• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 13000UZS
Размер 33.7KB
Покупки 1
Дата загрузки 30 Апрель 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Savod o'rgatish davri yozuv darslarda o'tkaziladigan diktantlar

9Ko‘chirma diktant – bu usulda o‘quvchilarga matn yoki gaplar oldindan beriladi va ular uni yodlab yoki tushunib, qayta yozadilar. Bunday mashq yozma nutqni rivojlantirish bilan birga, imlo va tinish belgilari qoidalarini mustahkamlashga xizmat qiladi. O‘quvchilar matnni diqqat bilan kuzatib, undan kerakli ma’lumotlarni eslab qolishga harakat qiladilar. Eslab yozish (xotira) diktanti – bunda o‘qituvchi matnni bir necha marta o‘qib beradi va o‘quvchilar uni eslab, mustaqil ravishda yozib chiqadilar. Bu usul bolalarning diqqatini jamlash, xotira hajmini oshirish va mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda juda foydalidir. Erkin diktant – bunda o‘quvchilarga ma’lum bir mavzu yoki rasm asosida mustaqil matn tuzish topshiriladi. Ular o‘z fikrlarini ifodalash orqali yozma nutq ko‘nikmalarini rivojlantiradilar va grammatik qoidalarga rioya qilish malakasini oshiradilar. Bu usul bolalarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Nazorat diktanti – o‘quvchilarning imlo va grammatik bilimlarini baholash maqsadida o‘tkaziladigan yozma ish turi hisoblanadi. Bu mashq orqali o‘quvchilarning qoidalarni qay darajada o‘zlashtirgani aniqlanadi. Nazorat diktanti oldindan o‘rganilgan mavzular asosida tuziladi va o‘quvchilarning xatolari tahlil qilinib, ularni bartaraf etish choralari ko‘riladi. Diktantlarning har biri o‘quv jarayonining muhim qismi bo‘lib, bolalarning nafaqat yozuv ko‘nikmalarini, balki mustaqil ishlash, matnni tushunish va eslab qolish qobiliyatlarini ham shakllantiradi. O‘qituvchi diktant turlaridan to‘g‘ri va maqsadga muvofiq foydalansa, bu o‘quvchilarning savodxonlik darajasini sezilarli darajada oshirishga yordam beradi. Savod o‘rgatish davrida diktantlarning bolalar nutqini rivojlantirishga ta’siri 7o‘qituvchi turli o‘yinlar, interfaol metodlar va zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda, o‘quvchilarning savodxonligini oshirish uchun ijodiy yondashuvlarni qo‘llaydi. Savod o‘rgatish jarayonining samarali tashkil etilishi bolalarning keyingi bosqichdagi o‘quv faoliyatiga ham bevosita ta’sir qiladi. Shuning uchun bu davrda o‘quvchilarning qiziqishini oshirish, ularni o‘qish va yozishga bo‘lgan ishtiyoqini shakllantirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Yozuv darslarida o‘quvchilarning imlo savodxonligini shakllantirish Boshlang‘ich sinflarda yozuv darslari o‘quvchilarning imlo qoidalarini o‘zlashtirish va savodxonlik darajasini oshirishning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi. Ushbu darslarda bolalar harflarni to‘g‘ri yozish, so‘z va gaplarni grammatik jihatdan to‘g‘ri shakllantirish, tinish belgilaridan foydalanish, matn tuzish va uni tushunish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Yozuv darslari orqali o‘quvchilarga harflarni yozish qoidalari, ularning shakllari, so‘zlarni to‘g‘ri yozish tamoyillari o‘rgatiladi. Dastlab bolalar alohida harflarni yozishni mashq qiladilar, so‘ngra bo‘g‘in, so‘z va gaplarni shakllantirishga o‘tadilar. Bu jarayonda ularning qo‘l harakatlari, husnixat qoidalariga rioya qilish malakalari ham shakllanadi. Imlo savodxonligini shakllantirishda yozuv darslarida quyidagi usullar qo‘llaniladi. O‘quvchilarga so‘zlarni to‘g‘ri yozish qoidalarini o‘rgatish uchun avvalo ularni talaffuzga asoslangan holda yozish mashqlari bajariladi. O‘qituvchi har bir so‘zning to‘g‘ri yozilishini tushuntiradi va uni mustahkamlash uchun mashqlar beradi. Ko‘chirish mashqlari ham imlo qoidalarini o‘rgatishda muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilar berilgan matnni nusxalab yozish orqali so‘zlarni to‘g‘ri yozish ko‘nikmalarini shakllantiradilar. Bu mashqlar bolalarning diqqatini oshirish, xatolar ustida ishlash va yozma nutqini mustahkamlashga yordam beradi. 6Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktantlarning roli va ahamiyati Savod o‘rgatish davrining umumiy tavsifi Savod o‘rgatish davri boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun eng muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Bu jarayon bolalarning o‘qish va yozish malakalarini shakllantirish, tovush va harflarni farqlash, so‘z va gap tuzish, matnni tushunish va mustaqil fikrlash kabi ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan. Mazkur davr bolalar tafakkurini o‘stirish bilan birga, ularning yozma nutqini to‘g‘ri va savodli shakllantirishda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Savod o‘rgatish davri odatda ikki bosqichga bo‘linadi. Birinchi bosqich alifbo davri bo‘lib, unda bolalar tovush va harflarni o‘zlashtiradi, ularni yozish va o‘qish qoidalarini o‘rganadi, harflardan bo‘g‘in, so‘z va sodda gaplar tuzish malakasini hosil qiladi. Bu bosqichda og‘zaki va yozma nutq o‘rtasidagi bog‘liqlik shakllanib, o‘quvchilarning savodxonlik asoslari shakllantiriladi. Ikkinchi bosqich esa savod mustahkamlash davri bo‘lib, unda bolalar o‘zlashtirgan bilimlarini amaliyotda mustahkamlash bilan birga, murakkabroq so‘z va gaplar bilan ishlash, matnni to‘g‘ri o‘qish va tushunish, o‘z fikrini yozma shaklda ifodalash kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Bu bosqichda o‘quvchilarga diktant, ko‘chirish, yozma mashqlar kabi turli yozuv turlari o‘rgatiladi, bu esa ularning yozuv malakasini oshirish va xatolarni kamaytirishga yordam beradi. Savod o‘rgatish davri faqat yozuv va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish bilan cheklanib qolmay, balki o‘quvchilarning eshitish, xotira, diqqat, mantiqiy fikrlash, lug‘at boyligini oshirish kabi jihatlariga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu davrda 5Savod o‘rgatish davrida o‘tkaziladigan diktant mashqlari o‘quvchilarning imlo qoidalarini o‘zlashtirishiga, yozuv madaniyatini shakllantirishiga, eshitib tushunish va fikrni izchil ifodalash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu sababli, mazkur kurs ishida diktantlarning o‘quv jarayonidagi o‘rni, ularning samarali tashkil etilishi hamda pedagogik yondashuvlar orqali ta’sirchanligini oshirish imkoniyatlari o‘rganiladi. Kurs ishining predmeti – boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktant mashqlarining mazmuni, turlari, metodikasi va ularning o‘quvchilarning savodxonligini oshirishdagi o‘rni. Ushbu kurs ishida diktant mashqlarining o‘quvchilarning imlo qoidalarini o‘zlashtirishga, yozuv madaniyatini shakllantirishga va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga ta’siri tahlil qilinadi. Shuningdek, samarali o‘qitish metodlari, innovatsion yondashuvlar va zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida diktantlarni tashkil etishning ta’lim jarayoniga ta’siri o‘rganiladi. Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda 3 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyiotlar ro’yxatidan iborat. Mavzuning mazmunini yoritishda ma’lumotlar o’rin olgan bo’lib kurs ishining umumiy hajmi 30 betdan iborat. 8Yozuv darslarida diktant mashqlari o‘quvchilarning imlo savodxonligini oshirishda muhim o‘rin tutadi. Diktant yozish orqali bolalar tinglab tushunish, eslab qolish va to‘g‘ri yozish malakalarini rivojlantiradilar. Turli xil diktant turlari, jumladan, tayyorlov diktanti, izohli diktant, erkin diktant va nazorat diktanti o‘quvchilarning savodxonligini oshirishda katta ahamiyat kasb etadi. Yozuv darslarida o‘quvchilarning imlo xatolarini kamaytirish uchun ularga izchil tushuntirish, amaliy mashqlar orqali o‘rgatish va individual yondashuv muhim sanaladi. O‘qituvchi har bir bolaning savodxonlik darajasini tahlil qilib, ularning ehtiyojlariga mos o‘quv strategiyalarini ishlab chiqishi lozim. Shu tariqa, yozuv darslari bolalarning nafaqat imlo qoidalarini o‘zlashtirishiga, balki ularning mustaqil fikrlash, aniq va ravon yozish ko‘nikmalarini shakllantirishga ham xizmat qiladi. Diktant turlari va ularning o‘qitish jarayonidagi o‘rni Boshlang‘ich sinflarda diktant mashqlari o‘quvchilarning savodxonligini oshirish, imlo qoidalarini o‘zlashtirish va yozuv malakasini shakllantirishda muhim vosita hisoblanadi. Diktant bolalarning tinglab tushunish, matnni eslab qolish va to‘g‘ri yozish qobiliyatini rivojlantirish bilan birga, ularning xotirasini mustahkamlashga, mantiqiy fikrlashiga va mustaqil ishlashga ham yordam beradi. Diktant mashqlari turlicha bo‘lib, ularning har biri ma’lum bir didaktik maqsadga xizmat qiladi. O‘quvchilarning imlo qoidalarini o‘zlashtirish darajasiga qarab, turli diktantlardan foydalaniladi. Osonlashtirilgan diktant – bu turdagi mashqlarda o‘qituvchi matnni oldindan muhokama qiladi, o‘quvchilar bilan matndagi asosiy so‘z va gaplar ustida ishlaydi. Diktant davomida o‘qituvchi murakkab so‘zlarni aytib, ularni yozishga yo‘naltiradi. Bu usul imlo qoidalarini yangi o‘rganayotgan o‘quvchilar uchun juda foydali bo‘lib, ularga xatolardan qochishga va to‘g‘ri yozishga yordam beradi. 2Mundarija Kirish……………………………………………………………………..3 Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktantlarning roli va ahamiyati………………………………………………………….6 Boshlang‘ich sinflarda diktant mashqlarining turlari va ularning xususiyatlari……………………………………………………………..12 Diktant mashqlarini o‘tkazish metodikasi………………………………19 Xulosa…………………………………………………………………...29 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………...…30 1 4bo‘lganligi sababli, bu usul ularning o‘zlariga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Mustaqil ishlash orqali ular o‘z bilimi va eslab qolish qobiliyatini sinab ko‘radilar. Ushbu mashq o‘quvchilarning yozma nutq darslariga bo‘lgan qiziqishini oshirish bilan birga, ularning ijodiy fikrlashiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Savod o‘rgatish jarayonida xotira diktantidan samarali foydalanish nafaqat bolalarning yozuv ko‘nikmalarini rivojlantirishga, balki ularning umumiy tafakkurini va eshitish orqali tushunish qobiliyatlarini mustahkamlashga yordam beradi. Shu sababli, o‘qituvchilar ushbu metodni o‘quv jarayoniga muntazam tatbiq etishlari lozim. O‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirish, ularning e’tiborini oshirish va mustaqil ishlash qobiliyatlarini shakllantirishda eslab yozish diktanti eng samarali metodlardan biri hisoblanadi. Erkin diktantning mazmuni va o‘quvchilarning mustaqil fikrlashiga ta’siri Erkin diktant boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mustaqil fikrlashini rivojlantirish, yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirish va ijodiy yondashuvni rivojlantirishga xizmat qiladigan samarali metodlardan biridir. Bu usul orqali bolalar o‘z fikrlarini mustaqil ifodalashga o‘rganadilar, matn mazmunini anglab, uni yozma shaklda qayta tiklash qobiliyatini rivojlantiradilar. Erkin diktant jarayonida o‘quvchilar tayyor matnni aniq eslab qolish va aynan nusxa ko‘chirib yozish o‘rniga, uning mazmunini tushunib, o‘z so‘zlari bilan ifodalashga harakat qiladilar. O‘qituvchi matnni ifodali tarzda o‘qib beradi, so‘ng o‘quvchilar ushbu matn asosida o‘zlarining tushunganlarini yozma shaklda qayta ifodalaydilar. Bu usul nafaqat yozuv, balki mantiqiy tafakkur, xotira va ijodiy fikrlashni ham rivojlantirishga yordam beradi. Bunday diktant o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bolalar tayyor matnni yodlashga emas, balki uning asosiy mazmunini tushunib, uni o‘z fikrlari bilan ifodalashga harakat qiladilar. Ular matnning 3Kirish Kurs ishining dolzarbligi: Boshlang‘ich ta’limning asosiy maqsadi bolalarga savod o‘rgatish, ya’ni ularni o‘qish va yozishga o‘rgatishdir. Bu jarayonda yozuv mashqlari, ayniqsa, diktantlar muhim o‘rin tutadi. Chunki diktantlar orqali o‘quvchilarning eshitish, eslab qolish, yozuv malakalarini shakllantirish, imlo va tinish belgilari qoidalarini o‘zlashtirishga yordam beriladi. Hozirgi zamon ta’lim tizimida savod o‘rgatishning