Saudiya Arabistoni iqtisodiyotiga geografik tavsif - География - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	19000UZS
Размер	2.5MB
Покупки	0
Дата загрузки	08 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Husenov Jahongir

Дата регистрации 03 Май 2024

9 Продаж

Saudiya Arabistoni iqtisodiyotiga geografik tavsif

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
__________________ UNVERSITITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI”
“ Himoyaga ruxsat etilsin ”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
___________________
“___”_____________2024
“5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim yo‘nalishi
______ guruh talabasi _____________ning
“______________________________________________”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
_________o’qit. ______________
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekalogiya va geografiya”
Kafedra mudiri.__________________
__________________
“____”__________________2024
GULISTON-2024
1

MUNDARIJA:
KIRISH ............................................................................................................................................................... 3
I BOB. SAUDIYA ARABISTONI IQTISODIYOTI VA SANOATIGA UMUMIY TAVSIF ................................................. 5
1.1. Saudiya Arabistoni iqtisodiyoti .................................................................................................................. 5
1.2. Saudiya Arabistoni oltin sanoatning hozirgi holati ..................................................................................... 8
1.3. Saudiya Arabistoni qishloq xo‘jaligining hozirgi holati ............................................................................. 11
II BOB. SAUDIYA ARABISTONI IQTISODIYOTINING ASOSI – NEFT .................................................................... 17
2.1. Saudiya Arabistoni nefti ........................................................................................................................... 17
2.2 Saudiya Arabistoni nefti jahon bozorida ................................................................................................... 20
2.3. Saudiya Arabistoni va OPEK ..................................................................................................................... 23
XULOSA ........................................................................................................................................................... 26
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ..................................................................................................................... 27
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Saudiya Arabistoni dunyodagi eng katta neft
zaxiralariga ega (25% dan ortiq). Mamlakat boshqa tabiiy resurslarga, jumladan
boksit, ohaktosh, gips, fosfat va temir rudasi kabi turli sanoat xomashyolari va foydali
qazilmalarga ham boy.
Qishloq xo jaligi xurmo yetishtirish, qo y, tuya va echki boqishdan ko pʻ ʻ ʻ
turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishga o tdi va buning natijasida qirollik
ʻ
iqtisodiyotining eng samarali tarmoqlaridan biriga aylandi. Hukumat siyosati qishloq
xo‘jaligida inqilobga olib keldi.
Saudiya Arabistoni eksport qiluvchi davlatlar orasida 20-o‘rinni egallaydi va
arab dunyosidagi iqtisodiy jihatdan eng jadal rivojlanayotgan davlatdir. Saudiya
Arabistonining sanoat mahsulotlari dunyoning 90 dan ortiq mamlakatlariga eksport
qilinadi. Saudiya Arabistoni eksportining asosiy iste’molchilari AQSh, Yaponiya,
Janubiy Koreya, Singapur va Hindistondir. Saudiya Arabistoni importida AQSh,
undan keyin Yaponiya, Germaniya va Buyuk Britaniya mahsulotlari ustunlik qiladi.
Yaxshi iqtisodiy infratuzilma, aholining yillik o‘sish sur’ati 3,5%,
mamlakatning strategik joylashuvi va yangi xorijiy investitsiyalar qonuni kelajakdagi
Saudiya Arabistoniga sarmoya kiritish uchun jiddiy sabablardir. Bugungi kunda
Saudiya qirollik oilasi AQSh va Yevrosiyodagi eng yirik sarmoyadorlardan biri
bo‘lib, unga dunyodagi eng boy moliyaviy guruh sifatida shuhrat keltirgan.
Kurs ishining maqsadi. Saudiya Arabistoni iqtisodiyotini har tomonlama
o‘rganish.
Kurs ishining vazifalari.
1. Saudiya Arabistoni iqtisodiyotini o‘rganish;
2. Saudiya Arabistoni oltin sanoatning hozirgi holatini tahlil qilish;
3. Saudiya Arabistoni qishloq xo‘jaligining hozirgi holati tahlili;
4. Saudiya Arabistoni neft sanoati.
3

Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda ikkita reja va ikkinch
bobda uchta reja mavjud.
4

I BOB. SAUDIYA ARABISTONI IQTISODIYOTI VA SANOATIGA UMUMIY
TAVSIF
1.1. Saudiya Arabistoni iqtisodiyoti
Saudiya Arabistoni arab dunyosi va Yaqin Sharqdagi eng yirik iqtisodiyotga
ega. Saudiya Arabistoni iqtisodiyotining asosini neft eksporti tashkil etadi. Iqtisodiyot
dunyodagi eng yaxshi yigirmata (G-20) qatoriga kiradi. U neftga qaram, chunki
mamlakat tasdiqlangan neft zaxiralari bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turadi va dunyodagi
eng yirik neft eksportchisi hisoblanadi.
1-rasm. Saudiya Arabistoni
Mamlakatning tasdiqlangan xom neft zaxiralari, EIA va EES EAEC
ma’lumotlariga ko‘ra, 57,0 milliard tonna (2022) deb baholanadi, bu ushbu energiya
tashuvchining dunyodagi (179 mamlakat) qayta tiklanadigan zaxiralarining taxminan
16% ni tashkil qiladi. Neft va gaz konlarini nazorat qilish davlatga qarashli Saudi
Aramco (dunyodagi eng yirik neft kompaniyasi) ga tegishli. Neft eksporti mamlakat
eksport daromadlarining 90 foizini, byudjet daromadlarining 75 foizini va yalpi ichki
5

