Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 284.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

81 Продаж

Qo‘l to‘pi o‘yini texnikasi

Купить
Qo‘l to‘pi o‘yin i texnikasi 
M   U N   D A   R   I J   A
K I R I S H. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
I .   BOB. Qo’l	 to’	pi o’	yini   t e xn i k a s i
1 . 1 .  Q o’ l   t o’p i   o’ y in i  
t e x n i k a s i . . . . . . . .............................. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .....4
1 . 2 .  Q o’ l   t o’p i   o’ y i n i    himoya texnikasi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .................... . . . . . . . . . . ... . 14
1 . 3 .  O’yinchilar n ing  t e x n i k  maxoratini oshirish . . . . . . . ................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 25
II .B O B. Qo’l to’pi o’yinining moxiyati
2 .1   Qo’l to’pi o’yiniga tayyorgarlik ko’rish va texnikani oshirish……… ...... . . ....31
2 .2.   Qo’l to’pi o’yin texnikasida tezkorlik va chaqqonlikni rivojlantirish... ……37
XU LOS A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . ... 44
Foydalanilgan ada b i y otl a r  ………. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 45
2 Kirish
  Prezident   Shavkat   Mirziyoyev     sportni   ommalashtirish   va   iqtidorli
sportchilarni   tayyorlash   chora-tadbirlar     dasturini   qabul   qildi.Sport   musobaqalari
«tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi.
Birlamchi   saralash   bosqichidan   o’tmagan   sportchilar   viloyat   va   respublika
bosqichida ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib
yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi;
Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi
tashkil  qilinadi.Xalqaro  tajriba   va  standartlar   asosida   sport   turlari  bo’yicha  milliy
chempionatlar   o’tkazish   tartibi   ishlab   chiqiladi.Prezident   sport   sohasidagi   ilmiy
salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta
sport   turi   bo’yicha   mahalliy   olimlar   tomonidan   na   metodika,   na   dastur   ishlab
chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi,
kardiomashg’ulotlar   bo’yicha   bizda   umuman   mutaxassislar   tayyorlanmaydi.
Bugungi   kunda   sportchilarni   tayyorlash   30   yil   oldingi   dasturlar   asosida   amalga
oshirilmoqda», deydi davlat rahbari.
O’ z b e k i s to n d a    s p o r t n i n g    r i v o j l a n i sh ig a   k a t t a    e’ t i bo r  q ar a t i l m oqd a. S p o r t
t u r l ari   i c h i d a   qo’ l   to’ p i   o’ z i n i n g   h a r a k a t l a r i   b i l a n   b os hq a   sp o r t   tu r l a r i d an   a j ra l i b
tu ra di .   M a v z u n i n g   a s o s i y   dolza rb l i g i   x am   s h un g a  q ar a t i l g a n .
M u st a q i l l ig i m i z n i n g  po y d e vo r i n i   m us t a hk a m l a s hd a,   m a m l a k a ti m i z   t ara q qi y o t i d a,
O’ z b e k i s to n ni n g   b u y u k   d a v l a tg a   a y l a n i shi d a   t a’ li m - t ar b i y a   is hl ar i n i   o q il o n i
y o’lg a   qo’ y ish ,   f u q a r o l a r n i   za m on a vi y   ilm -fa n ,   t e xn i k a   v a   t e x no l ogi y a   y utu q l a r i
b i l a n   m unt azam   ra vi s h d a   t a ni s h t i r i b   b o r i s h ,   ul a r n i n g   s a l o m a tl i g i n i
m us t a h k a m l a s h   b e n i ho y a     k a t t a     a h a m i y a tg a     e g a.   C hu n k i     t ar a q q i y o t     t a qd i r in i
m a’ n a vi y   j ih a td a n   y e tuk ,   za m o n   t a l a bi g a   m o s   b i li m l ar n i   e g a ll a g a n ,   j is m on a n
b ar k a m ol ,   y uk s a k  s a lo hi y a t l i   y os h   a v l o d   h a l   e t a d i . Y u r t b os hi m i z n i   s p o r t g a   b u l g a n
q i z i q is hl ar i   y oshl a r n i   j a x o n   ar e n a l ar i g a   o l i bc h i q m oq d a.   Spor t n in g   b a rc h a
t u r l ar i d a n   y o sh l ar i m i z fa x r l i  o’r	inl	arni  o l m oqd a l ar.
2 M u nt a zam   ra v i s h d a   ji s m oni y   t ar bi y a   v a   s p o rt   bi l a n   s hu g’u l l a nis h   y uqo r i d a
a y ti l g a n   o m ill a r d a n     b i ri     i n so n     s a l o m a tli gi n i     m u s t a h k a m l a s h n i     t a’ m inl a y di .
T ar b i y a     v a   s p o r t n i   y a n a d a   r i v o jl a n t i r i s h   c ho r a - t a d b i r l ari   t o’g’ r i s i d a” g i   q a r o ri
m uhi m   a h a m i y at   ka s b   e t m o q d a. O li m pi y a   spo r t   t u r l a r i ,   s h u   j u m l a d a n   b u   sp o rt
t u r l a r i   i c h i d an   m ust a h k am   j o y   e g a ll a g a n   g a n d bo l   s po r t   t u r i n i   m a m l a k a ti m i z d a
r i v o j l a n ti r i s h d a   y a ng i   p e d a gogi k   t e xn o lo gi y a l a r d a n   f o y d a l a n i s h   b i z   ji s m on i y
t ar bi y a   o’q i t u v c h i   v a   m u ra b b i y l ar i ni n g   o l di m i z g a   Pr e z i d e n ti m i z,   H uku m a ti m i z
to m on i d a n   q o’ y ilg an  ho z i r g i   k u nnin g  d o l za r b   v a z i f a l a r id a n   bi r i di r.
Kurs   is h n i n g   m a q s a di   v a   v a z i f a la r i   Q o’ l   to’p i   o’ y in i   qo id a l a r i   v a
x a k a m li k n i   o’ r g a ti s h   s a m ara l i   usl u b l a r i n i   i s h l ab   c h i q i s h . Q o’ y ilg a n   m a qs a dg a
er i s h m o q   u c h u n   o’ y ind a  qo’ l l a n a dig an   x il m a - x i l  m a xs u s  u s u l l ar    y ig’ i n di s i    qo’ l
t o’ p i    t e x n ik a s i n i   t a sh k i l    e t i shn i   i lg’o r  u sl ubl a r ini  o’ r g a ni b   c h i q is h ;
Q o’ l   to’p i   o’ y in i   q o id a l a r i   v a   x a k a m li kn i   y a n g i   s a ra l a s h   u s l u b l a r i   i sh l ab   c h iq i l d i  
v a  m e y o r id a   t a h l i l   e t i l di .
-   I s h l ab   c hi q i l g an   u s l u b i y at   q o’ l   t o’p i   o’ y in i   q o i d a l a r i   v a   x a k a m l i k n i   s i n a b  
k o’ r i l d i ,  h a m d a u l a r n i   t a k o m ill a sh ti r i s h   m a s a l a l a r i   t a j r ib a d a   ko’ r i b   c h iq i l di .
Q o’ l   to’ p i   o’ y in i   q o i d a l a r i   v a   x a k a m l i k n i   a m a li y   a h a m i y a t l i   t o m onl a r i
o’ r g a ni b   c h i q il d i ;
O’ y i n   t e x n i k a s i d a     x u j u m   v a   hi m o y a     bi r - bi r i d a n     farq     q il a d i .     T o’pn i
il i s h ,  u z a t is h ,  o li b    y u r i s h    v a   d ar v o z a g a    o t i s h    xu j u m     t e x ni k a s i g a    t e g i s h l i d i r.
T o’ p   y o’ li n i     to’s is h ,     un i   t u t i b     o l i s h ,   u r i b     q a y t ar is h     v a   d a r v o z a b o n     o’ y i n
t e xn i k a s i  hi m o y a sid a   q o’l l a n i l i s hi .
Q o’ l    to’ p i    o’ y in i n g   t a sn i fi   t e x ni k    us u ll ar n i    u m u m i y   m a xs u s    b e l g i l a r g a
q ar a b       gu r u x l a r g a     bo’l i s h d a n      i b o r a t li gi .      O’ y i n      fa oli y a t i      t a v s i f i g a      q a ra b
g a n db o l   t e x n i k a s id a   2  t a  y i r i k   b o’li m    a j r a t il i s h i :
B u l ar n i    b a r c h a s i n i   q o’ l   to’ p i   o’ y in i   q o i d a l ari   v a x a k a m li k n i   o’r g a ti s hn i   m is o l l ar  
v a  t a j r i b a l ar  a s o s i d a   o’ r g a n i b   bo r i b   q o’ y id a k e n g   v a r a v o n   q i l i b   y o r i t a m i z.
3 I. BOB. Qo’l to’pi o’yini texnikasi
1.1. Qo’l to’pi o’yini texnikasi
Q o’ l     to’ p i     o’ y in i d a   to’ p     b i l a n     v a     t o’p si z     u s u l l ar         b a j ar i l a d i .
Q o’ y il g a n   m a qs a dg a       er i sh m o q       u c h u n       o’ y ind a     q o’ll a n a d i g a n       xil m a - x i l
m a xs u s   u su ll a r  y ig’in d i s i    q o’ l   t o’p i    t e xn i k a s i n i   t a sh k i l  e t a d i .
T e x ni k   u s u l l ar   –   b u   q o’ l   t o’p i     o’ y in i n i   vu j u d g a   k e l t i r is h     v o si t a s i
d e m a kdi r .   Y u k s a k     sp o rt     n a ti j a l a r ig a     k o’ p     j ix a t d a n     g a n d b o l c h il a r n i n g     a n a
s h u  h il m a - x i l  v os it a l a r n i     q a n c h a li k   t o’l i q     b i l i sh iga , ra q i b     j a m o a     o’ y in c h i l a r i
q a r s h i li k   ko’ r s a t a y o t g a n ,       ko’p i n c h a   e s a       c h ar c ho q       o r t g a       b o ra y o t g a n
sh a r o i t d a    o’ y i n  j ara y oni d a g i    t u r l i    h o l a tl a r d a    u l a r n i    q a n c h a l i k    m o x i r li k    b i l a n ,
s a m ara l i   qo’ l l a sh g a       b og’ l i q .       Q o’ l       t o’p i   t e x n i k a s i n i   y a xs h i   b il i s h
g a n d b o l c hi n i n g      x a r   to m on l a m a        t a y y o r g a r l i g i        v a        h a r        j ix a t d an        k a m o l
to pi s h i n g      a j ra l m as  q i s m i d i r .
O’ y i n    t ar a q q i y o t i ni n g     y u z     y ild a n     o r t i q     t a r i x i     m ob a y n i d a     g a n dbo l
t e xn i k a s i d a      m u a y y an      o’ z g a r i sh l ar      r o’ y     b er d i .      B u   t ar a q q i y ot ni n g      a s o s i y
y o’ n a l i s h l ari     q u y id a g i l a r d a n     i b o r a t :     a v v al     k e n g     t a r q a l g a n     11 x1 1   o’ y i n
o’ r n ig a  h o z i r g i     ku nd a    s h id d a tl i ,     d oi m i y     y uq o ri     t ez li kd a    x a ra k at     q il uv c h i
o’ y inl a r  vu j u d g a   k e l di . O’ y i n    t e x ni k a s i d a     xu j u m    v a   hi m o y a     bi r - bi r i d an     fa r q
q i l a d i .       T o’p n i   i l i s h ,     u z a t is h ,   o l i b     y u r is h     v a   d a r v o z a g a     o ti s h     x u j u m
t e x n i k a si g a    t e g i s hl i d i r .  T o’ p   y o’ li n i      t o’si s h,     un i   t u t i b      o l is h ,   u r i b      q a y t a r i s h
v a   d a r v o za bo n      o’ y i n  t e xn i k a s i    h i m o y a si d a   qo’l l a n i l a d i .Ma y do n d a       x u j u m c h i
v a    h i m o y ac h i        si f a t i d a        x ar a k a t        q i l i s h        h a m d a a l d a m c h i     x ar a k a tl a r     u s u l i
o’ y i n     t e x n i k a s i n in g     a s o si n i     t a s h k i l     e ta d i .     D a s tl a bk i   h o l a t   –   t u r i s h ,
t a yy o r g ar li k     v a   x ar a k a t     q i l i sh n i     b e l g i l a y d i.     Ba l a n d     v a   p a s t  h o l a t d a     t u r is h
h ar       x i l ,   q a y s i       ho l a td a   t u r is h n i       v a z i y at       b e l g i l a y d i .   Z a m on a v i y g a n db o l d a
ko’ p in c h a     b a l a n d     h o l a t d a     tu r i s h     ( o y oql a r     o z g i n a     b uk i li b ),     o r a l ig’ I   y e lk a
k e n g l ig ida ,   g a v d a   s a l   o ld i n g a   e g il i b ,   q o’l l ar   b u ki lg a n   h o l a t d a   t ut il a d i .
Q a y s i     o’ y in c h i     m a y don d a     t ez     v a     t e j a m l i     x ara k t     q il sa ,     o’sh a
o’ y in c h i   ko’p r o q     f o y d a     k e l t i r a d i .     S h un i n g     u c h u n     x ar     bi r    o’ y in c h i   t ez     s t a r t
4 o l i s hn i ,  y o n  to m o n   b i l a n   y u r i sh l a r n i ,      y u g u ra y o ti b      y o’n a l i sh n i      o’ z g a r t i r i s hn i ,
t o’xt a s h    va  s a k ra sh n i ,   o r q a   b i l a n    er ki n   o ld i n g a   y u r i s hn i   b il i s h i   s h ar t .
Q o’ l    to’ p i    o’ y in i n g   t a sn i fi   t e x ni k    us u ll ar n i    u m u m i y   m a xs u s    b e l g i l a r g a
q ar a b     g u r u x l a r g a   b o’l i s h d a n   i bo r a t .   O’ y i n   fa ol i y a t i   t a v s i f i g a   q a r ab   g a ndbo l
t e xn i k a s i d a   2 t a  y i r i k   bo’li m    a j ra til a d i :
1 . Ma y d o n   o’ y in c h is i   t e x n i k a si .
2 .D ar v o z a b o n   t e xn i k a s i .
H ar   q a y s i   bo’ l i m   x ara k a t l a ni s h   t e x n i k a s i   v a   t o’p n i   b o s h q a r i s h   t e x ni k a s i
bo’ l i m c h a l a r ig a     a j ra t il a d i .   K i c h i k     b o’li m l ar     tu r l i     u s u l l a r d a     i j ro     e t i l a d i g a n
a n i q   t e xn i k       us u l l a r d a n   –   h ar a k a t l a n is h       t e xni k a s i       u s lu bl a r i       v a   u su ll a r i d a n
i b o r a t . B u l ar d an     m a y do n     o’ y in c h i l a r i    v a    d a r v o za bo n     f o y d a l a n a d i .   U s u l     v a
tu r l a r d a   h ar a k tn i n g   a s o s i y     m e x a n i z m i     u m u m i y     b o’l i b ,   d e t a l l a r i     bil a ng in a
far q l a n a d i .  H ar  x i l   u s ul n i   i j r o  e ti s h   sh a r t l a r i   g a n d b o l   t e x n i k a s in i    y a n a d a   t u r li -
tu m an    q i l a d i .
O’ r g a n i l a y o t g an       m a t e r i a l n i       s u r u n k a l a s h t i r i s h   u s u l       t u r l a r i n i   t u z i k r o q
t us h u n is h g a,      u l a r n i      t ug’ ri      t a x li l      q il i sh ga ,      t a’ li m     v a   o l i n g a n      b i l i m l ar n i
t a k o m ill a s h t i r is h    v a z i f a l ar in i    m uvo ff a qi y a t l i   h al   q i l is hg a   y o r d a m   b era d i . [ 4 ]
T o’pn i   e g a l l a g a n   h u j u m c h i   b ut u n     v u ju d i     bi l an     r kq i b l ar     d a r v o z a s i g a
t o’ p   ki r i t i s h g a       in t i l a d i .       Ra q ib l a r n in g   q a r a m a - q a r s h i l ig i n i       fa q at       m a xsu s
u s u l l a r  y o r d a m id a    y e ng is h i   m u m ki n .
O’ y i n   t e x n ik a s i ni n g   b u    q i s m ig a    to’p n i    i l i s h ,   u s h l a s h ,   to’ p n i    y er g a   u r i b
o l i b       y u r i s h       v a       e g a ll a b         o l i s h ,       c h a lg’ it i s h       (f i nt )       v a       t o’s i q   (za s lo n )
qo’ y i s h  u su ll a r i    k i r a d i .
T o’ p n i   i li s h.     B u     to’ pn i     e g a l l a s h g a     i m ko n   b e r u v c h i     u s u l .     T o’p n i     b i r
va   i k k i     q o’ll a b       i l i s h     m u m ki n .     T o’pn i       ik k i     qo’ l l ab   i li s h d a     q o’ll a r n i n g
p a n j a l a r i  bi r - b i r ig a     y a q i nl a s h t i r i b     v o r o n k a si m o n     c h u q u r l i k     ho s i l     q i l i n a d i ,
b ar m oq l a r               to’ p g a     t e k k a nd a n     so’ n g ,     u c hi b     k e l g an     t o’ p     t e z l ig i n i
p a s a y t i r i s h   u c h u n    q o’l l ar
b uk il a d i .
5 T o’pn i     b i r     q o’ld a     il i s h     ju d a     m u ra k k a b .     I l is h     v a   k e y in g i     q o’ ln i
s il k i t is h  k up in c h a   b un d ay   hol a t d a   t u t a s h   h ar a k a t n i  t a sh k i l    e t a d i .
T o’ p     bi l an     m uvo f f a qi y a t l i     h a r a k at     qi l i s h     q i li s h     u c hu n     u n i     to’ g’ ri
u s h l a s h   lo z i m .   A g ar     o’ y in c h i   u n i   i kk i     q o’ll a b   u s hl a s a   to’ p   y a x s h i   n a z o r a t
q i li n a d i .   L e ki n   to’ p   b i r   q o’l l ab      y u q o r i d a n   y ok i   o c hi q   k a ft   b il a n   h am   ushl a s h
m u m ki n .   Fa q t   bu   h ol d j a   t o’p n i   q a t t i q   s i q i b     u s h l a m a sl i k   l o z i m ,   c hu nk i   b u
qo’ l n in g   p a n j a    b u g’i m l ari  q o t is h i g a   o li b  k e l a d i .
T o’ pni   u z a t i s h     a s os i y     t e x n i k     u s u l   h i so bl a n a d i .   T o’ p   u za t i s h   k o’ p
u s u l l a r   y o r d a m ida ,   a y niqsa ,   b os hq a l a r g a   q ar a g a n d a   k o’p r o q   y u q o r i d a n   v a   k o’ l
p a n j a l a r i   y o r d a m id a   b a j a r i l a d i .   U za t i s h   t e x ni k a si n in g   b a j ar il i s h i   t o’ p   o t i s h
u s u l i d a   h am   fa r q   q i l a d i . Q o’ll a r n i     t i r s a k     q is m id a     bu k k a n     h o l d a         y uqo r i d an
t o’ p n i     u za t i s h     –     q o’ l   to’ p i d a     to’ p   u z a t is h n i n g   a s o si y   u s u li dir . K e y ing i
v a qt l a r d a   y a shi r i n      h o l d a   –   o r q a d a n ,   b os h   o r t id a n , o r a s i d a n   t o’ p  u z a t is h   k o’p r o q
a x a m i y a tg a   e g a   b o’l m oqd a .   T o’ p   u za t i s h   p a n j a l a r n in g   f a o l   i s h l a sh i   n a t i j a si d a
b a j a r il a d i .   Q o’ l   p a n j a l a ri    y o r d a m id a    u z a t il g a n   t o’ p   a n iq l i k   v a   t e z l ik d a n
y ut a d i .
T o’ p n i   y e r g a   u r i b   o l i b   y u r i sh .       Bu   u su l   b i r   j o y d a   t u r g a n da ,
y ug u r g a nd a  b a j ar il s h i b ,  qo’ l   to’p i   o’ y in c h i s in i n g   h ara k a t   qi l is h i d a   qul l a ni l a d i g a n
a s o s i y   u su ll a r d a n   h is o b l a n a d i .   T o’p n i   y er d a n   x ar   h i l   :   y uq o r i r o q   v a   p a s t r o q
s a p c h i t i b   t u r i b   y u r is h   m u m ki n .   Bu   u su ld a   q o’ l   t o’p i   o’ y in c h i s i   m a y do n d a n
s a p c hi b   k e t a y o t g a n   to’ p n i   p a st g a   t u sh i r i b   v a   k e n g   y o y ilg a n      b ar m oql a ri   bi l an
k uti b   o l a d i .     U   qo’l in i   b uk i b ,   t o’p n i   b i r o z   y u q o r i g a   u z a t a d i ,      s un g   u n i   y a n a
m a y do ng a   m a’ lu m   bu r c h a k   bo’ y i c h a     k e sk i n     i t a r a d i .   B u n d k a     o y o q l ar
b uk i l g a n ,         g a v d a     b i r o z     e g i l g a n ,   b os h   to’g’ ri   tu t i l g an   bo’ l i s h i   k er a k . T o’pn i
y er g a     u r i b     o l i b     y u r i s h     t o’g’ ri     c h i z i q ,        y o y si m o n     c hi z i q     v a     do i ra bo’ y l ab
x ar   x i l   y o’n a li s h l a r d a     b a j r i l i s h i   m u m ki n .   Y o’n a l i s hn i,     t ez l i kn i ,
s a p c hi s h b a l a nd l i g in i   o’ z g ar t i r i b   h a m d a   to’ p g a   q ar a m a sd a n   y er g a   u r i b   o li b
y u r i s h l ar   h o z i r g i za m o n  qo’ l   t o’p i   o’ y i n i d a   k a t t a  a h a m i y a tg a   e g a   bo’l m oqd a .
Tupni    o t i s h    Ot i s h  n a t i j a s i    b i r    q a t o r  s h ar o i t l a r g a    bo g’l i q ,   s h u l ar  o r a s id a
m ux i m i     ra q i b l a r g a     k ut il m a g an     v a z i y a td a     o t i s h     y un a l i s h in i     v a     us u lin i
6 u z g ar t i r i sh di r .   T u p n i   ko’ z l a g a n   j o y g a   y o’n a l t i r i s h d a ,   a y ni q sa ,   t ez li k   m uxi m   r o lo’	ynaydi 
–   u n in g   ku c h i   t e z l ig i g a  b og’ l i q .
T o’ p   o t i s h   t e x n i k a s in i   b a j a r i s h d a   u n i n g   in e r si y a s i     v a   v a z n in i     x i s ob g a
o lis h   zar u r,   to’ p   o t a y o t g a n   qo’ l n in g   k e n g   a m pli t u d a d a g i   x a r a k a t i   m ush a kl ar
q i s q a r i sh i g a   v a   g a v d a d a g i   b a r c h a   m ush a k l a r n in g   q i sq ar i s h i g a   qu l ay   sh a r o i t
y ara t a d i .   L e ki n  	
o’	yin	da  bi r     n e c h a   q a d a m d an     so’n g ,   k e n g   a m pl it ud a d a     ko’ l n i
s i l k it i b     to’ p     ot ishn i   qo’ l l a s h   a n c h a g i n a   m u sh k u l   sh u ni n g     u c h u n   u y in c h i l ar   v a
m u ra b bi y l ar ni n g   i jo di y   i z l a n i sh d a n   m a qs a d i   t ez       o t is h      t e xn i k a s i n i   ( h ar a k a t n i
t e z l a s h ti r i b ,   t o’ p       il g a nd a n   so’ n g   d a rr o v     s a k r ab   v a   ho k a z o )   y ara t i s hg a
q ar a t il g a n .