samaradorligini oshirish masalasi dolzarb bo‘lib, bu jarayonda innovatsion metodlar, interfaol ta’lim texnologiyalaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Diktant mashqlarining to‘g‘ri tashkil etilishi o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantirish, ularning yozma nutq madaniyatini oshirish va aniq mantiqiy bayon qilish ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Shu sababli, savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktantlarning didaktik ahamiyatini o‘rganish, ularning o‘quvchilarning savodxonligiga ta’sirini aniqlash va ularni samarali tashkil etish usullarini takomillashtirish bugungi kun ta’lim tizimi uchun dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. K urs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishining maqsadi – savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktantlarning o‘quvchilarning savodxonligini oshirishdagi ahamiyatini ilmiy-metodik jihatdan o‘rganish va ularning samaradorligini oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdir. Kurs ishida quyidagi maqsadlarga erishish ko‘zda tutiladi: Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarining o‘rni va ahamiyatini aniqlash; 1 8osonlashtiradi va ularning harflar, tovushlar, so‘z va gaplar o‘rtasidagi bog‘liqlikni anglashiga yordam beradi. Yozuv darslarining yana bir muhim tamoyili tushunarli va mantiqiy izchillik bilan ta’lim berishdan iborat. O‘qituvchi dars davomida yangi bilimlarni avvalgi o‘rganilgan mavzular bilan bog‘lab tushuntirishi lozim. Masalan, harflarni yozishni o‘rganish jarayonida ularning shakli, talaffuzi va imloviy xususiyatlariga alohida e’tibor qaratilishi kerak. O‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasiga qarab, mashqlar murakkabligi asta-sekin oshirib boriladi. Yozuv darslarini tashkil etishda muhim omillardan biri didaktik tamoyillarga amal qilishdir. Darslar davomida o‘quvchilarning qiziqishini oshirish uchun turli didaktik materiallardan foydalanish tavsiya etiladi. Rangli kartochkalar, suratlar, o‘yinli topshiriqlar va multimediya vositalari bolalarning diqqatini jamlashga va darsni yanada qiziqarli qilishga yordam beradi. Bundan tashqari, dars jarayonida amaliy mashqlarga keng o‘rin berilishi lozim. Chunki yozuv faqat nazariy tushuntirish bilan emas, balki doimiy mashq qilish orqali shakllanadigan ko‘nikmadir. Differensial yondashuv ham yozuv darslarini tashkil etishda muhim ahamiyatga ega. Har bir o‘quvchining individual xususiyatlari inobatga olinib, ularga mos mashqlar berilishi lozim. Masalan, ba’zi o‘quvchilar yozuv jarayonida sekin harakat qilishi mumkin, boshqalari esa tez yozadi, lekin xatolarga yo‘l qo‘yadi. Shu boisdan har bir bola bilan individual ishlash, ularga yordam berish va kerak bo‘lsa, qo‘shimcha topshiriqlar tayyorlash muhimdir. Yozuv darslarini samarali tashkil etishda o‘quvchilarni rag‘batlantirish va ularning motivatsiyasini oshirish ham muhimdir. O‘quvchilarning yutuqlari e’tirof etilishi, ularga iltifot va maqtov bildirilishi kerak. Bu bolalarning yozuvga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularning o‘z ustida ishlashiga turtki beradi. Shu bilan birga, 2 0tabiat, oila, maktab hayoti, do‘stlik, mehnat kabi mavzular bolalar tomonidan tezroq qabul qilinadi va tushuniladi. Diktant matnlarining lug‘aviy tarkibi ham muhim ahamiyatga ega. Matndagi so‘zlar o‘quvchilarning yoshiga mos bo‘lishi, avval o‘rganilgan lug‘at boyligidan kelib chiqishi lozim. Agar matnda juda ko‘p notanish yoki murakkab so‘zlar uchrasa, bu bolalarning yozuv jarayonida qiynalishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli o‘qituvchi har bir diktant oldidan uning matnini tahlil qilib, o‘quvchilarga tushunarli bo‘lishiga ishonch hosil qilishi kerak. Zarur hollarda yangi so‘zlarning ma’nosi oldindan tushuntirib berilishi mumkin. Diktant matnining grammatik tuzilishi ham muhim mezonlardan biridir. Matnda o‘rganilgan grammatik va imlo qoidalarini mustahkamlashga xizmat qiladigan misollar bo‘lishi lozim. Matndagi gaplar murakkab bo‘lishi shart emas, balki o‘quvchilarning yozuv malakasini rivojlantirish uchun yetarli darajada sodda va tushunarli bo‘lishi kerak. Shu bilan birga, bosqichma-bosqich murakkab gaplar, tinish belgilari va so‘z birikmalari qo‘shib borilishi mumkin. Bu o‘quvchilarning grammatik bilimlarini yanada mustahkamlashga yordam beradi. Diktant matnlarini tanlashda uning hajmi ham hisobga olinishi kerak. Savod o‘rgatish davrining dastlabki bosqichlarida qisqa va sodda matnlar ishlatiladi. Keyinchalik, o‘quvchilarning yozish tezligi oshib, ularning matnni anglash qobiliyati rivojlangani sari diktantlar hajmi ham ortib borishi mumkin. Biroq, juda uzun matnlar bolalarni charchatib qo‘yishi va diqqatini pasaytirishi mumkin, shu sababli o‘qituvchi har doim bolalarning tayyorgarlik darajasini hisobga olishi kerak. Diktant matnlari bolalarning nafaqat imlo va grammatik qoidalarni o‘zlashtirishiga, balki ma’naviy tarbiyasiga ham ta’sir ko‘rsatishi kerak. Shu sababli tanlangan matnlar axloqiy qadriyatlarni singdiruvchi, vatanparvarlik, insoniylik, mehnatsevarlik kabi tushunchalarni o‘z ichiga olgan bo‘lishi lozim. 1 9xatolarni to‘g‘rilash jarayonida bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchi pasayib ketmasligi uchun tanqidni to‘g‘ri va ehtiyotkorlik bilan amalga oshirish lozim. Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarini tashkil etishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ham katta ahamiyatga ega. Interfaol ta’lim usullari, maxsus dasturlar va elektron darsliklar yordamida o‘quvchilar uchun darslarni yanada qiziqarli va samarali qilish mumkin. Shu bilan birga, an’anaviy yozuv daftarlari, qalam va doska ishlatish ham yozuv ko‘nikmalarini rivojlantirishning ajralmas qismi bo‘lib qoladi. Xulosa qilib aytganda, savod o‘rgatish davrida yozuv darslarini tashkil etish o‘quvchilarning yozuvga bo‘lgan qiziqishini oshirish, ularning imlo va grammatik qoidalarga rioya qilish ko‘nikmalarini shakllantirish va yozma nutqini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. To‘g‘ri tanlangan metodik yondashuv va samarali o‘qitish tamoyillari asosida tashkil etilgan yozuv darslari bolalarning savodxonligini oshirishga katta hissa qo‘shadi. Diktant matnlarini tanlash mezonlari Savod o‘rgatish davrida diktant matnlarini tanlash jarayoni juda muhim bo‘lib, u o‘quvchilarning imlo va yozma nutq malakalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Diktant uchun tanlangan matn o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga, lug‘aviy boyligiga va savod o‘rgatish bosqichiga mos kelishi kerak. Diktant mashqlari orqali o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirish, imlo qoidalarini o‘zlashtirish va matn ustida ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga erishish mumkin. Diktant matnlarini tanlashda birinchi navbatda uning mazmuni ahamiyatlidir. Matn tushunarli va bolalar uchun qiziqarli bo‘lishi kerak. Juda murakkab yoki mavhum matnlar o‘quvchilarning tushunish jarayonini qiyinlashtirishi va ularning diktantga bo‘lgan qiziqishini kamaytirishi mumkin. Shuning uchun tanlangan matn hayotiy, bolalarga tanish bo‘lgan mavzularni qamrab olishi kerak. Masalan, 1 7kamchiliklarini anglash va keyingi diktantlarda ularga yo‘l qo‘ymaslik uchun harakat qilish imkoniyatini beradi. Nazorat diktantlari o‘quvchilarning o‘z bilimlariga tanqidiy yondashishiga, mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishiga ham yordam beradi. Diktant natijalari asosida o‘qituvchi sinf bo‘ylab umumiy xatolarni tahlil qilib, qaysi mavzularni yana takrorlash yoki chuqurroq tushuntirish kerakligini aniqlaydi. Bu esa ta’lim jarayonining yanada samarali bo‘lishiga xizmat qiladi. Savod o‘rgatish davrida nazorat diktantidan foydalanish bolalarning yozuv malakalarini shakllantirish va ularning o‘rganilgan bilimlarni qay darajada o‘zlashtirganligini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. To‘g‘ri tashkil etilgan nazorat diktantlari o‘quvchilarning imlo savodxonligini oshirishga, mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga va yozma nutqdagi xatolarini kamaytirishga yordam beradi. Diktant mashqlarini o‘tkazish metodikasi Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarini tashkil etish tamoyillari Savod o‘rgatish davrida yozuv darslari o‘quvchilarning yozma nutqini shakllantirish, imlo qoidalariga rioya qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish va ularning fikrlarini aniq ifodalashga yordam beradigan asosiy bosqichlardan biridir. Ushbu darslarni samarali tashkil etish uchun o‘qituvchi turli metodik tamoyillarga amal qilishi lozim. Bu tamoyillar bolalarning yoshiga, idrok qilish xususiyatlariga va ularning ilgari o‘rganilgan bilimlariga asoslanadi. Yozuv darslarini tashkil etishda eng muhim tamoyillardan biri bosqichma- bosqichlikdir. O‘quvchilar dastlab harflarni o‘rganib, ularni yozish malakasini shakllantiradilar. Keyingi bosqichda so‘zlarni, so‘ngra esa gap va matnlarni yozishga o‘tadilar. Bunday izchillik bolalarning savod o‘rganish jarayonini 1 0Savod o‘rgatish davrida diktant mashqlari nafaqat o‘quvchilarning imlo va grammatik bilimlarini mustahkamlashga, balki ularning og‘zaki va yozma nutqini rivojlantirishga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Diktant yozish jarayonida bolalar so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, ularni yozuvga to‘g‘ri ko‘chirish, gaplar o‘rtasidagi mantiqiy bog‘liqlikni tushunish va fikrini yozma shaklda ifodalash kabi ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Diktant o‘quvchilarning lug‘at boyligini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. O‘qituvchi tomonidan tanlangan matnlar turli mavzularga oid bo‘lib, bolalar yangi so‘z va iboralarni o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘ladilar. Bunday mashqlar orqali ularning so‘z boyligi kengayadi va jumlalarda to‘g‘ri qo‘llash malakalari shakllanadi. Diktant jarayonida o‘quvchilarning eshitish va diqqat qaratish qobiliyatlari ham rivojlanadi. Bolalar o‘qituvchi tomonidan o‘qib berilgan matnni diqqat bilan tinglash, uni tushunish va to‘g‘ri yozish uchun bor e’tiborini jamlashga o‘rganadilar. Bu esa kelajakda ularning og‘zaki nutqini rivojlantirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Diktant mashqlari yordamida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyati shakllanadi. Ular matn tarkibini tushunib, undagi asosiy fikrlarni ajratib olish, gaplar o‘rtasidagi bog‘lanishni anglashi kerak bo‘ladi. Bu esa ularning yozma va og‘zaki nutqida fikrlarini izchil va tushunarli bayon qilishlariga yordam beradi. Diktant yozish jarayoni bolalarning husnixatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ular harflarni to‘g‘ri shakllantirish, yozuv madaniyatiga rioya qilish va yozma nutqda grammatik qoidalarga amal qilishga o‘rganadilar. Bu esa kelajakda aniq va ravon yozish malakalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Diktantlar yordamida o‘quvchilar nutqiy va grammatik xatolar ustida ishlashni o‘rganadilar. Xato qilingan so‘z yoki gaplarning to‘g‘ri shaklini aniqlash va ularni 2 7bois o‘qituvchilar diktant mashqlarini rejalashtirish va o‘tkazishda pedagogik maqsadlarga muvofiq, innovatsion yondashuvlarni qo‘llagan holda ish olib borishlari zarur. 