mahsulotning 45 foizini beradi. 2005 yilda Saudiya Arabistonining jahon neft
yetkazib berishdagi ulushi 10,9% (2004 yilda - 10,4%) edi. Arabiston neftining
asosiy iste’molchilari Sharqiy Osiyo mamlakatlari (46,1%) va AQSh (18,6%)
hisoblanadi. Saudiya Arabistonining qayta tiklanadigan tabiiy gaz zahiralari 10,85
milliard tonna (ko‘mir ekvivalenti) yoki dunyodagi jami (179 mamlakat) 4,2 foizini
tashkil etadi, bu esa ushbu manba bo‘yicha mamlakatlar reytingida beshinchi o‘ringa
to‘g ri keladi.ʻ
Neft eksportidan katta daromad olishiga qaramay, Saudiya Arabistonining
turmush darajasi rivojlangan mamlakatlardan tobora pasayib bormoqda. Agar 1970-
yillarning oxirida Saudiya Arabistonida aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 10500
ming dollarni (AQSHda - 24 ming dollar) tashkil etgan bo lsa, hozirda u atigi 20,3
ʻ
ming dollarni (AQSHda - 46,4 ming dollar) tashkil etadi.
Saudiya Arabistoni iqtisodiyot ko‘rsatkich bo‘yicha Saudiya Arabistoni
iqtisodiyoti 2020-yildan beri Niderlandiya, Shveysariya va Turkiyani ortda qoldirib,
dunyoning eng yirik iqtisodiyotlari reytingida 17-o‘ringa ko‘tarilgan. Saudiya
Arabistonining 100,22 trillion dollarlik global iqtisodiyotdagi ulushi 2021-yildagi 0,9
foizdan 2022-yilda 1,1 foizga ko‘tarildi. YAIM hajmi 1,11 trillion dollarni tashkil
etdi. Saudiyaning “Nigoh 2030” dasturi doirasida iqtisodiyotni diversifikasiya qilish
va o‘sish dasturlari muvaffaqiyatidan kelib chiqqan holda, ishlab chiqarish 2021-
yilga nisbatan 33 foizga oshgan.
AQSh yalpi ichki mahsuloti 25,46 trillion dollarni tashkil etib, jahon yalpi
ichki mahsulotining 25,4 foiziga teng ko‘rsatkich bilan jahon iqtisodiyoti
yetakchiligini saqlab qolgan.
Saudiya Arabistoni neft eksport qiluvchi mamlakatlar tashkilotida (OPEK)
“barqarorlashtiruvchi ishlab chiqaruvchi” sifatida asosiy rol o‘ynaydi[44], u orqali
neftning jahon narxlarini tartibga soladi. 2021 yil davomida Saudiya Arabistonining
833,5 milliard dollarlik iqtisodiyoti neft sektorining 51,6 foizga o‘sishi va noneft
sektorining 4,7 foizga o‘sishi hisobiga G20 iqtisodlari orasida YaIM bo‘yicha 16-
o‘ringa ko‘tarildi. 2022-yilda Saudiya Arabistoni iqtisodiy o‘sish sur’atlari bo‘yicha
yirik davlatlar orasida yetakchiga aylandi – 8,9 foiz, Hindiston ikkinchi o‘rinda (6,3
6

foiz). YaIMning katta qismi neft sanoati hissasiga to‘g ri keladi, ammo uniʻ
diversifikatsiya qilishga urinishlar olib borilmoqda. Yigirma yil davomida (2001-
2021) qazib olish sanoatining (neft va tabiiy gaz) ulushi 53,8 foizdan 35,3 foizgacha
kamaydi. YaIMdagi ishlab chiqarish tarmoqlarining (neftni qayta ishlashdan tashqari)
ulushi 4,6 foizdan 8,1 foizgacha oshdi; savdo sektori va restoran va mehmonxona
sektorining ulushi – 4,4 foizdan 9,2 foizgacha; moliya va rieltorlik xizmatlari
sektorining ulushi – 7,1% dan 10,7% gacha.
Saudiya Arabistonining tashqi savdo balansini tushunish uchun quyidagi
ma’lumotlarni ko‘rib chiqishimiz mumkin.
Eksport – 2021yil uchun: neft (65%) va neft mahsulotlari (8,3%), shuningdek,
turli xil kimyoviy birikmalar (polimerlar, spirtlar, efirlar, dori vositalari va o‘g itlar –
ʻ
19,5 foizgacha): 170 mlrd. Asosiy xaridorlar Xitoy (17%), Yaponiya (15%),
Hindiston (11%), AQSH (10%), Janubiy Koreya (10%), Singapur (5%)[47].
Import – 2021 yil uchun: sanoat uskunalari, oziq-ovqat, kimyo mahsulotlari,
avtomobillar, to‘qimachilik mahsulotlari: 96,2 mlrd. Asosiy yetkazib beruvchilar
Xitoy (19%), AQSh (8%), Germaniya (7,5%), Janubiy Koreya (5,4%), Hindiston
(5,2%).
7

1.2. Saudiya Arabistoni oltin sanoatning hozirgi holati
Saudiya Arabistoni oltin, kumush, rux, mis va boshqalarning katta zahiralariga
ega. Mamlakat iqtisodiyoti neft qazib olishga qaratilganligi sababli, ularning konlari
ko‘p yillar davomida yaxshi o‘rganilmagan va deyarli tegmagan. Respublikamiz
qa’rida jami 48 turdagi foydali qazilmalar aniqlangan bo‘lib, ulardan 15 tasi sanoat
ahamiyatiga ega.
So‘nggi yillarda Saudiya hukumati iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va neftga
qaramlikni kamaytirish yo‘lidan bordi. Rasmiy dasturga ko ra, 2030-yilga borib tog -ʻ ʻ
kon sanoatidan davlat daromadlari hozirgi 17–21 dan 64–69 milliard AQSH dollariga
ko tarilishi, qo shimcha 160 ming ish o rni yaratish rejalashtirilgan. Boksit, fosfatlar,
ʻ ʻ ʻ
oltin, mis, uran qazib olishga alohida e’tibor berilmoqda. Umuman olganda, Saudiya
Arabistonidagi mumkin bo‘lgan mineral resurslarning qiymati 1 trillion dollardan
oshadi, ma’lum oltin zahiralari 600 tonnadan ortiqni tashkil qiladi.
Geologiya-qidiruv va konchilikni rivojlantirish maqsadida 2019-yilda alohida
Sanoat va mineral resurslar vazirligi tashkil etildi. Qisman, bu chora bilan rasmiylar
sanoatga xorijiy kapitalni jalb etish niyatida. Yuqorida aytib o‘tilgan 2030 yil
strategiyasiga ko‘ra, Saudiya Arabistoni yalpi ichki mahsulotidagi to‘g ridan-to‘g ri
ʻ ʻ
xorijiy investitsiyalar ulushi 3,8 foizdan 5,7 foizga, xususiy sektor 40 foizdan 65
foizgacha oshishi kerak. Saudiya sanoatni rivojlantirish jamg armasining vakolatlari
ʻ
ham kengaytirildi, u energiya, logistika va tog -kon loyihalarini moliyalashtirish
ʻ
huquqini oldi (ilgari u faqat mahalliy korxonalar bilan shug ullanardi). 2035 yilga
ʻ
borib hukumat foydali qazilmalarni qidirishga 7,4 milliard dollardan ortiq mablag
ʻ
sarflashni rejalashtirmoqda. Yana 3,8 milliard dollar geologik, geofizik va boshqa
ma lumotlardan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash va byurokratiya muammosini
ʼ
hal qilishga yo naltiriladi.
ʻ
GFMS Gold Survey ma’lumotlariga ko‘ra, Saudiya Arabistonida oltin qazib olish
so‘nggi o‘n yil ichida ikki barobardan ko‘proqqa oshgan (jadvalga qarang). 2016
8