D ar v o z a g a   t o’ p   ot i s h   j o y d a n ,   y u g u r i b   k e l i b ,   s a k r ab   v a   t a y a n g an   h o l a t d a
b a j ar i l a d i . E n g   k o’ p   t ar q a l g a n   u s u l   –   h ar a k a t d a   y u qo r i d an     qo’ l n i   bu k i b   t o’ p
ot i sh dir .   Q o’ll a r n i   s i l k i ti s h   n a t i j a s id a   to’ p n i   o t i s h   ho l a t i   o’ z g a ra d i .   T o’ p   o t i s h
bo s h n in g   o r q a   to m on i d a n ,     y e lk a     us t i d a n ,     y ok i     y o n     to m o ni d an     b o’l is h i
m u m ki n .     Bu     v u judg a   k e l g a n   ho l a t   v a   t e x ni k a n i   b a j ar is h   x u su si y a t i g a   q ar a b
a n iq l a n a d i .
H ara k a t d a   q o’l n i   y u q o r i d a   b uk i b   to’ p   o t i s h   3   x i l   v az i y a t d a   b a j ar il a d i :
C h a l i s ht i r m a   q a d a m l ar d a n   ( s k r e s t n i y   sh a g )   s o’n g     o t i s h ,   c h a li s h t i r m a
q a d a m l ar si z   o t i s h   v a   t o’xt a b   o t i s h .C h a l i s ht i r m a   q a d a m l ar d a n   s o’n g   o’ y in c h i
y ug u r i b   k e l i b   s a k r a b   t o’ p   o t ish i   y ok i   r ux s at   e t i l g a n   u c h   q a d am   qo i d a s i d an
f o y d a l a n is h i   m u m ki n .   A g ar   o’ y in c h i  to’ p n i    o’ n g    q o’l i    b il a n    o t m oq c h i    b o’l s a ,
bi r in c h i     q a d a m n i     c h ap     o y o q    b il a n   b os hl a y d i ,    b u     h ol d a     i k k i n c h i     q a d a m in i
qo’ y ish d a    s h u    o y o q    k a f t in i n g    i c hk i  to m on in i   y u g u ra   b o s hl a g a n   t ar a f i g a   q a r a b
q o’ y a di .   S h u   ho l d a   to’ p   u s h l a g a n   qo’ l   to’g’ r i l a ni b ,   b o s hn i n g   o r q a   to m o n ig a
o’ tk az i l a d i   v a   g a v d a n in g   y o n   to m on i   d a r v o za g a         q ar a t i l a d i .         T o’ p         bil a n
bo’ lg an         q o’l g a         q ar a m a- q ar s h i         o y oq g a t a y a n i lg a n d a n   s o’ n g   to’ p   o t i s h
h ar a k a t i   b o sh l a n a d i ;   b u   h o l d a   g a vd a n i n g   o g’i r lig i   o l d in g a   o’tk a z i l i b ,   d ar v o za
to m o n   bu r i l a d i   v a   to’ p   u sh l a g an   qo’ l   b uk i l i b   o l ding a   q ar a b   t e z l a n i s h   h ar a k a ti n i
b os hl a y d i .   S h u n i   hi s ob g a   o l is h   k e ra k k i ,   qo’ l   h ar a k a t i   d a vo m id a   t i r s a k
p a n j a l a r d a n   o l d in d a   b o’l m og’ i   k era k .
7   T o’p n i   qo’ l d a n   c h i q a r ishd a   vu j u d g a       k e l a di g an       k a f t       v a       b il a k
s i l ki t i l is h i ,       k e y in c h a li k       g a vd a n i n g       y u q o r i   q i s m l ar ig a   n i s b a t an   p a s tk i
q is m l ar i n i  to’ xt a t is h g a   o l i b   k e l a d i .
Y u q o r i d a n   q o’l n i   bu k i b   t o’ p   o ti s h   q o’l n i   t ez   s i l t a s h   y o r d a m id a   b a j a r i l a d i .
B i r i n c h i   o l di n g a   q o’ y i l g a n   o y o q q a   q ara m a- q a r s h i   q o’ l   t o’ p   bi l an   o r q a g a   s u r i l a d i
va   k e y in g i   q a d a m d a   g a v d a n i n g   y u q o r i   q is m i   bil a n   b i r g a   s i l t a n a d i g a n   qo’ l   o x i r g i
c h e g ar a s ig a c h a   o r q a   t ara f g a   bu r i l i s h i   k er a k .   K e y ing i    q a d a m n i   qo’ y ish d a   g a vd a
d a r v o za   to m o n   b u r i l i b   t e z l i k   b i l a n   o ld i n g a   e g i l a d i   v a   t o’p n i   qo’ld a n   c hi q ar a d i .
Bu   u su l n i n g   fa r q i   s h un d a k i ,   t o’ p   ot i s h   b i r   o y o q q a   t a y a ng a n   h o l d a
b a j ar i l a d i . Y u q o r i d a n   q o’ln i     bu k i b   to’ x t a b     t o’ p     o t i s h   –   b u   e n g   t ez   o ti s h
u su l id ir .   Bu  y er d a   d a s t l a b k i   za r u r i y at   to’p n i   s a k r a b   i l i s h   hi s ob l a n a d i ,  b u n d a   to’ p
o t a y ot g a n   o’ y in c h i    q o’l i n i     s i lt a s hn i     b os hl a s h i     m u m ki n .     Bu     h o l d a     o’ y in c h i
a vv a l     o’ n g   o y og’i n i ,     s o’n g     c h a p   o y og’i n i     b o s a d i ,   to v o n   e s a   h ar a k a t ni n g
to’ x t a sh i n i    t a’ m i n e t is h  u c h u n   x i z m at  q i l a d i .
T o’ p   ot a y o t g a n   o’ y in c h i   q a d am   qo’ y is h d a   g a v d a n in g   o g’i r l i g i n i   d a r h o l
o l d in g i  o y o q q a  o’t k a za d i .   V a   g a v d a n i  d ar v o za   t o m o n  bu r i b ,   q o’ l   t i r s a gi n i   b u k k a n
h ol d a  t o’p n i   k e s k i n   o l d in g a   y ubo r a d i .
Q o’ln i   y u q o r i d a   bu k i b ,   s a k r a b   ( y u q o r i g a )   to’ p   o t i s h   u z o q   m a s o fa d a n   ( 1 0 -
12   m )     d ar vo z a g a     hu j u m     qil i s h d a     qo’ l l a nil a d i .     Q o’ l n i     si lt a s h     v a     t o’p n i
q o’ld a n   c h i q a r i s h   h a vo d a   b a j ar i l a d i .   T o’ p   ot a y o tg an   o’ y in c h i   t o’ p   u shl a g a n
qo’ l i n i       o r q a   to m on g a   y ubo r i b ,   to’ psi z   qo’l in i   o l di ng a   c h i q ar a d i ,   g a vd a n i n g
y uqo r i   q is m in i   ot a y o t g a n   t o m ong a   b u r i b ,   d e p s in i sh d a   b o’s h   o y og’i n i   bu k i s h i
lo z i m . T o’pn i   d a r v o z a g a   o t i s h   o’ y in c h i n in g   s a k r a g a n d an   k e y in g i   p a r v o z i n in g
e n g   y uqo ri   n u q t a s i da ,   k o’ k rak   d a r vo z a   t o m o n   bu r i l i b ,   o y o q l a r n i n g   o r a s i   k e n g
o c hili b   b a j ar i l a d i .Ba’zan   q o’l ni n g   a y l a n m a   h ara k a t i n i         ( o ld i n g a   –   p a s t g a   –
o r q a g a )   s e ki n l a n ti r g a n   v a   u l a r n i   ik k i   t o m ong a      y o z g a n   h o l a t i d a      h i m o y ac hil ar
t o m on i d a n  qo’ y ilg a n   t o’s i q    y on i d a n    to’ p   o ti s h g a  i j o z at   b er i l a d i .
O’ y ind a   y iqi li b   o t i s h   zar u r a t i   t e z - t e z   v u j u d g a   k e l a d i .   B u   t o’ p   o t a y otg an
o’ y in c h ig a   hi m o y ac hid a n       q u tu l i s h ,   y o   b u l m a s a   o’ zi   bi l an   d a r v o za   o ra s id a g i
m a so f a n i   y a qin l a s h t i r i s h   i m k o n i n i     b e ra d i . T o’pn i   t a y a n g an   ho l d a   y iqi li b
8 d a r vo z a g a   o t i s h   s a k r a b - y i q i li b   d a r v o z a g a   to’ p   o t i sh d a n     fa r q   q i l a d i .   B i r in c h i s i
b e k i k   v a z i y a td a n     hu j u m   b os hl a s h d a     q o’l l a n i li b ,   i k k i n c h i s i   o l t i   m e t r l i k
c hi z i qd a n  hu j u m   qili sh d a   i s h l a t i l a d i .
D ar v o z a g a   bu n d ay   x i l m a- xi l   u s ul d a   to’ p   o ti s h         m u v o z a n a t   s a q l a s h
m unos a b a ti d a   a n c h a g i n a   m u ra kk a b di r ,   c h u n k i   o’ y in c h i   t o’p n i   m uvo z a n a tin i
y o’ qo t g a n   ho ld a   d a r v o z a g a   o t a d i .   B u ni n g   u s t i ga ,   o’ y in c h i     y iqi l i s h in i n g
y o’n a l ish i  x ar   h i l   –   o l d in g a   v a  y o n   t ara f l a r g a   bo’ l i sh i   m u m ki n .
Y u q o r i d a  q o’l n i  b uk k a n   ho ld a  y o n   t ara f g a   e g i li b   v a   y iq il i b   t o’ p   ot i s h  b e k i k
v a z i y a td a   xu j u m   qi l i s h g a  i m ko n  b er a d i .
Y o n    to m on g a    e g i l i b    t o’ p    o t is h    b i r    y o k i    ik k i    o y o q q a    t a y a ng an   h ol d a
b a j ar i l a d i .     H i m o y ac h i     qo’ l l a r i     b i l a n     y o n     to m on i d an     qo’ y g an     to’s i q d an
qu t i l ish   u c h u n       hu j u m c h i   t o’ p   o ti s h n i   b a j ar is h d a   g a vd a s i n i   t o’p s i z   to m ong a
e g i b ,   t o’p n i   b os h i   u s t i d a n   v a   h i m o y ac h i l ar   q o’l l ari   y o n id a n     d ar v o z a g a
y o’n a l t i r a d i .
Y o n   t ara f g a       y iq i l i b   t o’ p   o t i s h .   B u   us u l n i   o’ y in c h i   t o’ p   o t i s h   v a qtid a
hi m o y ac hid a n   u z o q r o q   k e ti s h   i m k o ni y a t i n i   y ara t is h   u c h u n   qo’ll a y d i .   B u ng a
“ y olg’o n ”   t o’ p   o ti s h d a   qo’ l l a ni l a d i g a n   f i n t l ar   y o r d am   b er a d i .   H u j u m c h i
c h a lg’ i t i s h d a n   s o’n g   ol di ng a   bi r   q a d am   ko’ y i b ,   t a y a n ch   o y oql a r i n i       h i m o y ac h i
o y og’i n i   d a r v o z a g a   t o’ p   ot a y o t g a n   t o m ong a      y a q i n r o q   k o’ y ish i   k e r a k .   S h un d a n
so’ n g   g a v d a n i   og’i r l i g i       ol d in g i   e g il g an   o y oqq a       o’t k az i l a d i .     G a vd a   y o n
to m o n i   b i l a n     d a r v o za   t ara f i g a   bu r i l a d i ,   to’ p   b i l a n   b o’l g an   q o’ l   e s a     t o’ p
o t is h ni n g   o xi r g i  x o l a t i g a   k o’t a r i l a d i .   O’ y in c h i   t a y a n ch   b o’l m a g an   b o’s h   o y og’ i n i
o l di n g a   k o’ta r ib ,   bo’ s h   q o’ l   to m o n   e gi l a d i   v a   hi m o y ac h i   b e l i d a n     si r p a n g a n g a
o’ xsh a b   y iq i l a d i .     U   go r i z o nt a l   h o l a t g a     y a q in l a s h g a n d a ,     d ar v o za   t o m ong a
k o’k r a g i n i   k o’t ar i b ,      to’p n i b os h i n in g   o r q a s i d a n     d ar v o z a n i n g   ko’ z l a g an   j o y ig a
y ub o ra d i ,    so’ n g   b o’s h   qo’ lin i y er g a  t e k k a z i b   y iqi l a d i .
B u nd ay   t o’ p     ot i s h   u s u l in i   to’ p   o t a y ot g an       q o’ l   to m o n d an       h a m
b a j ar is h   m u m ki n ,      l e k i n      b un d ay   h o l a t d a   t a y a n c h   o y o q      i s h   b a j ara y o tg an   qo’ l
t a r af d a g i   o y o q   b u li s h i   k er a k . Y u q o r i d a   q o’l n i   b uki b ,   s a k r a b ,     y o n   t o m o n g a
e g i l g a n   h ol d a   y iq il i b   t o’ p   ot i s h   u su l i d a n      a s os a n   c h i z i q   b o’ y l ab   v a   bu r c h a k d an
9 hu j u m    q i l a di g a n   o’ y in c h il a r f o y d a l a n a d i l a r . O’y in c h i   t o’ p n i   i k k i  q o’ ll ab   e g a l l a b ,
t e z   ol t i   m e t r l i   c h i z iqq a   y a qin l a s h a d i ,       t a y a n ch   o y o q   k a f t l a r i n i   s h u   c h i z i q q a
p ar a l l el       qo’ y i b   “ z on a g a ”   s a k ra y d i   v a   t o’p n i   h a v o d a     t o’ p   o t a di g an   t o m ong a
o’t k a z i b ,    d a r v o z a g a  o t a d i .   
T o’ p   u sh l a g an   q o’ l     to m o n d a g i   o y o q   bi l an   d e p s i n g a n d a ,       y iqi li s h   sh u
t a ra f g a   b a j ar i l a d i  v a   o’ y in c h i    y er g a    d e p si n g an  o y o k da ,   k e y i n   qo’ l l a r g a  t us h a d i;
b o sh q a   o y o q   b i l a n   d e p s i n g a n d a   e s a     ol d i n   b o’s h   q o’l g a   v a   k e y i n   d e p s i n is h d an
b o’ s h   o y oq q a   t us h a d i. O’	yin	chi  y e lk a l a r i   o r q a l i    a y l a n i b   o’ r n i d a n   tu r a d i .
Q o’li n i   y o z i b ,   y o n   to m ond a n   t o’ p   o t i s h   –   b e k i k   v a z i y a t d a         k o’ p
qo’ l l a n i l a d i g a n           us u ll a r d a n     b i r id i r.     U n i     b e l ,     s o n ,     t i zza     b a l a nd l ig id a
b a j a r is h   m u m ki n .       S i l t a s h   y u q o r i d an   t o’ p   o t i s h d ay   b a j ar i l a d i .       C h a l is h t i r m a
h ara k a t   q i l g a n d a n   s o’ n g     o’ y in c h i   t o’ p   o t is h n i n g     d a st l a b k i   ho l a ti g a   k e l a d i :
o y o q l ar   k e n g   qo’ y ilg a n ,      k o’ l   t o’ p   b i l a n   o r q a   to m o n g a     u   o’t k az il g a n ,      g a v d a
d a r v o z a g a   y o n  to m o n   bi l an   b u r i l i b ,    to’ p   o t a d i g a n     q o’ l   to m o n   e g i l g an   bo’ l i s h i
k er a k .   S hu n d a n   k e y i n   g a vd a n i n g   o g’i r li g i   o l di n g i   o y oq q a   o’t k az i l a d i ,      k o’k r a k
d a r vo z a   to m o n   bu r i l a d i ,   q o’ l   t i r s ak   bo’g’ i n i d a       bu k i l i b ,   m a y do n g a       p ar a ll e l
o l d in g a   c ho’ z i l a d i .  K e y in c h a l i k   q o’ l   s i l k i t is h   h a r a k a t i   t u fa y l i     t o’g’ r i l a n a d i ,   un g a
y e lk a  x ar a k a t i  qo’ s h i l i b ,  t o’ p   d ar v o z a g a  y u b o r i l a d i .
H i m o y ac hid a n     t o’pn i     u z o q r o q     ol i b     k e t i s h     u c h u n     ,     o’ y in c h i n i n g
ol d ing i   t a y a n ch   o y og’i n i ,       hi m o y ac h i   o y og’i nin g   s i r t q i   t o m on i g a       qo’ y is h i
m a qs a d g a   m uvo f i q d i r   ( o d a t d a   o’ n g   t o m onga ). G a vd a n i n g   y u q o r i   q i s m in i   bu r i s h
y o r d a m id a   q o’ l n i   b uk m a sd a n   to’g’ ri     t o’ p o t i sh n i   b a j ar is h   m u m ki n .   T o’ p
us h l a g a n   qo’ l     to m o n id a g i       o y o q   bi l an   d e ps i n i s h hi m o y ac hil a r d a n   to’ p n i
y a n a d a   u z o q r o q   o l i b   k e t i sh g a   i m ko n   b era d i .       K o’ p in c h a   b un d ay   to’ p   ot is h lar
y uqo r i g a   v a   y o n   to m o n g a   s a k r a g a n   xo ld a   b a j ar i l a d i .   Ba l a ndg a   s a k ra b ,
o d a t d a g id ay     y uqo r i d a n   to’ p   ot m oq c h i d ay   h ar a k at   q i l g a n     h u j u m c h i   o x i r d a   to’ p
o t a y ot g an   k o’ l i       h ar a k a t in i   o’ z g a r ti r i b ,       to’ p n i   y uq o r i d an   e m a s ,   b a lk i
hi m o y ac hil ar   g a v d a s i       y ok i   qo’ l l a r i   b il a n   qo’ y g an   t o’s i q l ar       y o ni d an
d a v o z a g a   y ubo r a d i .   D a r v o z a d a n   q a y tg an   t o’p n i   q a y t a   u r is h   d ar v o z a   us t u nl a r i g a
u r i li b   y o k i  d a r v o za bo n d an     q a y tg a n   to’ p n i    b i r   y ok i   i k k i   q o’ll a b    d ar v o z a g a   o t i s h
10 m u m ki n .   Bu   h ar a k a t   s a k r a b ,   k e y i n   e s a   y iq i l g an   h ol d a   b a j ar il a d i . Z a m on a v i y
g a n d bol d a   y uq o ri   d ara j a d a g i   n a ti j a l a r g a   e r i s h is h   u c hu n   s p o r t c h i d a n   j is m oni y
t a y y o r g ar li k   b i l an   bi r   q a t o r d a   o q i l o n a   h ar a k a t   t e x n i k a sin i   m uk a mm al   e g a ll a b
o l i s h   t a l a b   e t i l a d i .
G a n db o l d a   z ar b a   b e r i s h   t e x n i k a s i   e n g   m u h i m   a h a m i y a tg a   e g a ,   c h un k i
o’ y i n  n a t i j a s i   hu j u m  h ara k a t l ar ni n g   m uv af f a q i y a t l i   y a k un l a ni s h i g a   b og’ l i q .
  Z a r b a   b e r is h   t e xn i k a s i n i     o’ r g a n i s h   h ar a k a t n i n g   b i o lo g i k   m e x a n i z m l ar i n i
o’ r g a n is h g a   a s o s l a n a d i .
G a n db o l d a    to’ p     bi l an     za r b a    b e r i s h ,    b i o m e x a n ik a d a     q a b u l     q il i n g a n
t a sn i f l a s h g a   m uvo f i q   s i l ji t u v c h i   h ar a k a t l a r   t oi f a s i g a   k i r a d i .   N o m l a n i s h i d an   k e li b
c h iq i l sa ,    bu n g a    o’x s h a s h    h ar a k a tl a r n i n g    v az i fa s i    q a n d a y di r   j is m n i    sil j i t i shd a n
i b o r a t . G a n db o l d a g i   za r b a n i n g   b i o m e x a n i k   t a v si f l a r i n i   t a d q i q   q i lg an   ko’ p g in a
m u a lli f l a r n in g   f ik r i c h a ,   h a m m a   ul o q t i r i s h   h ar a k a tl a ri   u c h u n   u m u m i y   bo’lg a n
t o’ p   u z a t is hl ar   m e x a n i z m l ar i ,   h a ra k a t l ar   m iq do ri   g a n d bo l d a   za r b a   b er i s h d a g i
b u rc h a k   u lo q t i r is h   h a r k a t l a r i   u c h u n   h am   u m u m i y   his ob l a n a d i .S p o r t d a   ul o q t i r i s h
n aza r i y a s i n in g   a s o si y   qo i d a l a r i   n a z ar i y a g a   m uvo f i q,   s p o r t c h i     “ ul oq ti r u v c h i     –
s n ar y a d ”    t i z i m i    si fa t id a   k o’ r i b  c h iq i l a d i .   Ul o q t i r is h  h ar a k a t i   e s a   3t a   b o s q i c h g a
b o’l i n a d i:
B i r i nc h i   b o s q i ch d a   b ut u n   “ ul o q t i r u v c h i   –   sn ar y a d ”   ti z i m ig a   t e z l i k
b er i l a di ,   b un i n g   n a ti j a s i d a   t i z i m   m a’ lu m   bi r   h ar a k a t   so ni g a   e g a   bo’l a d i .   Bu
b o s q i c h d a   t i z i m , a s o s a n ,   o y o q l ar   k u c h i   v a  t e z k o r l i g i  h i s o big a  t e z l a s h a d i .
I kk i nchi     b o s q i c h da   “ ulo qt i r u v c h i   –   s n a r y a d ”   ti z i m ini n g   y uqo r i
qi s m iga ,  y a’ n i   t a n a   v a  s n ar y a d g a   t e z l i k   b e r i l a d i . Bu   b i r i n c h i   n a v b a t da ,   m ush a kl ar
ishi   h is o b i g a     s hu n in gd e k,     to’pl a n g an     q uv v a t n i     g a v d a n in g     p a s tk i     qis m id a n
( b u nin g   u c h u n   u l a r n i n g   h ar a k at   t ez li g i   q a ti y   to’xt a t i l g an   b o’li sh i   l o z i m )   y uqo ri
q is m l ari   va sn a r y a dg a   o’tk a z i s h   y o’l i   o r q a l i a m a lg a  o s h i r i l a d i .
G a vd a   b o’g’i n l a r i n i   p a s t d a n   –   y uqo r ig a   k e t m a- k et   t o’ x t a ti b   bo r is h
h ar a k a tl a n a y o t g an     s po r t c h i     g a v d a s i     m a s s a s i ni n g    k a m a y ish i g a     v a     o q i b a t d a
g a vd a n i n g   y uq o ri   q is m i  h a m d a  to’ p  t e z l i gi n in g   o s h i sh i g a  o l i b   k e l a d i .
