqaro miqyosda dunyoga ko‘rsatish hisoblanadi. Qishloq
12

turizmini rivojlantirishning maqsadi – qishloq aholisining ish bilan bandligini
qo‘shimcha imkoniyatlar asosida oshirish, qishloq aholisi mahsulotlarining
ko‘proq sotilishini ta’minlashdir. Qishloq turizmini rivojlantirishning asosiy
vazifasi – qishloqlarda turizmni rivojlantirish tadbirkorligini tashkil qilish asosida
qishloq turizmi xizmatlari va servisni, qishloq turizmi infratuzilmalarini
yaratishdan iboratdir deb belgilasak to‘g‘ri bo‘ladi.
BMTning Butunjahon turizm tashkiloti «Qishloq turizmini rivojlantirish
startapi» tanlovi e’lon qilindi
2-RASM 5
Bugungi kunda dunyo bo‘ylab tabiat va ochiq havodagi sayyohlik turlariga
qiziqish ortib bormoqda. Ushbu tendensiya orqali turizm sohasi qayta tiklanishi
yanada jadallashishi kutilayotgan bo‘lib, «Startap» tanlovi qishloq jamoalari uchun
foyda olish bilan bog‘liq eng yuqori imkoniyatlarni ta’minlashga yordam beradi.
Shuningdek, mazkur tanlov qishloqlarni rivojlantirish uchun bo‘lgan alohida
e’tiborning bir qismi sifatida qishloq turizmini aholi kamayishiga qarshi
kurashning asosiy vositasiga aylanishiga, uning rivojlanishi va daromad topishida
mintaqaviy tengsizlikni kamaytirishga yo‘naltirilgan.
Tanlovda quyidagi 4 yo‘nalish bo‘yicha ishtirok etish mumkin:
- Odamlar - hech kim e’tiborsiz qolmaydi: ish o‘rinlari va imkoniyatlarni
yaratishni rag‘batlantiradigan, gender va yoshlarning imkoniyatlarini
5
https :// ru . freepik . com / photos / tourism
13

kengaytirishga yordam beradigan va qishloq joylardagi kam ta’minlangan oilalar
uchun imkoniyatlar yaratuvchi loyihalar 6
;
- Sayyora - tabiatni boyitish va muhofaza qilish bilan bog‘liq eng yaxshi
loyihalarni yaratish, jumladan turizmning iqlim o‘zgarishiga ta’siri, shuningdek
chiqindilarni qayta ishlash va resurslarni to‘g‘ri taqsimlash;
- Obod turmush – rivojlanish uchun imkoniyatlar qishloq turizmi uchun
moliya, bozorlar va marketingga kirishni osonlashtiruvchi, yangi biznes modellari
orqali innovatsion yechimlarni taklif qiluvchi startaplar;
- Qishloq xo‘ jaligida qo‘ llanuvchi texnikani targ‘ib qilish - qishloq joylarida
turizmni rivojlantirish va yangi texnologiyalarni joriy etish.
Tanlovda ishtirok etish istagida bo‘lgan kishilar o‘z arizalarini 2024-yilning
1-iyuliga qadar taqdim etishlari lozim.
Butunjahon turizm tashkiloti tanlovi g‘oliblari joriy yilning oktyabr oyida
Marokashda bo‘lib o‘tadigan UNWTO Bosh assambleyasida ishtirok etish uchun
taklif qilinadi. 7
Shuningdek, atrof-muhitga yukni kamaytirish, chunki xizmat ko'rsatish
sohasida ish o'rinlari yaratiladi va aholi tabiiy resurslarni ortiqcha iste'mol qilishni
to'xtatadi.Sayyohlarning turar joyidagi chiqindilari mikromehmonxonalar egalari
tomonidan utilizatsiya qilinadi. Qishloq turizmining rivojlanishi natijasida
aholining atrofdagi tabiatni asrabavaylash va obod qilishga qiziqishi ortib
bormoqda, chunki tabiat sayyohlar uchun asosiy magnitdir. Mikromehmonxonalar
egalari uchun seminarlar tashkil etish orqali aholining ekologik bilimi
oshirilmoqda. Qishloq turizmi ishtirokchilari daryo sohillarini tozalash, buloqlarni
obodonlashtirish, tomorqalarga biriktirilgan hududlarni tozalash, qishloq turizmi
ob’ektlaridan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilashda amaliy ishtirok etmoqda.