yildan keyin mamlakatdagi eng yirik oltin koni Ad Duvayhi ishga tushirilishi
munosabati bilan keskin o‘sish kuzatildi.
Saudiya Arabistonidagi oltin konlarini qidirish va o‘zlashtirish yuqorida qayd
etilgan Ma’adan kompaniyasi tomonidan amalga oshiriladi. Dastlab u to liq davlatʻ
mulki bo lgan, lekin 2008 yilda kompaniyaning bir qismi xususiylashtirildi (bugungi
ʻ
kunda kompaniyaning 64,55 foizi Davlat investitsiya fondi davlat jamg armasiga
ʻ
tegishli, qolgan ulush xususiy aksiyadorlarga tegishli). Ma’adan tarkibiga foydali
qazilmalarning alohida turlarini qazib olish uchun mas’ul bo‘lgan bir qator alohida
bo‘linmalar kiradi. Oltin konlarini qidirish va o‘zlashtirish Ma’aden Gold and Base
Metals Company (MGBM) tomonidan amalga oshiriladi.
Yaqin kelajakda Ma’aden oltin ishlab chiqarish darajasini ikki baravar oshirishni
rejalashtirmoqda. 2025 yilga kelib u 31 tonnadan oshishi kutilmoqda, bu esa Saudiya
Arabistonini dunyodagi eng yirik yigirmata oltin qazib oluvchi davlatlar qatoriga
kiritadi.
Oltin qazib olishdan tashqari, Ma’aden qimmatbaho metallarning yangi konlarini
qidirish bilan faol shug ullanadi. Ma’adenning eng rivojlangan oltin loyihalari oksidli
ʻ
va o‘tga chidamli sulfidli ruda konlari - Mansurah va Massarahdir. Bu bitta korxona
doirasida ishlab chiqiladigan ikkita alohida ob’ekt. Hisob-kitoblarga ko‘ra, Mansurah
& Massarah kon-qayta ishlash majmuasida oltin qazib olishning o‘rtacha yillik
darajasi 7,8 tonnani tashkil etadi, Yaqin Sharqdagi yagona oltinni qayta ishlash
zavodi (yiliga 4 million tonna quvvatga ega). ) shu yerda quriladi.
MGBM jami oltita oltin qazib oluvchi korxonaga ega (1-jadval).
MGBM oltin qazib olish operatsiyalari bilan shug ullanadi
ʻ
(Manba: Ma’aden yillik hisoboti 2021)
1-jadval
Kompaniya Kon turi Ishga
tushirish Oltin ishlab
chiqarish, t Au ning
tasdiqlangan
va ehtimoliy
zahiralari, t Au tarkibi,
g/t2020 2021
Ad Duvayhi Ochiq 2016 yil 8.54 8.18 45.72 2.38
Bulga Ochiq 2002 yil 1.15
1,93 51.32 0,83
Suxaybarat Ochiq 1991 yil 0,49 22.08 1.08
9

Al Amar Yer osti 2009 yil 0,94 0,87 9.05 3.26
Mahd Ad
Zahab Yer osti 1988 yil 0,93 0,65 4.9 5.00
As Suq Ochiq 2014 yil 0,86 0,59 9.02 1.59
* taxminiy qiymat
**korxonalar ishlab chiqarish quvvatlarini birlashtiradi
Saudiya Arabistonining eng yirik oltin qazib oluvchi korxonasi Ad Duvayhi
2016 yilda ishga tushirilgan. Kon mamlakat poytaxti Ar-Riyoddan 450 km janubi-
g arbda joylashgan bo lib, taxminan 1 kmʻ ʻ 2
maydonni egallaydi .
Kon qazish ishlari standart ochiq usulda amalga oshiriladi, unumdorligi yiliga
2 million tonna rudani tashkil qiladi. Materialni qayta ishlash, shuningdek,
qimmatbaho metallni qazib olish silliqlash davrlari, undan keyin yirik erkin oltinni
tortishish kuchi va nozik oltinni siyanlash (CIL) orqali amalga oshiriladi. Desorbsiya
va elektrolizdan so‘ng dore barlar olinadi, ular uchinchi tomon korxonalariga qayta
ishlash uchun yuboriladi.
10