11         U ch i nc h i     b o s q i ch    sn a r y a dg a    t e z l a n is h    b er i s h    u c hu n    s ay   
h ara k a t l a r n i y o’ n a l ti r i s h   za r u r i y a t i  b i l a n  t a s n i f l a n a d i .
G a n db o l d a   z ar b a   b e r i s h  h a qi d a  to’ x t a l g a n d a ,   t o’ p g a   t ez li k   b er i s hn i n g  u c ht a
b os qi c h iga ,       za r b a   b e r i sh n i n g   u c h t a   fa z a s i   m uvo f i q   k e l a d i .   Z ar b a l a r n i   faz a l a r
bo’ y i c h a   a j ra t i s h d a   ko’p c h i l i k   m u a l l i f l a r n in g   f i k r l ari   bi r - b i r i g a   m o s   k e l a d i .
Z a r b aTo’	pga	  t e z l i k T	o’ p ga O’yi n c h T	o’ p ga K i ne m a t i Asosiy
b er ish b er ish t e z l i k i t e z l i k k z a r u r iy
f a z alari b os q ich l a r i b er ish h a r a k at b er ish z a n ji r n in jis m o n iy
b os q ich l a r i lari u s u l l a r i g si f a t lar
va z i f alari y e takchi
xal q alari
1. “ O’ y inch i - Eng        ko’p Yu g u rib 1.Yo’l- O y oq O y oql a r
T a y y o r g a r to’p”   t iz i m i g a h a r a k a t k e l i sh y o’ l a k a y k a fti, ku c hli
- lik te z l i k b e rish son i - 2.               3 bold i r, va
ni to’pl a sh q a d a m - d a n t i z z a, son te z korlig
3.               2 i
q a d a mdan
4.               1
q a d a m-
d a n.
5.       J o y ida
turib
2.Asos i y “ O’ y inch i - Mumkin S i l ta- 1.s a k ra b T a n a , Umu r tqa
to’p” q a d a r      ko’p nish, turib y e l k a, - ning   b e l
t iz i m in i ng sonli g a v d a ni 2.ikkala bi l a k bo’g’i m i
y u qori h a r a k a tni burish o y oqqa va    y e lka
qis m i g a   te z l i k o’tka z ish t a y a ni b . bu g’ im-
b e rish 3.bi t ta la r id a g i
o y oqqa e g i l uv c h
t a y a nib a nl i k
y i q i -
12 l a y o t g a n d a
G a n db ol c h i ni n g     za r b a     b e r i s h i d a     h a r a k a t     so n i n i     t o’p g a     o’tk a z is h
m e x a n i z m l ari     s o f   x o l d a     h ar   d oi m   h am   u c h ra m a y d i .     U l ar   o’ y i n f a o l i y a t i n in g
o’ z g a r u v c h a n         i sh ti r o k c h i l ar i g a         b og’ l i q     ho l d a         o’ z g a r i s h i     m u m ki n .
B u nd a n   t a sh q a r i   ,   g a n db o l d a   zar b a   b e r i sh n i   t u z ish n in g   o’ z i g a   xo s   m e x a ni z m l ari
m a v j u d :
-     zar b a   b e r i sh d a ,   h a r a k at  s o n i n i    t o’p g a  o’ t k a z i s h   m e x a n i z m i ;
-    o’	yin	chinin	g  za r b a   b e r i s h   p a y tid a   t a y a n ch  b i l a n  o’ za r o  	ta’	siri  m e x a n i z m i ;
- k i n e m a ti k   z a n j i r   x a l q a l ar in i n g   q a ti y    ra vi s h d a   to’ l i q    b a j a r i li s h i n i  
t ar tibg a  s o l is h   m e x a ni z m i ;
-     zar b a   b e r i sh d a   h ar a k a tl a r n i    t u z is h d a g i   s t r e ch   –   r ef l e k s   m e x a ni z m i ;
-     zar b a   b e r i sh d a   b ar m oql a r ni n g  to’ p   b i l a n   o’ zaro  	
ta’	siri  m e x a n i z m i .
Z ar b a  b er is h   t e x n i k a s i n i   n a z o r a t   q i l is h   m u a m m os i   t a d q i qo t c h i l ar   t o m on id a n
u z o q   v a q t d a n   b e ri   o’ r g a n i b   k e l i n a d i .
Z ar b a   b e r i sh d a   us h b u   sh a r t l a r n i   b i r   v a q t n in g   o’ z i d a   u y g’unl a s h t i r is h
fa v q ul o d d a     (e ks t re m a l )   h o l a t l a r d a   m u m ki n   e m a s .   C hu n k i   z a r b a n i   k am   v a q t
b a j ar a  tu r i b ,  u n in g   k u c h i n i  b i r  x i l   d ara j a d a   u s h l ab   bo’l m a y d i .
O’ y in c h i   za r b a   k u c h i n i   os hi r a y ot i b ,   u n i   b a j ar i s h   v a q ti d an   o r ti q   q o l a d i ,
za r b a n i  t ez r o q a m a lg a   os h i ra y ot i b   e s a   t o’p nin g   u c hi b   c hi q is h   t e z l ig i d a   y utq a za d i.
G a n db ol c h i   m u a y y an   o’ y i n   v a qt id a   z a r b a n i   b a j ar i s h   s h ar oi tl a r id a n   k e l i b
c h iq q a n   h ol d a   h a m m a   zar b a   b er i s h   t e xn i k a s i   p a ra m e t r l ari   u y g’u n l i g i n in g
m a’ lu m   b i r   v a r i a nt i n i   t a n l a y d i . Y u q o r i d a   a y t i b   o’ t i l g a n i d e k ,   b io m e x a n ik a d a
g a n db o l d a g i   zar b a   b e r is h   s i l ji t u v c h i   h ar a k a t l ar   t o i f a s i g a   ki r a d i .   S i l j i tu v c h i
h ar a k a t l ar d a g i   h a r a k a t   k u c hi ,   o d a t d a   b i r   z u m li k      k in e m a t i k   z a n j i r n i n g   y a kuni y
b o’g’i n i   k a b i   n a m o y o n   bo’l a d i.   A g ar   h ar a k a t g a   f a q a t   zar b a   b era y o t g a n   q o’ l
m ush a kl a r i g i n a   e m a s ,   b a l k i   o y oql a r ,  t a n a   m us h a k l a r i   h am  j a l b   e ti lsa ,   us h b u   h o l d a
k i n e m a ti k   za n j i r ni n g   y a k u ni y   bo’g’ in i   m a ksi m al     k u c h n i     n a m o y o n     q i l i sh i
m u m ki n .     H ara k a t          “ Q a m c h i ”     m e x a n i z m i   bo’ y i c h a   y ok i   t e z l ikn i   b o’g’i n d an-
b o’g’i ng a  k e t m a - k et  u z a t i s h   o r q a l i   qu r i l a d i .
13 G a n db o l d a   za r b a g a   t ez l i k   b e r i sh n in g   q a ti y         k e t m a - k e t l i g i   m a v ju d :
b o l di r ,   s o n ,   t a na ,   y e lka ,   b il a k ,   t o’ p   t ut g a n   q o’ l   p a n j a s i   .   Q u y id a g i   ho ll a r d a
ul o q t i r u v c h i  k i n e m a ti k   z a n ji r ni n g   y a kuni y   bo’g’i n i   t ez li g i   e n g  y uqo r i   b o’l a d i:
- a g ar   h ar   b i r   b o’g’in l a r   m a ss a s i g a   e n g   k a t t a s i d a n   b o s h l ab   n a v b a t m a -
n a v b a t  t e z l i k   b er is hg a   a m al  q i l in sa ;
- a g ar   o ld i ng i   m a ss a ni n g   t e z l i g i   m a ksi m u m   d ara j a g a   y e tg a n   p a y tda ,  
k e y i ng i  m a ss a g a  t e z l i k  b e r i s h   b o s h l a n s a ;
- a g ar   k e y i n g i   b o’g’ i m   m ush a k l a r i ni n g   k u c h i   ol d i n g i   m ush a k l ar   k u c h i  
nolga  t e n g   bo’ l g a n   p a y td a   i s h g a   t u s h g a n   ho l l ar d a .
1 . 2 .  Qo’l to’pi o’yini  himoya texnikasi
O’ y ind a     m uv affaqi y a t g a     er is h i s h     a s o s an     t u g’ ri     h a r a k a t     qi l i s h g a
b o g’l i q.   B u n i n g   u c h u n   o’ y inn i   bo s h q a r i s h d a   xil m a- xi l   t a kt i k   v o s i t a l ar d a n
f o y d a l a n m o q   k er a k . T a k t i k a   d e g a n d a ,   o’ y in c h i l ar n i   r a q i b   us t id an   g’ a l a b a
q o z on i sh g a      q a ra t i lg a n   sh a x si y   y ok i   j a m o a   h ar a k a tl a ri      t a sh k i l   q i l in i s h i ,   y a’ n i
j a m o a   o’ y in c h i l a r inin g   m u a y y an   re j a g a   bi n o a n   a y n an   s h u ,   a n i q   ra q i b   b il a n
m uv af f a qi y a t l i   k u r a s h   olib   bo r i s h g a   i m ko n   b er a d ig a n   bi r g a l ik d a g i   h a r a k a tl a r n i
tu s h i ni s h   k e ra k .
T a k t i k a d a g i     a s o si y     v a z i fa     hu j u m    v a     hi m o y a     h ara k a t l a r i ni n g     m a qs a dg a
er i s h t i ra  o l a d i g a n   e n g  q u l ay   vo si ta ,  u s u l   v a  sh a k l l ar n i   b e l g i l a s h d a n   i b o ra t .
Q a nd ay      t a kt ik a n i       t a n l a s h      h ar       b i r       a l o h i d a      h ol d a      j a m o a      o l d i d a
t u r g a n   v a z i f a l a r g a ,   k u c h l ar   n is b a t i   v a   o’ y in c h il a r n in g   o’ zaro   k u r a s h u v c h i
g u r u h l ar ig a ,  m a y do n n in g   a hv o li g a ,   iq l i m   sh ar oi t i   v a  ho k a z o l ar g a  b og’ l i q .
Q o’ l     to’p i     o’ y in i d a    ko’ p    m ar t a l a b    h u j u m d an    hi m o y a g a    v a    hi m o y a d a n
hu j u m g a     o’tis h d a n     i bo r at     b o’l g a n i     u c hu n     h a m ,     t a b ii y k i     ,     h ar     q a y s i
j a m o a n in g  hu j u m   v a  hi m o y a  h ara k a tl a ri  u y us h g a n   b o’l i s h i  k er a k .
T a k t i k a   u c h r a s hu v   v a q t i d a   b ut u n   o’ y i n   fa o li y a t in i n g   a so si y   m a z m u n i
h is o b l a n a d i .   A n i q   r a q ib g a   q a r s h i   to’g’ ri     t a n l a n g a n   k u ra s h   t a k t ik a s i
m uv aff a qi y a t q o z o n is h g a       y o r d am       b er a d i ,       n o t o’g’ ri       t a n l a n g an       y ok i
u c h ra s h u v     m ob a y ni d a a s qo t m a g an  t a k t i k a  e s a  o d a t d a  m a g’lubi y a tg a  o l i b  k e l a d i .
14 Q o’ l   to’p i   o’ y inid a   t a k ti k a   bi l an   t e x ni k a     bi r   –   b i r i g a   c h a m b arc h as
b og’l a ni b   k e t g a n   b o’l a d i .   T o’ p n i   k i m g a   v a   q a n d ay   u z a t is h n i ,   ra q i bn i   do g’d a
q o l d i r i s h   u s u l i   to’ p   b il a n   h i m o y a n i   y o r i b   o’t i s h n i   is hl a t is h   k er a k m i   y ok i   t o’p n i
s h e r i g i g a  u z a tis h  m a’ qul m i ,  d ar vo z a g a   q a y s i   p a y td a   t o’ p   o t i s hn i   h a l   q i l a y o t g a n
o’ y in c h i   t a k ti k   –   t af a k k u r i d an   f o y d a l a n i l a d i ,   q i l m oq c h i   b o’ lg an     h a r a k a t i n i
a m a lg a   o s h i ra y o t g a n d a   e s a     u     t e x ni k     m a ho r a t in i     n a m o y is h     q i l a d i .     D e m a k ,
t e xn ik a     o’ y in c h i n i n g   t a kti k   re j a l a r i n i   a m a lg a   o sh i r is h   vo s i t a s i   bo’ l i b   hi z m at
q i l a d i .   T e xni k   t a y y o r g ar l i k   a’ l o   d ara j a d a   b o’l s a gi n a   x il m a -   xi l   t a k t i k
h ar a k a t l ar in i   b a j a r i s h   m u m k i n .
K u c h i   t e n g   j a m o a l ar     u c h ra sh u vi d a g i   g’ a l a b a   k o’p i n c h a   m a g’l u b
b o’lg a n la r d a   i r o d a   k a m li k   q i l g a n i   y ok i   ji s m oni y   v a   t e x ni k   t a y y o r g ar li k   bo’ s h
b o’lg a n i    s a b a b  q i l i b  ko’ r s a t il a d i .  
L e k i n   qo’ l   to’ p i   o’ y in i d a g i   g’ a l a b a   ko’ p in c h a      t a kt i k   r e j a l a r   ku r a sh i   bi l an
b e l g i l a n a d i .   T a k ti k a   i kk i   j a m o a ni n n g   j is m o n i y ,   t e xn i k   v a   i r o d a vi y
t a y y o r g a r l i k d a g i       d a r a j a l a r i       t e n g       b o’l g a n d a ,       ul a r d a n       b i r i n i       g’ a l a b a
qi l i s hin i   t a’ m inl a b   b e ra di g a n   m uh i m   o m ildir .   Ol d i n d an   m uk a m m al   o’ z l a s ht i r i b
i s h l a t ilg a n   t a kt i k a     m uv aff a q i y at     k e l ti r a     o l a d i .     Ba’zi   j a m o a l ar     h ar     q a nd ay
ra q i b g a     q a r sh i   o’ y n a g a n d a      h am      bi r      x i l      t a kt i k a      i shl a t a v er a d i l a r .      T a k t i k
j ih a t d a n       bu nd ay   q a sh s ho q li k ,   bi r   x i lli k   m a ho r a t ni n g   o’s a   b o r is h i g a   t o’s q i nl i k
q i l a di .   H ar   b i r   j a m oa , a y niq s a ,   y uq o ri   m a l a k a l i   j a m o a   x i l m a   –   x i l   t a kt i k   re j a d a
o’ y n ay   bi l i sh i   k er a k   ,   a k s   h ol d a     u ,     a y r i m     y utu q l a r i     b o’l is h i g a     q a r a m a y ,
m uso b a q a l a r d a    k a tt a    y u tu ql a r g a er i sh a   ol m a y d i .
O’ qu v - m a shg’ u l o t     j ara y on i d a   t a k t i k   t a yy o r g ar li k k a   j id d i y   e’ t i bo r
b er i l a d i .   X ar   b i r   o’ y in c h i       v a       u m u m an   j a m o a   h ar a k a t l ar ni n g   x i l m a- xi l
v a r i a n tl a r in i   m uk a mm al   e g a ll a g a n   bo’l is h i   l o z i m . H u j u m   v a   hi m o y a d a
q o’ll a n i l a d i g a n   t a kt i k   h ar a k a t l ar   q ara m a- q ar sh i   v a z i f a l a r n i   y ec h is h   u c h u n
qo’ l l a n i l a d i .   S h u ni n g   u c h u n   t a k t i k a   i k k i   k a t t a   t u r k u m g a   hu j u m   t a kt i k a s i   v a
h i m o y a   t a kt i k a s i g a   a j r a l a d i . H u j u m   o’ y inn i   h a l   q i l u v c h i   o m ild i r ,       y a’ n i
m u v o ff a qi y at    qo’p i n c h a   u nin g  o x i r g i      n a t i j a s ig a    b o g’l i q    bo’l a d i .    Huj u m ni n g
m utl a q o     y a g on a     m a qs a d i     bu   ra q i bn i n g     h i m o y a d a g i     h ar a k a t l a r i     t a r t ibi n i
15 b u z i s h     v a     d ar vo za g a     t o’ p     o ti s hd a   sh a x si y   q ar s h il i k n i   y e n g i s hd ir .   H o z i r g i
ku n d a   qo’ l   t o’p i   o’ y in i   hu j u m ni n g   t e z- t e z  v a  q is q a  v a q t  d a vo m id a   u y us h t i r i l is h i
b i l a n   t a f si f l a n a d i .   Z a m on a vi y   qo’ l   t o’ p i   o’ y in i d a   hi m o y a d an   hu j u m g a   o’ti s h
t e z l ig i ,   t a k ti k   k o m bi n a t s i y a l ar n i   b a j ar is h   t e z ko r l i g i   v a   a n iq l i g i   os hd i .   B u n i n g
n a t i j a s i d a   t e x n i k   us u l l a r n i n g   b a j a r i li s h   v a qt i  q is q ar a d i .
H u j u m d a   j a m o a l ar   a s os a n   i k k i   t a k t i k   t i z i m n i   q o’ll a y d i l ar –   t ez   y o r i b   u t i s h
va   p o z i t s i y a     hu j u m i     b u   hu j u m l ar n i n g   h ar   q a y sis i     b i r   –   b i r i n i   t o’ldi r a d i   v a
s hu n in g  u c h n   h am   h a m m a   j a m o a l ar   qu r o l l a n g an  bo’ l i s h i  k e r a k .
Tez   yo r i b  o’	tish.  Bu   h u j u m d a     k o’p r o q   n a ti j a   b e r a di g an   us u l d i r .   A m m o
uni   qo’ l l a g a n d a   o’ y in c h i l ar n i   o’ za r o   y on m a   – y o n   h o l a t d a   b o’l i b   q o l i s h i   qi y i n .
S hunin g   u c h u n   p o z i t s i y a d a   huj u m   qi l i sh n in g     s o li s h ti r m a   og’i r li g i   b i r o z   b a l a n d
h i s ob l a n a d i.   S h un g a   q ara m a sd a n   t ez   y o r i b   o’t i s h   q a n c h a l i k   ko’ p   q o’ll a n s a ,
h u j u m c hil ar   t o’ p   o t i sh n i       sh un c h a l i k   k o’ p   b a j ar a d i l a r .      Z a m on a vi y   qo’ l   to’ p i
fa q a t   u n in g   h isobig a   r i v o j l a n m oq d a . T ez   y o r i b   o’t i s h n in g   m a qs a d i   r a q i b l a r n i n g
to’ p n i   y o’qo ti b ,   hu j u m d an   hi m o y a g a   o’ti s h i   p a y tid a   s o d i r   b o’l a dig an   v a q t i n c h a
u y u sh m a g an   h a ra kt id a n   f o y d a l a n is h d i r .   S hun i n g   u c hu n   t ez   y o r i b   o’ti sh g a
a l b a t t a   r a q ib l a r d a n       t o’p n i   k u t i l m a g a n d a   ol i b   q o’ y il g a n d a   ki r i sh i l a d i .       Bu
k o’p i n c h a   to’p n i   ol i b   qo’ y is h d a ,   to’ s i q l a r d a n ,   d a r vo z a b o n d a n   y o k i   d a r v o za
u s tu n i g a   u r i li b   q a y tg a n   t o’p n i   e g a ll a g a n d a   v a   hu ju m c hi l ar     t o m on i d a n   o’ y i n
qo i d a s i   b u z i l g an   h o l l ar d a  a m a l g a  o sh i r i l a d i .
T ez   y o r i b   o’t is h d a g i      o’ z g a r i s h l ar   u n in g     s h id d a t i   b il a n   b og’ l i q   –   hu j u m
4 -7   s   d a v o m   e t a d i ,      o’ z a ro   h ar a k a t l ar   o d d i y   bo’ l s a   h a m ,   o z   so n l i      o’ y in c hi l ar
bil a n   u st u n l i k     v u jud g a   k e l ti r i l a d i .     V a q t d an   y u t i s h   v a   b u sh l i q ,     so n   j ix a t d a n
u s tu n likn i   vu j u d g a   k e l ti r a d i   v a   d a r v o za n i   i s h g’o l     e t i s h   u c h u n     q ul ay   sh a r o i t
y ara t a d i .   A m m o b un i n g   u c hu n      b ar c h a   h i m o y ac hil ar      h a ra k a t i   i m ko n   bo r i c h a
t e z k o r ,     d a d i l   va  y a xsh i   k e l is h i l g an   b o’ li s h i  k er a k .
T ez     y o r i b     o’t i s h d a     a y niq s a ,     d a r x o l     qu l a y     v az i y a t n i         t a n l a s h     v a
b i r i n c h i   to’ p n i     t o’g’ ri   u za ti s h     m uhi m di r .     T ez   y o r i b   o’t is h   y olg’i z   v a
j a m o a n i n g     h a m m a   o’ y in c h i l a r i   to m on id an   a m a lg a   o s h i r i l i sh i   m u m kin .   T e z
16 y o r i b   o’t i s h g a   q a n c h a li k   ko’ p  o’	yin	chilar	  q a tn a s h sa ,   ul a r g a   k a r s h i   k u r a s h i s h
s hu n c h a l i k   m u r akk a b l a s h a d i .
D ar v o za   t o m o n   t ez   y o r i b    o’t i s h d a   hu j u m c h i l ar   bu t u n   m a y do n   k e n g l i gi d a
b i r   y ok i   ik k i   q a t o r   bo’l i b   j o y l a s h a d i .   B i r i n c h i   b o’l i b   st a r t   ol g a n   ( 1 - 3 - o’ y in c h i )
o’ y in c h i l a r n i       o r q a d a g i   o’ y in c h i l ar   q o’l l a s h i   k e r a k .   H u j u m c h il ar   to’ p n i
y o’qo t i sh i   v a   u l a r g a   j a vo b a n   h u j u m   u y us h t i r i l is h i   m u m kinl i g i   s a b a b l i       bi r
o’ y in c h i   o r q a d a   q o l a d i .   A g ar   o l d     q a t o r   o’ y in c h il a r i     s o n   j ih a t d a n   u st u n l ik k a
e r i s h a   o l m a s a,   u nd a  hu j u m nin g   m uvo f f a q i y a tl i   y a k u n in i     hi m o y ac h i l ar  o r a si d a g i
bo’ s h   j o y g a  ki r i s h ga  h ar a k a t   q i l a y o t g a n    o r q a   q a to r   o’ y in c hi lari   a m a lg a   o s h i r a d i .
B u n d ay   bi r i n - k e ti n r i v o j l a n a d ig a n  v a    o r q a   q a t o r  o’ y in c hi l a r i   y a kun la y di g a n    t e z
y o r i b   o’ti s h    hu j u m i  “ r ivo j la n g a n     h u j u m ”   d eb   no m   ol g a n . U z o q   m a so f a g a    to’ p
u za ti b   t ez    y o r i b   o’ti s h   –   od di y  v a   m ud da t i d a n   i l g ari  y a kun la n a d i g an     h u j u m nin g
m a’ suli y a t l i       u s u l i d ir .       O d a t d a   u z a t is h n i   d a r v o z a bon   y ok i   t o’p g a   e g a   b o’ l g a n
o’ y in c h i   b a j ar a d i . t ez   y o r i b   o’ t i s h n i   b o sh l a g an   o’ y in c h i   m a y do n n in g   y o n c h i z ig’ i
b o’ y l ab  y ok i   m a y do n   m ar k azi  t o m o n    c h a q qo n  o lding a  i n t i l a di .  
