Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 60.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Изобразительное искусство

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

227 Продаж

Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ Mavzu: Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish Reja Kirish Asosiy qism 1.1. “Tasviriy san’at mashg’ulotlarining mazmuni va o’qitilishi”. 1.2.Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish 1.3. Tasviriy san’at darslarini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullari 1.4. Tasviriy san’at darslariga individual yondashuv Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Ma'lumki mustaqillikka erishish tufayli tasviriy san'at texnologiyalarini rivojlantirishda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar, ranglar texnologiyasida qadimdan ishlash va tabiatan qanday olgan kabi zaruriy muammolarga keng o'rin berilmoqda. Rangtasvirda ishlash va rangtasvir yo'nalishi jaddallik bilan rivojlanishi esa yetishib chiqayotgan mutaxassislarning zamonaviy bilim tajribasiga bog'liqdir. Bu borada oliy o'quv yurtlarining «Badiiy-grafika» hamda «San'atshunoslik» fakultetlarida zamon talabiga javob beradigan, har tomonlama yetuk qobiliyatli san'at va muhandislik grafikasi amaliy san'at bakalavr yo'nalishi mutaxassislari tayyorlanishi lozim. Bo'lajak tasviriy san'at o'qituvchisi o'z kasbi bo'yicha keng bilimga ega bo'lishi bilan birga boshqa turdagi rangtasvir, grafika, qalamtasvir, amaliy san'at, masalalarini ham chuqur mushohada qilish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak. Har qanday fan bizni o'rab turgan borliq qonuniyatlarini o'rganadi va o'z izlanishlari bilan tabiat bilimini boyitadi.Oliy o'quv yurtlarining «Badiiy-grafika», «San'atshunoslik» fakultetlarida mutaxassislik fanlaridan rangtasvir, tasviriy san'at texnologiyalari va boshqa mutaxassislik fanlari o'qitiladi va talabani shunday bilimga ega qiladiki, u ranglar bilan ishlash usullari, texnologiyasi haqidagi muammolarni mustaqil yecha oladi. Tasviriy san'at texnologiyasi va nusxa ko'chirish fani bo'lajak tasviriy san'at o'qituvchilarining amaliy malakalarini puxtalashtirish, tasviriy san'atning turli materiallari bilan erkin ishlay olish ko'nikmalarini mustahkamlashga qaratiladi. Shuningdek, turli tasviriy san'at ashyolari tarkibi, ularni tayyorlash texnologiyasi, har bir tasvirdan nusxa olish uchun unga mos bo'lgan material ashyoni to'g'ri tanlay olish, rangtasvir texnologiyasini aniqlash kabi malakalarni ham shakllantiradi. Tasviriy san‘atning tarixi, rangtasvirni amaliy o’rganishda juda katta metodik tajribaga ega. Metodikaga oid adabiyotlarda juda qimmatli materiallar to’plangan bo’lib, ularda ko’plab texnik va texnalogik maslahatlar yoritilgan. Rangtasvir nazariyasiga kelsak, bu masalaga tarixiy merosning ahamiyati unchalik sezilmaydi. Hozirda ta lim muassasalarida dars o tishningʼ ʻ turli yangi loyihalari orqali sinov tajriba sifatida nazariy amaliy dars tashkil qilish usullari qo llanilmoqda. Tasviriy ʻ san atda olib borilayotgan ishlarning hajmi va ʼ turlari xam nihoyatda xilam xilligi bilan boshqa fanlardan ko ra qo shimcha oddiyʻ ʻ va murakkab jarayonlarni rassom pedagogdan talab qilib turishi bilan farqlanadi. Ma lumki, yangilanish – bu butun tizimning muayyan qonuniyatlar asosida ichki ʼ o zgarishidir. Pedagogik yangilanish deganda dunyo miqyosida sodir bo layotgan ʻ ʻ global o zgarish va rivojlanishning va natijasini yaxshilashga yo naltiriladigan ʻ ʻ pedagogik tizim ichida sodir bo ladigan miqdor va sifat o zgarishlar majmuasi ʻ ʻ nazarda tutiladi. Yangi zamon bilan uyg un pedagogik faoliyat butun pedagogik ʻ tizimni sifat jihatidan takomillashtirishda yuqori darajadagi natijalarga erishuvni kafolatlashga xizmat qiladigan yangi g oyalar, jarayonlar, vositalar, usul, ʻ uslublarning yaxlit holatdagi ifodalanishidir. Kurs ishining maqsad va vazifalari: Tasviriy san’at mashg’ulotlarining mazmuni va o’rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish va ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va qisqacha tavsiflash. Tasviriy san’at darslarini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullarini ishlab chiqish. Tasviriy san’at darslariga individual yondashuv ni o’rganish va tahlil qilish. Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Tasviriy san’at mashg’ulotlarining mazmuni va o’rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish. Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish . Tasviriy san’at darslarini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullari Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, asosiy qism va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. 1.1. “Tasviriy san’at mashg’ulotlarining mazmuni va o’qitilishi”. Ma’lumki, san’at bir necha avlodning ko’p yillar davomida shakllangan an’analari, ustaning shogirdga o’tkazgan bilimlari asosidagina taraqqiy topadi. Bu esa so’zsiz umumiy badiiy ta’lim yo’nalishida bo’lmasa ham kasbiy badiiy ta’lim shaklida rivojlanganligidan dalolat beradi. Ma’lum davrlarda O’zbekiston hududidagi san’at taraqqiyotida uzilishlar ro’y berganligining sabablari, Iskandar Zulqarnayn, mo’g’ullar, arablar, rus istilochilariga borib taqaladi. Amir Temur markaziy davlat tuzgan davrda tasviriy san’atning miniatyura turi gullab-yashnagani ham buning yaqqol dalilidir.Amir Temur davrida miniatyura va kitob girafikasi shunchalik tez rivojlandiki, u nafaqat Sharq, hattoki, Evropa mamlakatlari san’atiga ham o’z ta’sirini ko’rsatdi. Natijada, Samarqand, Buxoro, Hirot minatyura maktablari bilan bir qatorda, Bag’dod, Tabriz, Sheroz, Ozarbayjon, Hind, Isfaxon, Turk minatyura maktablari ham shakllandi va rivojlandi. Mazkur minatyura maktablari rassomchilikdan kasb yo’nalishida rivojlangan bo’lsada , lekin ulardan umumiy ta’lim tizimidagi tasviriy san’atni o’qitishda bemalol foydalansa bo’ladi. Xususan, umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun tayyorlangan dasturlarda san’atshunoslik asoslari rangtasvir va qalamtasvir ishlash, naturaga qarab tasvirlash, borliqni idrok etish bilimlari mavjud bo’lib, kasbiy badiiy va umumiy badiiy ta’lim tizimlari o’rtasiga qat’iy chegara qo’yib bo’lmaydi. Tasviriy san’atning nazariy asoslari hisoblangan rang, hajm, perspektiva, kompozitsiya asoslari kabilar, ham kasbiy, ham umumiy ta’lim tizimida o’rganiladi. Faqat tasviriy san’atning o’qitilishida talaba va bolalarning yoshlari, idroki, psixologik xususiyatlari, tasviriy malakalari hisobga olinishi lozim, xolos. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida tasviriy san’at o’quv predmetining maqsadi barkamol, komil insonni, uning badiiy madaniyatini shakillantirishga qaratiladi. Tasviriy san’at o’quv predmeti har bir inson uchun zarur bo’lgan badiiy madaniyatga doir elementlar bilim va malakalar beradi. Chunki, har bir o’quvchi kelajakda qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, u ishdan tashqari vaqtlarda dam olishi, hordiq chiqarishi, ish vaqtida sarflangan quvvatini tiklashi kerak bo’ladi. Bunga u yuksak badiiy saviyada ishlangan san’at asarlari bilan muzey, ko’rgazmalar va boshqa joylarda tanishishi, ularni idrok etishi, ulardan zavqlanish orqali erishadi Shuningdek, ko’pchilik o’quvchilar o’zlarining kelajak hayotlarida ma’lum miqdorda rasm ishlashlariga to’g’ri keladi. Rasm chizishni bilish, faqat rassomlar, dizaynerlar, me’morlar uchungina emas, u o’qituvchilar, injenerlar, meditsina xodimlari, quruvchilar, agronomlar, harbiylar, olimlar uchum ham zarurdir. Ularning har biri o’z faoliyatlarida rasm, sxemalar diagrammasi eskizlar orqali so’z bilan tushuntirib bo’lmaydigan o’z g’oya va fikrlarini tasvirlab ko’rsatishga harakat qiladilar. Lekin bu maktablarda tasviriy , amaliy va me’morchilik san’atlaridan chuqur va keng bilim va malakalar berish kerak ekan, degan ma’noni bildirmaydi. Dekorativ rasm chizish mashg’ulotlari orqali o’quvchilarni badiiy sifatlarini oshirish. Dekorativ rasm chizish o’quvchilarni badiiy jihatdan tarbiyalash katta imkoniyatga ega. Chunki o’quvchilar bunday darslarda tasviriy san’at turi, ayniqsa uning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganadilar. Shuningdek darslarda amaliy san‘atdagi ritm, simmetriya, asimmetriya, syujet kabi ifodalilik vositalari haqidagi bilimlarga ega bo’ladilar. Dekorativ ishlar o’quvchilarni ijodiy qobiliyatini o’stirishda asosiy o’rinlardan birini egallaydi. Tasviriy san’at dasturida kutilgan shaklni qayta ishlash asosida tursimon naqsh chizish «Qutichaning bezak eskizini ishlash», «Plakat yoki albom» eskizini tayyorlash kabi bir qator mavzular bor. Masalan, kitobni badiiy bezash mavzusini o’tishda o’qituvchi kitobning badiiy informatsiyasini, g’oya va bilimlarni tarqatish vositasi ekanligi haqida ma‘lumot berish bilan, bir qatorda, uning kishilar hayotidagi roli avlodlarning xazinasi turli sohada har bir mutaxassisga amaliy yo’l-yo’riq beruvchi manbaa xalqlarning o’zaro aloqa vositasi ekanligi haqida to’xtalib o’tadi. Ayniqsa, o’qituvchining kitoblarni tayyorlash haqidagi suhbat va ko’rsatmalari muhimdir. Buning uchun badiiy jihatdan yuksak saviyaga ishlangan namunalar ko’rsatilib, uning elementlari va kompozitsiyasiga bolalar e‘tiborini qaratiladi. 5-6- sinflarda ham badiiy bezak ishlariga oid mavzular bor, ular «Navro’z», «Vatan himoyachilari kuni», «8-mart – Xalqaro Xotin-qizlar bayrami» kabi bayramlar munosabati bilan tabriknoma eskizini yoki albom tayyorlash bilan bog’lik, bo’lgan mavzulardir. Bunday mavzularda o’qituvchi faqat eskizni yoki albomni tayyorlash haqida fikr yuritibgina qolmay, bu bayramlarning qisqacha tarixi mohiyati yuzasidan suhbat o’tkazadi. Shuningdek, ko’p nusxada tayyorlangan yuksak badiiy saviyadagi tabriknoma ularning kompozitsiyasini rangini tahlil qilib beradi. Tabriknoma yoki albomning badiiy bezak yoki spetsifik xususiyatlari haqida to’xtaladi. Badiiy did va ijodiy qobiliyatlarni, texnik grafik malakalarini o’stirishga qaratilgan. Ming yillar davomida naqshlar bir necha avlod ustalari faoliyati va ijodida sayqal topib, ular haqiqiy san’at asariga aylanib ketgan. Bu asarlarda mislsiz ifodalilik va go’zallikning oddiy vositalari bilan aks ettirilishi bolalarni zavqlantiradi. Bu zavq bolalarni ana shu san’at ustalari kabi naqshlar ishlashga undaydi. Natijada narsa uchun eskiz ishlash jarayonida bolalar elementlarni kompozitsiyada chiroyliroq joylashtirishga o’z rasmlarini yorqin va jilvador rang bilan bo’yashga harakat qiladilar. Bular o’z o’rnida badiiy did va ijodiy qobiliyatlarni o’sishiga olib keladi. Mavzu asosida rasm chizish mashg’ulotlarida uning ikki turi yuzasidan ish olib boradilar: a) tevarak atrofdan olingan mavzular asosida rasm ishlash; b) badiiy asarlarga rasm ishlash (hikoya, ertak, masal, she’r va boshqalar). Rasm ishlashning bu turida o’quvchilar naturadan emas balki xotira va tasavvurdan rasm ishlash, narsaning o’ziga qarab rasm ishlashga qaraganda ancha murakkab bo’lib, u o’qituvchi va o’quvchilardan katta mas’uliyat va qunt talab qiladi. O’qituvchiga qo’yiladigan bu mas’uliyat darsga yaxshi tayyorlanish, ya‘ni zarur bo’lgan adabiyotlarni o’qish va adabiy asarni va unga tegishli bo’lgan ob’ektlarni yaxshi o’rganish, shuningdek dars rejasini yaxshi ishlab chiqish va bolalarga beriladigan bilim, malaka va ko’nikmalar hajmini aniqlash kabilardan iborat bo’ladi. Shu bilan birga, tematik rasm chizish bolalarni tasvirlanuvchi joyni, ba‘zi bir narsalarni sinchkovlik bilan kuzatib o’rganish, hamda, ularning xomaki rasmini ishlashni ham talab etadi. Ertak, hikoya, masallar asosida illiustratsiya ishlash o’quvchilar uchun qiziqarli mashg’ulot turi bo’lishiga qaramay, u bolalar faoliyatida ma‘lum qiyinchiliklarni tug’dira oldi. Chunki, u kompozitsiyada murakkab ma’noni tasvirlash bilan bog’liq bo’lganligi uchun bolalarni jiddiy fikr yuritishga, ishga ijodiy munosabatda bo’lishga undaydi. Zamonaviy mavzularda yoki xalq ertaklarida illiustrativ rasm chizish uchun avvalo, bolalar shu mavzuga oid murakkab ro1 bo’lgan odam, hayvon va ba’zi bir ob’ekt (bino, yodgorlik, saroy, kulba kabilar)narsa va boshqalarning rasmini chizadilar. Bunday vaqtlarda hayvon va qush o’yinchoqlarini kuzatish orqali xotiradan rasmini ishlasalar, tabiat manzaralari yoki daraxt va boshqalarga bevosita qarab rasm chizadilar. Turli xalq ertaklari misollari va shu kabi badiiy asarlariga illiustratsiya ishlash mashg’ulotlarida o’quvchilarga asardagi voqea sodir bo’layotgan mamlakat yoki o’sha davrning madaniyati va turmushining o’ziga xos xususiyatlari, kiyimlari, uy- anjomlari, me‘morchilik qurilishlari, ularning xarakterli xususiyatlari haqida so’zlab berishi va kuzatishi kerak buladi. O’qituvchi tomonidan chizish uchun tavsiya etilgan majburiy