1 3Bu turdagi diktantda o‘qituvchi oldindan tanlangan matnni bolalarga bir necha marta ifodali tarzda o‘qib beradi. O‘quvchilar matnni tinglab, uning mazmunini tushunib olishga harakat qiladilar. Matn o‘qib bo‘lingach, o‘quvchilar uni eslab qolganicha mustaqil yozadilar. Matnning uzunligi va murakkabligi bolalarning yosh xususiyatlari va bilim darajasiga qarab tanlanadi. Shu sababli, xotira diktanti o‘quvchilarning individual rivojlanish darajasiga moslashuvchan bo‘lib, har bir bolaning imkoniyatlarini hisobga olgan holda o‘tkazilishi mumkin. Eslab yozish diktanti bolalarning eshitish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilar matnni tinglaganda uning asosiy mazmunini tushunib, muhim so‘z va iboralarni ajratib olishni o‘rganadilar. Bu esa ularning kelajakda matnni anglab o‘qish va tushunish malakalarini yaxshilashga xizmat qiladi. Shuningdek, bolalar eshitganlarini xotirada saqlashga intiladilar, bu esa ularning xotira hajmini kengaytiradi va eslab qolish qobiliyatini kuchaytiradi. Bunday mashqlar o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini shakllantirishda ham katta ahamiyatga ega. Matnni eslab qolish va yozishda bolalar gaplarning qanday bog‘langanligini tushunishga harakat qiladilar. Ular so‘zlarning tartibiga e’tibor qaratib, yozish davomida fikrlarini izchil ifodalashga o‘rganadilar. Bu esa ularning kelajakdagi yozma nutq malakalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xotira diktanti bolalarning yozuv texnikasini shakllantirish va grammatik qoidalarga rioya qilishini ta’minlaydi. O‘quvchilar matnni yozish jarayonida imlo va tinish belgilari qoidalarini eslab qolishga harakat qiladilar. Ular avval eshitgan matnlarini qayta tiklashga uringanlari sababli, xatolar ustida ishlash ko‘nikmasi ham rivojlanadi. O‘qituvchi xatolarni tahlil qilib, ularni to‘g‘rilash bo‘yicha tushuntirish bergach, o‘quvchilar kelajakda bunday xatolarga yo‘l qo‘ymaslikka harakat qiladilar. Eslab yozish diktanti bolalarning mustaqil ishlashiga ham yordam beradi. O‘quvchilar tinglab eshitgan matnni hech qanday yordamsiz yozishlari kerak 1 1qayta yozish orqali bolalar o‘z nutqini yanada mukammallashtiradilar. O‘qituvchi xatolarni tahlil qilib, ularni tuzatish bo‘yicha tushuntirish berishi natijasida o‘quvchilarda o‘z-o‘zini nazorat qilish va xatolar ustida ishlash ko‘nikmalari rivojlanadi. Shunday qilib, savod o‘rgatish davrida diktant mashqlaridan samarali foydalanish o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini rivojlantirish, lug‘at boyligini kengaytirish, mustaqil fikrlash qobiliyatini oshirish va to‘g‘ri yozish malakalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Bu jarayonda o‘qituvchining to‘g‘ri yondashuvi va didaktik materiallardan samarali foydalanishi muhim ahamiyat kasb etadi. Boshlang‘ich sinflarda diktant mashqlarining turlari va ularning xususiyatlari Osonlashtirilgan diktant va uning ahamiyati Osonlashtirilgan diktant boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, savod o‘rgatish davrida imlo va yozuv ko‘nikmalarini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Ushbu diktant turi o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirish, so‘z va gap tuzilishini tushunish, harflarni to‘g‘ri shakllantirish hamda eshitish orqali ma’lumotni idrok etish qobiliyatini oshirishga xizmat qiladi. Osonlashtirilgan diktant jarayonida o‘qituvchi bolalarga yoziladigan matnni oldindan tushuntirib beradi, undagi asosiy so‘z va iboralar ustida ishlaydi. So‘zlarning to‘g‘ri talaffuzi, ularning ma’nosi va yozilish qoidalari haqida muhokama olib boriladi. Shu sababli, bu turdagi diktant o‘quvchilarning xatolarini minimallashtirish va ularni yangi imlo qoidalariga asta-sekin o‘rgatish uchun samarali usul hisoblanadi. 2 5o‘quvchilarga muayyan so‘zlarni to‘g‘ri yozish bo‘yicha mashqlar berish, boshqalarga esa tinish belgilari bilan bog‘liq vazifalarni bajarish tavsiya etiladi. Xatolarni bartaraf etish bo‘yicha interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, o‘quvchilar bilan birgalikda xatolarni tahlil qilish, xato so‘zlarni to‘g‘ri shakllari bilan taqqoslash, imlo qoidalariga oid viktorinalar yoki o‘yinlar o‘tkazish orqali ularning o‘zlashtirish darajasini oshirish mumkin. Shuningdek, ayrim xatolar bo‘yicha guruhlarga bo‘linib, ularni tuzatish bo‘yicha muhokamalar o‘tkazish ham samarali usullardan biridir. Diktant va yozma ishlarni qayta yozish amaliyoti ham juda foydalidir. O‘quvchilar o‘z diktantlarini tekshirib, xatolarini aniqlaganlaridan so‘ng, ularni to‘g‘ri shaklda qayta yozishlari tavsiya etiladi. Bu usul xatolarni anglash va kelajakda ularni takrorlamaslikka o‘rgatadi. Xulosa qilib aytganda, yozma ishlarni tekshirish va xatolar ustida ishlash jarayoni o‘quvchilarning imlo savodxonligini oshirish, yozuv ko‘nikmalarini shakllantirish va mustaqil fikrlashga yo‘naltirishga xizmat qiladi. O‘qituvchi bu jarayonda tizimli yondashuvni tanlashi, xatolarni umumiy va individual tarzda tahlil qilishi hamda interfaol metodlardan foydalangan holda o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratishi lozim. Xulosa Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktantlar o‘quvchilarning yozma nutqini shakllantirish, imlo savodxonligini oshirish va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Diktant 1 5mazmunini anglab, uni o‘z so‘zlari bilan bayon qilishga intiladilar. Bu esa bolalarning lug‘at boyligini oshirish, so‘zlarni to‘g‘ri qo‘llash, gap tuzilishlariga e’tibor berish kabi muhim ko‘nikmalarini shakllantiradi. Erkin diktant yozish jarayonida o‘quvchilar o‘z fikrlarini aniq va mantiqiy tartibda bayon qilishga harakat qiladilar. Bu esa ularning nutqiy rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchilar so‘zlarni tartibga solish, gaplarning o‘zaro bog‘liqligini saqlash, fikrlarni izchil ifodalash kabi muhim ko‘nikmalarni egallaydilar. Erkin diktantning yana bir muhim jihati shundaki, u bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantiradi. O‘quvchilar matn asosida o‘zlari mustaqil ravishda fikr yuritishga, matnga o‘ziga xos yondashishga o‘rganadilar. Ba’zan o‘qituvchi matnning faqat boshlanish qismini berib, bolalarga uni mustaqil davom ettirishni taklif qiladi. Bu usul bolalarning tasavvurini kengaytiradi va ularning yozma nutq darslariga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Shuningdek, erkin diktant o‘quvchilarning grammatik va imlo savodxonligini mustahkamlashda ham muhim rol o‘ynaydi. Bolalar yozgan matnlar tekshirilgandan so‘ng, ularning xatolari tahlil qilinadi va to‘g‘ri yozish qoidalari qayta tushuntiriladi. Bu jarayon orqali