M u v o ff a qi y at   u c h u n   o ld i n g a   i n t il g a n   o’ y in c h i     b o sh q a l a r d an   o’ z i b   k e t i sh i
m u m ki n .    O d a t d a,   bu n i  o ld i n g a   c h iq i b    o’ y n a y ot g a n  hi m o y ac h i    y ok i   to’ p  o ti l g a n
j o y g a   q ara m a- q ar s h i   bu r c h a k d a g i   hi m o y a c h i a m a lg a  o s h ir a di .
T a’ qi b d a n   q u t i l g a n   o’ y in c h i g a  t o’p n i   t ez   v a   a n i q   u za ti s h   k e r a k .   Y a x s h i si ,
to’ p n in g         y o’ n a l i s h     t ra y e k t o r i y a s i     p a s t r o q     b o’l g a n i     m a’ qu l .     S h un i ng d e k ,
t o’ p   u z a t is h   m a so f a s i       j u d a   u z o q   b o’l m a sli g i   k e r a k ,   c h u nk i   b u nd ay   to’pn i
r a q ib l a r  d a r v o za si n i    e g a l l a b    o l i s h    m u m ki n .   A g ar   t ez    y o r i b    o’t g a n    o’ y in c h i ga
d a r v o za bo n ni n g   d ar x o l   t o’ p   u z a t is h i g a   h a l a q i t   b e r i s h s a,   u   x o l d a   b u   o’ y in c h i
t o’ pn i  k e c h ik ti r m a sd a n  o’ z   sh e r i k lar i g a,   ul a r e s a   o l d in d a g i   o’ y in c h i l a r g a   u z a t i sh i
za r u r.
T o’ p n i   q is q a   m a s o f a g a   u z a t i b   t e z   yo r i b  	
o’	tish.  	  U s hb u   ha r a k a tn i
bi r i n c h i   bo’ l i b   b o s h l a g an   o’ y in c hi n i g   h ar   to m on dan   p a n a       qi l in g a n i g a   i sh on c h
h osi l   q i l in g a nd a   a m a lg a   o s h i r i l a d i .   U l ar   o r q a s i d a n   bo s h q a   o’ y in c h i l ar   h am   t ez
y o r i b   o’t i s h g a     i n ti l a d i .     R a q i b l a r n i     h u j u m in i     to’ x t a t i s h         i m koni y a t i d a n
m a x r u m   e ti s h   u c h u n ,     t o’p n i     e g a l l a g a n     o’ y in c h i     q o i d a n i     b u z i b     bo’ l s a     h am
17 , a v v a l o ,     o’ y inn in g   bo r i s h   v a z i y a t in i   a n iq l a y d i ,   h i m o y ac h i   b i l a n   m un o s a b a t g a
k i r ish m a s d a n   t ez   m o’l j al   o l i sh g a   h ar a k at   q il a d i   v a   t o’p n i   b o’s h   s h er i k l a r i g a
u z a t a d i .
H u j u m c hi l ar   bu t u n   m a y do n   k e n g l i gi d a   o l d in g a   q a r ab   h a r a k at   q i l a d i l a r .
B i r i n c h i   q a to r d a   3 -   4   o’ y in c h i   bo’ l i b ,   ul a r   q i s q a   y o’ l   bil a n   o l d in g a   i n ti l a di l a r .
O d a t d a,   h i m o y ac h i dan   b o’s h   b o’l g an   h u j u m c hi n i   t o p i s h   u c h u n   3 - 4   m ar t a   to’ p
u z a t is h n i   b a j a r i s h   ki f o y a di r . T ez   y o r i b   o’t i s h   hu j u m i   bi r- b i r i g a   b o g’l i q   b o’l g a n   3
b o s q i c h d a n   t u z i l g a n :   to’ p n i   e g a l l ab   h u ju m g a   o’tis h       s o n   j i x a ti d a n   u s tu n li k k a
e r i sh i s h   v a   h u j u m n i   y a kun la s h . H u j u m c h i   t ez   y o r i b   o’t i s h   h ar a k a t i n in g   b i r i n c h i
b os qi c h i da   i r g’i b   ol d i n g a   t a sh l a n a d i   v a   o’ z i n i   t a’ q i b   q i lu v c h i   o’ y in c h i d a n
q u ti l i s h g a   h ara k a t   q i l a di .   T o’ p  u z a t m oq c h i   b o’l g an   o’ y in c h i      q a y s i   o’ y in c h i g a
t o’ p   o’ z a t i s h n i ,   v a z i y a tn i   to’g’ r i   b a h o l a b ,   t o’ p   t ra y e k t o r i y a si n i   v a   y o’ n a l is h i n i
a n i q l a s hn i ,   a g ar   k e r a k   b o’ ls a   hi m o y ac hi l a r n i   c h a lg’ iti s h   u c h u n   qi l i n a d i g a n
h a r a k a t l a r n i   to’ g’ ri   t a n l a s h n i       b ilis h   k er a k .     T ez     y o r i b     o’t g a n     h u j u m c hi ni n g
a s o si y         m a qs a d i     h i m o y ac h i l ar     o r q a sig a   o’t g a n   s h e r i k l a r i g a  bo’	ylam	a  y ok i
di a g a n a l   t o’ p   o’ za t i sh dir . T ez   y o r i b   o’t i s hn i n g   i k k i n c h i   b os qi c h       h u j u m c hi l a r
h u j u m   ku c h in i   i m k o n   bo r i c h a   k e n g a y ti r s h a d i   v a   m a y do n     k e n g li g i d a   bi r   v a   ik k i
q a to r  bo’l i b    j o y l a s h a d i .  T o’ p  hu j u m c hi n i n g   o l d i ng i   q a t o r i g a   u z a t il a d i .
O’ y in c h i   b o s q i c hi n in g     v az i fa s i     –     h u j u m n i     m uv aff a qi y a t l i
y a ku n l a n is h d i r .   Y a x s h is i ,       hi m o y ac h i l a r d a n       h u j u m c hi l ar   s o n i       k o’ p   bo’ l i sh i
k e r a k .   A m m ao   s o n  j ix a t d an   t e ng l i k   b o’ l g a n   h ol a t d a   h u j u m n i n g    k am  ku ch   bi l an
t ez   h ar a k a t     q i l i sh g a   d o i m   t a y y o r   bo’l i s h i   k e r a k .   B u n d ay   hol a t l ar d a   bi r i n c h i
q a t o r d a g i   hu j u m c h i l ar   o’ r i n a l m a sh t i r is h ,      c h a l g’ i t i s h l ar      y o r d a m id a      hu j u m n i
y a ku n l a s hg a      i n t i la d i l ar      y o k i i k k i n c h i      q a t o r d a g i      o’ y in c h i l a r i n in g      o’ y in ga
qo’ s h i l is h l a r i g a       q u l ay       s h a r oi t   y ara ti s h ga       u r i n a d il ar ,       b u       a lo x i d a
a x a m i y a t g a      e g a d i r.       Noq ula y      po z i ts i y a d an   s ho s h i li b   o t i l g a n   to’ p   ra qi b n i n g
h u j u m g a   o’t is h i   u c h u n   k u c h   j ih a t d a n   u s t un l ikk a er i s hu v i g a  ol i b   k e l i s h i   m u m ki n .
S h un d ay   qi l i b ,     t ez     y o r i b     o’t is h     y uk s a k     u y us hq o q l i k     bi l an     t a s hk i l
to p g a n   h ar a k a t d ir .   Un i   qo’l l a g a n d a   y a xs h i   n a t i j a g a   e r i sh i s h   u c hu n       t e xn i k   –
t a k t i k   t a y y o r g a r l i k ni n g   y u k s ak   d ara j a s i   y e t ar l i   e m a s ;   r ux i y   hol a td a,   d a d i l l i k ,
18 j u rat   v a   b a’zan   t a v a k k a l   h a ra k at   q il i sh g a   h u j u m n i   y a xsh i   n a ti j a   bi l an
y a k u n l a s h g a   y o r d am  b er a di .
P o z i t s io n   huju m .     J a m o a   t e z   y o r i b   o’ t i s h   h u j u m in i   y a k un l ay   ol m a s a,
u nd a   hu j u m c hi l ar   m a j bura n       hi m o y ac hi l a r ni n g   u y ush qo q li k   b i l a n     tu z il g a n
hi m o y a s i ga   q a r s h i     k u r a sh m og’ i   k e r a k .     Z a m on a vi y   sh a r o it d a   h i m o y ac h i l a r n in g
h a m j ix a t l ig i   b i l a n   t a s h ki l   e t i l g a n     t ez   y o r i b   c hi q is h   n i h o y a t d a   m uxi m ,     c hu n k i
hu j u m c hi l a r nin g  to’ p   b i l a n   h u j u m   qil is h l a r i g a   1   m i n   d a n  o r ti q  v a q t  b e r i l m a y d i .
P o z it s i o n  h u j u m n i   q o’l l a s h    qu y i da g i   ho l a tl a r d a   o’ r i n l id ir :
–     to’ p n i   o’	yin	ga	  k i r it i s h  u c h u n  k o’ p  v a q t   s a r f l a ns a ;
–        	
o’	yin  t e z l i g i   ji h a ti d a n   ra q ib l a r n in g   u s tu n l i g i   y a qq o l  s e z i l i b  tu r s a ;
–        o’ y i n    su ra ti n i    o’ z g ar t i r is h    z a r u r i y a t i    t ug’ i l g a n d a,    q a y t a    ti kl a n i s h
u c h u n  t a n a ff u s   qi l i s h d a;
–        	
o’	yin	chilarni  a l m a sh t i r is h  k e r ak   bo’ l s a;
P o z i t s io n   hu j u m   u ch   b o s q i c h d an   i b or a t ;   b o s h l a n g’i c h   t a y y o r l o v c h i   v a
y a kun lo v c h i .   B i r i n c h i s i d a   o’ y in l a r n i   j o y   – j o y i g a   qo’ y is h   a m alg a   os hi r i l a di .
V a q t i n c h a   s o n      j i h a t d a n   u st u nl i k k a   e g a   bo’ l i s h   y ok i   hu j u m   z o na l ar i d a n      b i r id a
qo’ l ay   v a z i y at       y ar ati s h   u c hu n   to’ p   v a   o’ y in c h i l a r n i n g   o’ r i n   a l m a sh is h i
i k ki n c h i faza d a   b o s h l a n a d i .   O xi r g i   f a za d a   e s a   d ar v oz a   ol i n i sh i g a   er i s h i l a d i   y ok i
k u c h l a r   q a y t a   t i k l a n i b ,   h u j u m n i   d a v o m   e tti r i s h     v a   hu j u m d an   h i m o y a g a   o’t i s h
u c h u n   qu l ay   v a z i y at   y uz a g a   k e l t i r i l a d i .P o z i t s io n   h u j u m n i   u y ush t i r is h   u c h u n
j a m o a   i k k i   t a k t i k   g u r u h g a   b o’l i n a d i .   B i r i n c h i     gu r u h c h a n i     ol di n g i     q a to r d a     –
da r v o za     m a y don c h a s i     c h i z i g’ i     y a qin i da i k k i t a s i   b u r c h a k dan   v a   bi r   c h i z i q
b o’ y l ab   o’ y n a y di g a n   o’ y in c h i l a r   t a s h k i l   e t a d i .   I k ki n c h i     q a t o r n i     m ar k a z i y     v a
i k k i     y ar i m     o’ r t a l i q d a        o’ y n a y di g an   o’ y in c h i l a r  e g a ll a y d i .   B i r in c h i   q a t o r d a g i
o’ y in c h i lar   z i m m a sig a   m u ra k k a b   v a z if a   y uk la n g a n   –   ul a r   ra qi bl a r   m udof a as i
o r a s i d a   h ar a k a t   q i l a d il a r.   S h u n i n g   u c h u n       b i r i n c h i   q a tor   o’ y in c h i l a r i   t o’p n i
e g a l l a b ,   c h a lg’ i t is h l a r n i   qo’ l l a b ,   hi m o y ac hi n i   a l d ab   o’t i b   v a   t o’ p   o t i sh g a   q u l ay
v az i y at   y ara ti s h   u c h u n   j o y   t a nl a s hn i   b il i s h i   za r u r d ir .   Bu   o’ y in c h i l a r n in g   o’ z
q a t o r i d a g i   sh e r i k lari   b i l a n     h a m ko r li k da   o’ y i n   po z i t si y a l a r i n i  v a q t i   – v a q t i   b i l an
a l m a sh i b   t u r i sh n i   b il i sh i   m a qs a d g a  m uvo f i qd ir .
19 I k ki n c h i   q a to r   o’ y in c h i l a r i   o’ y in n i  t a sh k i l   e t i s h   b i l a n   b i r   q a to r d a   hu j u m n i
y a kun la s h       f u n k s i y a s i n i   h am   b a j ara d i .   S h un i n g   u c h u n   u l ar   y u q o r i   t a y y o r g a r li k
d ara j a s i g a,  h am   t e xn i k a d a  h am   t a k t i k a d a  y u k s a k   m a l a k a g a er ish m og’ i   k e r a k .
B i r i n c h i   v a   i k ki n c h i   q a t o r d a   o’n g   t o m on dan   c h a p   q o’ l   bi l a n ,   c h a p
t o m on d a n e s a   o’n g   qo’ l   b i l a n   to’ p   ot a d i g an      o’ y i n c h i l a r n i n g   o’ y n a s h i     ra q i b
d a r v o za si g a  u n u m l i   h u j u m   u y us ht i r is h g a   i m ko n i y at   b e r a d i .P o z it s i o n    h u j u m ni n g
h ar     h i l     v a r ia nt l a r id a     c h i z i q     bo’ y l a b      o’ y n a y di g a n o’ y in c h i l ar   s o n i   o’ zgar i s h i
m u m ki n .   P o z it s io n   hu j u m d a   o’ y in c h i l a r n i n g   3 - 3   y ok i   4 -2   b o’l i b   c h i z i q   b o’ y l ab
j o y l a sh i s h i   ko’ p   t ar q a l g a n d ir .   P o z i t s io n   hu j u m d a   y a n a  b os h q a c h a   j o y l a s h i s h l a ri
m a v j u d .
Jo y l a sh i s h   va r i a n t i n i   t a n l a s h   u l a r n i n g   i m koni y a t i g a   v a   r a q i b l a r   hi m o y a
ti z i m in i n g   t u z il i s h i ga   b og’ l i q .   P o z i t s io n   hu j u m d a   hu j u m c h i lar   or a s id a g i   o’ za ro
a s os i y   t a k ti k   h ar a k a tl a r   j o y l a s h i s h   v a r i a n t i ga   bo g’l i q   b o’l m a y d i .   I k k i   o’ y in c h i
o r a s i d a g i   “ q a y t ar   v a   c h i q ”,   “ a ld a m c h i   hu j u m ”,   “ j o y   a l m a sh t i r i s h ”,   “ to’s i q ”
s i n g ari   o dd i y   h ara k a t l ar   b o sh q a l ar i g a   n is b a t an   ko’p r o q   i s h l a t i l a d i . “ Q a y t ar   v a
c hi q ”   – b u   e n g   o d d i y   t a k t i k   k o m bin a t si Y .   U   o’ y in c h i n in g   t o’ pg a   p e sh v o z   c h i qi b
u n i   b o’s h   j o y g a   u z a t i s h i   v a   y a n a   o’ z i g a  q a y t ar i b   o li s hi d an   ib o ra t  bo’ l a d i .  
B u n d ay   ho l a t d a   hi m o y ac hi g a   t a s od if a n   ki r i sh n i   bos hl a g a n   o’ y in c h i n i n g
t e z l i k   ji h a t d a n   us t u n li g i   y a x s h i   n a ti j a   b e r a d i . “ A ld a m c h i   hu j u m ”   –b u   o’ zaro
h ar a k at   b o’ li b   h u j u m c h i n i n g   t o’ p   bi l an   ikki   hi m o y ac h i   o r a s i d a n   o’t i b ,     u n i
o t m oq c h i   bo’ l g a nd a     hi m o y ac h i l a r n i   sh u   h u j u m c h i   y o’ li n i       t o’s i s h       u c h u n
o l d in g a      c hi q i s h g a      m a j bu r       e t i s h d a      v a      i sh o n t i r ishd a   qo’ l l a n i l a di .   B u n d a y
holl a r d a n   s o’ n g   b o s h q a   h u j u m c hi lar   u c h u n   o c h i l g a n  “ y o’ l a k c ha ” d a  e r k i n   h ar a k a t
q i li s h   i m kon i y a t i   y ara til a di .
“ J o y   a l m a shti r i s h ”   –   o’ zaro   h ar a k a t d a   b o’l g a n   o’ y in c h i l a r d a n   b i r in i
hi m o y ac hi l a r d a n     y a s h i r in c h a    o z o d     e t i s h     u c h u n    q o’l l a n i l a d i .    T o’ p     e g a l l a g a n
o’ y in c h i   s h er ig i    t o m o n   h ar a k a t   q i l a d i   v a   to’ p n i   o r q a d a g i   b o’s h    j o y g a   o’ t g a n
sh e r i g i g a   u z a t a di . H u j u m c hi l a r n i n g   o’ zaro   h ar a k a t i d a   to’ s i q   qo’ y is h   a l ox i d a
a h a m i y a t g a   e g a .   U n i n g   y o r d a m id a   h i m o y ac hi lar   q ar sh i li g i n i   b a r t a r af   e ti sh ,
z o n a g a   k i ra y o t g a n  hu j u m c hi n i n g   t a’ q i b   q i l in i s h i g a   h a l a q i t   b e r i s h   m u m ki n .  T o’si q
20 qo’ y is h n in g   tu r l ari   qu y i d a g il a r:   j o y d a   t u r i b   v a   h ar a k a t d a,   t a sh q a r id a n   v a
i c h k ar i d a n .   B u l a r d a n   b os h q a l a r g a   q ar a g a nd a   bi r i n c h i   q a t o r d a g i   h u j u m c hi l a r
s a m ara l i   f o y d a l a n a d i l ar.P o z i t s io n   h u j u m d a   j a m o a   h ara k a t l a r i n i   t a s h ki l   e t i s h d a
c h i z i q   b o’ y l ab   o’ y n a y di g a n     o’ y in c h i     o r q a l i     h u j u m     qi li s h     y e t a k c h i     o’ r i nn i
e g a l l a y d i .     C h i z i q   bo’ y l ab   o’ y n a y di gan   o’ y in c hi l ar   so n i   h a r -   x i l   b o’l i s h i
m u m ki n .( 1 - 2 )   v a   u l a r nin g   o’ y in da g i   a s o si y     o’ r n i     m ar k a z d a,     d a r v o z a
q a r s hi s i d a d i r.     A m m o     u     y o n     t a r a f g a   c h i z i q   b o’ y l ab   h ar a k at   q i li s h i ,   o l di n g a
er k i n   t o’ p   t a s hl a s h   c hi z ig’ i g a   c h iq i s h i   v a   to’ p n i   o’ y in g a   k i r i t i s h da   i s h t i r o k   e ti s h i
m u m ki n .C h i z i q   b o’ y l ab   o’ y n a y di g an   o’ y in c h i n in g   a s os i y   v az if a s i   t o’p n i   e g a l l a b ,
uni   d a r v o za g a   o t is h d ir .   B u n i n g   u c h u n   u   h a m i s h a   xi y l a   i s h l a t i b   h o l i   j o y g a
o c hi l i s h g a ,   to’ p   o t i s h   u c hu n   k u c h l i   qo’ l i n i   b o’s h a t i shg a   h ar a k a t   q i l a d i . K e y ing i
h ar a k a tl a r i     u ni n g     hi m o y ac hi d a n    q u t i l is h i n i     v a     o r q a    b i l an    t u r g a n   h ol d a   u n i
c h a lg’ i t i b ,   h ar   q a y s i   to m o n g a   a l d a b   k e t is h i n i   t a’ m in l a y d i ;   c h i z i q   bo’ y l a b
o’ y in c h i   o’ zi   t o’s i q   q o’ y is h i   v a   t o’ p   u z a t i s h da   s h e r i k l a r i g a   y o r d a m   qi l i sh n i
b i l ish i
sh a r t .
U m u m a n ,   ol di n ga     q o’ y il gan   v a z i f a n i   a m a l g a     os hi r i s h   u c h u n
hu j u m c hi l a r   k e n g   j o y l a s h is h i   v a   b u tu n   m a y do n   b o’ y l ab   xu j u m   qil i s h i ,   t o’s i q
qo’ y ish i ,   b u r c h a k  v a   u z o q    m a so f a d an   to’ p   o t is h n i   b a j a r a   o l i s h i   k e r a k .  
C h i z i q   bo’ y l ab   o’ y n a y di g a n o’ y in c h i   h o l i   j o y g a   k i r i b   “ o c h il s a”   v a
d a r v o z a   m a y do n i g a   s a k r ab   ki r s a   ,   u   h o ld a  u n g a   d a r x o l   t o’ p   u z a t il a d i .
B i r   n e c h a   o’ y in c h i l a r c hi z i q   bo’ y l ab   x u j u m   qi l i sh g a n d a   u l a r n in g   v a z i f a si
c h e g ar a l a n g an   bo’l a d i :   b i ri   x a m ish a   d a r v o z a g a   x a v f   t ug’ d i r a di ,   b o s h q a l a r i   e s a
ko’ p i n c h a   s h er ik l a r i ga  y o r d am   qi l a d i .
Jo y   a l m a shi sh g a   k e l i s h i b       h u j u m   qi l i s h   s a m ara l i   u s ul dir .   B u ni n g   u c hu n
hu j u m c hi l ar     o’ y ini n g     h ar     b i r     v a z i y a t i d a     m u v aff a q i y a tl i     o’ y n ay     ol is h i ,
to’ pn i   u z a t is h   v a     un i n g   r iv o j l a n is h   y o’li n i     o l d in d a n   k o’ ra   b i li s h i   s h a r t .     J o y
a l m a shi sh g a   k e li s hi b   hu j u m   qi l i sh n i ,     hi m o y a ni n g   h ar   q a n d ay   ti z i m i g a     q ar sh i
qo’ l l a s h   m u m ki n.   B u n d ay   hu j u m   us ul l a r i d a   k o’ p   t a r q a l g an     v a r i a nt l a r :
“ vos m er k a”,     “ ik k i   b u r c h a k ”   h is o b l a n a d i .Bu   v a r i a n t l a r g a   b i r   n ec h a   o’ y in c hi l ar
h a r a k a ti n in g     u c h r a sh u v   t a m o y il i     a sos   bo’ l g a n   ( 3 - 6 ).   B u n da   hu j u m c hi lar
21 gu r u h lar g a   b o’l i n a d i   v a     o’ z l a r i ni n g   o’ y n a l is h i   bo’ y i c h a       h ar a k at   q i l i sh i
m u m ki n .   B i r –   b i r i g a  q a r a m a- q ar s h i       h ar a k at   qilib  u c hr a sh i sh i   t o’ p   h a ra k a ti n in g
m un t aza m l i g i g a  to’ s i q l ar  qo’ y is h g a,    b i r    h i m o y ac h i z o n a si g a  ik k i   hu j u m c h i n in g
t a s o d i f i y   ki r is h i g a   qu l ay   sh a r o i t    y ara t a d i .