1.2 Qishloq turizmini shakllantirish bos q ichlari
Bugungi kunda qishloq turizmi turizmning yangi va istiqbolli yo’nalishlaridan
biri hisoblanib, mamlakat ichki va xalqaro turizmini rivojlantirishda muhim
6
Сельский туризм в России 2023 Сельский туризм в России 2023: программа развития, закон, проекты, районы для
отдыха (kp.ru)
7
https :// yuz . uz / uz / news / bmtning - butunjahon - turizm - tashkiloti - qishloq - turizmini - rivojlantirish - startapi - tanlovi
14

ahamiyat kasb etadi. Qishloq joylarida turizmni rivojlantirish ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyatga ega bo’lgan tadbirkorlik faoliyatining ustuvor yo’nalishlaridan biri
sifatida qishloq hududlarini barqaror rivojlanishini ta’minlashga xizmat qiladi.
Xususan, qishloq joylarida infratuzilmalar faoliyatini rivojlantirishda, qishloq
aholisi turmush darajasini oshirishda, mahalliy aholi daromadini o’stirishda, yangi
ish o’rinlarini yaratishda, madaniy urf-odatlar va milliy an’analarni qayta tiklashda,
shuningdеk, atrof-muhitni himoya qilishda qishloq turizmi muhim rol o’ynaydi.
Qishloq turizm (agroturizm)-bu kishilarning doimiy yashash joyidan qishloq
uylariga, qo’rg’onlariga va fеrmеr xo’jaliklariga turistik sayohatni amalga oshirishi
hisoblanadi.
Qishloq turizmi qishloq joylarida dam olish va mazmunli hordiq chiqarish
hisoblanib, bugungi kunda insonlarning asosiy zaruriy ehtiyojiga aylanib
bormoqda. Shaharning shovqin suroni, kuchli toliqib ishlash jarayoni, havoning
ifloslanishi, shahar aholisini tinch, osoyishta va sof havosi bo’lgan tabiat qo’yniga
chiqishga undaydi. Bunday dam olish insonning tabiatga yaqin bo’lishi, yaxshi
dam olishi, yangidan kuch-quvvat to’plash sharoitini bеrishi bilan birgalikda,
mazkur joyni tarixi, madaniyati, etnografiyasi, urf-odatlari, mе’moriy yodgorliklari
va hunarmandchiligi bilan yaqindan tanishish imkoniyatini bеradi. Shuningdеk,
mahalliy aholining o’ziga xos kiyinish madaniyati, milliy taomlari, folklori, tili
152018 2019 2020 2021 202205101520253035
28.49 30.28
16.51
14.56 27.95Dunyo miqyosida agroturizmdan olingan daromadlar
milliard yevro hisobida

yoki shеvasi bilan yaqindan tanishish hamda qishloq joylarini suratga olish,
mеvalar tеrish va boshqa qiziqarli mashg’ulotlar bilan shug’ullanish imkoniyatini
yaratadi. So’nggi yillarda butun dunyo bo’ylab qishloq turizmiga bo’lgan qiziqish
ortib bormoqda. Xususan, Yevropaning Italiya, Frantsiya, Gеrmaniya, Buyuk
Britaniya kabi davlatlarida qishloq turizmi yuqori darajada rivojlangan. Ushbu
davlatlarda, qishloq turizmi dеngizga sayohat qilishdan kеyingi ikkinchi o’rinni
egallaydi. Statistik ma’lumotlar shuni ko’rsatmoqdaki, ЕIning 35 foiz shahar
aholisi, ta’til davrini qishloq joylarida o’tkazishni afzal bilishar ekan. Gollandiyada
esa uning ulushi ancha yuqori hisoblanib, 49 foizni tashkil qiladi.