yoki erkin mavzudagi rasm chizish tez-tez uchrab turadi. O’quvchilar tevarak-atrofdagi hodisalarga buyumlarga bo’lgan o’z munosabatlarini zo’r qiziqish bilan tasvirlaydilar. Shunga qaramasdan, bu yoshdagi o’quvchilarga o’zlarinig shaxsiy takomillashgan tasviriy malakalariga salbiy ta‘sir ko’rsatadi. Shuning uchun tasviriy san’at o’qituvchisining asosiy e‘tibori bolalarga o’z tasviriy malakalariga tanqidiy munosabatda bo’lishini shakllantirish muhimdir. Tevarak-atrofimizdan olingan taassurotlar asosida rasm chizishda o’quvchilar yil fasllari, bayramlar, o’yinlar, maktab bog’idagi ishlar bilan bog’liq kuni shu voqealarni tasvirlaydilar. Chunki tevarak-atrofni tasvirlash o’z harakteri bilan hayotdan rasm chizish hisoblanadi va tabiatni, tabiat bilan bog’liq bo’lgan voqealarni maqsadga muvofiq ravishda kuzatishga asoslanadi. Bolalar boshlang’ich sinfda mazmunan eng sodda bo’lgan mavzularda rasm chizadilar. Masalan: «Oltin kuz», «Bizning bayram», «Maktab bog’idagi ishlar», «O’yinchoqlar magazinida», «Fazodagi parvoz», «Bizning ko’cha», «Bahorgi ishlar», «Sport o’yinlari», «Qishki o’yinlar» kabi. Natyurmort (lug’aviy ma’nosi- jonsiz tabiat) haqida gapirganda, odatda, sabzavot – mevalar, gullar, otilgan ilvasinlar, (mulyaj) uy ro’zg’or buyumlarni tasvirini ko’zda tutadilar.Lekin natyurmortda jonsiz tabiat tasvirlanganiga qaramay, matoda jonli hayot nafasini sezamiz. Natyurmort kompazitsiyasini ma’noli va ta’sirchan chiqishi uchun yagona mavzudagi bir – biriga munosib va mos narsalar tabiiy bog’lanishda qo’yilishi kerak. Qo’yilgan natyurmort kishida qiziqish va rasm chizishga havas hissini uyg’otadigan bo’lishi va albatta kompazitsiya talablariga javob beradigan bo’lishi lozim. Natyurmort tarkibiga kiradigan narsalar estetik ta’sirchanlik talablariga javob beradigan, shakli, hajmi, materiali, sirtqi (fakturasi) rang va och – to’qligi (tus) bilan bir – biridan farq qilishi kerak. 1.2.Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish Bugungi kunda o'qituvchining vazifasi-o'quv jarayonini o'quvchilarda faqat reproduktiv fikrlashni emas, balki, ijodiy fikrlashni ham shakllantiradigan yo'sinda tashkil qilishdir. Bunda o'qitishning muammoli usuli qo'l keladi. Muammoli ta'lim- bu o'quv materialini o'quvchi ongida ilmiy izlanish asosida bilish vazifalari va muammolarini vujudga keltiradigan yo'sinda o'rgatish uslubidir. O'quvchining fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlar vujudga keladi va ular bolani ob'ektiv ravishda izlanishga va mantiqiy to'g'ri ilmiy xulosalar chiqarishga dav'at etadi. Muammo- ilmiy bilishni rivojlantirish zarurligini ifodalashning sub'ektiv shaklidir. U muammoli vaziyatda, ya'ni jamiyat rivojlanishi jarayonida bilish va bilmaslik o'rtasida ob'ektiv ravishda vujudga keladigan ziddiyat. Muammoli vaziyat- o'quvchining ma'lum psixik holatidir. Bunday holat ma'lum topshiriqlarni bajarish (masala echish, savolga javob topish) jarayonida ziddiyatlarni anglash tufayli vujudga keladi. Ana shu ziddiyatni anglash o'quvchilarda ishni bajarishning usuli yoki shartlari to'g'risidagi yangi bilimlarni izlash ehtiyojini uyg'otadi. Muammoli vaziyat muammodan farqli ravishda unga o'quvchini jalb etishdan iboratdir. Didaktika va psixologiyaga doir adabiyotlarda muammoli vaziyatlarning tiplarini tasniflash asosida ularning yaratishning eng muhim yo'llari va usllarini ishlab chiqilgan. M.Maxmutov muammoli vaziyat tiplarini ta'riflash bilan birgalikda ularning yaratishning qo'yidagi asosiy usullarini ifodalaydi. 1. O'quvchilarning nazariy tushunchalarini talab qiladigan hodisalarga, faktlarga, shuningdek, hodisalar o'rtasidagi tashqi nomuvofiqliklarga duch kelishi ularni ana shu nomuvofiqliklarni tushuntirishga intilishga undaydi va bu intilish bilimlarni faol o'zlashtirishga olib keladi. 2. O'quvchilar o'quv yurti uyida yoki ishlab chiqarishda amaliy topshiriqlarni bajarayotganda vujudga keladigan ta'limiy va hayotiy vaziyatlardan foydalanish. Bunday holatda muammoli vaziyatlar o'quvchining o'z oldiga qo'yigan amaliy maqsadga mustaqil ravishda erishish uchun harakat qilishda muammoni o'zlari vujudga keltiradilar. 4.O'quvchini hayotiy tasavvurlar bilan faktlar va hodisalarni tahlil qilishga qiziqtirish. 3. Hodisani tushuntirishga yoki uni amalda qo'llash yo'llarini izlashga doir ta'limiy- muammoli topshiriqlar qo'yish. 5. Taxminlar, xulosalarni bayon qilish va ularni tajribalarda tekshirish. 6. O'quvchilarni faktlar, harakat va hodisalarni taqqoslashga hamda qarama-qarshi qo'yishga da'vat etish. 7. O'quvchilarni yangi faktlarni umumlashtirishga, taqqoslashga rag'batlantirish. Bunda, odatda muammoli vaziyat vujudga keladi, chunki taqqoslashda yangi faktlarning qandaydir alohida, tushuntirib bo'lmaydigan belgi va xususiyatlari aniqlanadi. 8. Fanlararo aloqalarni tashkil etish. Ko'pincha o'quv materiali muammoli vaziyatni vujudga keltirishni ta'minlaydi. Bunday holat boshqa o'quv fanlaridagi o'rganilayotgan materialga bog'liq fakt va materiallardan foydlanish lozim. Shunday ekan ta'lim jarayonini o'qituvchi va o'quvchi hamkorligida ongli, ma'lum maqsadga yo'naltirilgan faoliyat deb qarash to'g'ridir. Uning tarkibiy qismlari: maqsadga yo'nalganlik, ehtiyoj-intilish, mazmun, faoliyat, jarayon, nazorat- to'zatish va natijalarni baholashdan iborat. Muammoli darsda yangi o'rganilayotgan qonun qoidaga oid faktlar to'plash, ularni taqqoslash va tahlil qilish, bilimlarni o'rganish va mustahkamlash parallel ravishda olib boriladi. Ta'lim tizimida faoliyat ko'rsatayotgan har bir o'qituvchi dars jarayonida muammoli ta'lim usulini qo'llash uchun, avvalo, quyidagi ketma-ketlikni aniq bilib olishi zarur:  muammo qo'yish;  muammoni xarakterlovchi sharoitni o'rganish;  qo'yilgan muammoni hal qilish;  topilgan echimning to'g'riligini asoslash;  muammoning echimini izlash va hal qilish jarayonida paydo bo'lgan yangi  bilimlarini anglash;  muammoni tizimlash, motivlashtirish va umumlashtirish;  muammo echimini o'rganish, uning yanada ixcham va qulay yo'llarini izlash. Ta'lim texnologiyasi bo'yicha qilinadigan barcha ishlar o'ziga xos amaliy asosga ega. Ta'lim loyihasini tayyorlash o'qituvchi va o'quvchining kelajakda birgalikda amalga oshiradigan faoliyatini oldindan belgilaydi. 