Q o’pi n c h a   h u j u m n in g   “ vos m er k a”   v a r i a n t i d a   b u   t a m o y i l   to’ l a   y o r i t i l g a n .
U n i n g   no m i    hu j u m c h i l ar   h ar a k a t in i n g   s h a k l i dan    k e l i b   c h iq q a n   b o’li b   k a tt a   v a
ki c h i k     “ vos m er k a”   d e g a n   i k k i   t u r g a  a j r a t il a d i . O’ y in c h i l ar   k o m bin a t si y a s i   b i r   –
b i r i g a   q a r a m a   –q a r s h i   “ sk re s t ”   h ar a k a t   q i l i b   b o g’ l a y d i .   H ar   q a c h o n   t o’ p
u za ti lg a nd a   o’ y in c h i   d i a go n al   bo’ y l ab   m a y do n   bu r c h a g i ga   k e t a d i   v a   o’ zi   to’ p
u z a tg a n   j o y i g a   q a y t a di .   B u   bi r   n e c h a   m ar t a   t a k r o r l a n g a n d a n   s o’n g   hi m o y ac hi l a r
o’ r g a n i b  q o l a di ,  shu n d a n   f o y d a l a n g a n  hu j u m c hi l ar   to’ s a t d a n   bo s h q a   s h er ik l ar in i
h am   j a l b   q il g an   h o l d a   hu j u m       sh a k lin i   o’ z g a r ti r a d i   v a   ra qi b l ar   m ud o f a a s i n i
v a q tin c h a   s a r o s i m a g a   s o l a d i . O lt i   m e t r l i   c h i z i q   bo’ y l a b ,   b u rc h ak   v a   c h i z i q
b o’ y la b   o’ y n a y d ig a n  o’	yin	chilarnin	g  m un tazam   h ara k at   q i l is h i ,   hi m o y ac h i l ar
h a r a k a t i   u c h u n   u n d an   h am   ko’ p   q i y in c h i l ik l ar   t ug’ d ir a di .   I kk i   ki c hi k
“ vos m er k a”   d a       y o k i   i k k i   u c h b u r c h a k   b i l a n   h ar a k a t   q il i s h   o d d i y   o’ zaro
h ara k a t n i ;   2 -3   o’ y in c h i   o r a s i g a   to’s i q   q o’ y is h   v aa s os i y  to’ p   u za ti s h la r n i   qo’ l l a s h
y a x s h i   n a ti j a g a   er is h is h g a  i m ko n   b e r a di .
  H ar a k a t   q i l is h d a   m uhi m i   bi r   p o z i t s i y a d a     i kk i   h u j u m c hi n i n g   to’ x t a b
q ol m asl ig i ;   t o’ p   bi l an   bo’ l g a n   o’ y in c h i   e s a   hi m o y ac hi l a r n i n g   o ld i n g a   c h iq i sh i g a
m a jbu r e t u v c h i   h u j u m  h ar a k a tl a r i n i   i sh l a t i s h i   k e r a k .
Z o n a l i     h i m o y a g a   q a r s h i   h u j u m d a   m uhi m i   hi m o y ac hi l a r g a   n oq u l ay
bo’l g a n  j o y l a s h ti r i sh d a n    f o y d a l a ni s h d i r.  S h un d a y    qi l i b ,    6 -0     v a    5 - 1    z o n a s i g a
q ar sh i   ku r a sh d a   y a xs h i s i   ikk i   c h i z i q   b o’ y l ab   o’ y na y di g a n   o’ y in c h i   b i l a n   x u j u m
qil i s h .   4 - 2   v a   3 - 3   z o n a l i   h i m o y a g a   q a r s h i   k u r a s h d a   e s a,   b i r   o’ y in c h i   c h i z i q
b o’ y l ab   o’ y n a s a   y a xsh i   n a ti j a   b e r a di .P o z i t s io n   hu j u m   m u v aff a q i y a ti ni n g   oh i r g i
n a t i j a s i   o’ y in c h i l ar n in g   o’ za ro   k e li s hi b   q i l i n a d i g an   h ar a k a ti g a,   o l di n d a n
o’ r g a n g a ni n i   qo’ ll a s hi g a   v a   o’ y in da   vu j u d g a   k e l a di g an   ho l a t l a r n i   i jo bi y   h al
q i li s hi g a  bo g’l i q .
22 H i m o y a d a   o’ y n a sh ni n g   u m u m j a m o a   us u l i       s h a xs i y ,   hu d u di y   v a   ara l a sh
bo’ l i s h i   m u m ki n .   B i r o q   q i s m an   bo’ l s a   h am   bos h q a   u s u l   e l e m e nt l a r id a n
f o y d a l a n m a sd an   b i r g i n a  u s ul d a  o’ y n a y v er i s h   x a t o  bo’ l a d i ,   c hu n k i   b u   h o l   h i m o y a
t a kt i k a s i n i   q a s h sho q l a s h t i r i b   qo’ y a d i .   H i m o y a d a   o’ y n a s h u su l l a r in i
hi m o y ac hi l a r n i n g   s h a x s i y   xi s l a tl a r i   v a  i m ko n i y a t l a r i n i   h i s ob g a   o l i b  t a n l a s h   k e r a k .
M u d of a a   q i la y o t g an   j a m o a   h a ra k a t la r i nin g     h a m m a s i   h u j u m
q i l a y o t g a n l a r   h ar a k a t i g a   j a v o b   t ar i q a si d a   b o’l i b ,   ra q i bl a r   t a k t i k a s i n i n g
h u s u si y a tl ar i g a   q a ra b   u y us h t i r i l a di .     M ud o f aa n i n g   y a xs h i   u y u s h t i r il g a nl i g i
j a m o a g a    hu j u m  h ara k a t l a r in i  h am   m uvo f f a q i y a tl i  b a j ar is h  i m ko n i y a t i n i  be r a di .
H i m o y a ni n g   a so si y   m a qs a d i     r a q i b la r n i n g     d a r v o z a g a    to’ p n i     a n i q   o tish i
i m koni y a t in i   k a m a y ti r i sh di r   b u n d a   a s os i y   va z i f a l ar   q u y i d a g i l a r d a n   i bo r at
bo’ l a d i :
1 ) qi s q a  v a q t   i c h i d a r a q i b l a r d an   to’ p n i  o li b   qo’ y is h;
2 ) h u j u m d a   i s ht i r o k   e t uv c h i   g u r u h   o’ y inch i l a r i         o r a s i d a g i   o’ r g a n i lg a n
a l o q a l a r n i  b u z is h ;
3 )  d ar v o z a g a   to’ p   oti s h l a r g a   q ar sh i l i k  k o’ r s a t i s h .
4 )   o’ z    d a r vo z a s i   o l d i d a   to’ p    u c h u n   ku ra s h i s h   v a   to’ p    e g a l l a g a nd a n  
s o’ n g hu j u m n i   t a sh k i l   q i li s h.
A r a l as h    h i m o ya .    Bu    t i z i m d a    sh a x s i y    v a    z on a l i    hi m o y a n in g      i j obi y
to m on lari   bi r l a s ht i r il d ga n .   I k k i   a so si y  t a m o y i l   m a n faa t i   a l oxi d a   o’ y in c h ig a   q a r sh i
h ar a k a t  v a  z o n a d a g i   m udof aa n i   n a t i j a l i   qil i sh dir .
B u n d ay   hi m o y a   qu y id a g i   v ar i a n t l ar g a   bo’ l i n a d i :   5 + 1 ,   4 + 2 ,   1 + 4 + 1 .
b ul a r nin g a n gl a t i s h i c ha ,  o’ y in c h i l a r n in g   b i r  q i s m i   ( b i r i n c h i   r a q a m )   z on a n i   u sh l a b
t u r a d i . B o sh q a l ari   e s a,   ( i kk i n c h i   r a q a m )  xu j u m c hin i   sh a x s a n   h i m o y a  qil a d i .
V ar i a n t   5 +1   -   h i m o y ac h i n i     t a s hk i l   e t i s h da   ko’ p   u c h r a y di g a n   u s ul dir .
B u nd a   o’ y in c h i l ar   6   –   0   z o n a d a gi g a   o’x s h a b   h a ra k a t   q i l a d i l ar,   o’ y in c h i l a r d a n
b i ri   e s a  k u c h l i  h u j u m g a  q ar sh i   s h a x s i y   hi m o y a d a  o’ y n a y d i .
23 V ar i a n t   1 + 4 +1   r a q i bl ar   j a m o a s i   c h i z i q   bo’ y l ab   o’ y n a y di g a n   b o’l s a,
sh u ng a  q a r s h i   q o’l l a n il a d i   v a u  o’ y in c hi n i   hi m o y ac hi d a n   b i r g a  p a n oh g o x li k   q ilis h
y uk l a n a d i .
H i m o y a d a   m u v aff a qi y a t l i   o’ y n a s h ,   b arc h a   h i m o y a   ti z i m l ar in i   to’ l a
t a k o m il l a s h t i r i b   e g a ll a s h g a   v a   s h a x si y     hi m o y a d a     y a xs h i     h ar a k at   q i l is h n i
bi li s hg a   a s os l a ng a n .   K e y in c h a l i k   z o n a   v a r i a n tl a r i n i n g   b i r i n i   q o’l l a s h   v a   u n d a n
s o’n g   ar a l a sh   hi m o y a g a   o’ti s h   h u ju m   qil is h i d a     r a q ib l ar   o l d i g a   m u ra k k a b
v a z i fa la r   qo’ y a d i .
Guruh  h a r a k a t l a ri
H i m o y ac hi l a r n i n g   g u r u h   bo’ l i b   h a r a k at   q i l i sh i   – j a m o a     o’ y inin in g
a so s i d i r.  T o’si q l a r g a   q a r s h i   h ara k a t      q i l i sh d a,     t o’ p   b i l a n   o’ti sh g a      to’ p   o t i sh g a
q a r sh i   ku r a sh d a,       ra q i b l ar   s o n   ji h a t i d a n   u s t u nl i k k a   e g a   b o’l g a n d a       s h un d ay
h ara k a t l a r n i  qo’ l l a s h   z a r u r d i r.
H i m o y ac hi l a r   a so s a n  u c h   ho l a t d a  h a r a k a t  q i l is h g a   t a yy o r   bo’l i s h l a r i  k e r a k :
s o n    j ih a t d an    t e n g    b o’l g a n d a    ( 2 x2 ,    3 x 3   v a    y a n a    b o s h q a l a r ),   hu j u m c hi l a r    son
j ih a t d an   u s t un l ik k a   e g a  b o’l g a n d a  ( 2 x 1 ,  3 x 2   v a  y a n a  b o sh q a l a r ).
S o n   ji x a t d an   t e n g   b o’l i s h   r a qi bl a r n i n g   po z i t s i y a d a   h u j u m   qil is h i d a
u c h r a y d i ;   hi m o y ac hi l ar   h u j u m n i       “ st ra x ov ”   k a   q i l i s h   h ar a k a ti g a   q ar sh i ,
qo’ s h i l is h ,   g u r uhl i   to’ s i q ,   s i r g’ a n i b   o’t is h   v a   d a r v o z a b o n   bi l a n   o’z a r o   h a r a k a t d a
qo’ ll a n i la d i .
“ S t ra x o v k a”   t o’ p   e g a ll a g a n   hu j u m c hi l a r g a   q a r s h i   q o’l l a n i l a d i ,
hi m o y ac hi l a r   hu j u m ini n g     x a v f l i r o q     bo’ l g an   to m on i g a   s i l ji sh a d i   v a   b o’s h
b o’l i b   q o l g a n   z o n a ni
24 y opi s h a d i .   A g ar   hi m o y ac h i   to’ p   b il a n   bo’l g a n   o’ y i c hi n i   to’ x t a t i s h   u c hu n   c h iq s a,
u  h ol d a  un i n g   j o y in i  un g a  y a qi n  b o’l g a n   b o s h qa  h i m o y ac h i   e g a l l a y d i .
O’t i s h   –    t o’s i q    y o r d a m id a    h ar a k at      q il i b    y o k i    a l d a b    o’ t i b ,   to’ p    o t is h
p o z i t s i y a s i g a   c h i q m oq c h i   bo’ l g a n   h u j u m c h i l a r n i   d oi m o   n a z o r a t   q i l i sh n i
s a q lo v c h i a s os i y  usu l   b o’l i b   hi s ob l a n a d i .   U   hu j u m c h i l a r n in g   j o y a l m a shi n i sh id an
ib o r a t d i r .   B u n d ay     j o y     a l m a s h ti r i sh l ar     b i r     m ar t a     bo’ l i s h i     m u m ki n ,     u n d a
p a n ox g og i d a n   q u t il g a n       o’ y in c h in i   h i m o y ac hi lar d an   bi ri   ol a d i   y o k i   o’ r i n
a l m a sh i n is h d a   ikki   o’ y in c h i     q a t n a s h s a,   u n d a   ik k i   o’ za r o   ha r a k a t   q i l u v c h i
h i m o y ac hi l ar  v a s i y l i k  q i l u v c h i  o’ y in c h i l a r n i   a l m a sh t ir a di .
T o’si q   y o r d a m id a   q u t il i b ,   z o n a g a   k i r m oq c h i   b o’l g a n   o’ y in c h in i   z i c h
u sh l a g a n d a   s i r g’ a ni b   k i r i s h   q o’l l a n i l a d i .   U n i n g   k i r i s h i g a   y o’ l   q o’ y m a sli k
u c h u n ,   hi m o y ac h i      un i      y a qi n      m a so f a d a      k u z a t i s h i      k e ra k .     B un i n g      u c h u n
o’ y in c h i   p a n ox g o x li k   q il uv c h i   sh e r i g i   t o’s i q     si f a t i d a   f o y d a l a ni s h i   u c h u n
o r q a g a   c h e k i n a di  v a  h ar a k at   q il u v c h i   hi m o y ac hin i  o l d i n g a   o’t k a z a di .
G u r u x   b o’l i b   to’ s i q   qo’ y i s h   to’ p   o t u v c h i   hu j u m c hi g a   q a r s h i   xu j u m   qil g a n
h o l a t l ar d a     i s h l a t i l a d i     v a     u n i     bi r     –     bi r i g a     y a qi n     j o y l a s hg a n     i k k i - u c h
hi m o y ac h i  a m a lg a   o s h i r a d i .
D ar v o z a b o n   b i l a n   o’ zaro   h a ra k at   t o’s i q       q o’ y uv c h i       h i m o y ac h i l a r   bi l a n
d a r v o za bo n ni n g     k e l i s h i b     q i l g a n     h a r a k at l ar i d a n     i b o ra td i r.   B u n d ay    hol a t d a
o’ y in c h i l ar   h ar a k a t i     o l d in d a n     o’ za r o     b o’ l i s h il g a n     v a z i f a     s h a r t i n i         xi s ob g a
olib   xi m o y ac h i     o x i r g i     po z i t si y a n i     e g a l l a y d i .     K o’p i n c h a     to’s i q     q o’ y uv c h i
xi m o y ac hi l a r g a   d a r v o z a n i n g   u l a r g a  y a q i n   b u r c h a g i n i  b e r k it i s h   y u k l a n a di .
Ra q i b l ar   s o n     ji h a t d a n     u s tu n li k k a   e g a   bo l i b     qo l g an   h o l a t d a,
hi m o y ac hi l a r a v v al     x u j u m n i n g     r i vo j la ni s h i n i     t o’x t a ti s h g a    h a r a k at     qi l i s h l a r i
k e r a k      .     I kk i   hi m o y ac h i      u ch      x u j u m c hi g a      q a r s h i   ku r as h d a   qu y i d a g i c h a   i s h
t u t m og’ i   lo z i m .   A g ar   to’ p   b u rc h a k d a g i   x u j u m c hi ga   b o’l s a ,   u n g a   y a q i n
h i m o y ac h i l a r d a n  bi r i   xu j u m  q i l a di ,     i k ki n c h i s i      e s a      q o l g a n      i kk i      x uj u m c h i g a
b ar a v a r    bo’ l g a n     o r a l iq d a gi  p o z i t s i y a n i   e g a ll a y d i .
25 1 .3.   O’yinchilarning texnik  maxoratini oshirish
K e y ing i   v a q t l a r d a   d a v o z a b on n in g       t o’ p   o t a y otg a n   o’ y in c h i g a       p e s hvo z
c h iq i sh i   a m a ld a     k o’ p     q o’ll a n il m oq d a .     B u n d ay   ho l a t da ,   d e si n ib ,   y uqo r i d a n
b a l a n d   t ra y e k t oi y a d a   to’ p   o ti s h l ar   ( d a r v o z a b o n   u st id a n     o sh i r i b )     m a’ lu m
bo’li sh i c h a ,   j u d a  s er m a hs u l    h i s ob l a n a d i .    T o’ p    o ti s hn i n g    b a j r i l is h i      o d a t d a g i
u s u l d a    b o s h l a ni b ,  o x i r i d a e s a   to’ p n in g   t ra y e kto r i y a s i   o’ z g a r t i r i l a d i .   [ 7 ]
T o’pn i   y er g a   u r i b   s a p c h it i b   o t is h   -    d ar v o z a b o n l ar   u c h u n   e n g   m u ra k k a b
to’ p   o ti s h d i r .   A y ni q s a ,   ot g a nd a n   so’ n g       s a p c hi b   a y l a n i b ,       o’ z   t ra y e k t o r i y a s in i
o’ z g a r ti r a d i g an   t o’p n i   ol i s h   d a r v o za bo n l ar   u c h u n     j ud a   k a t t a   q i y in c h il i k
t ug’ d i r a d i.   O d a t da ,   b u   u s u l       b u rc h a k d an   h u j u m   qi li s h       p a y t i d a   qo’ l l a n il a d i .
T o’p n i     o t i lis h j o y ig a     q arab   o’n g g a   y ok i   c h a p g a     a y l a n ti r i b   o t i s h   m u m ki n .
To’p n i   a y l a n t i r i shg a   b i l a k   v a   k a f t n i n g   t e z k o r   h ar a k a t l a r i   v a   b a r m oql ar n i n g
f a o ll i g i   t u fa y l i   e r i s h i l a d i .
C h a l g’i t i s h la r   ( f i nt ) .      Bu   u s u ln i   t o’p s i z   v a     to’ p   b i l a n   b a j a r i s h   m u m ki n.
T o’ps i z   c h a l g’i t s h l a r d a n         ko’p r o q   un i   q a r s h i l ik si z   q a b u l         k i l is h   u c hu n
hi m o y ac hil a r n i n g   y a q i n i d a   t u r g a n i d a   t a’ q i b d a n   q u t i l i s h   m a qs a d i d a
f o y d a l a n i l a d i.  T o’ p   b i l a n   c h a l g’i t i s hl a r   u z a t i sh n i ,  ot i sh n i   y o k i   y er g a  u r i b   y u r is h n i
k ar sh i l i ksi z  b a j ar is h  u c h u n  q o’ll a n i l a d i .
C h a lg’ i t i s h l ar   m u rr a k k ab   h ar a k a tl a r   y o r d a m id a   b a j a r i l a d i ,   h a m m a sid a n
ko’p r o q   bi r   –   bi r i g a   bog’ l i q   b o’ l g an   bos qi c h   (faz a ):   a n c h a gi n a   s e k i n   c h a l g’i t i s h
h ar a k a t i   t e x n i k   u s uli n in g   q u l ay   p a y tid a   q o’ll a n is h i   v a   t ez   a so si y    usu l n i   a m a lg a
o sh i r i s h g a   b og’l iq d i r .
I k k i   v a   u n d a n   o r ti q   u su ll a r d a n   t a sh k i l   t op g an   c h a l g’i t i sh l ar   i kk i   t u r g a
bo’ l i n a d i :   o d d i y  v a   m u ra kk a b .   B i r  h ar a k a t d an   b o sh q a   ik k i n c h i   h a ra k a t g a   o’t i s hd a
q a n c h a  k am   v a q t  s ar f l a n s a ,   r a q i b n i   a l d a b   o’ ti s hg a  s h u n c h a  i m k o ni y at   y ara t a d i .
T o’pn i    u z a t i s h d a   u s u l l a r n i   o’ z g a r ti r i b   t o’ p   y o’n a li sh i n i   v a   t o’ p    u z a t ishd a
to’ x t a b   q o li s h   p a y tl a r id a   c h a l g’i t i s h l ar   q o’ l l a ni l a d i .   En g   k o’ p   t a r q a l g a n  
c h a lg’ i t is h  – b u   t o’ p n i   ot m oq c h i   bo’ l i b ,   so’ n g   t o’p n i   u z a t is h d i r   ( b os h   o r q a s i d a n ,  
o r q a   v a   y o n  to m on d a n ).
26 T o’ p   o t i sh d a   t o’p n i   u za t a y otg a n d ay   h ara k a t   q i l i s h   y ok i   b i r   u s u l d a   to’ p
ot m oq c h i   b o’l i b ,  i k ki n c h i  u su l d an   f o y d a l a n is h ,  s a k r a b  to’ p  ot m o q c h i  bo’l i b   y er g a
t us h i b   h i m o y ac h i n i   a l d a b   o’t is h   j u d a f o y d a l i d i r .
C h a lg’ i t i s h l a r n i , a y ni q sa ,   hi m o y ac hi n i   a l d a b   o’t i s h d a   qo’ l l a s h   m u h i m dir .
Bu   bi r   v a   i kk i   q a d a m l i   h ar a k a t   b o’l is h i   m u m ki n .   C h a lg’ i t i s h   s i f a t i d a   q a d am
qo’ y is h ,  h a m l a  q i l i s h   v a   to’ p  u za t i s h l ar d an   f o y d a l a n il a d i .
T o’siq .   Bu   hu j u m c h i l a r n i n g   h i m o y ac h i l ar   p a no h i d a n   q u t i l is h i   u c hu n
qo’ l l a n i l a d i g a n   f o y dal i   vo s i t a dir .   Q o’ l   t o’p i   o’ y ini d a   to’ s i ql ar   y a kk a   h o l d a   vao’	yin	chilar	 
gu r u h i   t o m onid a n   q o’ y ili s h i   m u m ki n .
G u r u h   b o’li b    t o’s i q    qo’ y is h    9   m er t l i   e r k i n   t o’ p    t a sh l a s h   c h i z ig’ i d a n    t o’ p
o t i sh d a    qo’ l l a ni l a d i ,    b u    b i r    n e c h a    h u ju m c hi ni n g    b i r    – b i r ig a    y a qi n    t u r i b ,   
t o’ pe g a ll a m oq c h i    bo’ l g a n     h u j u m c hig a    p e sh v o z    c h iq a y o t g a n    hi m o y ac hil ar   
y o’li n i  to’ s i s h d an  i b o r a t dir .
O’ y in c h i l a r n in g   hi m o y a   t e x ni k a si g a   t o’p n i   o l i b   y u r i s h ,   u r i b   q a y t ar i s h ,
to’ si q  qo’ y is h   v a  d a r v o z a bo n    o r q a l i   to’ p n i    u s h l a b   o l is hl a r  k i r a d i .