1.3. Saudiya Arabistoni qishloq xo‘jaligining hozirgi holati
Ar-Riyod Saudiya Arabistoni 2022-23 marketing yilida kutilganidan qariyb
ikki baravar ko‘p bug doy ishlab chiqardi va 2023-24 yillarda ham xuddi shundayʻ
natijalarga erishmoqda, chunki davlat xaridlari narxlari yuqoriligicha qolmoqda.
AQSh Qishloq xo‘jaligi vazirligi (USDA) Tashqi qishloq xo‘jaligi xizmati (FAS)
hisobotiga ko‘ra, ishlab chiqarish 2022-23 yillarda 1,18 million tonnani tashkil etgan
va 2023-24 yillarda 1,2 million tonnaga baholangan. Hukumat bir tonna uchun
466,70 dollardan sotib olish narxini taklif qildi. Biroq, mamlakat 2022-23 yillarda
taxminan 4,63 million tonna va 2023-24 yillarda 4,8 million tonna bug doy import
ʻ
qilishi kerak bo‘ladi.
Joriy yilning fevral oyida Modern Mills Co. mamlakatning yaqinda
xususiylashtirilgan to‘rtta tegirmon kompaniyasidan ikkinchisi bo‘lib, birlamchi
joylashtirishni yakunladi. Sektorni xususiylashtirish 2018-yilda boshlangan,
kompaniyalar Saudiya don assotsiatsiyasi (SAGO) tomonidan 2020 va 2021-yillarda
investorlar konsorsiumiga sotilgan. Xususiylashtirish yalpi ichki mahsulotga xususiy
sektorning hissasini oshirish, mahalliy va xalqaro investitsiyalarni jalb qilish va
Yaqin Sharqda eng yirik, dunyoda esa 18-o‘rinni egallagan mamlakat iqtisodiyotini
diversifikatsiya qilish bo‘yicha katta rejaning bir qismidir.
Diversifikasiya byudjet daromadlarining 87 foizi neftga bog liq bo‘lgan
ʻ
mamlakat uchun noneft daromad manbalarini topishni o‘z ichiga oladi. Qishloq
xo‘jaligi 2022-yilda yalpi ichki mahsulotga eng katta hissa qo‘shdi va 26,6 milliard
dollarni tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 38 foizga ko‘p. Mamlakatda barqaror
qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va tabiiy va atrof-muhit resurslarini tejash maqsadida
suv resurslarini boshqarishni yaxshilash bo‘yicha ko‘plab siyosat va dasturlar qabul
qilingan. Mamlakat qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini kengaytirishda ko‘plab
muammolarga duch kelmoqda, jumladan, yomg ir kam bo‘lgan issiq va quruq iqlim,
ʻ
unumdorligi past bo‘lgan qumli tuproqlar, hayvonlar kasalliklari va
zararkunandalarining yuqori darajasi, suv tanqisligi.
11

Saudiya Arabistoni oziq-ovqat mahsulotlarini import qiluvchi mamlakatdir,
ammo ba’zi hududlarda, jumladan, yangi sut, osh tuxumlari, xurmo va sabzavotlarda
o‘zini o‘zi ta’minlaydi. Bu bug doy, arpa, makkajo‘xori va guruchning aniqʻ
importchisi hisoblanadi.
2018-yildan boshlab 50 gektardan kam qishloq xo‘jaligi yeriga ega fermerlar
ixtiyoriy ravishda bug doy yetishtirishi mumkin. Har bir ekish mavsumi oldidan
ʻ
fermerlar bug doy va beda o‘rtasida tanlov qiladi va o‘z mahsulotlarini Saudiya
ʻ
Arabistoni Atrof-muhit, suv va qishloq xo‘jaligi vazirligiga (MEWA) sotadi.
Dehqonlar beda yetishtirish imkoniyatiga ega bo‘lganligi sababli, bir necha yil
davomida bug doy yetishtirish 1 million tonnadan past bo‘lib qoldi.
ʻ
Oziq-ovqat xavfsizligi Bosh boshqarmasi (GFSA, sobiq SAGO), mahalliy
ishlab chiqarilgan bug doyni sotib oluvchi MEWA agentligi tomonidan belgilangan
ʻ
tonna uchun 466,70 dollar narxi mahalliy bug doy ishlab chiqarishning keskin
ʻ
o‘sishiga olib keldi, dedi FAS. "Tahlilchilarning ta’kidlashicha, bug doy fermerlari
ʻ
o‘tgan yili o‘z daromadlarini sezilarli darajada oshirgan va davlat xaridlari narxlari
yuqoriligicha qolayotgan bo‘lsa-da, mahalliy bug doy ishlab chiqarish taxminan 1,2
ʻ
million tonnani tashkil etishi prognoz qilinmoqda", dedi FAS.
Biroq, Saudiya Arabistoni ichki talabni qondirish uchun katta miqdorda
bug doy import qilishi kerak. Hozirgi vaqtda GFSA subsidiyalangan oziq-ovqat
ʻ
bug doyining eksklyuziv importchisi hisoblanadi, ammo import sanoatini
ʻ
xususiylashtirish doirasida Saudiya qishloq xo‘jaligi va chorvachilik investitsiya
kompaniyasi (SALIC) bug doyni xarid qilish va saqlash elevatorlarini ishga
ʻ
tushirishni boshlaydi. SALIC davlat investitsiya fondining qishloq xo‘jaligi bo‘limi
bo‘lib, u mamlakat suveren jamg armasiga tegishli. 2023-2024 yillarda SALIC
ʻ
xorijiy mamlakatlardagi fermer xo‘jaliklarida faoliyat yurituvchi Saudiya
kompaniyalaridan 720 ming tonnagacha bug doy yetkazib berishi kutilmoqda.
ʻ
Mahalliy bug doy iste’moli 2022-23 yillarda 4,5 million tonna va 2023-24
ʻ
yillarda 4,7 million tonnani tashkil etadi, bu esa har yili 3 foizga o‘sishi kutilmoqda.
Saudiya Arabistoni bo ylab megaloyihalar, kurortlar va sayyohlik ob yektlarini
ʻ ʼ
qurish uchun yuzlab mehnat lagerlari tashkil etilayotgani sababli oziq-ovqat
12