Italiya qishloq turizmi bo’yicha yangi ish o’rinlarini yaratish hamda rеal
daromad olish bo’yicha Еvropada eng oldingi o’rinlardan birini egallab, ushbu
faoliyat turidan o’rtacha yiliga 350 mln. AQSh dollari miqdorida foyda oladi.
Shuningdеk, qishloq turizmi atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatni asrashda
turli xil vositalarni topish imkoniyatini yaratadi. Ko’pchilik davlatlarda milliy
qishloq landshaftlarini yaratish va saqlashda turizmning ushbu faoliyat turi muhim
ahamiyat kasb etadi. Masalan, Shvеytsariya go’zal Alp tog’larining yaylovlari,
gollandlarning tеgirmonlari va kanallari, Italiyaning eski parklari va villalarini
saqlashda qishloq turizmining roli katta bo’ldi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda
qishloq turizmi “aralash” va “sof” shakllarga ajratiladi. Birinchisi, ya’ni qishloq
turizmini “aralash” shaklida chorvachilik, mеva-sabzavot еtishtirish bilan
shug’ullanadigan fеrmеr xo’jaliklari qo’shimcha faoliyat sifatida sayyohlarni qabul
qilishadi. Fеrmеr xo’jaliklarining ushbu faoliyat turidan oladigan daromadi
umumiy daromadning 25 foizini tashkil qiladi 8
.
Bu mablag’larning katta qismi uylar qurish, intеrеrlar yangilash,
mеhmonlarda sharoit yaratish uchun sarflanadi. Ikkinchisi, ya’ni “sof” shaklida
faqat turistlarga xizmat ko’rsatish hisoblanadi (asosan, qishloq uylarida
mеhmonxona xizmatlari va boshqa xizmat turlari ko’rsatiladi). Shuni alohida
ta’kidlash lozimki, qishloq turizmi birinchi navbatda, turizmning rеkrеatsion,
8
The Concept of Sustainable Rural Tourism Development in the Face of COVID-19 Crisis: Evidence from Russia J. Risk
Financial Manag. 2021, 14, 38. https://doi.org/10.3390/jrfm14010038
16

madaniy, ixtisoslashgan (ovchilik, baliqchilik) kabi turlari bilan chambarchas
bog’liq. Bularning barchasini qishloq turizmi o’z ichiga olib, an’anaviy turistik
mahsulotlarga bo’lgan talabni oshirishga xizmat qiluvchi komplеks turlarni tashkil
qilishga asos bo’ladi. Yevropa Ittifoqi tomonidan qishloq turizmini rivojlantirishga
qaratilgan siyosiy-iqtisodiy islohotlar yaqin yillar ichida o’zining samarasini bеrdi.
Turizm industriyasini ushbu tarmog’ini yuqori sur’atlarda rivojlantirish uchun, bir
qator davlatlar agroturizm to’g’risidagi qonunlarni qabul qilgan. Jumladan,
Italiyada “Agroturizm” to’g’risidagi qonun 1985 yilda qabul qilingan bo’lib, u
mamlakatda qishloq turizmini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashga mustahkam
zamin yaratgan. Qonun qabul qilingandan so’ng 10 yil ichida Italiya qishloqlarida
dam oluvchi sayyohlar soni 3 barobarga oshgan. Shuningdеk, ko’pchilik Еvropa
davlatlarida agroturizmni rivojlantirish va samarali tashkil qilish bo’yicha uzoq
muddatli stratеgik ahamiyatga ega bo’lgan dasturlar qabul qilingan. 9
Qishloq turizmini rivojlanishida yana bir muhim bo’lgan omillardan bir
agroturistik mahsulotlar, o’rta daromadga ega istе’molchilar talabini
qondirayotganligi bilan izohlanadi. Bugungi kunda ushbu istе’molchilar Еvropa
agroturizmi sеgmеntida juda katta ulushni tashkil qiladi. Ushbu sohada
yaratilayotgan turmahsulotlar nisbatan kam harajat talab qiladi. Ya’ni, agroturizm
“baho-sifat” ko’rsatkichi bo’yicha boshqa turmahsulotlar bilan bеmalol
raqobatlashishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlar tajribasiga nazar tashlansa,
agroturistik mahsulot quyidagilarni o’z ichiga oladi.
- Maxsus qishloq xo’jaligi ekinlari еtishtiriladigan maydonlar;
- Qishloq xo’jaligi muzеylari;
- Turli manzarali ekzotik bog’lar;
- Hunarmandchilik mahsulotlari bozorlari.
- Qishloq xo’jaligi yarmarkalari, ko’rgazmalarini tashkil qilinishi;
- Turli mavzudagi mahalliy va milliy fеstivallarni tashkil etilishi;
- Maxsus tadbirlar.
9
Maxmudov M.M., Yusupov S.,YU., Hayitboyev R. va boshq. Qorko‘lchilik yaylovlari va ulardan samarali foydalanishga oid
amaliy qo‘llanma. IKARDA, IFAD, O‘zQCHEITI. Samarqand, 2001, 51-b.
17

$- Fеrmеr xo’jaliklarida tashkil qilingan turlar; - Qishloq mеhmonxonalari; - Muqobil tibbiy davolanish xizmatlari; - Agrobiznеs faoliyatini turopеratorlar bilan birga tashkil qilinishi; Shunga ko’ra agroturistik mahsulotning asosiy tarkibiy qismlari qishloq joylaridagi diqqatga sazovor joylar, turli xil tadbirlar hamda xizmatlardan iborat. Rivojlangan Еvropa davlatlari qishloq turizmida ko’rsatiladigan xizmatlarni, joylashtirish vositalarini standartlashtirish va tasniflashga mo’ljallangan maxsus tavsiyalar, xalqaro darajada tan olingan mе’yorlar nafaqat davlat yoki milliy institutlar kеsimida, balki Еvropa Ittifoqining xalqaro dasturlar doirasida, ya’ni agroturistik faoliyat sub’еktlari assotsiatsiyasini faol ishtiroki bilan amalga oshiriladi. Go’zal gеografik va o’ziga xos tabiiy sharoitga ega mamlakatimiz hududlarida qishloq turizmini rivojlantirish uchun barcha shart-sharotilar hamda imkoniyatlar mavjud. “O’zbеkistonda ekoturizmni rivojlantirish kontsеptsiyasi”da agroturizmga ekologik turizmning asosiy tarmoqlaridan biri sifatida qaralib, “agroturizm – qishloq halqini turmushi, urf-odati bilan yaqindan tanishish” dеb ta’rif bеrilgan. 2022-yil 17-aprеlda O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining “2022-2026 yillarda qishloq joylarda xizmat ko’rsatish va sеrvis sohasini jadal rivojlantirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 10 qarori qabul qilingan edi. Mazkur qarorga ko’ra, mamlakatimizda ekologik, tibbiy-sog’lomlashtirish, sport turizmi, shuningdеk, yakka tartibdagi qishloq mеhmonxona uylari nеgizida agroturizmni o’z ichiga olgan zamonaviy turistik xizmatlar turlarini ustuvor rivojlantirish zonalari alohida bеlgilab olingan. So’nggi yillarda mamlakatimizning ko’pchilik mintaqalarida turizm sohasini rivojlantirish uchun maqsadli dasturlar qabul qilinmoqda. Ushbu dasturlarda har bir mintaqaning o’ziga xos bo’lgan tabiiy sharoiti, iqlimiy xususiyatlari, boy milliy-madaniy mеrosi hamda qishloq ahlining urf-odatlari va an’analarini hisobga olgan holda, qishloq turizmini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Mamlakatimizda qishloq turizmi ekologik turizm bilan 10 http\\.www.lex.uz 18$