o‘quvchilar o‘z xatolarini anglab, kelajakda ularga yo‘l qo‘ymaslikka harakat qiladilar. Savod o‘rgatish davrida erkin diktantdan foydalanish bolalarning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ularning yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirish va o‘z fikrlarini ravon bayon etishga o‘rgatishda samarali metodlardan biri hisoblanadi. Bu usul o‘quvchilarning qiziqishini oshirib, ularning faolligini kuchaytiradi va o‘qitish jarayonini yanada samarali qilishga xizmat qiladi. Nazorat diktanti: maqsadi, o‘tkazish usullari va natijalarni baholash 1 2Bu diktantni o‘tkazish usullari turlicha bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘qituvchi avval butun matnni ifodali tarzda o‘qib beradi, so‘ng har bir jumlani qismlarga ajratib, o‘quvchilar bilan birga muhokama qiladi. Matndagi murakkab so‘zlar yoki tinish belgilarini ishlatish qoidalari tushuntiriladi. Ba’zan o‘quvchilarga oldindan tayyorlangan matn berilib, ular uni yozuv orqali mustahkamlashadi. Osonlashtirilgan diktant o‘quvchilarning imlo xatolarini kamaytirish, matn tuzilishini to‘g‘ri tushunish va mustaqil yozish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Bu usul bolalarni yozma nutq bilan tanishtirishning dastlabki bosqichi bo‘lib, ularning ishonchini oshiradi va yozuv darslariga qiziqish uyg‘otadi. Shuningdek, o‘quvchilar uchun individual yondashuv imkonini yaratib, ularning o‘zlashtirish darajasiga qarab moslashtirilgan topshiriqlar berishga yo‘l ochadi. Savod o‘rgatish jarayonida osonlashtirilgan diktantlardan to‘g‘ri foydalanish bolalarning yozuv ko‘nikmalarini mustahkamlash, ularning xotira, diqqat va tinglab tushunish qobiliyatlarini rivojlantirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois bu turdagi mashqlar o‘quvchilarning yozma nutqini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Eslab yozish diktanti va uning o‘quvchilarga ta’siri Eslab yozish diktanti boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun muhim bo‘lib, ularning eshitish, xotirada saqlash va yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Ushbu diktant o‘quvchilarning tinglab tushunish qobiliyatini oshirish, matnni eslab qolish, yozuv jarayonida mustaqil ishlash va mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga yordam beradi. Bu metod bolalarning mustaqil fikrlashiga, diqqatini jamlashiga va o‘z fikrlarini yozma shaklda to‘g‘ri ifodalashiga imkon yaratadi. 1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM OSIYO XALQARO UNIVERSITETI “PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA” kafedrasi Ona tili o'qitish savodxonligi va uni o'qitish metodikasi fanidan Savod o'rgatish davri yozuv darslarda o'tkaziladigan diktantlar mavzusi uchun KURS ISHI bajarish bo’yicha USLUBIY KO’RSATMA 2 4o‘quvchilarning yozuv madaniyatini shakllantirish, imlo qoidalarini o‘zlashtirish va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Shu sababli, o‘qituvchi yozma ishlarni tekshirish va xatolar ustida ishlashda tizimli va samarali metodlarga asoslanishi lozim. Yozma ishlarni tekshirish jarayonida birinchi navbatda baholash mezonlarini aniq belgilash zarur. O‘quvchilarning yozgan diktantlari yoki boshqa yozma ishlarini baholashda nafaqat imlo va grammatik to‘g‘rilik, balki matnning mazmuni, tinish belgilari, yozuvning saranjomligi va ifodaviyligi ham hisobga olinishi kerak. O‘quvchilar yozma ishlariga qo‘yiladigan talablarni oldindan bilsalar, ular yozish jarayonida ularga ko‘proq e’tibor qaratadilar. Diktant va yozma ishlarni tekshirishda xatolarni aniqlashning turli usullari mavjud. O‘qituvchi xatolarni qizil qalam bilan belgilashi, muayyan joylarda izoh qoldirishi yoki o‘quvchiga xato ustida o‘zi ishlashi uchun imkoniyat yaratishi mumkin. Ayrim hollarda o‘quvchilar o‘zaro ishlarni tekshirishlari yoki o‘z diktantlarini qayta ko‘rib chiqishlari ham foydali bo‘ladi. Bu usul o‘quvchilarning xatolarini anglash va kelajakda ularni takrorlamasliklariga yordam beradi. Xatolarni umumiy tahlil qilish o‘quvchilarning yozma savodxonligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi har bir diktant yoki yozma ish tekshirilgandan so‘ng, eng ko‘p uchraydigan xatolarni umumlashtirib, ularni sinf bilan birga muhokama qilishi lozim. Bu usul o‘quvchilarga o‘z xatolarini tushunish va ularni qanday to‘g‘rilash kerakligini o‘rganish imkoniyatini beradi. Xatolar ustida ishlash jarayonida o‘quvchilarga individual yondashuv ham katta ahamiyatga ega. Ba’zi o‘quvchilar imlo qoidalarini yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lsa, boshqalari esa ayrim qoidalarga ko‘proq e’tibor qaratishi kerak bo‘lishi mumkin. Shu sababli, o‘qituvchi o‘quvchilarning yozuv darajasini hisobga olib, xatolarni to‘g‘rilash bo‘yicha individual topshiriqlar berishi mumkin. Masalan, ba’zi 2 3ekanligini tushuntirishi lozim. O‘quvchilar xatolar ustida ishlashdan cho‘chimay, ulardan to‘g‘ri xulosa chiqarishlari uchun rag‘batlantirilishi kerak. Diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga yordam berishning yana bir usuli oraliq nazorat va qo‘shimcha tushuntirishlardir. Agar o‘quvchilarning aksariyati ma’lum bir joyda qiyinchilikka duch kelsa, o‘qituvchi ushbu qismini qayta o‘qib, tushuntirish berishi mumkin. Ba’zan o‘quvchilar ma’lum so‘zlarni qanday yozishni so‘rab, o‘qituvchidan yordam so‘rashlari mumkin. Bunday hollarda o‘qituvchi so‘zning talaffuziga e’tibor qaratib, uni qanday to‘g‘ri yozish kerakligini bilvosita tushuntirib berishi kerak. Diktant yakunlanganidan keyin xatolar ustida ishlash ham yordam berish jarayonining muhim qismidir. O‘qituvchi o‘quvchilarning yozgan diktantlarini tekshirib, ularning xatolarini muhokama qilish uchun umumiy tahlil o‘tkazishi lozim. Xatolarni umumlashtirib, ularning sabablari haqida tushuntirish berish, eng ko‘p uchraydigan xatolarni doskaga yozib, ularga alohida e’tibor qaratish foydali bo‘ladi. Ba’zan o‘quvchilar xatolarini o‘zlari to‘g‘rilashi uchun o‘qituvchi ularga mustaqil ishlash imkoniyatini berishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga samarali yordam berish ularning imlo qoidalarini to‘g‘ri o‘zlashtirishiga, mustaqil fikrlash va yozuv malakalarini rivojlantirishiga katta hissa qo‘shadi. Oldindan tayyorgarlik ko‘rish, aniq va tushunarli talaffuz bilan o‘qish, vizual yordam berish, diqqatni jamlash, ruhiy qo‘llab-quvvatlash va xatolar ustida ishlash kabi usullar o‘quvchilarning diktant yozish jarayonida muvaffaqiyatga erishishiga yordam beradi. O‘quvchilarning yozma ishlarini tekshirish va xatolar ustida ishlash Savod o‘rgatish davrida o‘quvchilarning yozma ishlarini tekshirish va xatolar ustida ishlash jarayoni muhim pedagogik bosqichlardan biri hisoblanadi. Bu jarayon faqatgina xatolarni aniqlash va to‘g‘rilash bilan cheklanmay, balki 2 2oldindan tushuntirilishi kerak. Bu o‘quvchilarga yozish jarayonida kamroq xatolarga yo‘l qo‘yishga va matnni to‘g‘ri tushunishga yordam beradi. Diktant yozish jarayonida o‘qituvchining aniq va tushunarli talaffuzi katta ahamiyatga ega. Matn diktant uchun o‘qilganda, so‘zlar ravon, ohangdor va tushunarli tarzda aytilishi lozim. Juda tez yoki aksincha, juda sekin talaffuz qilingan matn o‘quvchilarni chalg‘itishi va xatolar sonining ortishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shuningdek, o‘qituvchi tinish belgilari va so‘zlar orasidagi bo‘g‘inlarni to‘g‘ri ajratib, lozim bo‘lsa, urg‘ularni to‘g‘ri qo‘yib o‘qishi kerak. Diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga yordam berishning samarali usullaridan biri vizual qo‘llab-quvvatlashdir. O‘qituvchi ba’zi muhim qoidalarga oid misollarni oldindan doskaga yozib qo‘yishi yoki maxsus jadval, karta va rasmli materiallardan foydalanishi mumkin. Bu usul ayniqsa, savod o‘rgatishning dastlabki bosqichlarida juda foydalidir. Masalan, so‘zlarning bo‘g‘inlarga bo‘linishi, harflarning bog‘lanish shakllari yoki muayyan grammatik qoidalarning tasviri berilgan materiallar o‘quvchilarning xatolarga yo‘l qo‘ymasligiga yordam beradi. Diktant jarayonida o‘quvchilarning e’tiborini oshirish ham muhim jihatlardan biridir. Ba’zan bolalar yozish jarayonida shoshilib, diqqatini to‘liq jamlay olmaydi. Shu sababli, o‘qituvchi diktant o‘qilishidan oldin bolalarni tayyorlab, ularning e’tiborini matnga qaratishi kerak. Buning uchun qisqa savol-javob o‘tkazish, matnning mavzusiga oid kichik suhbat qilish yoki matnda uchraydigan qiyin so‘zlarni oldindan muhokama qilish mumkin. Diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga yordam berishning yana bir muhim jihati ularning ruhiy holatini qo‘llab-quvvatlashdir. Ba’zi o‘quvchilar diktant yozishda ishonchsizlik sezishi yoki xatolar qilishdan qo‘rqishi mumkin. O‘qituvchi ularga dalda berib, diktant yozish jarayoni o‘rganish va mashq qilishning bir qismi 2 1Bolalar diktant yozish jarayonida nafaqat yozuv ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, balki ular uchun muhim bo‘lgan ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni ham o‘zlashtiradilar. Diktant matnlarini tanlashda yana bir muhim omil – uning ifodaviy jihatidir. Matn o‘qilganda o‘quvchilarga tushunarli bo‘lishi, to‘g‘ri urg‘ular bilan talaffuz qilinishi lozim. Juda murakkab gap tuzilmalari yoki uzun jumlalar bolalarning matnni eslab qolishiga va uni to‘g‘ri yozishiga qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. Shuning uchun diktant matnlari ravon va aniq talaffuz qilinadigan bo‘lishi kerak. Xulosa qilib aytganda, savod o‘rgatish davrida diktant matnlarini tanlash jarayoni juda muhim bo‘lib, bu o‘quvchilarning imlo va yozuv malakalarini shakllantirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. To‘g‘ri tanlangan diktant matnlari o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirishga, imlo qoidalarini mukammal o‘zlashtirishiga va savodxonlik darajasini oshirishga xizmat qiladi. Shu boisdan o‘qituvchilar matn tanlashda mazmun, lug‘aviy tarkib, grammatik tuzilish, hajm va ifodalilik kabi mezonlarga alohida e’tibor qaratishlari lozim. Diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga yordam berish usullari Savod o‘rgatish davrida diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga to‘g‘ri va samarali yordam ko‘rsatish ularning yozuv ko‘nikmalarini shakllantirish, imlo qoidalarini o‘zlashtirish hamda ishonch bilan yozishlariga yordam beradi. O‘qituvchi dars davomida turli metodik usullardan foydalangan holda bolalarni qo‘llab-quvvatlashi, ularga kerakli tushunchalarni yetkazishi va yozish jarayonida yo‘l qo‘yiladigan xatolarni oldini olishi lozim. Diktant yozish jarayonida yordam berishning eng asosiy usullaridan biri oldindan tayyorgarlik ko‘rishdir. O‘qituvchi diktant boshlanishidan oldin o‘quvchilarga matnning mazmuni, undagi muhim so‘zlar va grammatik jihatlar haqida tushuncha berishi lozim. Agar matnda murakkab yoki notanish so‘zlar bo‘lsa, ular 2 6mashqlari nafaqat o‘quvchilarning yozuv qoidalarini o‘zlashtirishiga yordam beradi, balki ularning e’tiborini jamlash, xotirasini mustahkamlash va nutq madaniyatini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Diktant mashqlarining samaradorligi o‘qituvchining dars jarayonini qanday tashkil etishiga bog‘liq. Diktantlarni o‘tkazish jarayonida o‘quvchilarga tushunarli tushuntirish berish, murakkab so‘z va iboralarni oldindan muhokama qilish, matnni to‘g‘ri talaffuz bilan o‘qish va xatolar ustida ishlash kabi metodlar muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, diktant turlaridan to‘g‘ri foydalanish va ularni o‘quvchilarning bilim darajasiga moslashtirish ham savod o‘rgatish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Diktant yozish jarayonida o‘quvchilarga yordam berishning turli usullari mavjud bo‘lib, ularga oldindan tayyorgarlik ko‘rish, vizual qo‘llab-quvvatlash, oraliq tushuntirishlar berish va ruhiy rag‘batlantirish kiradi. Shu bilan birga, yozma ishlarni tekshirish va xatolar ustida ishlash jarayoni o‘quvchilarning o‘z xatolarini anglab, ulardan to‘g‘ri xulosa chiqarishiga ko‘maklashadi. Xatolar ustida ishlashning tizimli va individual yondashuvlarga asoslangan bo‘lishi o‘quvchilarning imlo qoidalarini puxta o‘zlashtirishlariga yordam beradi. Zamonaviy ta’limda diktant mashqlarini yanada samarali o‘tkazish uchun innovatsion usullardan foydalanish muhimdir. O‘yinli mashqlar, interfaol metodlar, raqamli texnologiyalar va differensial ta’lim usullari o‘quvchilarning qiziqishini oshirib, ularning bilimlarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu sababli, diktant mashqlarini zamonaviy ta’lim talablari asosida takomillashtirish ham dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Umuman olganda, savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida diktantlarni samarali o‘tkazish, ularning didaktik va tarbiyaviy ahamiyatini chuqur anglash hamda o‘quvchilarning individual xususiyatlarini inobatga olgan holda dars jarayonini tashkil etish o‘quvchilarning savodxonligini oshirishda muhim o‘rin tutadi. Shu 2 8Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. A. Abduqodirov, R. Mahmudov, Sh. Yuldashev. Boshlang‘ich sinflarda o‘qitish metodikasi . Toshkent: O‘qituvchi, 2015. 2. O. Jo‘rayev, M. Yo‘ldoshev. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi . Toshkent: Fan va texnologiya, 2018. 3. M. Yuldashev, G. Eshqulova. O‘zbek tilini o‘qitish metodikasi . Toshkent: Sharq, 2016. 4. N. To‘rayev. Savod o‘rgatishning nazariy va metodik asoslari . Toshkent: Universitet, 2020. 5. X. Jo‘raqulov. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining savodxonligini shakllantirish . Toshkent: Ma’naviyat, 2019. 6. Sh. Raximova. Boshlang‘ich ta’limda yozuv darslarini tashkil etish . Toshkent: Ilm Ziyo, 2017. 7. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Boshlang‘ich ta’lim fan dasturlari va metodik tavsiyalar . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi XTV, 2021. 8. G. Qurbonova. Diktant mashqlarining o‘qitish jarayonidagi o‘rni . Ilmiy-metodik maqola, “Ta’lim innovatsiyalari” jurnali, 2022, №3. 9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori. Ta’lim sifatini oshirish bo‘yicha davlat dasturi . Toshkent, 2019. 10. Internet manbalari: O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi rasmiy sayti ( www.uzedu.uz ), ilmiy maqolalar va elektron darsliklar. 4Diktant mashqlarining turlari va ularning o‘quvchilarning yozuv ko‘nikmalariga ta’sirini tahlil qilish; Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining imlo va tinish belgilaridan to‘g‘ri foydalanish malakalarini shakllantirishda diktantlarning roli va samaradorligini aniqlash; Diktant mashqlarini o‘tkazishning eng samarali usullarini tahlil qilish va metodik tavsiyalar ishlab chiqish; Diktant mashqlaridan foydalanishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar va innovatsion usullarni qo‘llash imkoniyatlarini o‘rganish. Ushbu maqsadlar asosida kurs ishi boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish jarayonining samaradorligini oshirishga hissa qo‘shishga xizmat qiladi. Kurs ishining vazifalari. Savod o‘rgatish davrida yozuv darslarining ahamiyatini o‘rganish Diktant mashqlarining turlarini va ularning o‘quvchilarning yozma nutqiga ta’sirini tahlil qilish Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining imlo va tinish belgilaridan foydalanish malakalarini shakllantirishda diktantlarning o‘rnini aniqlash Diktant mashqlarini samarali tashkil etish metodikasini o‘rganish va takomillashtirish Diktant o‘tkazishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar va innovatsion usullardan foydalanish imkoniyatlarini aniqlash Kurs ishining obyekti – boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish davrida yozuv darslarida o‘tkaziladigan diktant mashqlari, ularning shakllari, metodikasi va o‘quvchilarning savodxonligiga, yozma nutq ko‘nikmalariga ta’siri. 1 6Nazorat diktanti savod o‘rgatish davrida o‘quvchilarning yozuv malakalarini aniqlash, ularning imlo va grammatik qoidalarga qanchalik rioya qilishlarini baholash hamda yozma nutq ko‘nikmalarining rivojlanish darajasini tekshirish uchun o'tkaziladigan muhim metodlardan biridir. Bu turdagi diktant o‘quvchilarning o‘rganilgan mavzular bo‘yicha bilimini sinashga va ulardagi mavjud xatolarni aniqlashga yordam beradi. Shu sababli nazorat diktanti o‘qitish jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Nazorat diktantining asosiy maqsadi o‘quvchilarning imlo qoidalarini qanday o‘zlashtirganligini aniqlash, ularning yozma nutqdagi xatolarini aniqlab, ularning oldini olishga yo‘naltirilgan tuzatish ishlarini tashkil etishdir. Bu jarayonda bolalar matnni diqqat bilan tinglab, uni imlo va grammatik qoidalarga mos ravishda yozishga harakat qiladilar. Shu tariqa ular nafaqat yozuv ko‘nikmalarini takomillashtiradilar, balki o‘z fikrlarini aniq va to‘g‘ri ifodalashga ham o‘rganadilar. Nazorat diktanti odatda o‘quv yilining ma’lum bosqichlarida yoki biror mavzuni yakunlash jarayonida o‘tkaziladi. Diktant matni o‘quvchilarning bilim darajasiga mos ravishda tanlanadi va unda ilgari o‘rganilgan imlo qoidalari, grammatik tushunchalar va tinish belgilari qoidalarini tekshirish uchun yetarli misollar bo‘lishi lozim. O‘qituvchi matnni avval butunlay ifodali qilib o‘qib beradi, so‘ngra har bir jumlani alohida-alohida, to‘xtab, so‘zlarning aniq talaffuz qilinishiga e’tibor qaratgan holda o‘qiydi. O‘quvchilar matnni yozib bo‘lgach, yana bir marta matn qayta o‘qiladi, bu esa ularga o‘z yozganlarini tekshirib chiqish imkoniyatini beradi. Nazorat diktanti natijalarini baholash o‘quvchilarning individual xatolarini tahlil qilish va ularga kerakli tushuntirish berish bilan amalga oshiriladi. O‘qituvchi yozma ishlarni tekshirgach, xatolarni belgilab, ularni to‘g‘ri yozish yo‘llarini o‘quvchilarga tushuntiradi. Ayrim hollarda xatolar ustida alohida ishlash, ularni to‘g‘rilash bo‘yicha mashg‘ulotlar tashkil etiladi. Bu o‘quvchilarga o‘z

Savod o'rgatish davri yozuv darslarda o'tkaziladigan diktantlar

Купить