xizmatlari sohasining kengayishi hisobiga bug doyga bo lgan talab yiliga 5-10 foizgaʻ ʻ
oshib bormoqda.
Taqqoslash uchun, yem arpa iste’moli 2022-23-yillarda 18 foizdan ko‘proqqa
qisqarib, 3,8 million tonnani tashkil etdi va 2023-24 yillarda yana 17 foizga kamayib,
3,1 million tonnaga yetishi prognoz qilinmoqda. FAS ma’lumotlariga ko‘ra, bu o‘n
yil oldingi iste’mol o‘rtacha 7 million tonnaga nisbatan 56 foizga kam.
FAS pasayishni boshqa uy hayvonlari uchun oziq-ovqat mahsulotlariga
nisbatan yuqori narxlar bilan bog laydi; kamroq operatsiyalar, chunki yuqori narxlar
ʻ
echki va qo‘y fermerlarining 30 foizini o‘z bizneslarini tugatishga majbur qildi;
fermerlar kamroq chiqindi ishlab chiqaradigan ozuqa variantlarini xohlashadi. Arpa
importi 2022-23 yillarda 4,1 million tonna va 2023-24 yillarda 3 million tonnani
tashkil etadi, bu esa 28 foizga pasayishdir. Rossiya yagona yetkazib beruvchi
hisoblanadi, chunki Avstraliya Xitoy bozoriga qaytdi va Ukraina Rossiya bilan
davom etayotgan urush tufayli Saudiya Arabistonini ta’minlay olmadi. Saudiya
Arabistonida ozuqa arpa ishlab chiqarilmaydi, ammo inson iste’moli uchun 25 ming
tonna ishlab chiqariladi.
"Mahalliy ozuqani qayta ishlash sektori kengayishda davom etar ekan va
chorvachilik ishlab chiqaruvchilari turli xil ozuqa opsiyalaridan foydalanadilar, Post
arpa importi pasayishda davom etishini kutmoqda", dedi FAS. Makkajo‘xori
parrandachilik fermalari uchun muhim ozuqa donasi bo‘lib qolmoqda, FAS
ma’lumotlariga ko‘ra, tijorat ozuqa qayta ishlovchilar va mahalliy sut sanoati
tomonidan ishlatiladigan asosiy ozuqa donidir. 2023-24 yillarda iste’mol 3,4 million
tonnani tashkil etadi va 2023-24 yillarda 29 foizga oshib, 4,4 million tonnaga yetishi
prognoz qilinmoqda.
Kelgusi bir necha yil ichida iste’mol sezilarli darajada o‘sishi kutilmoqda, dedi
FAS. Saudiya Arabistoni inson iste’moli uchun yiliga 15 ming tonna makkajo‘xori
ishlab chiqaradi. 2022-23 yillarda import 3,6 million tonnada barqaror bo‘lib qolishi
kutilmoqda, ammo Saudiya parrandachilik sektorining kengayishi tufayli 2023-24
yillarda 4,8 million tonnagacha ko‘tariladi. 2018 yilda SAGO 2030 Vision doirasida
boshlangan hukumatning xususiylashtirish dasturi doirasida o‘z tegirmon
13

kompaniyalarini sotishga ruxsat oldi. 2020 yilda ikkita zavod jami 740,5 million
dollarga, oxirgi ikkitasi esa 2021 yilda 800 million dollarga sotilgan.
Korxonalar birgalikda 745 ming tonna don saqlash quvvatiga, kuniga 15 ming
150 tonna bug doyni qayta ishlash quvvatiga va 2 ming 600 tonna ozuqa ishlabʻ
chiqarish quvvatiga ega. Hozirda ikkita kompaniya IPOni yakunladi, uchinchisi esa
joriy yilda ishga tushirilishi kutilmoqda. First Milling Co. 2023 yilning may oyida
266 million dollarlik IPO bilan birjaga chiqdi. Zamonaviy Mills shu yil boshida
o‘zining IPO‘sida 288 milliondan 314 million dollargacha mablag yig ishi
ʻ ʻ
kutilmoqda.
2021-22 yillarda aholi jon boshiga bug doy uni iste’moli 91 kg ni tashkil
ʻ
qiladi. Saudiya Arabistonida iste’mol qilinadigan unning asosiy qismini oq un tashkil
etsa-da, uning sog liq uchun foydalari tufayli to‘liq bug doy uniga bo‘lgan talab ortib
ʻ ʻ
bormoqda.
14

2-rasm. Saudiya Arabistoni ekin maydonlarining yashillanib borish tarixi
15

3-rasm. Saudiya Arabistoni ekin yerlari
Qishloq xo jaligi bundan chorak asr muqaddam iqtisodiyotning engʻ
qoloqtarmog i hisoblangan. 1990-yillardan u juda tez sur atlar bilan rivojlandi va
ʻ ʼ
daromadli tarmoklardan biriga aylandi. Ekin ekiladigan umumiy maydon 1990-
yillarningoxirida 1,8 mln. gektarga yetdi. Asosiy qishloq xo jaligi ekini – g alla,
ʻ ʻ
sholi. Xurmo, kofe, uzum, mandarin, banan, sabzavot va mevali o simliklar ham
ʻ
o stiriladi. Ko chmanchi chorvachilik rivojlangan: tuya, qo y, echki, qoramol,
ʻ ʻ ʻ
shuningdek, tovuq boqiladi. Baliqovlash bilan shug ullaniladi. Yiliga o rtacha 698
ʻ ʻ
ming t sut mahsulotlari ishlab chiqariladi. Mamlakat o z aholisini asosiy oziqovqat
ʻ
mahsulotlari bilan to liq ta minlaydi. Dengizdan marvarid va marjon olinadi.
ʻ ʼ
16

II BOB. SAUDIYA ARABISTONI IQTISODIYOTINING ASOSI – NEFT
2.1. Saudiya Arabistoni nefti
Dunyodagi barcha neft zaxiralarining 1/5 qismi Saudiya Arabistonida
joylashgan. 2021-yil yakuniga ko‘ra, davlatning jami tasdiqlangan zaxiralari neft
ekvivalenti 258,6 milliard barrelni tashkil qiladi. Boylik bo‘yicha qirollik
Venesueladan keyin ikkinchi o‘rinda turadi, neft zaxiralari 300 milliard barrelga
yaqin.
Saudiya Arabistoni har yili rekord darajadagi xom neft qazib oladi - 500
million tonnadan ortiq neft. Masalan, 2021 yilda mamlakatda 550,2 million
tonna ishlab chiqarilgan bo‘lib, kunlik ishlab chiqarish ham dunyodagi eng
yuqori ko‘rsatkich bo‘lib, +/- 10 million barrel darajasida barqarorligicha
qolmoqda. Saudiyaliklarning o‘zlariga ko‘ra, qirollikda yana 70 yilga yaqin neft
zaxiralari yetarli bo‘ladi.
Qirollikning neft aktivlarining 98% gacha Saudi Aramco nazorati ostida,
korporatsiyaning 100% Saudiya Arabistoni hukumatiga tegishli. Konsern 100
dan ortiq uglevodorod konlariga egalik qiladi. Kompaniya turli xil sifatli neft
oladi: neftning deyarli 2/3 qismi engil va o‘ta engil navlar bo‘lib, asosan
kontinental konlarda ishlab chiqariladi.
17