D a s t l a b k i   h o l a t d a     t o’g’ ri   tu r i s h      h i m o y a   h ar a k a t i   t a y y o r g a r l i g i g a   za m i n
y ara t a d i .     O’ y in c h i   o y oql a r i n i     b u k i b ,     g a v d a     o g’i r l i gi n i     o y o q     k a f tl a r n i n g
ol d ing i   q i s m ig a       b ar a v ar   t a q si m l a b ,     q o’ll a r i n i   bu k k an   h o l d a   ( b u r c h a g i
t a x m in an   9 0   % )   bi r o z   i kk i   t o m ong a   y o y i b ,       qo’ l   k a f tl a ri n i       o ld i n g a   q ar a t i b
t u r is h   k e ra k .       Y o n   to m on g a   e r k i n   y u ra   o l i s h   v a   o r q a   b i l a n   y ug u ra   bi l i s h
h i m o y ac h i   h ar a k a t i  t e xn i k a s i ni n g     e n g   m u x i m   usu l l a r i di r .	
To’	pni 
o li b  	qo’	yi	sh	.  Bu   m uhi m   us u l   y o r d a m id a     j o m o a n i n g     q a r s h i
h u j u m g a   o’t i s h i n i   t a’ m inl a nd i .   H i m o y a d a g i   o’ y in c h i     to’ p   u z a t i l g an   v a qt d a   u n i
ol i b   q o’ y is h   m a qs a d i d a     o’ zi   to’ si b   t u r g a n   h u j u m c h i n in g   o ld i d an   t o’p g a     q a r s h i
c h i qi s h    u c h u n  j o y id an    k e s k i n   q o’ z g’ a l i s h i    l o z i m .
T o’ p n i   ur i b    ch i q a r ish .      Bu   h ar a k a t    to’ p    ol i b    y u r g a n    h u ju m c h i    b i l a n
ku r a sh d a     b a j a r i l a d i .     H i m o y ac h i     q ul ay     p a y t     po y l ab         hu j u m c h i g a
y a qi n l a s h a d i,  to’ p n i   u r i b   c h i q ar a d i  v a    u n i   e g a l l a sh g a    h ara k a t   q i l a d i .  T o’p n i   u r i b
c hi q a r i s h     u n i   o t i s h   u c hu n   q o’l n i   o r q a g a   u z a t i b ,   s i l t a s h   h ar a k a t in i       b a j ar is h d a
h am   qo’ll a n i l a d i.   H i m o y ac h i   bu n d ay   xol a t d a   hu j u m c hi n i n g   to’ p n i   o t m oq c h i
27 bo’ l g a n   q o’l in i     o r q a g a   u z a t is h i n i   k u t a d i   v a   s h u   p a y t     qo’ l   k af t i   b il an     t o’p n i
tu s h i r a d i .
T o’ p n i   t o’s i sh .   D ar v o z a g a   y o’n a lti r i l g an   t o’pg a   q ar sh i l i k   ko’ r s a tishd a
qo’ l l a n i l a d i g a n   a s o si y   vo s i t a     h i s ob l a n a d i .   Y uq o r i d a n ,   o’ r t a   v a   p a st d a n
k e l a y ot g a n   to’ p n i   b i r   v a   i k k i   qo’ l   b i l a n     to’s is h   m u m ki n .     T o’si sh n i
b a j ar a y otg an    h i m o y ac h i  q a n c h a l i k   hu j u m c hi g a    y a q i n   bo’ l sa ,   t o’ p    y o’n a l i s hi n i
a n i q l a s h   s hu n c h a li k    oson   bo’l a d i .     S h u ni n g   u c h u n   hi m o y ac h i   t o’p n i   u s h l a s h g a
t a y y o r l a n is hd a   d i q q a t   b i l a n   hu j u m c hi n i ,   s h un i ngd e k ,   t o’ p n i   k u z a t i s h i   v a   o’ z
v a q t i d a     to’ p     ot a y otg a n   o’ y in c hi n i   to’ x t a ti s h   u c hu n     c h iq i s h i   lo z i m .   H u j u m c h i
to’ p   o t is h i d a n   o l di n   h i m o y ac h i   b e v o s i t a   qo’ l l a r i n i   y uqo r i g a   k o’t ar i b ,     k q f tl a r i n i
o l d i n g a   q ar a t i b   bi r - b i r ig a   y a qin l a sh ti r a d i   va to’ p n i     t o’s i s h d a           q o’ l
b ar m oql a r i n i      j a r o x a t d a n      s a q l a s h    u c h u n    m u s h a kl a r in i  t ar a n g l a s h t i r a d i .
Y er d a n   s a k r a t i b   o t il g a n   to’ p n i   t o’s is h   s a k r a b   a m a lg a   o sh i r il a d i .   S h u n in g
u c h u n    h i m o y ac h i    ol d in d an  o y o q l ar in i   bu k k an   h o l a t d a  t a y y o r l a n i b   t u r i sh i   k e r a k .
Q o’s h il ish .    Bu     us u l     o’ y in c h i l ar n i     n a z o r a t     q il i s h n i     y o’qo t i s h     x a v f i
t u g’i l g a n d a       qo’ll a n i l a d i .   H i m o y ac hil ar   q o’s h i l i b   j o y   a l m a sh ti r sa ,       b u   h o l d a
u l a r   k u za tu v c h i g a   o’ y in c h il a ri   o’ z g ar a d i y u     to’s i q   qo’ y ilg a n   h u j u m c h i     o r q a g a
h ar a k a t   q i l s a,   s h u   z a x o t i   u n i n g   r a q i b i   ol d i n g a   c h i q i b ,       h u j u m c h i   k e tg an
t o m ong a   o’t a di .   O d a t da ,   bu n d ay   usu l       to’s i q   q o’ y ishd a   v a   hu j u m c hil a r n in g
q ara m a - q ar sh i   o’ r i n   a l m a sh t i r is h i d a       qo’ l l a ni l a d i .   H u j u m c h i   h i m o y a
h ara k a t l a r ig a       qo’ s h i l g a n d a   uni   t a’ q i b   q i lu v c h i   y o k i   d ar v o z a g a     y a qi n   tu r g a n
hi m o y ac h i   j a v o b g a r   bo’l m og’ i   k er a k .   H u j u m c hi n i n g   h u j u m   h ara k a t l a r i n i
qi y in l a s ht i r is h   u c h u n     hi m o y a   qil is hg a   o’ tg a n   o’ y in c h i       h u j u m c hi n i n g     k i r is h
y o’lin i      v a   fa o l   h ar a k a t i n i   to’xt a t i sh g a      h ar a k a t   q i l is h i   k er a k .     B u n i   a m a lg a
os hi r i s h   u c h u n     hi m o y ac h i   q ara m a- q a r s h i   h ar a k at   q i l i b ,  ta’	qibchidan  o z o d
bo’ li s h i   m a qs a dg a   m u v o f iq di r .
D ar v o z a b o n   j a m o a d a   e n g  qi y i n  v a   m a su l   v az i fa n i   b a j ara d i .   U n in g   h a r a k a t i
fa q a t     d ar v o z a bo n ni n g    x a v f si z l i g i n i     e m a s ,    b a lk i     h u j u m ni n g    n a t i j a si n i    h am
b e lg i l a y d i .   D ar v o z a b o n   u c h u n   m uhi m i   –       a v v a l o   b o’ y i   ( 18 0 - 1 9 0   s m ),   t e z li k
rea k si y a s i ,   m o’l j a ll a y   ol i s h ,   c h a qq o n l ik ,   ku c h ,   c h i d a m li l i k   k a b i   si f a t l a r di r .
28 D ar v o z a b on n i n g   d a st l a bk i   o’ y i n  t e xn ik a si ga :   t u r i s h ,   s i l j i s h ,   c h a lg’ i t is hl a r ,   t o’p n i
qo’ l ,   o y o q ,   g a vd a   b il a n   q a y t a r i s h   v a  t o’p n i  u z a t is hl ar  k i r a di .
D ar v o z a b o n   t e x n i k   u su ll a r i n in g    m uv aff a qi y a t l i   b a j a r i li s h i    k o’ p   j ih a td a n
u ni n g   h ar a k a t g a   q a n c h a l i k   t a y y o r   e k a n l i g i   b e l g i l a n a d i .  D ar v o z a b o n n in g   d a s t l a bk i
h o l a t n i   t o’g’ ri  t a n l ay  b i l is h i   u ni n g   h ar a k a tg a  t a y y o r e k a n l i g i  o m ill a r i d a n d i r .
Tur i s h.   D ar v o z a b o n   h ar a k a t d a g i   t o’ p n i n g   v a z i y a ti g a   bo g’l i q   r a v is hd a   h ar
xil   h o l a t d a   t u r is h i   m u m k i n .   D ar v o z a d a   t u r is h ni n g   a s os a n   2   t u r i   m a v j u d:   d a r v o z a
o’ r t a si d a     v a     d a r v o za     u s t u n l ari     y o n i d a .     D ar v o za     o’ r t a s id a     a s o si y     h o l a td a
t u r i b   h ar a k a t   q i l i s h   qu l a y dir :   o y oql a r   y e lk a   k e n g l i gi d a,   s a l   bu k i l g an   g a vd a
og’i r l i g i   ikki   o y oq q a     b ar a v ar     b o’l i n g a n ,      g a v d a n in g     y uqo ri     qi s m i     o z g in a
o l d i n g a     e g i l g a n , qo’ l l a r n in g   k af t l a r i   o l d i n g a   q a ra ti lg a n   h o l d a   s al   bu k i l i b   y o n
t o m ong a   u z a t i l g a n ,   k a f tl a r   b a l a n d li g i   t a x m in an   y e l k a   b a l a n d l i gi g a   t e n g   y o k i
un d a n   h am  b a l a n d r o q  bo’ l i s h i   m u m ki n .
A g ar     h u j u m c h i     to’ p     o t is h n i     bu r c h a kd an     b a j ara y ot g an     b o’lsa ,    u nd a
d a r v o za bo n   d a r vo z a   u st u n i   y on i d a   t u r i b   ( o y oql a r   o ra li g’ i   1 5 - 2 0   s m ),   d ar v o z a g a
y a qi n   b o’lg a n   q o’l in i   y uqo r ig a   ko’t a r i b   t i r s ak   b o’g’i n i   s a l g in a   b u k il g a n   bo’l a d i ,
s hu nd a   d a r v o z a n i n g   y uqo r i   b u r c h a g in i   y op a d i;   i k k i n c h i   qo’ l i   y o n   to m on g a
u z a t il g a n ,   g a v d a    og’ i r l i g i   d a r vo z a g a    y a q i n      t u r g a n    o y o q q a   o’tk a z i l g a n .   Ana
s hu nd ay   h o l a t d a   d a r v o z a b o n   b e vo s i t a   t o’ p n i   q a y t ara d i   y ok i   t e z - t ez   o l d in g a
c h i q a d i .
S il j i s h.   D ar v o z a b o n   j o y in i   a so s a n   y o n   to m ong a   q a d am   qo’ y i b
o’ z g a r ti r a d i . Bu   u n i n g  o’ z   y o’n a l i s hi n i   t e z - t e z   a l m a sh ti r i sh ig a  v a  to’ p n i   q a y t ar i s h
u c h u n   t a y y o r  bo’ l i s h i g a   i m ko n i y at   y ara t a d i .
D ar v o z a b o n   to’ p n i   o l i b   q o’ y ish n i ,   s a p c h i g a n   to’ p n i   e g a l l a b,   u n i   o’ y ing a
ki r i t i s hn i ,   ra q ib l ar   to m o n id a n   t ez   y o r i b   o’ ti s h n i   t a’ m in lo v c h i  to’ p n i   e g a l l a s hi n i,
o l d in g a   v a  o r q a g a   t ez   h ar a k a t   q i l i sh n i ,   k e s k i n   s t a r t   ol i s h n i   b i l ish i   s h a r t .
D ar v o z a b o n     h a m l a     q i l is h     h ar a k a t l ar i d a n     v a     o y oql a r n i     bi r     c hi z i q
bo’ y l ab   y o z i b     o’ti r i s h     ( s hp a g at)     h o l a t i d a n     t ez - t e z     f o y d a l a n i sh g a     to’ g’ ri
k e l a d i ,    s hunin g   u c h u n   u   b u   h a r a k a t l a r n i   h ar   t o m ong a   b e m a l o l   b a j a r i s h n i   b i l is h i
j ud a   zar u r.   U n in g   h ar   x i l   s a k r a s h l ar n i   b a j ar i sh i  o’	yin	da  a l o hi d a a h a m i y a tg a   e g a.
29 D ar v o z a b on n in g   to’ p   ot a y o t g a n   o’ y in c h i g a   p e sh v o z   c h i qi s h i   v a   s a k r a s h i   –
d a r v o za   q o’ r i ql a s h nin g   m u ra kk ab   u s u l l a r i   q a t o r i d a n   o’ r i n   o l g a n .   D ar v o z a n in g
n is h on g a   o l i n g a n   b u r c h a g in i   k a m a y ti r i s h   u c h u n   d a r v o za bo n   y uqo r ig a   y ok i
u z u n li k k a   s a k rab   d a r v o z a g a   y o’ n a l ti r i l g a n   to’ p n i n g   y o’lin i   t o’s i s h g a   h ar a k a t
q i l a d i .   O d a t d a ,   d a r v o za bo n   s a k ra g a n d a   to’ p n in g   y o’ n a l i s h   y o’lin i   ko’ p r o q
k a m a y ti r i s h   u c h u n   o y o q   v a   q o’ll ar n i   y o n   to m on g a   y o y a d i .   D ar v o za bo n   r a q ib l a r
b i l a n   t o’ p   u c h u n   k u r a s h d a   k o’p i n c h a   a l d a s h   h a r a k a t l a r i n i   i s h l a t a d i .   C h a lg’ i t i s h
m a qs a d i d a   bi r   t o m o n g a   e g i l i b ,   k e y i n   b os hq a   t o m on n i   t o’ s a d i ,   t e z - t e z   y olg’ o n
c h i q is h l ar n i   qo’ l l a y d i .   B u nd ay   h ol a t l a r d a   hu j u m c h i   to’ p n i   d a r v o za bo n   u s ti d an
o sh i r i b   t a s h l a y d i ,   l e ki n   b u n d ay   bo’li s h in i   o l d in d a n   k u t g a n   d ar v o z a b o n   d a r h o l
o r q a g a   q a y ti b ,   t o’ p   y o’li n i   t o’s i s h g a   u lg u r a d i . T o’ p n i   il is h     d a r v o z a b o n     o’ y i n
t e x n i k a si n in g     e n g     m uhi m     e l e m e n t l ar i d a n   bi r i dir .   K u c h l i   ot i l g a n   to’ p n i     i l i s h
i m ko n i   y o’ q   b o’ls a   h a m ,   un i   q a y t ar g a n d a n   so’ n g   e g a ll a b   o l i s h   m uh i m r oq d i r ,
c h u nk i   q a r s h i       hu j u m g a   o’t i s h   b os h l a n i sh i   k er a k ,   s hu n i n g   u c hu n   d a r v o z a b o n
t o’p n i     i li b   o l g a n i   m a’ qu l .     L e k i n   e n g   y a xsh i   y o’l i     –   to’ p n i   i kk i   q o’ll a b   ili b
o l is h .
T o’pn i       u sh l a s h       d a r v o za bo n             h ar a k a t l a r i d a g i       a so si y       o’ r i n n i
e g a ll a y d i .   M u hi m i ,   ot i l g an   t o’ p n i     “ a m o r ti za ts i y a ”   q i l i b   u s h l ay   bi l i s h   k er a k .
B u n in g   u c h u n   to’ p   u r i l g a n da ,       q o’ l   k aft       v a   b ar m oql a r i n i       o z g i n a   o r q a g a
y ubo r is h   m a qs a dg a   m uvo f i q d i r .   Y a q i n   m a s o fa d an     s a p c h i b   k e l g a n     to’p n i
d a r v o z a b o n    u s h l a b   o l m og’ i
lo z i m .
T o’pn i   q a y t a r i s h d a ,   u sh l ab   o l is hd a   d a r v o z a b o n   bi r   y o k i   i k k a l a   qo’ ln i
i s h l a t i sh i ,    b ar a v a r i g a   o y o q    v a    qo’ l ,    y ok i    g a v d a    b i l an    h a m   to’pn i    q a y t a r i s h i
m u m ki n . Y u q or i d a n     k e l a y ot g a n     t o’p n i     d a r v o z a b o n     bi r     y ok i     i kk i     q o’l l ab
u s h l a y d i .  A g ar    t o’ p    q a y s i    t a raf d a n    k e l a y o t g a n    bo’ l sa ,   u n d a   d a r v o z a b o n    t o’ p
k i r itis h   bu r c h a g i n i   k a m a y ti r i s h   u c hu n   s h u   t ar a f g a   y ok i   o l d in g a   b i r   q a d a m
t a shl a y d i   y o xu d   s a k ra y d i   v a   t o’p n i   u s h l a s hn i   o’sh a   t o m on d a g i   qo’ l
b a r m oql a ri   y o k i   k a f t i   b il a n  b a j ar a d i .   Ba’z a n   b u   u su l   s a k r a b   y iq il g a n   h ol d a   h am
b a j ar il a d i ,   l e ki n   b u   m a qs a d g a   m uvo f i q   e m a s ,   c h un k i   b u n d ay   u s u ln i   b a j ar i s h g a
30 ko’ p   v a q t i   s arf l a n a d i ,   o q i b a t d a ,   to’ p n i   q a y t ar g a n d a n     so’n g   d a r v o z a b o n
o’ z i ni n i n g     m o’l j a li n i     y o’qot a d i .   B u nd ay   h ar a k a tl a r n i   b a j ar ish d a   m uvo z a n at
y o’q o t i s h g a   k am  v a q t   s ar f l a b ,   a s o s i y   h o l a t d a  tu r i s h n i  s a q l a g a n   m a’ q u l .
D ar v o z a n i n g   p a s t k i   q i s m ig a   o t i l g a n   to’ p   o y o q   b i l a n   q a y t ar i l a d i .   T o’ p
k e l a y otg a n   to m o n   a n i q l a n i b   d a r vo z a bo n   s h u   t o m ong a   o y o q   k a f t l ar in i   t o’g’ r il a b,
m a y do n g a   y a qi n   k e n g   q a d a m g a   h a m l a   q i l is h g a   i n t i l a d i .   B u n d a   s o n   v a   b o l d i r
o r a s i d a g i   b u r c h ak   9 0 0    
n i   t a sh k i l   e t a d i .   S h u   t ar a f g a   o y o q   b i l a n   b i r g a
e h t i y ot d a n   o’sh a   to m o n d a g i   qo’ l   h am   c ho’ z i l a d i:   bo s h q a   qo’ l   e s a   m uv o z a n a t
s a q l a s h   u c h u n   y u q o r i g a   ko’t a r i l a d i .   H a m l a   q i l is h   o xi r i d a   o y o q   t o’l i q
t o’g’ r il a n a d i   v a   d a r v o za bo n to’g’ ri   c h i z i q   b o’ y l ab   o y o q l a r n i   y o z i b ,   s h p a g a t
ho l a ti n i   ol a d i   y ok i   ik k i n c h i   o y o q   ti z za si g a   tu sh a d i   s o’ n g   t e z   a s o s i y   ho l a t d a
t u r is h g a  q a y t a d i .
E n g   c h e k k a   p o z i t si y a d a n   d a r v o z an i n g   u z o q   p a s t k i   bu r c h a g i g a
y o’ n a l ti r i lg a n   to’ p n i   d a r v o z a b o n   sh u   t a r a f d a g i   qo’ l   v a   o y og’ i n i   b ar a v a r i g a   si l t ab
y ok i  h a m l a   q ili b  u sh l a y d i .
T o’ p n i     u z a t is h .      D ar v o z a b o n      t o m oni d a n      t ez       v a      a n i q      u z a t il g a n
t o’ p   j a m o a n i n g   h u j u m g a   o’t i s h i   u c hu n   m uhi m   s h ar oi t   y ara t i s hn i n g   g a r o vi di r .
S hunin g  u c h u n  d a r v o z a b on n i n g   b a l a n d   t ra y e k t o r i y a   bil a n   y o k i   u z o q   m a so f a l a r g a
to’ pn i   y uqo r i d a n   qo’ l n i   bu k i b   u z a t is h n i   qo’ l l a s h i       qo id a   t u si g a   ki r i b   q o l g a n .
T o’ pn i e g a ll a g a n id a n  so’ n g  d a r v o za bo n ,  u n i   u z a t i s h  u c h u n   qu l ay   t arafni  t a n l a y d i .
D ar v o z a b on n i n g   h a r a k a t i   s a m ara l i   bo’ l i s h i   u c hu n   e n g   t o’g’ ri   po z i t si y a s i   –
d a r v o za   o’ r t a s i   h i s ob l a n a d i .   D ar v o za   ol d i d a   u n in g   m ar k az id a n   1   m g ac h a   m a so f a
bo’ y l ab   h ar a k a t   q i lu v c h i   d ar v o z a bo n   b a l a n d   “ t ra y e kto r i y a ” d a   k e l a d ig a n      t o’p n i
e g a ll a s h g a   d o i m   t a y y o r   bo’li s h i   l o z i m .   T o’ p   ot il i s h in i   b o s h l a s hi n i   a n i q l a g a c h ,
d a r v o za bo n   d a r v o za   m a y don i g a   t o’ p   k i r i t i s h   i m ko n i y a t i n i   k a m a y ti r i s h   u c hu n
o l d in g a   c h i q a d i .       O t i l a y ot g an   to’ p   3 0 0  
d a n   k i c h i k   bu r c h a k   o st id a   b o’lsa ,   u
ho l d a   d a r v o za bo n   d a r v o za   us tu nl a r i   y on i d a n   j o y   ol a d i .   D ar v o z a bo n   h e c h   v a q t
t o’p n i  n a z o r a t s i z  q ol di r m a s l i g i   v a   o’ z  v a qt id a   h u j u m c hi n i n g   to’ p   o ti s h   u su l i n i   b u
h ar a k a t   b os hl a n i s h i d a n   ol d i n r o q   a n i q l a s h i   ju d a   m uhi m di r . A g ar   u n in g   j a m o a s i
hu j u m   qil a y o t g a n   bo’ l sa ,   u n d a   u   9   m e t r l i   c h i z i q   y on i d a   j o y l a sh a d i ,   t a s o d i f a n
31 j a m o a s i   t o’pd a n   a j r a b   q o l i b , ra qi b l ar   t ez   y o r i b   o’ t i s h   hu j u m i n i   a m a lg a   os hi r s a l ar
o’ y i n g a   q o’ s h i l is hg a   t a y y o r   bo’li b   t u ra d i .   B u n d ay   hol d a   u   t o’ pn i e g a ll a s h   u c h u n
m a y do n g a   c h iq i sh i   m u m ki n .   U r i ni s h i   m uv aff a q i y a tsi z   b o’l s a ,   u nd a   o r q a g a
c h e k i n a d i   v a   d a r v o za g a   tu r i b ,   t ez   y o r i b   o’t i b   to’ p n i   d a r v o z a g a   o t a y ot g a n
hu j u m c hi n i n g   t o’p in i   q a y t ar i s h g a   h ar a k a t   q il a d i .
32 II .B O B. Qo’l to’pi o’yinining moxiyati
2 .1   Qo’l to’pi o’yiniga tayyorgarlik ko’rish va texnikani oshirish
Qo’l     to’pi   keng   tarqalgan   sport   turlaridan   bo’lib,   u   o’quvchi   yoshlarni
jismoniy   rivojlantirish,   ularning   salomatligini   mustaxkamlashning   eng   ommabop,
binobarin, eng qulay vositalaridan biridir. Bu kattalar uchun xam, o’smir—yoshlar
uchun   xam   birdek   ma’qul   bo’lgan   chinakam   xalqchil   o’yin   xisoblanadi.