0'qituvchi ta'lim loyihasini amalga oshirishda, eng avvalo, o'quvchining fikrlash faoliyatida mantiqiy to'g'ri, ilmiy xulosalarni chiqarishga va o'zlashtirishga rag'batlantiradigan muammoli vaziyatlarni vujudga keltirishni nazarda tutmog'i lozim. Aslida, har qanday ta'lim o'quvchi uchun muammodir. CHunki ta'lim olish jarayonida o'quvchi unga hozircha noma'lum bo'lgan narsa bilan tanishadi hamda ma'lum bir tushunchani egallaydi. SHunday ekan, o'qituvchi o'quvchilarning fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlarni yaratish orqali ularda har narsani bilishga havas, mustaqillik, o'qishga qiziqish va ijod qilishga intilish kabi shaxsiy fazilatlarni tarbiyalab borishi lozim. Muammoli vaziyatni vujudga keltirish, undan foydalanish usullarini yaratish, ta'lim tizimining har bir bosqichida o'rganilayotgan fanlar, ularning xususiyatlari, o'quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda yaratiladi . Bir xil yoshdagi o'quvchilarning jismoniy va aqliy xususiyatlariga ko'ra tushunishi, fikrlashi, ishni bajarishi qobiliyati turlicha bo'ladi. SHuning uchun muammoli vaziyatni yaratishdan avvalo o'quvchini ruhiy jihatdan puxta tayyorlash zarur. Psixologlarning ta'kidlashicha, fikrlash doimo muammo yoki savoldan, ajablanish yoki tushuna olmaslikdan va ziddiyatdan boshlanadi (S.O.Rubinshteyn). dars jarayonida muammoli vazifalarni hal etishda aniq vaziyatlarni tahlil qilish, baxolash va keyinchalik qaror qabul qilishga e'tibor berish lozim. Muammoli vaziyatlarni hal qilish usullarida asosiy yetakchi funktsiyalar:  o'rgatuvchi: bilimlarning dolzarbligini aniqlashga asoslanadi.  rivojlantiruvchi: tahliliy tafakko'rni, alohida faktlar orqali hodisa va  qonuniylikni ko'ra bilishni shakllantiradi.  Tarbiyalovchi: kommunikativ ko'nikmalarni shakllantiradi. Demak, muammoli vaziyat o'quvchilarning mustaqil ishlarini takomillashtirishga asoslangan bo'lib, ularda ilmiy tushunchalarni, amaliy ko'nikmalar va malakalarni shakllantirish, boshqa materiallarni chuqur va mantiqiy tahlil qilishga asoslangandir. Agar, siz muammoli dars o'tishni istar ekansiz, avvalambor, muammoli vaziyatlarni yaratish yo'llarini bilishingiz kerak bo'ladi. Bunda quyidagilarga e'tibor bering  aniq savollar qo'yasiz: umumlashtirishga, isbotlashga, aniq mantiqiy fikr yuritishga undovchi:  o'quvchilarga fikrlashga undovchi savollar berilib, uning yechimini mustaqil ravishda o'zlariga topishni taklif etasiz;  nazariy va amaliy topshiriqlar orqali o'quvchilarni taqqoslashga, umumlashtirishga, xulosalar chiqarishga, berilgan faktlarni solishtirishga da'vat qilasiz;  bir savolga turli nuqtai-nazardan qarash lozimligini tushuntirasiz va berilgan javoblarni asoslashga undaysiz;  o'quvchilarga hodisalarni turli vaziyat orqali ko'rib chiqishni taklif etasiz hamda amaliy ish jarayonida duch keladigan qarama-qarshiliklarni ma'lum qilasiz Shunday qilib, muammo hech qanday tayyorgarliksiz, to'g'ridan-to'g'ri qo'yilmaydi. U butun darsda bosh masala sifatida bayon qilinadi. Qo'yilgan muammolarning murakkabligi tabiiyki, o'quvchilar saviyasiga mos bo'lishi kerak. Tanishtiriladigan materiallar uncha katta bo'lmasligi lozim. Materiallarning, xususan,masalalarni o'quvchilarning o'zlari hal qila olsalargina, ularning hal qilishdagi salohiyati ortadi. Muammoli darslarda mavzuga oid beriladigan savollar shunday tuzilishi lozimki, o'quvchi savolga javob berishda kamchiliklarni to'ldirsin, noma'lumni aniqlasin, o'xshashlik va farqini topsin, fikrini ifodalasin. Muammoli vaziyatni hosil qilish tadqiqot, evrestik suhbatlar, namoyish etish, muammoli bayon qilish, reproduktiv metodlardan foydalangan holda tashkil etiladi. Tadqiqot metodida o'quvchilarni izlanishga, o'zlari uchun yangi muammoni hal qilishga yo'naltiriladi va u quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:  Fakt va hodisalarni kuzatish va o'rganish;  Tushunarsiz hodisalarni oydinlashtirish;  Gipotezani olg'a surish;  Reja to'zish va uni amalga oshirish;  Echimni topish va uni tekshirish;  Bu metoddan og'zaki va matbuot so'zlari, ko'rsatmali vositalar, amaliy  ishlar, yozma va grafik ishlar, laboratoriya mashg'ulotlarida foydalaniladi. Evrestik metod o'zaro bog'liq bo'lgan savollardan suhbatni tashkil etish yo'li bo'lib, unda o'quvchi o'z bilimlaridan foydalanib, qolmay, balki izlanishlarni amalga oshirishi lozim. Muammoli bayon etishning mohiyati o'quvchi muammoni qo'yib, uni o'zi hal qilishi va echimning ahamiyatini o'quvchilarga tushunarli ziddiyatlar orqali ko'rsatishdan iborat. Demak, muammoli topshiriqlar o'quvchilarning mustaqil bilim olishlarini kuchaytiradi. 1.3. Tasviriy san’at darslarini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullari Mamlakatimiz va dunyo ta limi tarixidan, xar o n, o n besh yil o tganida ta limʼ ʻ ʻ ʻ ʼ sohasida islohotlarni amalga oshirish tabiiy bir holatga aylanib bormoqda. Jumladan: mamlakatimizda 1959 yili maktabni hayot bilan aloqasini mustahkamlash. 1970 yili o n yillik majburiy o rta ta limni joriy etish, 1980 yili ʻ ʻ ʼ o rta va kasb-hunar ta limini ʻ ʼ isloh qilish, 1997 yili O zbekiston Respublikasi ʻ “Ta lim to g risidagi qonun” hamda ʼ ʻ ʻ “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi”ni qilish orqali butun uzluksiz ta lim tizimini ʼ isloh qilishda davlat bosh islohotchisi sifatida yetakchi rolni o ynab kelmoqda. Eng ʻ muhimi amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli uzluksiz ta limning barcha ʼ bosqichlarida amalga oshirilgan ta lim ʼ tarbiyaning jarayonlariga yangi pedagogic g oyalar tajribalar, kontratsepsiyalar ʻ keng tatbiq etila boshlandi. Mamlakatimizda uzluksiz ta limning barcha ʼ bosqichlarida o qitiladigan fanlar ʻ mazmunini modernizatsiyalashni o quv ʻ dasturlari, darsliklarni hozirgi zamon fanlari, texnikasi, texnologiyalari hamda ijtimoiy hayotda ro y berayotgan o zgarishlarga ʻ ʻ moslashtirish jarayonlari dadil qadamlar bilan amalga oshirilmoqda. Ana shu maqsadda DTS ni takomillashtirish; o quv reja, dasturlari, va darsliklarning ʻ egiluvchanlik va moslashuvchalik xususiyatlarini kuchaytirish; ularni ko p ʻ variantligini ta minlash; ta lim jarayonida ʼ ʼ xar bir o quvchi va talabaning o ziga xos ʻ ʻ qobiliyat va iste dodlarini hisobga olish ʼ tadbirlari amalga oshirilmoqda. Barcha bosqichlar qatorida tasviriy san at, amaliy ʼ san at, me morchilik, ʼ ʼ haykaltaroshlik kabi san at namunalarini ta lim tarbiya ʼ ʼ jarayoni bilan imlashuv jihatlarini to g ri anglash tushuntira olish kabi sifatlar ʻ ʻ bo yicha anchagina vazifalar ʻ turganini bilishimiz shart. Pedagogika sohasida qaysi bir aniq yoki tabiiy fan uchun alohida davlat ta limi ʼ standarti DTS mezoniga tasviriy, amaliy san at me yoriy hujjatlari zamon talabidan ʼ ʼ kelib chiqqan xolda tashkil etilgan. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq mamlakatimiz ta lim ʼ tizimiga xorij tajribalarining shiddat bilan kirib kelishi, yangicha ta lim kontratsepsiyalari (global ʼ ta lim, bolalarga do stona munosabat, eksklyuziv ta lim pedagogik texnologiyalar ʼ ʻ ʼ va hokazo) o qituvchilar, metodika, pedagogika, ta lim psixologiyasiʻ ʼ mutaxassislarida misli ko rilmagan qiziqish uyg otgani hammamizga ma lum. ʻ ʻ ʼ Pedagogikadagi yangilanish jarayonlarini ta lim amaliyotiga tatbiq etish o ziga ʼ ʻ xos murakkab, ko p qirrali muammolardan bo lib, o ziga xos xususiyatlarga ega. ʻ ʻ ʻ Ta lim tarbiya jarayonining barcha tarkibiy qismlariga taalluqli bo lgan ijtimoiy ʼ ʻ tizim. Bunda o quvchi va o qituvchi faoliyati, jarayon maqsadi, mazmuni, metodi, ʻ ʻ shakli, natijasi, shart sharoitlari, texnologiyalar va uni boshqarishga samarali ta sir ʼ etadi. Ta lim tarbiya amaliyotiga bilvosita, ya ni o qituvchi mahorati didaktik ʼ ʼ ʻ vositalar, ta lim texnologiyalar orqali kirib keluvchi ko p qirrali muammolar. ʼ ʻ Kompyuter hamda axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida amaliyotga tatbiq etish, shu sababdan barcha o qituvchilarni kompyuter savodxonligi va ʻ axborot kommunikatsiya texnologiyalariga oid ko nikmalarga ega bo lish. ʻ ʻ Yuqorida aytib o tilgan ko rsatmalarga yondashgan xolda kasbiy mahoratni ʻ ʻ mustahkamlashdan tashqari tasviriy san at mashg ulotlarini samaradorligini ʼ ʻ oshirish, o quvchilarni fanga ʻ qiziqishlarini oshirish maqsadida quyidagilarga e tibor qaratish zarur. ʼ Tasviriy san atni o qitishda qiziqarli va sermazmun ʼ ʻ mavzular tanlash o quvchilarning tasviriy san atga bo lgan qiziqishlarini yanada ʻ ʼ ʻ orttiradi. Hozirda maktablarda o quvchilar rasm daftari, bo yoq, qalam oddiy ʻ ʻ qalam va o chirg ichdan ʻ ʻ foydalanish bilan chegaralanib qolmasdan, zamonaviy, xorij texnologiyalaridan foydalanib, ishlab chiqarilgan bir qancha turdagi bo yoqlar, rangli qalamlar, ʻ dekorativ bezak ishlarini yorqinlik darajasini oshiruvchi turli chizish vositalaridan foydalanilmoqlar. Bunday ashyolar bilan o quvchilarda ʻ badiiy faoliyatini aktivlashtiradi. San atga qiziqish uyg otadi. Ma lumki, ta lim- ʼ ʻ ʼ ʼ tarbiya sohasida pedagogik texnologiyalarda tasviriy san atni o qitishda ʼ ʻ foydalanish va uning samaradorligiga erishish uchun xam o ziga xos didaktik ʻ jarayonni o rganib chiqishi ʻ zarur bo ladi. Maktabda tasviriy san atni o qitishda ʻ ʼ ʻ pedagogik texnologiya masalasi bilan hozirgacha biror-bir o rinliroq ilmiy asar ʻ yoki metodik – didaktik qo llanma ʻ chop etilani yo q. Shuning uchun bu masalada ʻ mulozamat yuritishda masala kengroq o rganilib, texnologiya, pedagogik ʻ texnologiya va so ngra tasviriy san atni o qitishda ʻ ʼ ʻ pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalasi tahlil qilinishini lozim deb topdik. Ma lumki, tasviriyʼ san atni dars mashg ulotlari besh turdagi mashg ulot ʼ ʻ ʻ xarakterida yoki texnologiyada amalga oshiriladi.  Naturaga qarab rasm ishlash.  Tematik kompozitsiya ustida ishlash.  Dekorativ-amaliy san’ati.  Haykaltaroshlik ishlari.  San’atshunoslik asoslaridan tashkil topgan mashg’ulotlar turlarida olib boriladi. Bu darslarning texnologiyasi bir mazmunda bo lsada, ulardagi ta lim berish ʻ ʼ texnologiyasi albatta bir –biridan farqlanadi. Ya ni narsani o ziga qarab rasm ʼ ʻ chizish mashg ulotlarida naturadan, buyumning o zini ko rib, undan shaklning ʻ ʻ ʻ imkoniyati boricha naturadan tasvirlanadi. Tematik kompozitsiyada esa o quvchilar o ylab o ylab, uzoqlarga qarab, nimalarnidir esga olish asosida rasm ʻ ʻ ʻ chizadilar. Haykaltaroshlarda esa, qalam bo yoq bilan emas, loy plastilin bilan, oz ʻ bo lsada, ʻ jismoniy mehnat vositasidagi mashg ulotlar texnologiyasi ʻ mashg ulotlarning asosi ʻ bo ladi. Shuning uchun tasviriy san at darslaridagi ʻ ʼ pedagogik texnologiyalar ta rifini ʼ keltirish va ularni “Dars texnologiyasi” turlariga ajratishda xam alohida e tibor zarur ʼ bo ladi.Tasviriy san atni pedagogik ʻ ʼ texnologiyasi – bu tasviriy san at o qituvchisining ʼ ʻ o quvchilarga ma lum darajada ʻ ʼ va sharoitda san at bilimi va malakasini berish ʼ vositalari asosida oldindan belgilangan maqsadga erishish hamda bu vazifani bajarishni kafolatlay oladigan pedagogik jarayon. Ya ni,o qituvchining 45 minut dars ʼ ʻ jarayonida belgilangan, mo ljallangan maqsadga erishish uchun ta lim va tarbiya ʻ ʼ vositalaridan foydalanishning didaktik, metodik va uslubiy jarayonlari majmuasi asosida kafolatlangan natijalarga erishishni ta minlaydigan pedagogik jarayondir. ʼ Maktabda tasviriy san at fanini o qitishda ham pedagogik texnologiyaning “dars ʼ ʻ texnologiyasi”, “o qitish texnologiyasi” va “ta lim texnologiyasi” kabi ʻ ʼ ko rinishlardan foydalaniladi. ʻ 1.4. Tasviriy san’at darslariga individual yondashuv Umumta'lim maktablaridatasviriy san'at darslari samaradorligini oshirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni samarali turlaridan biri hisoblangan tabaqallashtirilgan ta'lim muhim ahamiyat kasb etadi. Tabaqallashtirilgan ta'lim o'quvchilarni individual tarzda, shuningdek, guruhlarga ajratib o'qish, ularning mustaqil ishlarini to'g'ri va maqsadga muvofiq tashkil etish orqali barcha o'quvchilar bilim va malakalarini dinamik rivojlanishiga xizmat qiladi. Bunda o'qituvchi har bir o'quvchining qiziqishi, qobiliyati, layoqatini hisobga olib, mashg'ulotlarni tashkil etish orqali dars samaradorligini oshirishiga erishadi. Ma'lumki, barcha o'quvchilarning qobiliyatlari, fan qiziqishlari, psixologik va estetik xususiyatlari turlicha bo'lganligi sababli berilayotgan bilimlar va shu asosida tashkil etilayotgan metodika hamma o'quvchilarga bir xil ta'sir ko'rsatmaydi. Natijada, ular o'quv materiallarini bir xil o'zlashtirmaydilar. Bunda o'quvchilarga qanday pedagogik ta'sir ko'rsatilganda kuzlangan maqsadga erishish mumkinligi muammosi paydo bo'ladi. Uning samarali yo'llaridan biri ta'limga tabaqallashtirilgan yondoshuvdir. Ayrim pedagog olimlarning asarlarida tabaqalashtirilgan ta'limning mohiyati, uning ilmiy asoslari chuqur tahlil qilib berilgan, ayrim ilg'or o'qituvchilar bo'sh o'zlashtiruvchi yoki qoloq o'quvchilar bilan individual ishlar bo'yicha tajriba to'plaganlar. Pedagogika nazariyasi pedagog olimlar tomonidan tabaqalashtirilgan ta'limni ikki turi qayd qilinadi:  Darajali tabaqalashtirish.  Ixtisoslashtirilgan tabaqalashtirish. Darajali tabaqallashtirish ikki turga bo'linadi:  Individual ta'lim. Bunda o'quvchilarning qobiliyati va imkoniyatlariga qarab  har bir o'quvchi bilan alohida-alohida ish olib boriladi.  Guruhli ta'lim. Bunda o'quvchilarni qobiliyati va imkoniyatlariga qarab ularni  ikki va undan ortiq guruhlarga ajratib o'qitiladi. Ixtisoslashtirilgan tabaqalashtirish esa u yoki bu fanni chuqur o'rgatish, o'zlashtirishga qaratilgan bo'ladi. Bular qatoriga tasviriy san'atni chuqur o'rgatadigan fakultativlar, to'garaklar kiradi. Ta'lim nazariyasi va amaliyotida tasviriy san'atdan tabaqalashtirilgan ta'limning quyidagi turlari mavjud:  tabaqallashtirilgan guruhlar ta'limi;  individuallashtirilgan ta'lim. Bu yo'nalishlar ham darajali, ham ixtisoslashtirilgan bo'lishi ham mumkin. Ko'p yillardan buyon pedagogik amaliyotda boshqa fanlar qatori tasviriy san'atdan ixtisoslashtirilgan maktablar va sinflar, fakultativ kurslar faoliyat ko'rsatmoqdalar. Tabaqallashtirilgan ta'lim haqida fikr yuritganda avvalo uni ham ijobiy va salbiy jihatlari haqida etarli tasavvurga ega bo'lishlik nihoyatda muhim. Darajali tabaqallashtirib o'qitishning ijobiy jihatlari haqida to'xtalganda quyidagilarni qayd qilish lozim. Bunda: 1. Auditoriyadagi barcha o'quvchilar dastur materiallarini o'zlashtirishga erishadilar. 2. Auditoriyadagi barcha o'quvchilarning bilim va malakalarida, ijodiy ishlarida o'sish kuzatiladi va u o'quvchilarni fanga bo'lgan qiziqishlarini oshiradi. 3. Auditoriyadagi barcha o'quvchilarning faolligi oshadi. Chunki, past o'zlashtiruvchilar guruhidagi har bir o'quvchi yuqori o'zlashtiruvchilar guruhiga o'tishiga harakat qiladi. YUqori o'zlashtiruvchilar guruhidagi o'quvchilar esa past o'zlashtiruvchilar guruhiga tushib qolmaslikka harakat qiladilar. 4. 0'quvchilarni qobiliya va imkonyatiga qarab bilimlar berilayotganligi sababli, ular tomonidan o'quv yuklamalarini o'zlashtirishda zo'riqish hollari ro'y bermaydi. 5. Auditoriyadagi iqtidorli o'quvchilarning chuqur va atroflicha bilim olishga bo'lgan ehtiyojlari ham qondiriladi. 6. Tabaqallashtirilgan ta'lim uni demokratiyalashtirish va insonparvarlashtirishga yordam beradi. Ko'pchilik mutaxassislar o'quvchilarni (past, o'rta, yuqori) o'zlashtiruvchi o'quvchilar guruhlariga ajratib o'qitishning ma'qullagan holda, uni yuqori, shuningdek, past o'zlashtiruvchi o'quvchilar faoliyatida salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligini ham qayd qilishadi. Xususan, ular yuqori o'zlashtiruvchi o'quvchilarda manmanlik, boshqalardan o'zlarini ustun qo'yish yoki ularni mensimaslik, o'ziga ortiqcha baho berish, boshqalar bilan qo'pol muomalada bo'lish kabi xislatlarda kuzatilishini qayd qilishadi. SHu bilan birga bu toifadagi o'quvchilarda qo'rquv xissi ham paydo bo'ladi. CHunki ular topshiriqlarni yuqori darajada bajarmaganliklari oqibatida yuqori guruhdan quyi guruhga tushib qolishlari ham mumkin. Past o'zlashtiruvchi o'quvchilar esa tabaqalashgan guruhlarda o'zlarini kamsitilgan, o'quvi yo'q deb hisoblaydilar. Ko'pincha tengdoshlari, aka-uka, ota-onalari orasida o'zlarini aqli kalta odamlardek his etadilar. Natijada, ular tushkunlikka tushib o'qishga havaslari qaytadi. Kursdoshlariga qo'shilmay, ular tengdoshlariga aralashmaydigan odamovi bo'lib qoladilar. Bora-ora bu toifadagi o'quvchilarga o'qituvchi, ota-onalar, kursdoshlari tomonidan bildiriladigan turli tanbeh va dashnomlari ularning ruhiyatiga yomon ta'sir ko'rsatishi mumkin. Natijada bu hol ularni hamma narsaga, har qanday gaplarga befaprq bo'lib qolishlari va rivojlanishdan to'xtab qolishlariga olib keladi. O'qituvchi tabaqalashtirilgan ta'limni amalga oshirishga kirishar ekan, uning yuqorida qayd qilingan xam ijobiy, ham salbiy jihatlariga to'g'ri yondoshib ish olib borishi kerak bo'ladi. Masalaning ana shu nozik jihatlarini hisobga olib, o'quvchilarni guruhga ajratganda auditoriyadagi qobiliyati, qobiliyatsiz, o'zlashtiruvchi, o'zlashtirmovchi, yuqori, quyi so'zlarning o'rniga oddiygina qilib birinchi, ikkinchi, uchinchi guruhlar deb qo'llash maqsadga muvofiqdir. Tabaqalashtirish o'qitishning samarsi katta ekanligi bilan bir qator uning murakkab jihatlari ham mavjudligini alohida qayd qilish lozim.Uning murakkabligi o'qituvchining uch xil darajadagi dasturlar asosida mashg'ulot olib borishi bilan bog'liq. Buning uchun har bir guruh uchun tasviriy san'atdan alohida darsliklar, metodika, didaktik va tarqatma materiallar, texnika vositalari kerak bo'ladikim, ularsiz mashg'ulotlarni talablar darajasida tashkil etib bo'lmaydi. Bu esa quyidagi yo'nalishlardan ifodalanadi: 1. Tabaqalashtirilgan tasviriy san'at ta'limini ilmiy asoslarini puxta egallagan bo'lishlik. 2. Mashg'ulotlar uchun zarur bo'lgan o'quv-metodik majmualar bilan qurollangan bo'lishlik. 3. Mashg'ulotlar uchun zarur bo'lgan maxsus xona va moddiy texnikaviy bazaga ega bo'lishlik. 4.0'qituvchi o'z fanidan o'quvchilarni bilim va malakalari saviyasi haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishligi v.b. Muammoning qiyin va murakkab jihatlaridan biri bu o'qituvchining o'quvchilar haqida to'liq tasavvurga ega bo'lishligidir. Ma'lumki, har bir shaxs, o'zicha bir dunyo, shu qatori tasviriy san'atdan bilim malakalari ham bir-biridan farq qiladi. Buning uchun ustiga o'quvchilardagi o'ziga xoslik shunchalik turli-tumanki, ularni aniqlash nihoyatda mushkul. 0'quvchilarni har jihatdan bilish uchun o'qituvchi tomonidan o'quvchilar orasida pedagogik va psixologik tashxis o'tkazishi zarur bo'ladi. Bu ish bavosita quyidagilar bilan bog'liq: o'quvchining umumiy qobiliyati, uning xarakteri, qaysi fanga qiziqishi, tasavvur, tafakkur va ijodiy fikrlash darajasi, faolligi va fantaziyasi, xotira va kuzatuvchanligi, diqqati, tashabbuskorligi, mustaqilligi, uyda mashg'ulotlar uchun bo'lgan shart-sharoitlari v.b. Tashhisda o'quvchilar sog'ligi va fiziologik o'sishini bilish ham foydadan holi emas. SHuningdek, o'quvchilarni qush va hayvonlarga, kasb-hunarlarga, san'at turlariga, sport qiziqishlarini bilish ham muhim. CHunki, o'quvchilarga pedagogik ta'sir ko'rsatishda ularni ana shunday qiziqishlariga karab ta'lim berishning samarali ekanligi fanimizda anchadan buyon ma'lum. Yuqorida qayd qilingan sifatlar bilan bir qatorda o'qituvchi o'z fanidan o'quvchining tasviriy san'atga doir xususiyatlarinini ham bilishi kerak bo'ladi. Bu borada o'qituvchi dars jarayonida har bir o'quvchining bilim va malakalaridagi o'sishni ham bilib turishi zarur. 0'qituvchini bilim va malakasidagi rivojlanish darajasiga qarab bilim berish yana shuning uchun ham muhimki, bunda zaruriyat tug'ilganda o'quvchilarni u guruhdan bu guruhga o'tkazish imkonini beradi. Darajali tabaqalashtirib o'qitishning yagona bir ko'rinishi mavjud bo'lib, unda o'quvchilarni fanlar bo'yicha bilim va malakalarining darajasiga qarab emas, balki umumiy tarzda tabaqalashtirishidir. Bunda o'quvchilarni temperamenti asosiy rol o'ynaydi. Bunday sifatlar bo'yicha tabaqalashtirilganda o'quvchilar xoleriklar, sangvinlar, flegmatiklar va melonxoliklar guruhlaridan tashkil topadi. Chunki, o'qituvchi jarayonida o'quvchilarga topshiriqlar berganda biron narsani talab qilganda, ularni psixologik xususiyatlariga tayanish samarali kechadi. Ishning saviyasi ko'p jihatdan o'quvchilarni ana shu sifatlarini bilib, to'g'ri munosabatda bo'lishlikka bog'liqdir. 0'qituvchi o'quvchilarning diqqati, idroki, xotirasi, tafakkuri, nutqi, his-tuyg'ulari, xarakteri haqida ham tasuvvurga ega bo'lishi talab etiladi. 0'quvchilarning bilim va malakalari, ijodiy qobiliyatlari, qiziqishlari, idroklarini hisobga olib o'tkaziladigan pedagogik tashxis ishlari quyidagi tashkiliy ishlab bilan bog’liq:  o'quvchilar bilimlarini aniqlash uchun test materiallarini tayyorlash;  o'quvchilarning bilim va malakalarini aniqlash uchun anketa savolnomalar tayyorlash;  o'quvchilarning bilim va malakalarini baholash mezonlarini ishlab chiqish;  o'quvchilarning bilim va malakalarini aniqlashga doir didaktik materiallar tayyorlash; O'quvchilarning bilim va malakalarini tashhis etish bilan masalaning echimi tugamaydi. Yangi materialni bayon etish va uni o'quvchilar tomonidan to'liq o'zlashtirilishi uchun tegishli metodika zarur bo'ladi. Bu bosqichning muhim jihatlaridan biri tashhisdan o'tgan guruhlarda o'quvchilarning tasviriy san'atdan bilimlar xajmi va darajasini aniqlashdir. Gap shundaki, yangi mavzuni idrok etishga guruhdagi barcha o'quvchilar tayyormi yoki yo'qmi, axir guruhdagi barcha o'quvchilarning bilim va malakalari bir xil emasku?! Bir guruhdagi bir o'quvchi ikkinchisiga qaraganda ozmi, ko'pmi kengroq va chuqurroq bilimga ega. SHunday ekan, guruhdagi barcha o'quvchilarni o'qituvchi yangi materialni idrok etishi va o'zlashtirishi uchun tayyorlash lozim bo'ladi. Tabaqalashtirish faqat guruhlar bo'yicha emas, har bir o'quvchi bilan ham yakkama- yakka ish olib borishni ham nazarda tutadi. U dars jarayonida, uyga topshiriqlar berganda amalga oshiriladi. SHuningdek, individual ta'lim faqat bo'sh o'zlashtiruvchi o'quvchilar bilan ishlashni emas, bir yo'la iqtidorli, qobiliyatli o'quvchilar bilan ishlashni ham nazarda tutadi. Maktabda tasviriy san'atdan darajali tabaqalashtirishning ikki yo'nalishi tavsiya tiladi:  O'quvchilarning idroki va qobiliyatini hisobga olib tabaqalashtirish. Bu yo'nalishga o'quvchilarni o'qituvchi tavsiya etadi.  O'quvchilarni qiziqishiga qarab tabaqalashtirish. Bunda guruhlarni o'quvchilarning o'zlari tanlaydilar. Oliy o'quv yurtida o'quvchilarning tasviriy san'atga qiziqishi, idroki, qobiliyatlarini hisobga olib, ularni bir necha guruhga bo'lish mumkin: 1. Idroki past, bilim va tushunchalarni sekin va qiyin o'zgartiruvchi o'quvchilar ularni o'qishga havasi yo'k va qobiliyati qoniqarldi emas, ijodkorlik hislatlar sezilmaydi. 2.O'qishga havasi va qobiliyati o'rtacha, nazariy bilimlarni o'zlashtirishi va ijodkorligi o'rtacha. 3.O'qishga havasi, ijodiy qobiliyati va fantaziyasi kuchli, berilayotgan bilimlarni tez va puxta idrok eta oladilar. Mana shu xususiyatlar asosida tasviriy san'atdan ta'lim mazmunini tabaqallashtiriladi. Tabaqalashtirilgan ta'lim mazmunini, o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, u uch toifaga bo'linadi:  Dasturning minimum darajasi. U tasviriy san'at o'quv predmetidan ta'limning davlat standartlarida belgilangan bilimlarni nazarda tutadi. Ta'lim mazmunining bu toifasida o'quvchilarning bilim va malakalari, ijodiy qobiliyatlarini o'stirish minimum darajada bo'ladi.  Dasturning o'rtacha darajasi. Tasviriy san'atdan beriladigan bilimlar va malakalar ta'limning davlat standartlarida ko'rsatilgan minimum darajadan yuqoriroq bo'ladi. 0'quvchilarda ijodiy fikrlash va fantaziyani talab etadigan topshiriqlar minimum darajada qoladi.  Dasturning yuqori darajasi. Tasviriy san'atdan o'quvchilarning idroki, qobiliyatini hisobga olgan holda ularga keng bilim va chuqur malakalar beradigan, ularning ijodkorligini, iste'dodini ro'yobga chiqaradigan mashg'ulotlardan tashkil topadi. Ma'lumki, darajali tabaqalashtirishning ikki yo'li mavjud: 1. Bir guruh o'quvchilaridan ikki va undan ortiq guruh tashkil etib o'qitish. 2. Oliy o'quv yurtidagi bir necha parallel guruh o'quvchilaridan quyi, o'rta va yuqori o'zlashtiruvchi o'quvchilar guruhlarini tashkil etib o'qitish. Ta'limning ikkinchi yo'li o'qituvchiga unchalik katta qiyinchilik tug'dirmasda birinchi yo'li katta mas'uliyat talab etiladi. U ancha murakkab jarayon bo'lib, bunda bir vaqtning o'zida o'qituvchi uch guruh bilan ish olib borishi kerak bo'ladi. Bunda o'qituvchi uch xil ta'lim mazmuni, dastur va darsliklar, turli-tuman didaktik materiallar va turli metodikalardan foydalanadi. 0'quvchilarni tabaqalashtirib o'qitishning muvaffaqiyati ko'p jihatdan o'quvchilarni mustaqil ishlarini to'g'ri amalga oshiirishga bog'liq. 0'quvchilar topshiriqlarni mustaqil bajarish ko'nikmalariga ega bo'lganlaridagina bu boradagi ishlar samarali kechadi. Tabaqalashtirib o'qitishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun tasviriy san'atdan mustaqil ishlarni quyidagi shakllarini qo'llash maqsadga muvofiqdir:  Tarqatma materiallar bilan ishlash.  Darslik bilan ishlash.  Kompyuter bilan ishlash.  Ijodiy ishlarni bajarish.  Kitob o'qish.  Mashg'ulotlar mavzusiga doir sayyohat qilish.  Ota-ona, mutaxassis, do'st-dugonalar bilan suhbat va munozaralar qilish.  Topishmoq va krossvordlar echish va boshqalar. Shuni ham qayd qilish lozimki, tabaqalashtirilgan sinf va guruhlarda har bir guruh uchun tuzilgan ta'lim mazmuniga mos metodika qo'llaniladi. Ta'lim mazmunidan kelib chiqqan holda barcha guruh o'quvchilari bilan mashg'ulotlar, frontal, shuningdek, guruhli yoki individual holda amalga oshirilishi mumkin. Tabaqalashtirilgan guruhlarga topshiriqlar turli shakl va turli mazmunda ham tavsiya etiladi. Ularning asosiy shakllari:  Har bir guruhga tasviriy san'atdan alohida mazmun yoki mavzulardan  topshiriqlardan tavsiya etish.  Bir necha guruhga bir xil mazmun yoki mavzuda, biroq turli murakkablikda  topshiriqlar tavsiya etish. YAgona mavzuda topshiriq berilganda uni uch  toifadagi o'quvchilar guruhiga uch xil murakkablikda tavsiya etiladi.  Guruhlarning ayrimlarida tasviriy san'atdan nazariy, boshqasida amaliy  xarakterdagi mashg'ulotlar olib borish.  Ayrim guruhlarga o'quvchilarning to'la mustaqil ishlari uchun topshiriqlari  berilsa, boshqalariga o'qituvchining ishtirokida bajariladigan vazifalar  tavsiya etiladi.  Tabaqalashtirilgan guruhlarning ba'zilarida rang-tasvir, boshqalariga  haykaltoroshlik yoki san'atshunoslik asarlari bo'yicha mashg'ulotlar o'tkazsa  bo'ladi.  Ayrim guruhlarda yangi material bayon etilsa boshqasida o'tilganlarini  qaytarish ham mumkin.  0'qituvchi topshiriqlarni bir necha variantlarda tavsiya etadi, o'quvchilar  ulardan o'zlariga ma'quli va kuchlari etadiganlarini tanlab oladilar.  Ayrim guruhlar bilan mashg'ulotlarni guruhda boshqalar bilan guruhdan  tashqarida amalga oshirish.  Zaruriyat tug'ilganda o'quvchilar erkin mavzularda ish bajarishlari ham mumkin. Tabaqalashtirilgan ta'limni amalga oshirishda birinchidan, o'quvchilarga tasviriy san'atdan beriladigan bilim va malakalarning dozasi, topshiriqni bajarishga ketadigan vaqt, o'quvchining bu topshiriqni bajarishga bo'lgan layoqatini o'qituvchi tomonidan aniq tasavvur etilishi lozim. Ikkinchidan ta'lim mazmunini tinglovchilar ongiga singdirish uchun metodikani to'g'ri tanlash hamda bu metodikani amalga oshirishga xizmat qiladigan moddiy-texnikaviy asosning yaratish muhimdir. Buning uchun o'qituvchi avvaldan darsga puxta tayyorgarlik ko'rgan, uni stsenariysini atroflicha va chuqur ishlab chiqqan bo'lishi kerak. SHu bilan birga har bir darsda o'quvchilarning bilim va malakalaridagi o'zgarishlarni bilib turish ham ahamiyatlidir. Tabaqalashtirilgan ta'limda yangshi bilimlarni o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishiga erishish uchun avvaldan ularni tayyorlash lozim va bunga o'qituvchi to'la ishonch hosil qilgandan so'ng yangi mavzuni bayoniga o'tishi lozim. Xulosa Faqat rassomlik emas aniq dalillarga iqtisoslashtirilgan chizchmachilikni ham kuchli bilish lozim chunki jadal rivozlanib borayotgan O‘zbekistonimiz uchun yosh muhandislar , loyiohalovchilar juda zarurdir kelajak avlodga yoshligidanoq shunga qiziqtirib yo‘nalish berib borilsa buyuk ishlar kutish mumkin. Buning uchun eng avvalo rassomlik hayotiga kirib kelish, har bir narsaning, aniq ma’lumotlariga ega bo‘lishni talab etadi. Oddiy ko‘z bilan qaraganda eng oson fanga o‘xshaydi lekin uning totli tamini bilish uchun rassomlik mashaqqati cho‘qqisini, uning tub ildizini bilsagina ana unda haqiqiy rassom bo‘lib yetishadi va kelajak avlodga ham bu go‘zal hayotiy fanni chuqur o‘rgata biladi.Tasviriy va amaliy san’at pedagogikasi mutaxassisligida qalamtasvir asosiy rol o’ynaydi. Bunda tasviriy san’at o‘qituvchilari qalam tasvir (grafika)dan yetarli bilim, malaka hamda ijodkorlik saviyasiga ega bo’lishlari lozim. Ma’lumki, qalam tasvir tasviriy san’atni o‘zlashtirishda bosh mezon va asos bo’lishi bilan birga alohida san’at turi sifatida ham xarakterlidir. Qalam tasvir sirlarini yaxshi bilgan amaliy san’at ijodkorlari hamda pedagoglar o‘z fikr-tuyg‘ularini tezroq, shuningdek, aniqroq amalga oshirish imkoniyatiga ega bo`ladi.Avvalo, o‘qituvchi maktabda tasviriy san’at kabinetini tashkil etishi lozim. Kabinetda tasviriy san’atga juda yaqin bo‘lgan biologiya, mehnat, matematika, chizmachilik geografiya, adabiyot, tarix kabi fanlarning dasturi, darslik va ko‘rgazma materiallaridan baza tashkil etish zarar. Tasviriy san’at o‘qituvchisi o‘z ish rejasini tuzadi, har bir darsning qaysi fan bilan bog‘lanishini ko‘rsatadi. Tasviriy san’at fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi turlicha xarakter, mazmun va shakllarda amalga oshiriladi. Bu bog‘lanish o‘tiladigan dars mavzusining maqsadi, vazifasi va mazmuniga ko‘ra amalga oshiriladi. Avvalambor qalamtasvir yoki narsaning o‘ziga qarab rasm chizish, tematik kompozitsiya tuzish, badiiy bezash, haykaltaroshlik, amaliy san’at mashg‘ulotlari o‘zaro bir-biri bilan bog‘lanadi. So‘ngra tasviriy san’atning bu mashg‘ulotlari botanika, zoologiya, matematika, chizmachilik, adabiyot, geografiya, mehnat kabi fanlar bilan bog‘liq holda olib boriladi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Bark a m ol avlod O'zbekiston tar a q qi y otining p o y de v o r i. - T oshkent: SH a r q, 1997. 2. Turg'unboyev K., Riza y ev A. « Z a m onaviy pedagogik texnologi y ala r ». Andijon 2008. 3. Abdira s ilov S ., Tolipov N. «R a ngtasvi r » . T., 2005. 4. S aida x m edov N. P edagogik texnologi y a. T. 2002 5. Qo'ziev T., E g a m ov A., Qanoatov T., Nu r qobilov A . , « Rangtasvi r » . 5 - 9 s in f lar « S an'at » . T ., 2 0 03. 6. Nabiev M . « R a n g s hu n o s li k » . T.: O ' qituvchi, 1996. 7. Nabiev M ., Azimova B. «Rasm chizishga o 'r gatish metodikasi » . T.: O ' qituvchi, 1976. 8. Eg a m ov H. Bo'yoqlar bi l an ishlash. T.: O ' qituvchi, 1981. 9. Eg a m ov H. «R a ngta sv i r ». T.: O ' qi t uvchi, 2005. 10. Xa s anov R. « M a k tabda tasvi r iy san ' atni o ' qitish m et o dikasi » . T: « F A N » , 2004. 11. Xa s anov R. «Ta s viriy san ' at o ' qiti s hning z a m onaviy texnologi y asi» F an da s turi. T DP U- 2007. 12. O y dinov N. Ra ss o m - o ' qituvchila r tay y o r l ash m u a mmola r i. T .: O 'q ituvchi, 1997. 13. O'zbek pedagogi k a s i antotogi y asi. ( 1 - jitd ) . T. —O ' qituvchi” 1995 14.Yo'ldo s hev J .G' . U s m onov S .A. P e dagogik texnologi y a aso s la r i. T . — O'qituvchi” 2004

Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish

Kirish 

Asosiy qism

1.1.“Tasviriy san’at mashg’ulotlarining mazmuni va o’qitilishi”.

1.2.Ta'sviriy san'at mashg'ulotlarini muammoli vaziyatlarda hosil qilib o'qitish

1.3.Tasviriy san’at darslarini tashkil etishda zamonaviypedagogik texnologiyalardan foydalanish usullari

1.4.Tasviriy san’at darslariga individual yondashuv

Xulosa 

Foydalanilgan adabiyotlar 

Купить