4-rasm. Saudiya Arabistoni neft zavodi
Al-Gavor koni, shubhasiz, Saudiya Arabistonidagi eng yirik neft qazib
olish markazi hisoblanadi. Global miqyosda u ikkinchi o‘rinda turadi: haqiqatan
ham ulkan sayt 8400 m 2
maydonda joylashgan .
Al-Gavar 1948 yilda Fors ko‘rfazining neft va gaz havzasida topilgan. EIA
ma’lumotlariga ko‘ra, konning zaxiralari taxminan 4,8 milliard tonna neftni
tashkil qiladi. Gigant kondan Saudiya Arabistonida qazib olinadigan neftning
50% gacha ishlab chiqariladi. Har yili Al-Gavarda 250 million tonnaga yaqin
neft qazib olinadi, asosan Arabian Light navi.
Fors ko‘rfazining shelfida Saudi Aramco Quwaiti Quwait Petroleum Corp
bilan birgalikda yana bir yirik kon - Safaniya-Xafjini o‘zlashtirmoqda. Saytda
potentsial ravishda 10,5 milliard tonna neft zaxiralari mavjud.
Konda kunlik ishlab chiqarish hajmi 12,5 million barrelni, yillik
hosildorlik esa yiliga 60 million tonnaga etadi. Safaniya Xafji asosan Arab
Heavy neftini ishlab chiqaradi.
5-rasm. Offshore Safaniya-Xafji koni
Saudiya Arabistonining Sharqiy viloyatida 2,9 milliard tonna neft zaxirasi
bilan uchinchi yirik Shayba konlari joylashgan. Saudi Aramco har yili 50 million
tonnagacha neft oladi.
18

Shuningdek, quvvati yiliga 45 million tonnagacha bo lgan Manifa, Zulufʻ
(yiliga 34 million tonna), Xursaniya (yiliga 25 million tonna), Qatif (yiliga 25
million tonna) va Abqayiq (20 million tonna) konlarini alohida ta kidlash joiz.
ʼ
million tonna).
Qirollikning sharqiy qismidagi Abqayq bazasida dunyodagi eng yirik
neftni qayta ishlash zavodi joylashgan. Bu nostandart neftni qayta ishlash zavodi
- zavod xom neftni barqarorlashtiradi. Neftni qayta ishlash zavodi Abqayq,
Gavar, Xurays va Shayba konlaridan neft oladi va keyin uni iflosliklardan
tozalaydi. Qayta ishlash quvvati kuniga 7 million barreldan oshadi. Bu yerda
kuniga 1,45 million barrelgacha neft qayta ishlanadi.
6-rasm. Xuraysdagi zavod
Fors ko‘rfazi sohilidagi xuddi shu nomdagi shahar ichida joylashgan Ras
Tanura neftni qayta ishlash majmuasini ham alohida ta’kidlash kerak. Zavodning
quvvati kuniga 550 ming barrel. Majmua neftning katta qismi eksport
qilinadigan eng yirik portlardan birini o‘z ichiga oladi.
19

2.2 Saudiya Arabistoni nefti j ahon bozorida
Yuqori darajada rivojlangan neft sanoati Saudiya Arabistoniga jahon
bozorida ustun mavqeni egallash imkonini beradi. Neft va neft mahsulotlarini
eksport qilish qirollik iqtisodiyotining asosini tashkil etadi: sotishdan tushgan
daromad boshqa mahsulotlar eksportiga nisbatan mamlakat byudjetining 90-95%
ni tashkil qiladi.
Umumiy eksport hajmining qariyb 50 foizini tashkil etuvchi asosiy neft
iste’molchilari AQSh, Hindiston, Yaponiya, Xitoy, Janubiy Koreya, Singapur,
shuningdek, bir qator Yevropa davlatlari hisoblanadi. Saudiya Arabistoni har
kuni 7 million barrel neft yetkazib beradi.
Eng yirik neft eksportchisi Saudi Aramco kompaniyasining bo‘linmalari
eng yirik tarqatish markazlarida joylashgani mantiqan to‘g ri. Dahrandagi boshʻ
ofisidan tashqari kompaniyaning Pekin, Xyuston, London, Malayziya, Nyu-
Dehli, Nyu-York, Seul, Singapur, Gaaga, Tokio va Syamenda vakolatxonalari
mavjud. Saudiya Arabistonidan neft yetkazib berish asosan Fors ko‘rfazi portlari
orqali amalga oshiriladi. Ras Tanura porti eng katta yuk tashish punkti
hisoblanadi. Kompleks uchta terminalni o‘z ichiga oladi: Ras Tanura (kuniga 3,4
million bar), Ju’aymah (3,12 million bar/kun) va Ju’aymah LPG (kuniga 6,6
million bar).
20

7-rasm. Ras Tanura majmuasi
Ras al-Juayma va Yanbu ham Saudiya Arabistoni uchun muhim neft
eksport markazlari hisoblanadi. Bundan tashqari, qirollik Jidda, Rabig, Jizan,
Ras al-Xafji va Zulufdagi neft terminallari orqali yoqilg i eksport qiladi. Shtatʻ
ichida neftni tashish uchun Saudi Aramco umumiy uzunligi 19 ming km dan
ortiq bo‘lgan 90 dan ortiq quvur tarmog idan foydalanadi.
ʻ
Uzunligi 1200 km dan ortiq bo lgan eng muhim neft quvurlaridan biri
ʻ
Saudiya Arabistonining sharqiy va g arbiy qismidagi neft qazib olish va qayta
ʻ
ishlash markazlarini bog laydi. Petrolinening umumiy o‘tkazuvchanligi kuniga
ʻ
4,8 million barrelga etadi. Saudi Aramco ham yirik neft tankerlarining kuchli
flotiga ega. 80 dan ortiq kemalar doimiy ravishda Yevropa va Yaqin Sharq
mamlakatlariga neft tashiydi. Saudiya Arabistoni neft tashish hajmini muntazam
oshirmoqda. Shunday qilib, 2022 yilda Saudi Aramco eksport hajmi 367,4
million tonnani tashkil etdi, bu 2020 yil darajasiga nisbatan 5,8 foizga o‘sdi.
Neft va neft mahsulotlarini sotishdan tushgan sof foyda 111 milliard dollarni
tashkil etdi.
21

8-rasm. Saudiya Arabistonining neft va gaz konlari
Saudiya Arabistonida 100 ga yaqin gaz va neft konlari mavjud bo‘lsa-da,
Saudiya neftining yarmidan ko‘pi bor-yo‘g i 8 ta kondan qazib olinadi, ulardanʻ
eng kattasi G avordir. Ghavar dunyodagi eng yirik neft koni bo‘lib, unda 70
ʻ
milliard barrel neft mavjud. Saudiya Arabistonida topilgan neftning 90% 5
kondan, 60% Ghavarda ishlab chiqariladi[2].
2022-yilda Saudiya Arabistonida o‘rtacha sutkalik neft ekvivalenti 13,2
million barrelga yetdi. Biroq, neft gigantining sof foydasi ishlab chiqarish hajmi
va neft tannarxining qisqarishi tufayli 88,2 milliard dollarga tushdi. Saudiya
Arabistoni iqtisodiga jiddiy zarba 2022-yil sentabrida Saudiya Arabistoni
Aramco kompaniyasining yirik neftni qayta ishlash zavodlariga uchuvchisiz
samolyotlarning havo hujumi sabab bo‘ldi. Vayronkor portlashlardan so‘ng neft
qazib olish deyarli 2 baravarga - kuniga taxminan 5 million barga kamaydi.
Bundan tashqari, neft eksporti uzilib qoldi, natijada jahon bozorida taklif 5
foizga kamaydi.
Sa ud i Ar am co m a’ l um ot l ar i g a k o‘ r a , Sa ud i y a Ar ab i s t o ni Q uv ay t b i l an
bi r ga l i kd a en g ar zo n n ef t i sh l a b c hi qa r a di . Ko m p an i y a bi r b ar r el n ef t
na r xi ni bor - y o‘ g i 1 7 d ol l ar ga ba ho l a m o qd a, b i r o q b a’ z i m us t a qi l ek sp er t l ar
ʻ
sa ud i y al i k l a r b u ko‘ r sa t k i c hl ar ni p as t ba ho l a yo t g an i n i t a’ ki dl am oq da .
22

2.3. Saudiya Arabistoni va OPEK
Neftni eksport qiluvchi davlatlar tashkiloti , qisqartmasi — OPEK
(inglizcha: OPEC, The Organization of the Petroleum Exporting Countries ) — neft
narxini muqobil ushlab turish maqsadida neft qazib oluvchi derjavalar tomonidan
yaratilgan kartel hisoblanadi. Ushbu tashkilotga iqtisodiyoti asosan neftni eksport
qilishdan tushgan daromadga bog liq bo lgan davlatlar a zo hisoblanadi.ʻ ʻ ʼ
Tashkilotning asosiy maqsadi — dunyodagi neft narxlari ustidan nazorat olib borish.
9-rasm. OPEC bosh ofisi — Vena
Neft eksport qiluvchi mamlakatlar tashkiloti , OPEK (Organization of
Petroleum Exporting Countres, OPEC) — neft qazib olishni va a zo mamlakatlarning
ʼ
neft eksporta siyosatini muvofiklashtiruvchi hamda a zo mamlakatlar manfaatlarini
ʼ
himoya qiladigan xalqaro tovar tashkiloti. Tashkilot rasman 1960-yilda Venesuela
tashabbusi bilan Bag dod konferensiyasida tashkil etilgan. Nizomi Karakas
ʻ
(Venesuela)da 1961-yilda qabul qilingan va keyinchalik ko pgina o zgartirishlar
ʻ ʻ
23

kiritilgan. Eron, Iroq, Kuvayt, Liviya muassis mamlakatlar hisoblanadi. A zoʼ
mamlakatlar Jazoir, Venesuela, Gabon, Indoneziya, Iroq, Eron, Liviya, Katar,
Kuvayt, Nigeriya, BAA, Saudiya Arabistoni, Ekvador.
20-asrning 80-yillari 2-yarmida bu tashkilotga kirmaydigan mamlakatlar va
Saudiya Arabistonidan neft taklifining o sishi natijasida OPEKning ta siri keskin
ʻ ʼ
pasaydi. Hozirgi xalqaro iqtisodiy munosabatlarda ta sir doirasi hamon kuchli.
ʼ
Tashkilotning oliy organi — yiliga 2-marta chaqiriladigan konferensiya bo lib, unda
ʻ
ishtirokchi mamlakatlar ishlab chiqarish strategiyasi va narxlar ko rib chiqiladi va
ʻ
tasdiklanadi. Idorasi Avstriyada joylashgan
Hozirgina ishlab chiqarish quvvatini avvalgi darajasiga tiklagan Saudiya
Arabistoni, neft bozoridagi boshqa o‘yinchilar singari, sanoatda chuqur
inqirozga duch keldi. 2019-yil dekabr oyida boshlangan koronavirus epidemiyasi
neftga talabning keskin pasayishiga va keyinchalik narxlarning pasayishiga olib
keldi.
Bozorni barqarorlashtirish uchun neft eksportchilari 2019 yil oxirida
ishlab chiqarish hajmini sun’iy ravishda qisqartirish bo‘yicha qo‘shimcha
choralar ko‘rishga qaror qilishdi. Kartel asoschilaridan biri bo‘lgan Saudiya
Arabistoni neft qazib olishni kuniga 400 ming barrelga kamaytirish
majburiyatini olishni rejalashtirgan edi.
OPEK kelishuvi ishtirokchilarining taqdirli sammiti 2020-yil 5-6-mart
kunlari bo‘lib o‘tdi. Tomonlar kelishuv shartlari bo‘yicha kelisha olmadi.
Muvaffaqiyatsiz muzokaralardan so‘ng, 2020-yil 1-apreldan boshlab har bir
davlat ishlab chiqarish darajasini o‘z xohishiga ko‘ra nazorat qila boshladi.
Shartnoma buzilganidan keyin Saudiya Arabistoni neft qazib olishni yana
oshirdi, ammo kuniga 12,3 million barrelgacha. Keyin Saudi Aramco eksport
uchun rekord miqdordagi tanker jo‘natganini, 15 ta kema 18,8 million barrel neft
yetkazib berish uchun yo‘lga chiqqanini aytdi.
Qirollikda neft qazib olishning o‘sishi neftning ortiqcha taklifini keltirib
chiqardi, bu esa uning qadrsizlanishiga olib keldi. Bozor uchun kurash fonida
qirollik o‘z iste’molchilariga chegirmalar taklif qila boshladi. Osiyo uchun Saudi
24

Aramco aprel oyidagi narxlarni bir barrel uchun 4-6 dollarga, AQSh uchun 7
dollarga, shimoli-g arbiy Yevropa mamlakatlari uchun 8 dollarga pasaytirdi.ʻ
Bundan tashqari, kompaniya suyultirilgan uglevodorod gazlari propan va
butanga chegirmalarni amalga oshirdi. 2020-yil aprel oyidan boshlab Saudi
Aramco propanining bir tonnasi 430 dollar o‘rniga 230 dollar turadi va bir tonna
butanning shartnoma narxi 480 dollardan 240 dollarga tushdi.
10-rasm. OPEK ga a’zo davlatlar
Biroq, OPEK+ kelishuvi ishtirokchilari uchun harakat erkinligi qisqa umr
ko‘rdi: 10 aprel kuni vazirlar yana muzokaralar o‘tkazdi, uning davomida
Saudiya Arabistoni may-iyun oylarida har kuni kuniga 2,5 million barrelni
qisqartirishga va’da berdi. Endi Saudiya Arabistonida neft bozoridagi vaziyat
yaqin oylarda ijobiy tomonga o‘zgarishiga umid qilishmoqda.
25

XULOSA
Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak Saudiya Arabistoni iqtisodiy rivojlanganlik
ko‘rsatgichlariga ko‘ra dunyoning eng rivojlangan davlatlari qatorida turadi.
Iqtisodining bu darajada rivojlanishiga uning juda boy neft zaxiralari sababdir.
Saudiya Arabistoni iqtisodiyotining asosi – neft va gaz sanoati. Ikkinchi jahon
urushiga qadar Saudiya Arabistoni xo jaligida chorvachilik ustun bo lgan. Urushdanʻ ʻ
keyin neft qazib olish va eksport qilish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo ldi. Neft va
ʻ
neft mahsulotlaridan keladigan daromad 5 yillik rejalar doirasida sanoatni
rivojlantirishga katta mablag ajratish imkonini berdi. Yalpi ichki mahsulotda sanoat
ʻ
ulushi 53%, qishloq xo jaligi ulushi 6%, xizmat ko rsatish tarmog i ulushi 41% ni
ʻ ʻ ʻ
tashkil etadi. Saudiya Arabistoni yalpi xajmining 35% xususiy sektorga to g ri keladi.
ʻ ʻ
Neft iqtisodiyotining rivojlanishini quyidagi m isollarda ham ko‘rish mumkin,
Saudiya Arabistoni neft zaxiralari bo yicha dunyoda 1-o rinda (35,8 mlrd. tonna),
ʻ ʻ
neft qazib chiqarish bo yicha 2-o rinda (AQShdan keyin) turadi. Neftning 95%
ʻ ʻ
„Saudi ARAM KO“ milliy kompaniyasi tomonidan qazib chiqariladi. Saudiya
Arabistonida kuniga 7,5 mln. barrel neft qazib olinadi.
Gaz zaxiralari bo yicha dunyoda 4-o rinni egallasada, uni qazib olish bo yicha
ʻ ʻ ʻ
Yaqin Sharqda lo rinda turadi. 1960-yillarning oxiridan neft kimyosi sanoati keng
ʻ
rivojlandi. Metallurgiya (Jidda), qog oz (Dammom), oziq-ovqat (Makkadagi yog
ʻ
zavodi, konditer fabrikasi, Ar-Riyoddagi sabzavot konservalari va Jiddadagi meva
sharbati ishlab chiqaradigan fabrika hamda Hufuf va Madinadagi xurmoni qayta
ishlash fabrikasi), to qimachilik, qurilish materiallari sanoati ham rivojlangan. Jidda,
ʻ
Dammom va Ar-Riyodda sement zavodlari, Dahronda oynashisha zavodi bor. Bu
korxonalarning ko pchiligi to liq yoki qisman (70% gacha) „Sabik“ davlat konserniga
ʻ ʻ
karashli va u tomonidan nazorat qilinadi. Yiliga o rtacha 66,8 mlrd. kVtsoat elektr
ʻ
energiyasi hosil qilinadi. Saudiya Arabistonida hunarmandchilik, shu jumladan,
zargarlik korxonalari salmokli o rin egallaydi
ʻ
26

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Rudenko L.N. Arab mamlakatlari yangi iqtisodiy voqelikda (2021-
yillar). M., 2021. 230 b.
2. Kinninmont J. Vision 2030 va Saudiyaning ijtimoiy shartnomasi.
Tejamkorlik va transformatsiya.
3. Yaqin Sharq iqtisodiy ma’lumotlari. London. 2020-2022 yillar.
4. Middle East Economic Digest. London. 2020-2023.
5. Moody’s Investor Service. Washington. 2015-2016.
6. Экономика Саудовской Аравии: движение к цели. The Arabinform
Journal . Дата обращения: 3 марта 2022.
7. Qirollik xalqaro munosabatlar instituti rasmiy web sahifasi. URL:
https://www.chathamhouse.org/sites/files/chathamhouse/publications/research/2017
8. Saudiya Arabistonining iqtisodiy yangilanishi. 9 oktyabr 2019 yil.
Mavjud: https://www.worldbank.org/en/country/gcc/publication/saudi-arabia-
economic-update/ oktyabr 2019-yil.
9. Mundi indeksi. Saudiya Arabistoni iqtisodiyoti profili.
http://www.indexmundi.com/saudiarabia/economy-profi le.html .
10. Arab quyoshi gazetasi. 18-mart, 2020-yil. Mavjud:
www.saudiaramco.com .
11. OPEC Leader Vows not to Cut Oil Output even if Price Hits $20.
Available at: https://www.ft.com/content/63c7786c-89bc-11e4-8daa-00144feabdc0
(accessed 18.11.2020).
12. Sheppard D., Hume N. New Saudi Oil Minister Signals End to Glut.
Available at: https://www.ft.com/content/29d0cef2-389c-11e6-a780-b48ed7b6126f
(accessed 19.11.2020).
27

Купить

Похожие документы
Ekonomikaliq o’siw modelleri
Turizm va rekratsiya geografiyasi
O’zbekiston shaharlarining shakllanishi
Orol tabiiy geografik okrugi
Gastronomik turizm rivojlanishining geografik jihatlari