Musobaqada   o’n   ikki   tashkil   topgan   ikki   jamoa   qatnashadi.   O’yin   40x20   m
kattalikdagi   turtburchakdan   iborat.   qatnashuvchi   jamoa   o’yinchilarining   maqsadi
—   egallab   olib,   dastlabki   himoya   qilinib   turgan   darvozaga   kiritish.   To’p   bilan
barcha xarakatlar faqat qo’lda ajariladi. To’p         uchun         kurashish,         qarshilik
qo’pollik     va     sportchiga     xos     bulmagan oidaga   rioya   kilinib   bajarilishi
lozim,   O’yin   ishtirokchilarning   yoshi   va   jinsiga   bogliq   bo’lib,   30   daqiqadan     60
daqiqagacha   davom     etadi.   O’zining       shaxsiy   fazilatlarini   ko’rsatish
imkoniyatlariga ega.  Ammo, shu bilan birga, o’yin har bir o’z shaxsiy intilishlarini
umumiy maqsadga bo’ysindirishini talab qiladi.
Qo’l to’pi  o’yinining  asosini      yugurish,   sakrash, to’pni uzatish, uloqtirish kabi
shug’ullanuvchilarning   xar     jixatdan   uyg’un   rivojlanishiga   yordam   beradigan
funktsional   tizimlarning   rivojlanishiga   yordam   beradigan   tabiiy   xarakatlar   tashkil
etadi.Yuklamalar organizimida   barcha funktsional tizimlarni rivojlanishiga ijobiy
ta’smir   ko’rsatadi.   Mashg’ulotlar   tasirida,   shuningdeq     musobaqalarda
shug’ullanuvchilarning   ruhiy   faoliyati   takomillashadi,   tezlik   reaktsiyasi,
chamalash, ijodiy fikr yuritish, tezlik va tashabbuskorlik kabi sifatlari rivojlanadi.
Qo’l to’pi o’yini umumiy jismoniy tayyorgarlik uchun yaxshi vosita bo’lib xizmat
qila   oladi.   Yo’nalishini   o’zgartirib   xilma   —xil   yugurish,   sakrashning   turli   xillari,
maksimal   tezlikda   xarakat   kilish   yulllri   bilan   jismoniy   sifatlarni,   ayni   paytda
irodaviy xislatlarni, taktik tafakko’rini kamol topishi tufayli qo’l to’pi xar qanday
ixtisosdagi   talaba   uchun   zarur   bulgan   sport   o’yinlari qatoridan joy olgan.
Qo’l   to’pi   o’yini   bugun   maktab,   litsey,   kollej   va   oliy   o’quv   yurtlarida   keng
qo’llanilmokda.   Qo’l   to’pi   musobaqalari   mexnatkashlarni   muntazam   tarzda
jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga jalb qilishning muxim vositasi, sport maxoratini.
33 oshirishning   xamda   «Alpomish   va   Barchinoy»   me’yoriy   talablarini   bajarishning
asosiy omillardan hisoblanadi.
        Nazariy tayyorgarlik
Nazariy   bilim   olish   qo’l   to’pichilar   sport   maxoratini   tezrokq   usishiga   yordam
beradi.Mavzu   tanlashda   jamoa   manfaatlariga.   muvofik   ish   kurih,   uning   oldida
turgan anik vazifalarni xisobga olish lozim. Suxbat utkazishni qo’l to’pichilarning
o’ziga   topshirish   maqsadga   muvofikdir.   Ma’ruzachilar   adabiy   manbalardan,   qo’l
to’pi   musobaqalari   ma’lumotlaridan,   o’z   jamoalarining   tajribasi   va   boshkalardan
suxbat uchun ma’lumot sifatida foydalanadilar.
Ma’ruza   va   suxbatlar   bevosita   amaliy   mashg’ulotlar   oldidan   o’tkazilgani   ma’qul,
chunki charchagan shug’ullanuvchilarga ma’ruza foyda keltirmaydi.
Amaliy   mashg’ulot   utkazish   jarayonida   shurullanuvchilarda,   odatda,   o’yin
texnikasiga,   taktikasiga,   ta’lim   va   mashg’ulot   usuliyatiga   oid   savollar   tugiladi.
Amaliy   mashg’ulot   paytida   uzundan-uzok   nazariy   tushuntirishlar   berish   noto’g’ri
bulardi.   Yaxshisi,   turilgan   savollarning   xammasini   xisobga   olib   qo’yib,   ularga
maxsus   suxbatlarda,   masalan,   «Qo’l   to’pichilar   uchun   chigil   yozishning
axamiyati»,   «Yuksak   sport   natijalariga   erishishda   jismoniy   tayyorgarlikning   roli»
mavzularida   tayyorlangan   suxbatlarda   javob   bergani   ma’qul.Nazariy
mashg’ulotlarning shu tarzda taqsimlanishi va ularning amaliy mashg’ulotlar bilan
yaqin borliligi qo’l to’pichilarda mashg’ulotga qiziqish uyg’otadi xamda o’yinning
nazariy va amaliy asoslarini puxta egallab olishga yordam beradi.
            O’yinga   yul-yuriq   berish.   O’yinchi   o’z   jamoasining   xam,   uchrashiladigan
jamoaning xam xususiyatlarini urganishi va chuqur bilishi, o’yin taktikasi va uning
turli   tizimlarini   o’zlashtirib   olishi   talab   qilinadi.   Murabbiy   o’yinga   yul-   yuriq
berishga   puxta   tayyorgarlik   kuradi,   raqib   jamoasi   xasida   imkoni   boricha   kup
ma’lumot  to’playdi, mashg’ulotga puxta tayyorlanib, konspekt  tuzadi.Odatda,  yul
—yurik   berish   mazkur   o’yinning   axamiyatini   bayon   etishdan   va   rakib   jamoasi
xamda   uning   o’yinchilariga   tavsifnoma   berishdan   boshlanadi.   Shundan   so’ng
o’yinning taklif etilayotgan taktik rejasining asosiy g’oyasi anik va ixcham tarzda
tushuntiriladi.
34          Murabbiyning rakib jamoasi tugrisidagi tasavvuri noto’g’ri bo’lib chiksa, yoki
rakib kutilmagan tizimda xujum va ximoyani amalga oshirsa, nima kilish kerakligi
to’g’risida   xam   o’z   fikrlarini   o’rtaga   tashlaydi.Shunday   killb   bulgusi   o’yinga
beriladigan yo’l-yuriq kuyidagicha buladi:
1.Bo’lg’usi o’yinning axamiyati.
2. Rakib jamoasi tavsifnomasi.
3. Jamoa o’yinining taktik rejalari.
4. Xar  bir   o’yinchilarga   topshiriq
Shiddatli o’yin davomida o’yinchilar juda ko’p turli maslaxatlarni eslab kololmay,
rejasiz  o’ynay boshlaydilar. Murabbiy rakib kuchini  batafsil  taxlil  qilishdan kelib
chikib, o’yinning umumiy rejasini va o’yinchilarga bulgan umumiy talablarnigina
bayon   kiladi-yu,   o’yin   paytida   mustaqil   karorga   kelish   xukukini   xar   kaysi
o’yinchining   o’ziga   koldiradi.O’yinga   yul-yurik   berish   o’yin   o’tkaziladigan   kun
amalga   oshiriladi.Murabbiy   o’yinning   birinchi   va   ikkinchi   yarmi   orasidagi
tanaffusda   anik   vaziyatdan   kelib   chikib,   jamoaning   taktik   xarakatiga   zarur
tuzatishlar kiritadi.Buning uchun u o’yinning borishi va jamoalar taktik niyatining
amalga   oshirilishini   dikkat   bilan   ko’zatib   boradi.   O’yinga   oid   muloxazalarni
aytishdan   o.ldin   murabbiy   o’yinchilarga   tinchlanib   olish   uchun   ikki-uch   dakika
vakt   beradi.   Keyingi     2-3   dakika   muloxaza   va   tushuntirishlarni   (masalan,   to’p
uzatishda, ximoyada, xujumda, tez yorib utishda, darvozaga to’p otishda va xokazo
yul qo’yilgan xatolar) aytiladi.Qolgan vakt butun jamoaning dikkatini chalgitmay,
ayrim o’yinchilarga zarur kursatmalar berishga sarflanadi.
O’tkazilgan o’yinni muxokama qilish
       Muxokamani o’yinga umumiy baxo beritdan boshlash lozim. Keyin taktik reja
g’oyaSI amalga oshirilgani yoki oshirilmaganligini kayd kilish kerak Agar amalga
oshmay dolgan bulsa.  bunga nima xalal  berganiga tuxtalib o’tish lozim. Shundan
so’ng   murabbiy   xamma   qatorlar   (oldingi,   orqa   qator,   ximoya,   xujum   va
darvozabon   o’yinchilarining)   xarakatini   va,   nixoyat,   xar   bir   o’yinchi   xarakatini
baxolaydi.   Tegishli   xulosa   chikarilib,   qo’l   to’pichilarning   keyingi   o’yinlari
muvaffakiyatlirok bulishi uchun shu o’yinda yuz bergan kamchiliklar ko’rsatiladi.
35 Utgan o’yinni muxokama kilish kuyidagicha ko’rinishda buladi:
1. O’tkazilgan  o’yinning umumiy baxosi.
2. Jamoa o’yin taktik rejasini kanday bajargani.
3. Xar bir o’yinchi faoliyatini baxolash.
4. O’tkazilgan o’yindan chiqarilgan xulosalar.
        Yo’q-yo’rik   berishni   va   o’yinni   muxokama   kilishni   qo’l   to’pi   maydoni
maketidan foydalanib o’tkazish maqsadga muvofikdir. Bu ayrim taktik xolatlarni,
«kombinatsiya» va boshkalarni ko’rsatmali namoyish kilish imkonini beradi.
         Murabbiy nazariy mashg’ulotlar o’tkazishga puxta tayyorgarlik ko’rishi shart.
Suxbat,   ma’ruzani   konspektsiz   o’tkazib   bulmaydi.   Maxsus   mavzular   bo’yicha
mashg’ulotlar uchun tayyorlangan ma’ruza matnlari bilan oldindan tanishib chikish
tavsiya   etiladi.   Nazariy   mashg’ulotlarda   o’quv   filmlaridan   foydalanish   tanlangan
mavzuni samarali urganish vositasidir.Murabbiy sport mashtuloti nazariy asoslari,
pedagogika,   fiziologiya,   jismoniy   tarbiya   nazariyasi   va   usuliyati   soxasidagi   o’z
bilimlarini   muntazam   boyitib   borishi   kerak   Shu   masalalarga   oid   barcha   yangi
adabiyotlarni ko’rib chikishi va shug’ullanuvchilarga bular bilan tanishib chikishni
tavsiya kilishi kerak
Jismoniy tayyorgarlik
           Qo’l to’pichilarning umumiy jismoniy tayyorgarligi jismoniy kobiliyatlarni
xar   tyoomonlama   tayyorlash,   umumiy   ish   kobiliyatini   oshirish   vazifalarini   xal
kiladi.   Umumrivojlantiruvchi   mashklar   va   sportning   boshka   turlaridan   olingan
shug’ulllnuvchilar  organizmiga umumiy ta’sir kursatuvchi  mashklar  bunda asosiy
vositalar   sifatida   qo’llaniladi.   Bunda   mushak-   paylarning   rivojlanishi   va
mustaxkamlanishiga,   ichki   organlar   «faoliyati»ning   takomillashishiga,   xarakatlar
muvozanatining yaxshilanishiga va xarakat sifatlari umumiy darajasining oshishiga
erishiladi.
        Umumiy  jismoniy   tayyorgarlikni   oshirish   maksadida   qo’llaniladigan   ko’pgina
mashklar   organizmga   xar   tomonlama   ta’sir   ko’rsatadi,   ayni   chogda   ularning   xar
biri u yoki bu sifatlarni ko’proq rivojlantirishga karatilgan buladi.Maxsus jismonyy
tayyorgarlikning   maqsadi     qo’l   to’pichi   uchun   xos   bulgan   jismoniy   sifatlar   va
36 funktsional imkoniyatlarni rivojlantirish qamda takomillashtirishdan iboratdir.Qo’l
to’pichining   umumiy   va   maxsus   jismoniy   tayyorgarligida   kuch,   tezkorliq
chidamlilik  chakkonilik  epchillik  asosiy   o’rin  tutadi.  Ayni   shu  jismoniy  fazilatlar
qo’l to’pichilarning xarakat imkoniyatlari darajasini ifodalaydi.
Kuchni tarbiyalash
              Kuch   zamonaviy   sport   trenirovkasi   amaliyotida   sportchining   eng   muxim
jismoniy   fazilatlaridan   biri   bo’lib   xisoblanadi.   Chunki   kuch   ma’lum   darajada
o’yinchining   maydonda   xarakatlanish   tezligini,   yuqoriga   sakrashning   balanddigi
darajasini   belgilaydi.Kuch   o’z   xarakteriga   kura:   mutlak   kuch,   nisbiy   kuch,
«portlovchi» va «startga oid» bulishi mumkin.
    Mutlaq kuch — mushakning (yoki mushaklar guruxi — ning) o’z orirligidan
kati nazar, kiskargan vaktda yuzaga keladigan kuch.
   Nisbiy kuch - o’yinchi tanasi ogirligining bir kilogrammiga tutri kelauhgan
mikdor.
«Portlovchi   kuch»   —   sport   mashki   yoki   o’yin   xarakati   sharoitida
reglamentlashtirilgan   minimal   vakt   ichida   yuzaga   chikuvchi   katta   kuchlanishga
erishish   kobiliyatini   bildiradi.   Bu   kuchdan   qo’l   to’pichilar   sakrashda,   tez   yorib
utishda,   katta   masofaga   to’pni   kattiq   kuch   bilan   uzatishda   anik   foydalanadilar.
Shuningdeq   «portlovchi»   kuchning   darajasi   mushakning   reaktiv   kobiliyatiga
bog’liq   bo’ladi.   Ishlayotgan   mushaklar   zarba   bilan   mexanik   cho’zilgandan
keyinroq   ularning   kiskarishi   samarasi   sifatida   katta   xarakat   kuchlanishi   xosil
buladi.   Ko’zgalgan   mushaklarning   elastik   o’zgarishini   chaqiradigan   dastlabki
cho’zilish   ularda   kinetik   energiyani   o’z   ichiga   olganligi   tufayli   buladigan   ayrim
kuchlanish potentsialining jamgarilishini ta’minlab beradi.
O’quv—mashg’ulot jarayonida taktik tayyorgarlikka jildiy e’tibor beriladi. X,ar bir
o’yinchi,   va,   umuman   jamoa   xarakatlarning   xilma   xil   variantlarini   mukammal
egalagan bulishi lozim.
Xujum   va   ximoyada   qo’llaniladigan   taktik   xarakatlar   karama—karshi   vazifalarni
echish   uchun   qo’llaniladi.   Shuning   uchun   taktika   ikki   katta   turkumga   xujum
taktikasi va ximoya taktikasiga ajratiladi.
37 Xujum taktikasi
Xujum   o’yinni   xal   kiluvchi   omildir,   ya’ni   muvaffakiyat   ko’pincha   uning   oxirgi
natijasiga   boglik   buladi.   Xujumning   mutlako   yagona   maqsadi   bu   rakibning
ximoyadagi   xarakatlari   tartibini   bo’zish   va   darvozaga   to’p   otishda   shaxsiy
karshilikni engishdir. Xozirgi kunda qo’l to’pi o’yini xujumning tez —tez va kiska
vakt   davomida   uyushtirilishi   bilan   tavsiflanadi.   Zamonaviy   qo’l   to’pi   o’yinida
ximoyadan xujumga utish tezligi, taktik «kombinatsiya»larni bajarish tezkorligi va
anikligi oshdi. Buning natijasida texnik usullarning bajarilish vakti kiskardi.
Jamoa xarakatlari
Xujumda   jamoalar   asosan   ikki   taktik   tizimni   qo’llaydilar   —   tez   yorib   utish   va
pozitsiya   xujumi.   Bu   tizimlarning   xar   kaysisi   bir~-birini   tuldiradi   va,   shuning
uchun zqamma jamoalar kurollangan bulishi kerak
Tez   yorib   utish.   Bu   xujumda   kuprok   natija   bera   —   digan   usuldir.   Ammo,   uni
qo’llaganda   o’yinchidarning   o’zaro   yonma—yon   xolatda   bo’lib   kolishi   qiyin.
Shuning   uchun   pozitsiyada   xujum   kilishning   solishtirma   ogirligi   biroz   baland
xisoblanadi.   Shunga   karamasdan,   tez   yorib   utish   kanchalik   kup   qo’llansa,
xujumchilar   to’p   otishni   shunchalik   kup   bajaradilar.   Zamonaviy   qo’l   to’pi   fakat
shuning   xisobiga   rivojlanmokda.Tez   yorib   utishning   maqsadi   rakiblarning   to’pni
yukotib, xujumdan himoyaga utishi paytida sodir buladigan vaktincha uyushmagan
xarakatidan   foydalanishdir.   Shuning   uchun   tez   yorib   utishga   albatta   rakiblardan
to’pni kutilmaganda olib kuyilganda kirishiladi. Bu kupincha to’pni olib kuyishda,
tusiklardan,   darvozabondan   yoki   darvoza   ustunlariga   urilqib   kaytgan   to’pni
egallaganda   va   xujumchilar   tomonidan   o’yin   qoidasi   buzilgan   xollarda   amalga
oshiriladi.Tez yorib utishdagi o’zgarishlar uning shiddati bilan bogliq xujum 4—7
s   davom   etadi,   o’zaro   xarakatlar   oddiy   bulsa   xam,   oz   sonli   o’yinchilar     bilan
ustunlik vujudga keltiriladi.
2.2.     Qo’l to’pi o’yin texnikasida tezkorlik va chaqqonlikni rivojlantirish
38 Tezkorlikni tarbiyalash
Jismoniy   fazilatlardan   biri   bulgan   tezkorlik   deganda,   biz   qo’l   to’pichining
ma’lum sharoitda kiska vakt ichida, eng kup xarakatlarni xarakatlarni bajara olish
kobiliyatini tushunamiz.
Tezkorlik namoyon bulishining kuyidagi shakllari mavjuddir:
- tafakkur (fikrlash) jarayonining tezligi;
-   oddiy   va   murakkab   reaktsiyalarning   kanday   bulmasin   biron   —bir   tashki   ta’sir
yoki kompleks ta’sirlarga javoban tezligi;
- yakka xarakati bajarish tezligi;
- xarakatlar tezligi (ayrim xarakatlar seriyasini bajarish vakti).
O’yinchi   xarakat   faoliyatining   tezligi,   birinchi   navbatda,   xarakatlarni
muvofiklashtiruvchi   markaziy   nerv   tizimining   faoliyatiga   munosib   bulishi   lozim.
Qo’l   to’pichining   tezkorligi   muayyan   reaktsiya   tezligida,   jadal   siltanishda,   25   —
30   m   masofada   kursatiladigan:   kmurish   tezligida   xamda   to’p   bilan   yoki   to’psiz
texnik usullarni bajarish tezligida anik ifodalanadi. Tezkorlikni rivojlantirish uchun
yugurishda   kayta   tezlanish,   velosipedda   uchish   va   shunga   uxshash   xar   xil
maksimshu   tezlik   bilan   bajariladigan   tsiklik   mashklardan   foydalaniladi.   Kayta
tezlanishda   maksimal   darajaga   etkazadigan   kilib   tezlikni   sekin   —   asta,   tekis
oshirib borib, xarakat amplitudasini kattalashtirish lozim.
Tezkorlikni rivojlantirishga yordam beradigan yana kupgina mashklarni keltiramiz:
- yonboshlab, orqa bilan jadal yugurishni bajarish;
- tizzani yuqorirok kutarib va kadamlarni maksimal tezlikda kuyib yugurish;
- 25 — 80 m masofaga oyok uchida depsinib tez sakrab — sakrab xarakat kilish;
-   maksimal   sur’atda   aylantirilayotgan   kalta   va   uzun   argamchi   bilan   sakrash;
aylanib turgan argamchi tagidan yoki ustidan yugurib utish;
- urta masofaga yugurayotganda sur’atni tusatdan o’zgartirish;
-   dastlab   yugurib   borishdan   sung   (6   —   8   m)   20   —   30   m   masofada   maksimal
tezlikka erishish.
39 Siltanish (ro’vok) va tez yugurishlar xar xil estafetalarda musobaqa uslubida
o’tkazilgani   ma’qul.   Bir   mashg’ulotga   muljallangan   Tezkorlikni   rivojlaitirishga
qaratilgan mashklarning xajmi uncha katta bulmasligi kerak
Tezkorlikni   rivojlantirish   uchun   o’yin   texnikasi   va   taktikasiga   oid   ayrim
mashklardan   foydalanish   mumkin.   Shuningdeq   tez   yorib   utish,   pressing   xam,
maksimal   tezlikda   to’pni   erga   urib   yurish   va   chalgitib   utish   kabi   mashklar   xam
Tezkorlikni rivojlantirishga imkon yaratadi.
O’yinchilarniig   yakka   xarakatida   —   xujum   va   ximoyada   oyok   xarakatini
tezlashtirib, xarakat tezligini rivojlantirishga katta axamiyat berish kerak
Chaqqonlikni tarbiyalash
Chaqqonlik   —   bu   sportchining   xarakatlari   muvofiklashgan   va   ular   anikligini
bevosita kuchning va tezlikning yuqori darajasi kursatilishi bilan bog’lik kompleks
kobiliyatidir.   Muvofiklashuv   jixatidan   murakkab   xarakatlarni   yaxshi   o’zlashtirih
paydo   bulayotgan   vaziyatlarni   tutri   baxolash,   tusatdan   o’zgarayotgan   sharoitlarga
amal   kilib,   murakkab   xarakat   vazifalarini   muvaffakiyatli   echish   kobiliyati   bilan
tavsifladi.   Qo’l   to’pichi   uchun   nixoyatda   muxim   narsa,   bu   tayanchsiz   xolatda
bajariladigan   muvofiklashgan   xarakatlar,   tez   o’zgaruvchi   sharoitlarda   to’p   bilan
buladigan xarakatlar, muvozanatni saqlay bilish va orientatsiyani saklashning a’lo
darajada rivojlanishidir.
Chaqqonlikning   rivojlanishiga,   odatlanmagan   sharoitda   (boshka   snaryadlar
va  to’proq  tusiklarni   bosh  kacha   joylashtirish,  obxavo  sharoitlarining  kiyinligi   va
boshkalar)   odatdagi   mashklarni   bajarish   yaxshi   yordam   beradi.   Shuningdeq
akrobatiq   gimnastik   va   engil   atletikaga   oid   mashklarni   to’pni   uzatish,   ilish,
darvozaga   otish   texnikasi   bilan   birgalikda   kushib   urganishlar   xam   chaqqonlikni
rivojlantiruvchi   vositalardan   sanaladi.Og’irligi   va   xajmi   xar   xil   bulgan   to’plarni
ishlatib   xarakat   muvozanatini   takomillashtirish   jarani   o’yin   texnikasini
takomillashtirishdan   oldinrok   yurib,   o’yinchi   tomonidan   to’pni   egallash   sifati
yuqori   bulishini   talab   kiladi.   Bunda   kuyidagi   taxminiy   mashklardan   foydalanish
mumkin:
40                   -   to’pni   yuqoriga   otib   va   ilib,   ung   va   chan   qo’l   bilan   erga   (dolga   urib,
gimnastika skameykasi ustidan    sakrash;
     - to’pni yuqoriga otish; to’pni yuqoriga otib utirgan va turgan xolda to’pni ilish;
shu mashkning o’zi, 180 — 360° burilib to’pni ilish;
     - shu mashkning o’zi, lekin utirgan xolatda to’pni ilish, to’pni yuqoriga otib va
turgan xolatda uni        ilish;
      - yuqoriga otilgan to’pning tagidan yugurib utish va to’pga burilib, uni  ilib
olish;
      -xarakatda to’pni ilish yoki undan o’zini olib kochish;
         -   aylanayotgan   argamchidan   sakrash   va   to’pni   ilish   xamda   sherigiga
uzatish;
        - yotgan xolatda to’pni yuqoriga otish va utirib uni ilish;
                        -   bir   oyokni   olding'a   kutarish   va   kutarilgan   oyok   tagidai   to’pni   tashki
tomondan utkazib yuqoriga otish; 
-   to’pni   bir   qo’llab   ushlab,   uni   gavda   atrofida   qo’ldan   qo’lga   utkazib   aylantirish;
shuning o’zi, ammo oldinga engashgan xolatda to’pni oyoklar orasidan utkazish;
shuning o’zi, ammo oyoklar bir oz keng kuyilgan xolatda to’pni «sakkiz» shaklida
oyoklar atrofidan utkazish;
Ruxiy tayyorgarlik
Qo’l   to’pichilarning   ruxiy   tayyorgarligi   umumiy   ruxiy   tayyorgarlikni   va   oldinda
turgan musobaqaga. tayyorgarlikni o’z ichiga oladi.
Akliy—irodaviy   xislatni   tarbiyalash   umumiy   ruxiy   tayyorgarlikning   asosiy
vazifasidir.
G’alaba   kilishga   intilishni   tarbiyalash   lozim.   Bunday   intilishning   eng
ta’sirchan usuli ijtimoiy burch va jamoa oldida javobgarlikni anglash xisoblanadi.
Ayrim qo’l to’pichilarga, guruxlarga va butun jamoaga Maxsus topshiriklar berish
katta   axamiyatga   ega   bulishi   mumkin.   O’yin   natijasining   axamiyatini,   albatta
galaba   kilish   zarurligini   xadeb   eslatish   xam   kerak   emas.   Bulajak   o’yin   va   uning
natijasini   xaddan   tashkari   kup   uylayverishdan   o’yinchilar   e’tiborini   chalgitish
ma’qul.
41 Xar   bir   sportchida   irodaviy   sifatlar   yuqori   darajada     rivojlangan   bulishi   lozim.
Dadilliq   kat’iyat   —   liliq   bosiklik   va   esankiramasliq   tashabbuskorliq   intizomlilik
asosiy irodaviy xislatlardir.
Bu xislatlar o’quv — mashg’ulot jarayonida tarbiyalanadi.
Maxsus   ruxiy   tayyorgarlik   sportchidan   akliy   kobiliyatning   rivojlanishini,
kizikuvchanlikni, sharoitni tankidiy baxolay olishni, o’z xatti — xarakatini to’g’ri
taqlil kila bilishni talab kiladi. Bu sifatlar tegishli maxsus bilim va malaka egallash
uchun   zarurdir.   Murabbiy,   ayniksa,   sportchiga   musobaqaga   tayyorlanish
jarayonida   ijobiy   yoki   salbiy   ta’sir   etishi   mumkin   bulgan   emotsional   ruxiy
xususiyatlarni tarbiyalashga aloxida e’tibor berishi kerak 
Funktsional tayyorgarlik
Qo’l   to’pichi   organizmining   funktsional   imkoniyatlari   undagi   jismoniy
tayyorgarlikning asosini tashkil etaqqi. Funktsional imkoniyatlarning darajasi anik
sport ishchanligida namoyon buladi. Mashg’ulotlar ta’sirida buladigan o’zgarishlar
mustaxkam   bulishi   uchun   o’yinchi   uzok   vakt   davomida   o’ziga   xos   maxsus   ishni
bajarish   kobiliyatiga   ega   bulishi   lozim.   Mashg’ulotlar   jarayonida   qo’l   to’pichiga
xajm va shiddatliligi jixatidan anchagina katta yuklamani bajarishga to’g’ri keladi.
Kupincha   bu   yuklamalar   musobaqadagi:   yuklamalardan   xam   ortikryuk   buladi.
Ma’lumki,   o’yinda   faol   ishtirok   etgan   o’yinchi   60   dakika   ichida   xamisha
karshilikka qaraydigan sharoitda xar xil tezlikda 5 —6 km masofani yugurib utadi.
Bunday   sharoitda   bajarilayotgan   ishning   darajasi   organizmning   fakat   energetik
imkoniyatiga boglik bulmay, balki ma’lum darajada jismoniy tayyorgarlikka, asab
—   mushak   muvozanatiga,   texnik   kamolotga   va   xarakat   faoliyatiniig
mustaxkamligini   xamda   tejamkorligini   ta’minlab   beruvchi   boshka   omillarga   xam
boglik buladi.
Shug’ullanuvchilarning   funktsional   imkoniyatlari   mushaklardagi   energetik
moddalarning   umumiy   zaxirasidan   tashkari   «gipoksiya»   (xavo   etishmaslik)
xolatiga — ruxiy tayyorgarlik bilan karshilik kursata bilish, ya’ni tolikishni keltirib
chikaradigan kislorod etishmasligiga bardosh bera olishga xam bogliq
42 Organizmni   xaddan   tashkari   katta   ish   tasiridagi   tolikishdan   saklab   kolishga
subektiv   tolikish   sezgisi   yordam   beradi.   Tolikish   sportchi   bajargan   ishga   doimo
uxshash   bulavermaydi.   Murabbiy   sportchini   tolikish   alomatlariga   tutri   baxo
berishga, o’z organizmiiing xakikiy ishchanligi chegarasini bilishga urgatishi keraq
Shu   bilan   bir   qatorda,   shikastlanishlar   dastavval   qattiq   tolikishdan,
yuklamaning   xaj:mi   va   shiddatliligi   juda   katta   bulishidan,   mapnulot   va   o’yinga
etarli darajada tayyor bulmaganligidan kelib chikishini eslatib utish lozim.
Qo’l   to’pida   xarakat   faoliyati   o’ziga   xos   bulgani   uchun   mashg’ulotning   turli
shiddatda   bajariladigan   mashklari   kiska   va   ancha   uzok   vakt   sust   va   faol   dam
olishni almashlab olib borish lozim. O’yin xarakatlarining tavsifi tuxtab — tuxtab
utadigan   bulgani   uchun,   u   nafas   olish   jarayoniiing   maksimal   mikdorda
kuchaytirilishini talab qiladi.
Qo’l   to’pichilarning   funktsional   tayyorgarligini   oshirish   uchun   maxsus
vositalardan foydalaniladi.
O’yinchilarning   funktsional   kobiliyatlarini   xisobga   olib,   ularning   funktsional
tayyorgarligini oldindan rejalashtirish maqsadga muvofiq buladi.
  O’YIN TAKTIKASI.
O’yinda   muvaffakiyatga   erishish   asosan   to’g’ri   xarakat   kilishga   bogliq
Buning   uchun   o’yinni   boshkarishda   xilma   —xil   taktik   vositalardan   foydalanmok
kerak
Taktika   deganda,   o’yinchilarning   rakib   ustidan   galaba   kozonishga   karatilgan
shaxsiy   yoki   jamoa   xarakatlari   tashkil   kilinishini,   ya’ni   jamoa   o’yinchilarining
muayyan   rejaga   binoan   aynan   shu,   anik   rakib   bilan   muvaffakiyatli   kurash   olib
borishga imkon beradigan birgalikdagi xarakatlarni tushunish kerak
Taktikadagi   asosiy   vazifa   xujum   va   ximoya   xarakatlarining   maqsadga   erishtira
oladigan eng qulay vosita, usul va shakllarni belgilashdan iboratdir.
Kanday   taktikani   tanlash   xar   bir   aloxida   xolda   jamoa   oldida   turgan
vazifalarga,   kuchlar   nisbati   va   o’yinchilarning   o’zaro   kurashuvchi   guruxlariga,
maydonning axvoliga, iklim sharoiti va xokazolarga bogliq
43 Qo’l   to’pi   o’yinida   kup   martalab   xujumdan   ximoyaga   va   ximoyadan   xujumga
utishdan iborat bulgani uchun xam, tabiyki, xar kaysi jamoaning xujum va ximoya
xarakatlari uyushgan bulishi kerak
Taktika   uchrashuv   vaktida   butun   uyin   faoliyatining   asosiy   mazmuni
xisoblanadi. 
Anik   rakibga   karshi   to’g’ri   tanlangan   kurash   taktikasi   muvaffakiyat
kozonishga   yordam   beradi,   noto’g’ri   tanlangan   yoki   uchrashuv   mobaynida
askotmagan taktika esa odatda maglubiyatga olib keladi.
Qo’l to’pi o’yinida taktika bilan texnika bir — biriga chambarchas boglanib ketgan
buladi. To’pni kimga va kanday uzatishni, rakibni dog’da koldirish usuli to’p bilan
ximoyani   yorib   utishni   ishlatish   kerakli   yoki   to’pni   sherigiga   uzatish   ma’qulmi,
darvozaga   kaysi   paytda   to’p   otishni   xal   kilayotgan   o’yinchi   taktik   tafakkuridan
foydalaniladi,   kilmokchi   bulgan   xarakatini   amalga   oshirilayotganda   esa   u   texnik
maxoratini   namoyish   kiladi.   Demaq   texnika   o’yinchining   taktik   rejalarini   amalga
oshirish vositasi  bo’lib xizmat kiladi. Texnik tayyorgarlik a’lo darajada bulsagina
xilma —xil taktik xarakatlarni bajarish mumkin.
Kuchi   teng   jamoalar   uchrashuvidagi   g’alabaga   ko’pincha   mag’lub   bulganlarda
iroda kamlik kilgani yoki jismoniy va texnik tayyorgarlik bush bulgani sabab kilib
kursatiladi. Lekin qo’l to’pi o’yinidagi galaba kutgincha taktik rejalar kurashi bilan
belgilanadi. Taktika ikki  jamoaning jismoniy, texnik va irodaviy tayyorgarlikdagi
darajalari   teng   bulganda,   ulardan   birini   g’alaba   kilishini   ta’minlab   beradigan
muxim omildir. Oldindan mukammal o’zlashtirib ishlatilgan taktika muvaffakiyat
keltira   oladi.   Ba’zi   jamoalar   xar   kanday   rakibga   karshi   uynaganda   xam   bir   xil
taktika ishlataveradilar. Taktik jixatdan bunday kashshokliq bir xillik maxoratning
usa borishiga tuskinlik kiladi. Xar bir jamoa, ayniqsa, yuqori malakali jamoa xilma
—xil   taktik   rejada   uynay   bilishi   kerak   aks   xolda   u,   ayrim   yutuklari   bulishiga
karamay, musobaqalarda katta g’alabaga erisha olmaydi. To’pni   masofada uzatib
tez   yorib                       Ushbu   xarakatni   birinchi   bo’lib   boshlagan   o’yinchining   xar
tomondan   pana   kilinganiga   ishonch   xosil   kilinganda   amalga   oshiriladi.   Ular
orqasidan   boshka   o’yinchilar   xam   tez   yorib   utishga   intiladi.   Rakiblarni   xujumni
44 tuxtatish   imkoniyatidan   mazrum   etish   uchun,   to’pni   egallagan   o’yinchi   qoidani
buzib   bo’lsa   xam,   avvalo,   o’yinning   borish   vaziyatini   aniqlaydi,   ximoyachi   bilan
munosabatga   kirishmasdan   tez   muljal   olishga   xarakat   kiladi   va   to’pni   bush
sheriklariga o’zkatadi.Xujumchilar butun maydon kengligida oldinga karab xarakat
kiladilar.   Birinchi   qatorda   3—   4   o’yinchi   bo’lib,   ular   kiska   yul   bilan   oldinga
intiladilar. Odatda, himoyachidan bush bulgan xujumchini topish uchun 3-4 marta
to’p uzatishni bajarish kifoyadir.
Tez   yorib   utish   xujumi   bir—biriga   boglik   bulish   uch   boskichdan   tuzilgan:
to’pni   egallab   xujumga   utish,   son   jizqatdan   ustunlikka   erishish   va   xujumni
yakunlash.Xujumchi tez yorib utish xarakatining birinchi boskichida irgib oldinga
tashlanadi   va   o’ziini   ta’kib   kiluvchi   o’yinchidan   kutulishga   xarakat   kiladi.   To’p
uzatmokchi   bulgan   o’yinchi,   kaysi   o’yinchiga   to’p   uzatishni,   vaziyatni   to’g’ri
bazqolab,   to’p   traektoriyasini   va   yunalishini   aniklashni,   agar   kerak   bulsa,
himoyachilarni   chalqgitish   uchun   kilinadigan   xarakatni   to’g’ri   tanlashni   bilishi
kerak   Tez   yorib   utgan   xujumchilarning   asosiy   maqsadi   ximoyachilar   orqasiga
utgan sheriklariga buylama yoki diagonal to’p uzatishdir.
Tez       yorib   utishning   ikkinchi   boskich   xujumchilar   kuchini   imkon   boricha
kengaytiradi   va   maydon  kengligida       bir       va       ikki       qator       bo’lib      joylashadi.
To’p   xujumning   oldingi   qatoriga   o’zatiladi.Uchinchi   boskichining   vazifasi   —
xujumni muvaffakiyatli yakunlashdir. Yaxshisi, ximoyachilardan xujumchilar soni
kup   bulishi   kerak   Ammo   son   jixatdan   tenglik   bulgan   xolatda   xujumning
yakunlanishi   o’yinda   tez   —tez   uchrab   turadi.   Shuning   uchun   xujumchilar   kam
kuch   bilan   tez   xarakat   kilishga   doim   tayyor   bulishi   kerak   Bunday   zqolatlarda
birinchi qatordagi xujumchilar o’rin almashtirish, chalgitishlar yordamida xujumni
yakunlashga   intiladilar   yoki   ikkinchi   qatordagi   o’yinchilarning   o’yinga
kushilishiga   qulay   sharoit   yaratishga   o’rinadilar,   bu   alozqida   axamiyatga   egadir.
Noqulay   pozitsiyadan   shoshilib   otilgan   to’p   rakiblarning   xujumga   utish   uchun
kuch jixatdan ustunl.ikka erishuviga olib kelishi mumkin.
Shunday   kilib,   tez   yorib   utish   yuksak   uyushkoklik   bilan   tashkil   topgan
xarakatdir.   Uni   qo’llaganda   yaxshi   natijaga   erishish   uchun   texnik   —   taktik
45 tayyorgarlikning yuksak  darajasi  etarli  emas ruxiy xolat, dadilliq jur’at  va ba’zan
tavakkal xarakat kilishlar xujumni yaxshi natija bilan yakunlashga yordam beradi.
Pozitsion   xujum.   Jamoa   tez   yorib   utish   xujumini   yakunlay   olmasa,   unda
xujumchilar   majburan   ximoyachilarning   uyushkolik   bilan   tuzilgan   ximoyasiga
karshi kurashmogi kerak .
X   U   L  O   S    A
X u lo s a    q i li b     a y tg a nd a,    q o’ l     t o’p i    o’yinida xujum texnikasi va taktikasi
i s h l ar in i n g   a s o s i y   qi s m in i   t a s h k i l   e t a di .   U   s hu g’u l l a nu v c h i l a r n i n g
m a s h g’u l o t l ar g a   qi z i q is h i n i   os hi r a d i ,   m a m l a k a t d a   q o’ l   to’p i n i       o m m a vi y
r ivo j l a nt i r is h g a   y o r d am   b er a di .     G a n db ol c h i     o’ y in lar d a   m un t az a m    q a tn a sh m ay
tu r i b     y uqo r i     n a t i j a l a r g a   er i sh a   o l m a y d i .   M u so b o q a l ar   m us o b a q a
q a t n a s h c h i l a r i ni n g   v a   u m u m a n ,   j a m o a n in g   j is m oni y   t e x n i k ,   t a kt i k   v a   a x l oq i y   –
i r o d avi y   t a y y o r g a r l ig i   d a ra j a s in i   a n i q l a y d i ,   o’q u v   m a shg’u lo t   j a r a y oni n g   a h vo l i
v a yo’	nalishi	ni  a n iq l a s h   i m k on i n i   b er is hi .
M us o bo q a   n a ti j a l a r i   o’q u v   – m a shg’ u lo t   i s h l ar in i   y a k u n l a s h   v o s i t a s i   bo’ li b
hi z m at   q i l i sh i .M u s o b a q a l ar   q a ti y l i k n i ,   g’ a l a b a g a e r i sh i s h   y o’li d a g i   i r o d a   k u c h i n i ,
j a m o a,   tu m a n ,   s h a h ar,   r e s p ub l i k a,   q o l a v e r s a,   m a m l a k at   o ld i d a g i   m a suli y at   h is i n i
t a r bi y a l a sh i .M us o b a q a la r n i   t a yy o r l a s h   v a  o’t k a z is h g a   u m u m i y ra h b a r l i k n i   a m a l g a
o sh i r a d i g a n   t a s h ki l o t ,   s hu n in gd e k   m us o b a q an i   o’ t k a z i s h   u c hu n   a n i q   j a vo b g ar
s h a x s  bo’ l i s h i ,   m us o b a q a l a r   j o y in i   t a y y o r l a s h     s p o r t c h i   v a  h a k a m l a r n i  k u t i b   ol i s h ,
j o y l a s h ti r i s h ,   ov q a tl a n t i r i s h       t i bb i y   hi z m at   ko’ r s a t is h ,   s hu n in gd e k ,       m a d a niy
t a db i r l ar n i   o’t k a z i s h   u c h u n   h am   j a vo b g ar   t a y in l a n i s h i .
O l d i g a    q o’ y il g a n   v a z if a l a r i g a    q a r ab    m uso ba q a l a r n i    a s o s i y   v a    y o r d a m c h i
m uso b a q a l a r g a   b o’l is h   m u m kin l i g i .M u s o b a q a   h a q i d a g i   n i z o m   k a t t a   y u r id i k
ku c h g a   e g a   b o’l g a n   hu j j a t d ir .   Und a   a s os i y   t a s h k il i y   v a   t e x n i k   s h a r t - sh a r o i t l a r
a n i q   b a y o n   q i li n g an   b o’l a di .   N i z o m   o’q u v - m a sh q       i s h l a r i n in g       m a z m uni n i
b e l gi l a b      b er a di ,   c hu n k i      j a m o a l a r n in g  t a sh k i li y - u s l u b i y  t a y y o r g ar l i g i   bo’ l a j a k
m uso b a q a l a r n i n g   x u s u s i y a t l a r i n i   h is o bg a   o l g a n   h o ld a   o’tk a z i l is h i .B u l ar n i
b ar c h a s i    qo l   t op i   o’ y in i    qo i d a l ari    v a    x a k a m li k l a r i g a    m is o l    bo’l a  ol a d i . Ushbu
xarakatni birinchi bo’lib boshlagan o’yinchining xar  tomondan pana kilinganiga
46 ishonch   xosil   kilinganda   amalga   oshiriladi.   Ular   orqasidan   boshka   o’yinchilar
xam   tez   yorib   utishga   intiladi.   Rakiblarni   xujumni   tuxtatish   imkoniyatidan
mazrum etish uchun, to’pni egallagan o’yinchi qoidani buzib bo’lsa xam, avvalo,
o’yinning   borish   vaziyatini   aniqlaydi,   ximoyachi   bilan   munosabatga
kirishmasdan   tez   muljal   olishga   xarakat   kiladi   va   to’pni   bush   sheriklariga
o’zkatadi.Xujumchilar butun maydon kengligida oldinga karab xarakat kiladilar.
47 Foydalanilgan a   d   a   b   i   y o t   l   a   r
1 . O’ z b e k i st o n d a  j is m oni y   tarbi y a va   s p o r tn i   y a n a d a  r i v o j l a nt i r is h   ch a r a -
t a db i r l ari   to’g’ r i s i d a g i   qa r ar.  2 7 - m a y   1 9 9 9   y il .
2 .   “ O’ z b e k i st o nd a  j is m oni y  t ar b i y a va   spo r t   t o’g’ r i s id a ”  g i   O’ z b e k i s to n
Re s p ub l i k a s i   Q on u ni g a o’z	gar	tirishlar	  v a q o’ s hi m c h a l a r  k i r it i s h   h a q id a g i   q a r o r.
26 - m ay   2 0 0 0   y il .
3 .   O’ z b e k i s t o n   R e s pu b l i k a s i   Pre z i d e nti n in g   “ O’ z b e ki st o n   B ol a l ar   s p o r - t i n i
r i v o j l a n ti r i s h   j a m g’ a r m a si n i   t a s h k i l   e t i s h   t o’ g’ r is i d a”  g i   far m o n i   “   2 0 0 2   y il .
4 .   O’quv c h i   va   t a l a b a  y o s hl a r n i   s p o r t g a  j a l b   q i l i s h g a   q ar a t ilg an   u z l u ks i z 
s p o rt  m usob o q a l a r i   t i z i m in i   t a s hk i l   e t i s h   t o’g’ r i s id a g i   q a r o r.   3 -  i y un   20 0 3   y il .
5 .   O’ z b e k i s t o n   R e s pu b l i k a s i   Pre z i d e nti n in g   “ O’ z b e ki st o n d a   f u tb o ln i 
r i v o j l a n ti r i s h g a   d o i r   q o’s h i m c h a c ho r a - t a db i r l ar  t o’g’ r i s id a ”  g i   q a r o r i .   1 - m a y  
2 0 0 6  y il .
6 .U s m on x u j a y ev   T .  	
Bosh	lang’i	ch  s i n f l a r d a  j is m oni y   tarbi y a d a r sl a r i .  19 9 6   y .
7 .  G a n d b o l .   F. A bd u r a x m on o v ,   S. P a v l o v   T .   20 0 5
8 .   G a n d b o l .   ( J is m o n i y   t ar b i y a   in s i t u t i   v a   j is m oni y   t ar b i y a   fa k ul t e t l a r i  
u c hu n  d a r s l i k) F .A b d u r a x m o no v ,   S . Pa v l o v ,   J . A k ra m o v   T .   20 0 7   y .
9 .        J i s m oni y        t ar b i Y .        T. S .U s m onxu j a y e v ,        V.Y u s u p o v ,       
J .A k ra m o v, S .T.U s m on x u j a y ev   T .   2 0 0 8   y .
10 . Ga n db o l   J . A k ra m o v   T .  20 0 8
11 .  G a n db o l   J . A k ra m o v   T .  20 0 8
12 .www .  Z I YONE T .   U Z
13 . w ww . Y ANDE X. U Z
14 . w w w   L EX . U Z
48

Qo‘l to‘pi o‘yini texnikasi

Купить
  • Похожие документы

  • Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
  • Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
  • Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning  o’rni
  • Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
  • Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha