Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	2.5MB
Покупки	0
Дата загрузки	23 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Геология

Tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi muammosi

bu esa sho’rlanishdan ta'sirlanmaydigan tizim hisoblanadi.Gidroponik tizimlarda
tuproqdan foydalanilmaydi, shu sababli sho’rlanishdan ham ta'sirlanmaydi. Bunday
tizimlarda o’simliklar suvda ozuqa moddalarini o’zlashtiradi va tuproqda sho’rning
ortiqcha miqdori kamayadi. Sho’rlanishni kamaytirish : Tuproqsiz o’simlik
yetishtirish yordamida sho’rli tuproqlardan foydalanish mumkin, chunki bu tizimda
tuproqdan ortiqcha tuzlarni yutish yoki tuzning to’planishi kamayadi.Gidroponik
tizimlarda suv resurslari tejatiladi va sho’rning yigilishi to’xtatiladi. Bu tizimlarda
sug’orish faqat o’simliklarning ehtiyojlariga asoslanib amalga oshiriladi. Sho’rga
chidamli o’simliklar, ya'ni halofitlar , sho’rli tuproqlarda yaxshi o’sib, o’z ildizlari
orqali tuproqdan ortiqcha tuzlarni olib chiqadilar. Bu o’simliklar tuproqda sho’rni
yutib olish va uni o’zlashtirish orqali sho’rlanishni kamaytirishga yordam
beradi.Sho’rga chidamli o’simliklar ekilsa, ularning ildizlari sho’rni tuproqlardan
yutib oladi, shu bilan birga, boshqa o’simliklar uchun kerakli ozuqa moddalarini
ham ajratadi. Misollar : Sho’rga chidamli o’simliklarga Salicornia , Atriplex va
Tamarix kiradi. Sho’rlangan tuproqlarda o’simliklarni o’sishini davom ettirish uchun
genetik modifikatsiya va biotexnologiyalardan foydalanish samarali bo’lishi
mumkin. Bu texnologiyalar yordamida sho’rga chidamli o’simliklar yaratish,
tuproqning unumdorligini tiklash va sho’rlanishni kamaytirish mumkin. Genetik
modifikatsiya yordamida o’simliklar o’zining sho’rga chidamliligini oshirishi
mumkin. Sho’rga chidamli o’simliklar yaratish orqali sho’rli tuproqlarda ham
yuqori hosil olish imkoniyati yaratiladi. Sho’rga chidamli navlar : Genetik
modifikatsiya orqali tuzga chidamli ekinlar , masalan, genetik modifikatsiyalangan
bug’doy yoki makkajo’xori ishlab chiqariladi. Bunday o’simliklar yuqori
sho’rlangan tuproqlarda ham o’sib, hosil beradi. Ko’plab afzalliklar : Sho’rga
chidamli o’simliklar tuproqdan ortiqcha tuzlarni yutib olishda samarali bo’ladi va
sho’rlanishni kamaytirishga yordam beradi.Biotexnologiyalar, mikroorganizmlar va
bakteriyalar yordamida tuproqning sho’rlanishini kamaytirish imkonini beradi. Ba'zi
mikroorganizmlar tuproqda tuz miqdorini kamaytirishga yordam beradi.
Mikroorganizmlar yordamida sho’rlanishni boshqarish : Ayrim mikroorganizmlar
tuproqda tuzlarni yutish yoki ular bilan reaksiyaga kirishib, sho’rlanishni
kamaytirishadi. Afzalliklari : Biotexnologiyalar yordamida tuproqning unumdorligini
tiklash va sho’rlanishni boshqarish mumkin, bu esa hosilni oshirishga olib
keladi. Sho’rlanishni kamaytirish : Biochar tuproqdagi tuzlarni yutib, o’simliklarning
o’sishini yaxshilaydi va sho’rni kamaytiradi. Biochar (biomassa faol uglerod)
tuproqni yaxshilash va sho’rlanishni kamaytirish uchun ishlatiladigan innovatsion
texnologiyadir. Biochar, ayniqsa, tuproqning tuzilishini yaxshilash va uning suvni
ushlab turish qobiliyatini oshirish uchun qo’llaniladi Biochar tuproqning
strukturasini yaxshilaydi, uning nafas olish qobiliyatini oshiradi, tuz miqdorini
kamaytiradi va o’simliklar uchun yaxshi o’sish sharoitlarini yaratadi. Unumdorlikni
oshirish : Biochar tuproqni organik moddalarga boyitadi, bu esa tuproqning
unumdorligini oshiradi. Innovatsion texnologiyalar, masalan, avtomatlashtirilgan
sug’orish tizimlari, gidroponika, genetik modifikatsiya, biotexnologiyalar va biochar
texnologiyalari tuproq sho’rlanishini kamaytirish va unumdorligini tiklashda
samarali usullar hisoblanadi. Bularning barchasi sho’rlangan tuproqlarda samarali
hosil olishni ta'minlaydi va tuproqning holatini yaxshilaydi. Innovatsion

1. Har yili agroximik laboratoriyalar yordamida tuproq sho’rlanish darajasini
aniqlash, bu asosda joylardagi muammo darajasini belgilash va chora-tadbirlar
rejasini ishlab chiqish zarur.
2. Har bir hududning tuproq-iqlim sharoitiga mos ravishda sho’r yuvish
texnologiyalarini qo’llash. Suv resurslaridan oqilona foydalanish va suv tejovchi
texnologiyalarni joriy etish lozim.
3. Drenaj tizimlarini ta’mirlash yoki yangilarini qurish orqali yer osti suvlari sathini
pasaytirish, bu orqali ikkilamchi sho’rlanishning oldini olish mumkin.
4. Sho’rlangan maydonlarda tolerant (chidamli) bo’lgan ekin turlarini tanlab ekish
orqali sho’rlangan tuproqlardan samarali foydalanish mumkin.
5. Sho’rlanish va uni kamaytirish usullari haqida dehqonlar va fermerlar uchun
treninglar, amaliy mashg’ulotlar o’tkazilishi lozim.
6. Organik o’g’itlar, gipsofaik moddalar va mikrobiologik preparatlar orqali
tuproqning tuz tarkibini me’yorga keltirishga erishish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1 .Xayrullayev, A.Ahmadov, Sh. Tuproq sho’rlanishi va uning qishloq xo’jaligiga
ta'siri. Toshkent: O’zbekiston Davlat Qishloq Xo’jaligi Akademiyasi
nashriyoti.Ushbu asarda tuproq sho’rlanishining o’sishiga ta'sir etuvchi faktorlar,
uning qishloq xo’jaligi tizimlariga ta'siri, va uni boshqarish bo’yicha ilmiy-
tadqiqotlar olib borilgan. (2021).
2 .Ubaydullaev, B. Tuproqning sho’rlanishi va uni boshqarish usullari. Tashkent:
Fan va texnologiya nashriyoti.O’zbekistondagi sho’rlangan tuproqlarning holati va
ularni boshqarish uchun amalga oshirilgan tadqiqotlar va usullar haqida batafsil
ma'lumotlar. (2019).

Kurs ishining maqsadi — tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi jarayonini
o’rganish, uning sabablarini aniqlash, ta’sirini tahlil qilish va uni kamaytirish uchun
zarur bo’lgan choralarga bag’ishlangan ilmiy ishni ishlab chiqishdir.
Kurs ishining vazifalari :Ikkilamchi sho’rlanishning sabablarini va uning
tuproqqa ta’sirini o’rganish.Tuproq sho’rlanishini tahlil qilish va uning qishloq
xo’jaligi uchun salbiy oqibatlarini ko’rsatish.Sho’rlanishning oldini olish uchun
mavjud usullarni va samarali strategiyalarni tahlil qilish.Sho’rlanishni kamaytirish
va boshqarish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti : Tuproqning ikkilamchi sho’rlanish jarayoni, uning
yuzaga kelish sabablarini, ta’sirlarini va oldini olish choralarini o’rganish. Bu
jarayon tuproqning sho’rlanish darajalarini, uning fizik-kimyoviy xususiyatlaridagi
o’zgarishlarni va o’simliklar o’sishiga ta’sirini o’z ichiga oladi. Boshqa so’z bilan
aytganda, kurs ishida obyektingiz tuproqning sho’rlanishi, shu jumladan, quyidagi
jihatlar bo’ladi: Tuproqning sho’rlanish darajasining o’lchovlari (kimyoviy, fizik
metodlar yordamida). Sho’rlanishning iqtisodiy va ekologik ta’sirlari (qishloq
xo’jaligi mahsulotlariga salbiy ta’siri, bioxilma-xillikka ta’siri). Tuproqni
sho’rlanishdan himoya qilish choralarini ishlab chiqish (sug’orish tizimi, drenaj
tizimlari va boshqalar).
Kurs ishining predmeti:
Tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi jarayonining o’zgarishlari, sabablari, ta’siri
va undan samarali himoya qilish usullarini o’rganish. Boshqacha aytganda, predmeti
— ikkilamchi sho’rlanish jarayonining tahlili va unga qarshi choralar bo’ladi.
Predmetning asosiy jihatlari :
Sho’rlanishning sabab va omillari : Sug’orish tizimining boshqarilmasligi, yer
osti suvlari sho’rlanishi, tuproqning gidrologik sharoitlari va boshqalar.Tuproqning
fizik va kimyoviy xususiyatlaridagi o’zgarishlar, o’simliklar o’sishining
sustlashishi, mahsulotlarning kamayishi.Sho’rlanish darajalarini o’lchash metodlari,
laboratoriya tahlillari va monitoring tizimlari.Sug’orish va drenaj tizimlarining
yaxshilanishi, sho’rga chidamli o’simliklar navlari, kimyoviy moddalar yordamida
tuproqni yengillashtirish.

2-bop: Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish va uning oqibatlarini
kamaytirish
2.1. Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarishning ahamiyati
Ikkilamchi sho’rlanish tuproq unumdorligini kamaytirish, qishloq xo’jaligini
qiyinlashtirish va ekologik muammolarga olib keladi. Shu sababli, uning
boshqarilishi juda muhimdir. Sho’rlanish jarayonini nazorat qilish va boshqarish
orqali tuproq unumdorligini tiklash va ekotizimning barqarorligini saqlash mumkin.
Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarishning ahamiyati quyidagicha ta'riflanadi: Tuproq
sho’rlanishining boshqarilishi orqali ekotizimning barqarorligini ta'minlash
mumkin. Sho’rlanishning oldini olish yoki kamaytirish, biologik xilma-xillikni
saqlash va o’simliklar hamda hayvonlar turining yashash sharoitlarini yaxshilash
imkonini beradi. Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish qishloq xo’jaligi uchun juda
muhim, chunki sho’rlangan tuproqlarda hosil miqdori sezilarli darajada kamayadi.

12. Jalilov, K. Normatov, K. Sho’rlanishni kamaytirish va tuproq unumdorligini
oshirishning zamonaviy texnologiyalari. Samarqand qishloq xo’jaligi jurnali.Tuproq
sho’rlanishini kamaytirish va o’simliklarning o’sishini qo’llab-quvvatlash uchun
yangi texnologiyalarni o’rganish. (2018).
13 .Toshpulatov, A. Tuproq sho’rlanishining ekologik ta'siri va uning oldini olish
usullari. O’zbekiston ekologiyasi jurnali. (2019).
14. Tuproqshunoslik AsoslariMuallif: I. T. Murodov.Yil: 2016.
15. Tuproqning Shorlanishi va Alkalinlashishi.Muallif: L. A. Rakhimov.Yil: 2014
16. Tuproq sho’rlanishi - Arxiv.uz
Guliston Davlat Universiteti
“Tabiiy fanlar” fakulteti “Ekologiya va geografiya” kafedrasi
18-24-guruh talabasi Xudoyberdiyev Abdurasulning
”Tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi muammosi mavzusidagi” kurs ishi
TAQRIZ
Ijobiy jihatlar:
1. Tuzilmaning mantiqiyligi: Ishning tarkibiy tuzilishi ilmiy ishlarga qo’yiladigan
metodik talablarga to’liq mos keladi. Har bir bo’lim o’z vazifasini aniq bajaradi
hamda keyingi bo’limga uzviy bog’lanadi.

o’simlikning ildizlariga to’g’ridan-to’g’ri yetkaziladi, bu esa ortiqcha suvning
tuproqqa kirib ketishining oldini oladi.Tomchilatib sug’orish tizimi orqali suvning
isrofgarchiligini kamaytirish mumkin. Bu, o’z navbatida, tuproqdagi sho’r miqdorini
kamaytiradi va tuproq unumdorligini saqlashga yordam beradi.Sug’orish jarayoni
o’simliklarning ehtiyojlariga mos ravishda amalga oshiriladi, shu bilan birga suvni
tejash va sho’rlanishni kamaytirishga erishiladi.Sug’orishni optimallashtirish va
samarali boshqarish uchun yangi texnologiyalar va usullarni qo’llash mumkin.
Masalan, avtomatik sug’orish tizimlari va sensorlar yordamida tuproq namligi va
o’simliklarning ehtiyojlariga qarab suv berishning aniq miqdori
belgilanadi.Avtomatik tizimlar yordamida, tuproqdagi namlik darajasi o’lchanadi va
o’simliklar ehtiyojiga qarab sug’orish amalga oshiriladi. Bu tizimlar sho’rlanishning
oldini olish va suvni tejash imkonini beradi.Sug’orishni o’simliklar o’sishining turli
bosqichlariga qarab amalga oshirish kerak. Bu ortiqcha suvning tuproqqa kirib
ketishining oldini oladi va sho’rlanishni kamaytiradi.Drenaj tizimlari tuproq
sho’rlanishining oldini olishda muhim ahamiyatga ega. Sug’orish jarayonida
ortiqcha suv tuproqning yuqori qatlamlariga so’riladi va tuzlarning
konsentratsiyasini oshiradi. Drenaj tizimlarining samarali ishlashi esa, tuproqqa
ortiqcha suvning to’planishini oldini olishga yordam beradi.Chuqur drenaj tizimlari
tuproqning pastki qatlamlariga qadar cho’zilib, ortiqcha suvni tezda chiqarishga
yordam beradi. Bu tizimlar tuproqning tuzlardan tozalanishiga yordam beradi va
sho’rlanishni kamaytiradi.Chuqur drenaj tizimlari yordamida yer osti suvlarining
ortiqcha ko’tarilishi oldini olinadi va tuproqning sho’rlanish darajasi pasayadi.:
Chuqur drenaj tizimlarini qo’llash orqali, sho’rlangan tuproqlarda tuzlarning yuqori
qatlamlarga ko’tarilishining oldini olish mumkin.Yuzaki drenaj tizimlari tuproqning
yuqori qatlamidagi ortiqcha suvni tezda chiqarishga yordam beradi. Ushbu tizimlar
tuproqda tuzlarning ko’payishining oldini olish uchun samarali ishlaydi.Yuzaki
drenaj tizimlari tuproqdagi ortiqcha namlikni tezda olib tashlaydi, bu esa
sho’rlanishni kamaytirishga yordam beradi.Yuzaki drenaj tizimlari tuproqdagi sho’r
miqdorini kamaytirishga yordam beradi va tuproqning mikrobiologik faoliyatini
yaxshilaydi. Drenaj tizimlarining samarali ishlashini ta'minlash uchun ularni
muntazam ravishda tekshirib borish zarur. Drenaj tizimlarining ishdan chiqmasligini
ta'minlash uchun ularga texnik xizmat ko’rsatish va kerakli ta'mirlash ishlarini
bajarish zarur.Drenaj tizimlarining holatini kuzatib borish va samarali ishlashini
ta'minlash uchun sensorlar va monitoring tizimlaridan foydalanish mumkin.Drenaj
tizimlarining ishdan chiqishini oldini olish uchun ularni muntazam ravishda tozalash
va ta'mirlash kerak. Tuproqning sho’rlanishini kamaytirish va uning unumdorligini
tiklash uchun mexanik va biologik qayta ishlash usullaridan foydalanish mumkin.
Bu usullar tuproqni tiklash va uning sifatini yaxshilashga yordam beradi.Tuproqni
aeratsiya qilish orqali uning yuqori qatlamida havo almashinuvini yaxshilash
mumkin. Bu, o’z navbatida, tuproqning tuzlardan tozalanishiga yordam beradi va
sho’rlanishni kamaytiradi. Afzalliklari : Aeratsiya yordamida tuproqning
strukturasini yaxshilash va uning nafas olish qobiliyatini oshirish mumkin. Bu
o’simliklarning ildizlari uchun foydali sharoitlar yaratadi. Sho’rni kamaytirish :
Aeratsiya orqali tuproqda ortiqcha tuzlarning o’tkazuvchanligini yaxshilash va
ularni ko’proq suvga so’rilishi uchun sharoit yaratish mumkin. Sho’rlangan

yondashuvlar, shu bilan birga, tuproqni tiklash va barqaror qishloq xo’jaligini
rivojlantirishga yordam beradi.
2.4. Sho’rlangan tuproqlarni boshqarishning inovatsion texnologiyalar
Tuproq sho’rlanishi — bu tuproqda ortiqcha tuzlarning to’planishi natijasida
o’simliklarning o’sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan jarayon bo’lib,
bu muammo dunyoning ko’plab qishloq xo’jaligi hududlarida uchraydi.
Sho’rlanishni kamaytirish va tuproq unumdorligini tiklash uchun bir qator
innovatsion texnologiyalar ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan. Biosalin
qishloq xo’jaligi — bu sho’rlangan suv va tuproqlarda o’simliklarni yetishtirish
texnologiyasidir. Halofitlar — sho’rli muhitda o’sishga moslashgan o’simliklar
bo’lib, ular tuproqdagi ortiqcha tuzlarni yutib olish orqali sho’rlanishni
kamaytirishga yordam beradi. Misol uchun, Salicornia bigelovii kabi halofitlar
sho’rli suv bilan sug’orilsa ham yaxshi o’sadi va yuqori hosil beradi .
Nanotexnologiyalar yordamida ishlab chiqilgan nano-o’g’itlar tuproqdagi
sho’rlanishni boshqarishda samarali vosita hisoblanadi. Masalan, Fe O va ZnO₂ ₃
qo’llanilishi tuproqning tuzilishini yaxshilaydi, mikroorganizmlar faoliyatini
oshiradi va o’simliklarning o’sishini rag’batlantiradi. Ammo, no’g’itlarni qo’llashda
ularning miqdori va turi muhim ahamiyatga ega, chunki ortiqcha miqdorda
qo’llanishi salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Xalqaro Atom Enerjisi Agentligi va
BMT Qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat tashkiloti hamkorligida yadro texnikalari va
izotopik usullar yordamida tuproq sho’rlanishini boshqarish bo’yicha tadqiqotlar
olib borilmoqda. Masalan, izotopik usullar yordamida tuproqdagi namlik darajasi va
ozuqa moddalarining taqsimlanishini aniqlash mumkin. Bundan tashqari, neutron
namlik sensori yordamida sho’rlangan tuproqlarda ham samarali sug’orish
tizimlarini yaratish mumkin . Tabiatga asoslangan yechimlar va bioengineering
texnologiyalari sho’rlangan tuproqlarni tiklashda muhim rol o’ynaydi. Bu usullar
tuproq unumdorligini tiklash, sho’rlanishni kamaytirish va ekotizim xizmatlarini
tiklashga yordam beradi. Ammo, bu usullarni qo’llashda ularning samaradorligi va
iqtisodiy jihatlarini hisobga olish zarur .Tuproq sho’rlanishini kamaytirish va
unumdorligini tiklash uchun innovatsion texnologiyalarni joriy etish zarur. Biosalin
qishloq xo’jaligi, nanotexnologiyalar, mikrobial yechimlar, yadro texnikalari va
tabiatga asoslangan yechimlar bu borada samarali vositalar hisoblanadi.
O’zbekistonda ham bu texnologiyalarni joriy etish orqali sho’rlangan tuproqlarda
samarali qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshirish mumkin.Koinot
texnologiyalari va geoinformatsion tizimlar tuproq sho’rlanishini boshqarishda
muhim ahamiyatga ega bo’lib, tuproqning sho’rlanish darajasini aniqlash va
monitoring qilishda keng qo’llaniladi. Bu texnologiyalar orqali quyidagi maqsadlar
amalga oshiriladi:GIS texnologiyalari yordamida tuproqning sho’rlanish darajasini
kuzatish va tahlil qilish mumkin. Bu xaritalar yordamida sho’rlangan hududlar
aniqlanadi va ularni tiklash uchun zarur chora-tadbirlar belgilanishi
mumkin.Satelital tasvirlar va dronlar yordamida tuproqning holati va sho’rlanish
darajasi muntazam ravishda nazorat qilinadi. Bu esa samarali resurs boshqaruvini
ta'minlashga yordam beradi.Bu tizimlar yordamida sug’orish tizimlari va boshqa

tuproqlarda sho’rga chidamli o’simliklar ekish samarali usul hisoblanadi. Bunday
o’simliklar tuproqning sho’rlanishiga qarshi kurashish va hosil olish imkoniyatlarini
oshirishda yordam beradi. Sho’rga chidamli o’simliklar : Sho’rga chidamli
o’simliklar tuproqda tuzlar miqdorini kamaytirish va hosilni oshirishga yordam
beradi. Bu o’simliklar sho’rlanishni engib o’tish va o’simliklarning o’sishiga to’siq
bo’lmasdan, tuproqni tiklashga yordam beradi. Tuproqni tiklash : Sho’rga chidamli
o’simliklar tuproqni tiklash va uning unumdorligini yaxshilashga yordam beradi.
Tuproqning unumdorligini yaxshilash uchun organik moddalar, masalan, kompost
yoki hayvon go’ngini qo’llash mumkin. Bu moddalar tuproqning strukturasini
yaxshilash va sho’rlanishni kamaytirish imkonini beradi.Kompost qo’llash
tuproqning suvni ushlab turish qobiliyatini oshiradi va uning unumdorligini
tiklashga yordam beradi. Hayvon go’ngi :Organik moddalar tuproqning tuzilishini
yaxshilaydi, sho’rlanishni kamaytiradi va o’simliklar uchun zarur bo’lgan
elementlarni ta'minlaydi. Biologik moddalardan foydalanish sho’rlangan tuproqlarda
unumdorlikni oshirish va sho’rlanishni kamaytirish uchun samarali yondashuv
hisoblanadi. Biologik moddalarning qo’llanishi, asosan, mikroorganizmlar va
o’simliklarning ko’payishi va tuzlarni yutib olish orqali tuproqning sifatini
yaxshilashga yordam beradi. Tuproqlarda yashovchi mikroorganizmlar, masalan,
bakteriyalar va griblar, tuproqning tuzilishini yaxshilash va sho’rni kamaytirish
imkoniyatiga ega. Ayrim mikroorganizmlar tuproqdagi tuzlarni yutib olish yoki ular
bilan reaksiyaga kirishib, sho’rlanishni kamaytirishga yordam beradi.Biologik
o’g’itlar va mikroorganizmlar tuproqni qayta tiklash va unumdorligini oshirish
uchun ishlatiladi. Misol uchun, Azotobacter , Rhizobium kabi mikroorganizmlar,
tuproqdagi azotni va boshqa ozuqa moddalarini o’simliklarga yetkazishda yordam
beradi, shu bilan birga tuproqning sho’rlanish darajasini pasaytiradi.Biologik
o’g’itlar — bu tuproqdagi mikroorganizmlarning faoliyatini yaxshilashga yordam
beradigan moddalar bo’lib, ular tuproqning sho’rini kamaytirish va unumdorligini
oshirishda samarali bo’lishi mumkin. Organik moddalardan foydalanish, tuproqning
mikrobiologik faolligini oshiradi va sho’rlanishni kamaytiradi. Kimyoviy moddalar
yordamida sho’rlanishni boshqarish — bu sho’rni kamaytirish va tuproq sifatini
yaxshilashning samarali usuli. Bu jarayonlarda, asosan, tuzlarni neytrallashtirish va
ularni tuproqdan olib tashlash uchun kimyoviy moddalardan foydalaniladi.Gips,
tuproqda ortiqcha natriy tuzlarini kaltsiy tuzlariga aylantiradi, bu esa tuproqda
tuzlarning konsentratsiyasini pasaytiradi va sho’rlanishni kamaytiradi. Gipsning
qo’llanishi tuproqning pH darajasini yaxshilaydi va o’simliklar uchun qulay sharoit
yaratadi.Gips tuproqdagi natriy tuzlarini neytrallashtiradi, bu esa tuproqni
sho’rlanishdan tozalashga yordam beradi. Gipsning qo’llanishi, ayniqsa, natriy
tuzlari yuqori bo’lgan tuproqlarda samarali bo’ladi.Gips, tuproqning kislotaliligini
pasaytiradi va uning strukturasini yaxshilaydi, shu bilan birga sho’rlanishni
kamaytiradi va tuproqning unumdorligini tiklaydi. Kaliy va magniy tuzlari tuproqda
ortiqcha natriy tuzlarini muvozanatlash va tuproqdagi sho’rni kamaytirishga yordam
beradi. Bu kimyoviy moddalar tuproqdagi tuzlarning yutilishini va ularni o’simliklar
tomonidan olib chiqilishini osonlashtiradi. Kaliy va magniy tuzlari : Ushbu tuzlar
tuproqdagi natriy tuzlari bilan reaksiyaga kirishib, ular bilan birikib, tuproqda
tuzlarning konsentratsiyasini kamaytirishga yordam beradi. Bu jarayon tuproqdagi

noto’g’ri boshqarilishi, ya'ni:Sug’orishdagi suvning ortiqcha miqdori tuproq
yuzasida tuzlarning to’planishiga olib keladi, chunki ortiqcha suv tuproqdan to’liq
chiqib ketmaydi va undan tuzlar qolib ketadi.Sug’orilgan hududlarda drenaj
tizimining noto’g’ri ishlashligi tuproqda tuzlarning ortishiga olib keladi. Sug’orish
jarayonida to’plangan suvning chiqish imkoniyati cheklangan bo’lsa, u yer osti
suvlari orqali tuproqqa kirib, sho’rlanishni kuchaytiradi.Masalan, yomg’irni
simulyatsiya qiladigan tomchilatib sug’orish tizimlarining noto’g’ri ishlatilishi yoki
haddan tashqari sug’orish texnologiyalari tuproqning sho’rlanishiga olib keladi.
Ikkilamchi sho’rlanishning yana bir sababi yer osti suvlari sho’rlanishidir. Ba’zi
hududlarda yer osti suvlarining sho’rlanishi tabiiy holatdir. Bunda yer osti
suvlaridagi tuzlar tuproqqa yuqoriga ko’tariladi, bu esa tuproqning sho’rlanishiga
olib keladi. Yer osti suvlarining sho’rlanishi quyidagi omillar bilan bog’liq
bo’ladi.Ba'zi hududlar tabiiy ravishda sho’rlangan bo’lib, yer osti suvlari
sho’rlanishni kuchaytiradi.Tuproqning yuqori va past haroratga sezgirligi yer osti
suvlarining tuzlar bilan ko’payishiga olib kelishi mumkin.O’zgaruvchan geologik
tuzilmalarga ega hududlarda yer osti suvlari tabiiy ravishda sho’rlanadi, bu esa
tuproqni sho’rlanishga olib keladi. Ikkilamchi sho’rlanishda sug’orish va drenajning
noto’g’ri boshqarilishi katta rol o’ynaydi. Sug’orishning ortiqcha yoki noto’g’ri
usuli .Ba’zi hollarda, tuproqda ortiqcha suv to’planishi va uzoq vaqt davomida
tuproqning nam qolishi sho’rlanishga olib keladi.Tuproqdagi ortiqcha suvni
samarali olib chiqib ketish imkoniyati bo’lmasa, sho’rlanish darajasi ortadi.Agar
drenaj tizimi noto’g’ri qurilgan bo’lsa, u yerning sho’rlanishiga olib keladi.Qishloq
xo’jaligida tuproqni noto’g’ri ishlatish ham sho’rlanishning sabablaridan
biridir:Agar tuproq doimiy ravishda ishlatilsa va unga etarlicha ehtiyotkorlik bilan
yondashilmasa, sho’rlanish muammosi yuzaga keladi.Bir xil turdagi o’simliklarni
ko’p yillar davomida ekish tuproqning sho’rlanishiga olib kelishi mumkin, chunki
bu o’simliklar tuproqni bir xil minerallar bilan siqib chiqaradi va sho’rlanishni
kuchaytiradi.Ba’zi kimyoviy moddalar va pestitsidlar tuproqning kimyoviy tarkibini
o’zgartiradi va sho’rlanishning kuchayishiga olib keladi.Klimatik sharoitlar ham
ikkilamchi sho’rlanishning sabablaridan biridir. Qurg’oqchil iqlim : Qurg’oqchil
hududlarda, aholiga sug’orish uchun suv yetkazish muammosi mavjud bo’lib, bu
tuproqning sho’rlanishiga olib keladi.Yuqori haroratlar tuproqda namlikni tezda
bug’lantiradi va tuzlarning yuqoriga ko’tarilishiga yordam beradi.

barqarorligini ta'minlashga yordam beradi. Yashil texnologiyalar, biologik usullar,
geoinformatsion tizimlar va qayta tiklanadigan energiya manbalari sho’rlangan
tuproqlarda samarali hosil olish imkoniyatlarini yaratadi. Bu texnologiyalarni
amaliyotga tatbiq etish nafaqat tuproqni tiklashga, balki qishloq xo’jaligi
barqarorligini ta'minlashga ham xizmat qiladi.
XULOSA
Tuproq sho’rlanishi va uning unumdorligini tiklash masalalari bugungi kunda
dunyo miqyosida keng tarqalgan muammo bo’lib, ayniqsa qishloq xo’jaligi va suv
resurslari bo’yicha samarali boshqaruvni ta'minlash uchun innovatsion
texnologiyalarni joriy etish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Sho’rlanish tufayli tuproq
unumdorligi pasayib, o’simliklarning o’sishi cheklanishi, shu bilan birga qishloq
xo’jaligi tizimlari zaiflashadi. Shu sababli, tuproqni tiklash, sho’rlanishni
kamaytirish va ekologik barqarorlikni ta'minlash uchun yangi texnologiyalar va
innovatsion yechimlar zarur.Avtomatlashtirilgan sug’orish tizimlari, gidroponik
texnologiyalar, sho’rga chidamli o’simliklar, genetik modifikatsiyalar, biochar
texnologiyalari va boshqa zamonaviy yondashuvlar sho’rlanishni kamaytirish,

2.2. Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish usullar i
Ikkilamchi sho’rlanish tuproqdagi tuzlarning ortib ketishi natijasida sodir
bo’ladi. Bu jarayon tuproqning unumdorligini kamaytiradi, o’simliklarning
o’sishiga to’sqinlik qiladi, hosilni pasaytiradi va hatto tuproqning butun ekotizimini
buzadi. Sho’rlanishni boshqarish va kamaytirish uchun bir nechta samarali usullar
mavjud. Ushbu usullar tuproqning holatini yaxshilash va uning sho’rlanishini
kamaytirishga yordam beradi. Sug’orish tizimi tuproq sho’rlanishining eng muhim
sabablaridan biri hisoblanadi. Sug’orish jarayonida ortiqcha suvning tuproqqa
kirishi, o’z navbatida sho’rlanishni kuchaytiradi. Shu sababli, sug’orish tizimlarini
optimallashtirish va samarali boshqarish zarur. Tomchilatib sug’orish tizimi
tuproqdagi sho’rlanishni kamaytirishning samarali usulidir. Bu tizimda suv

MUNDARIJA
KIRISH ................................................................................................................................................... 2
Kurs ishining obyekti:Tuproqning ikkilamchi sho’rlanish jarayoni, uning yuzaga kelish sabablarini,
ta’sirlarini va oldini olish choralarini o’rganish. Bu jarayon tuproqning sho’rlanish darajalarini,
uning fizik-kimyoviy xususiyatlaridagi o’zgarishlarni va o’simliklar o’sishiga ta’sirini o’z ichiga oladi.
Boshqa so’z bilan aytganda, kurs ishida obyektingiz tuproqning sho’rlanishi, shu jumladan,
quyidagi jihatlar bo’ladi:Tuproqning sho’rlanish darajasining o’lchovlari (kimyoviy, fizik metodlar
yordamida).Sho’rlanishning iqtisodiy va ekologik ta’sirlari (qishloq xo’jaligi mahsulotlariga salbiy
ta’siri, bioxilma-xillikka ta’siri).Tuproqni sho’rlanishdan himoya qilish choralarini ishlab chiqish
(sug’orish tizimi, drenaj tizimlari va boshqalar). ................................................................................. 3
Kurs ishining predmeti: ....................................................................................................................... 3
1-BOB: Tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi haqida umumiy ma’lumot ............................................... 4
1.1 Sho’rlanish tushunchasi va turlari ................................................................................................. 4
1.2 Ikkilamchi sho’rlanishning ekotizimga ta’siri ................................................................................. 5
1.3. Ikkilamchi sho’rlanish jarayonining ta’sirlari ................................................................................ 7
1.4. Ikkilamchi sho’rlanishning oldini olish va kamaytirish choralari .................................................. 8
2-bop: Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish va uning oqibatlarini kamaytirish ................................. 10
2.1. Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarishning ahamiyati .................................................................... 10
2.2. Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish usullari ............................................................................... 12
2.3 Ikkilamchi sho’rlanishni kamaytirish va tuproq unumdorligini tiklashdagi innovatsion
texnologiyalar .................................................................................................................................... 15
2.4. Sho’rlangan tuproqlarni boshqarishning inovatsion texnologiyalar .......................................... 17
XULOSA .............................................................................................................................................. 19
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ....................................................................................................... 21

1-BOB: Tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi haqida umumiy
ma’lumot
1.1 Sho’rlanish tushunchasi va turlari
Sho’rlanish — bu tuproqdagi mineral tuzlarning konsentratsiyasining ortishi
natijasida yuzaga keladigan kimyoviy jarayon. Tuproqning sho’rlanishi uning fizik-
kimyoviy xususiyatlarini o’zgartiradi va o’simliklarning o’sishiga to’sqinlik qiladi.
Birlamchi sho’rlanish — tuproqning tabiiy sharoitlari, ya'ni geologik jarayonlar, suv
manbalarining sho’rlanishi sababli yuzaga keladi.
Ikkilamchi sho’rlanish — asosan inson faoliyati (masalan, sug’orish, drenaj
tizimlarining yomon ishlashi) tufayli yuzaga keladigan sho’rlanish turi. Ikkilamchi
sho’rlanish asosan qishloq xo’jaligiga zarar yetkazadi. Sho’rlanishning kuzatilishi
va darajasi : Sho’rlanish darajalari (engil, o’rtacha, yuqori) tuproqning sho’rlanish
holatini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Sho’rlanishning darajasi tuproqning pH
darajasi, tuzlarning tarkibi va konsentratsiyasi orqali baholanadi.Sho’rlanish
jarayonida tuproq tarkibida tuzlar ko’payadi. Bu tuzlar tuproqning fiziko-kimyoviy
xususiyatlarini o’zgartiradi, ya'ni tuproqning o'tkazuvchanligi pasayadi,
kislorodning almashinuvi qiyinlashadi.Sho’rlanish tufayli tuproqning kation anion
tengligi o’zgaradi, bu o’z navbatida tuproqning o’simliklar uchun zarur bo’lgan
minerallarni so’rish qobiliyatini pasaytiradi.
]

sekinlashtiradi. Sho’rlangan tuproqda: O’simliklarning suvsizlanishi : Tuproqdagi
tuzlar o’simliklar ildizlariga zarar yetkazadi va ularning suv so’rish qobiliyatini
pasaytiradi, bu esa o’simliklarning o’sishiga to’sqinlik qiladi.Yuqori darajadagi
sho’rlanish o’simliklarning o’lishiga olib kelishi mumkin, chunki ular zarur bo’lgan
oziq-ovqat va suvni o’zlashtira olmaydi.Ikkilamchi sho’rlanishning ekologik
oqibatlari juda keng, chunki u tuproqdagi biologik hayotni va ekotizimni
o’zgartiradi.Sho’rlangan tuproqlarda o’simliklar va mikroorganizmlar hayot uchun
qulay sharoitlarni topa olmaydi, bu esa biologik xilma-xillikning pasayishiga olib
keladi. Tuproqdagi o’simlik va hayvonlar turlarining ko’pchiligi o’lib
ketadi.Sho’rlanish jarayonida tuproqning pH darajasi oshishi yoki kamayishi
mumkin, bu esa tuproqning hayotiylik sifatini pasaytiradi va o’simliklarning
o’sishini yanada yomonlashtiradi.Tuproq sho’rlanishining asosiy oqibati — bu
qishloq xo’jaligi hosilining kamayishi. Sho’rlangan tuproqda:Sho’rlangan
tuproqlarda o’simliklar normal ravishda o’savermaydi. Natijada hosil miqdori
pasayadi.Sho’rlanish, shuningdek, o’simliklar uchun zarur bo’lgan elementlarning
muvozanatini buzadi, bu esa hosilni yanada kamaytiradi va qishloq xo’jaligi
faoliyatining samaradorligini pasaytiradi.Sho’rlangan tuproqlarda hosil olishning
qiyinligi qishloq xo’jalik ishlarini iqtisodiy jihatdan yo’qotishlarga olib keladi,
chunki resurslar (masalan, suv, energiya, va kimyoviy moddalar)
sarflanadi.Ikkilamchi sho’rlanishning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari ham keng
tarqalgan:Sho’rlanish tufayli yerlarning unumdorligi pasayishi va hosilning
kamayishi iqtisodiyotga jiddiy ta’sir qiladi. Qishloq xo’jaligida hosil olishning
pasayishi fermerlar va ularning oilalari uchun iqtisodiy qiyinchiliklarga olib
keladi.Sho’rlangan hududlarda yashovchi aholi tuproqdan olingan foydaning
kamayishi tufayli migratsiyaga majbur bo’lishi mumkin. Bu ijtimoiy beqarorlikka
olib keladi.Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish uchun zarur bo’lgan infratuzilma va
suv resurslari: Suvni tejash muammosi : Sho’rlanishni bartaraf etish uchun ko’p
miqdorda suv kerak bo’ladi, bu esa mavjud suv resurslarini yanada
kamaytiradi.Samarali drenaj tizimlarini qurish va foydalanish uchun katta miqdorda
investitsiya kerak bo’ladi. Agar bu tizimlar noto’g’ri ishlatilsa, tuproqning
sho’rlanishi yanada kuchayishi mumkin.
1.4. Ikkilamchi sho’rlanishning oldini olish va kamaytirish choralari
Ikkilamchi sho’rlanish tuproq unumdorligini sezilarli darajada pasaytiradi va
qishloq xo’jaligi faoliyatiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Buning oldini olish yoki ta’sirini
kamaytirish uchun samarali choralar ko’rish zarur. Quyida ikkilamchi sho’rlanishni
oldini olish va kamaytirish uchun tavsiya etilgan asosiy usullar keltirilgan. Sug’orish
— tuproq sho’rlanishining asosiy sabablaridan biri hisoblanadi. To’g’ri
boshqarilgan sug’orish tizimlari tuproqda sho’rlanishning oldini olishda muhim rol
o’ynaydi. Tomchilatib sug’orish : Bu usul suvni aniq va samarali taqsimlash imkonini
beradi, bu esa ortiqcha suvning to’planishini oldini oladi va tuproqdagi tuzlar
miqdorini kamaytiradi.Sug’orishni tuproqning namlik darajasiga qarab, optimal
miqdorda amalga oshirish kerak. Bu ortiqcha suvning to’planishiga va tuproqda
tuzlarning to’planishiga yo’l qo’ymaydi.Avtomatik sug’orish tizimlari tuproq

tuproq unumdorligini tiklashda muhim rol o’ynaydi. Shu bilan birga,
geoinformatsion tizimlar (GIS), dronlar, nanotexnologiyalar va mikroorganizmlar
yordamida sho’rlanishni boshqarish va tuproqni tiklash bo’yicha yanada samarali
natijalarga erishish mumkin.Bundan tashqari, qayta tiklanadigan energiya manbalari
va yashil texnologiyalarni qo’llash sho’rlangan hududlarda energiya samaradorligini
oshiradi, tuproqni boshqarish jarayonlarini optimallashtiradi. Bu texnologiyalar
yordamida tuproqning sho’rlanishi pasaytiriladi va hosil olish ko’rsatkichlari
yaxshilanadi.Yuqorida ta'kidlangan innovatsion texnologiyalar va amaliy
yondashuvlar O’zbekistonda ham sho’rlangan tuproqlarda qishloq xo’jaligini
rivojlantirishda katta imkoniyatlar yaratadi. Bularni muvaffaqiyatli joriy etish tuproq
unumdorligini tiklash, resurslardan samarali foydalanish va qishloq xo’jaligi
barqarorligini ta'minlashga yordam beradi. Shuningdek, bu texnologiyalar nafaqat
tuproqni tiklashda, balki ekosistemalar va iqtisodiy jihatdan samarali va barqaror
qishloq xo’jaligini rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega.Endi, tuproq
sho’rlanishi masalasida innovatsion texnologiyalarni amalga oshirish va joriy etish
orqali kelajakda sho’rlangan hududlarda samarali va barqaror qishloq xo’jaligi
faoliyatini yuritish mumkin bo’ladi.Tuproq sho’rlanishi — bu qishloq xo’jaligida
yuzaga keladigan jiddiy muammo bo’lib, u nafaqat tuproq unumdorligini
pasaytiradi, balki o’simliklarning o’sishi va hosil olishni sezilarli darajada
cheklaydi. Sho’rlanish jarayonini boshqarish va uni kamaytirish uchun zamonaviy
innovatsion texnologiyalarni joriy etish zarur. Bu texnologiyalar, jumladan, biosalin
qishloq xo’jaligi, mikrobial yechimlar, geoinformatsion tizimlar (GIS),
nanotexnologiyalar va qayta tiklanadigan energiya manbalari yordamida
sho’rlangan tuproqlarda samarali va barqaror qishloq xo’jaligini rivojlantirish
imkoniyatlari yaratiladi.Hozirgi kunda sho’rlanishni kamaytirish uchun
qo’llanilayotgan texnologiyalar, ayniqsa, biologik usullar, yadro texnikalari va toza
energiya manbalari, tuproqning ekologik holatini yaxshilash, o’simliklarning
sho’rlanish stressiga chidamliligini oshirish va tuproq unumdorligini tiklashda
muhim rol o’ynaydi. Nanotexnologiyalar va halofitlar kabi innovatsion yechimlar
sho’rlanishni boshqarishda samarali vositalar sifatida o’z o’rnini
topmoqda.Shuningdek, tuproq sho’rlanishining oldini olish va uni tiklash uchun
xalqaro tajriba va ilmiy tadqiqotlar asosida amalga oshirilgan texnologiyalarni
O’zbekistonda joriy etish muhim ahamiyatga ega. Sho’rlangan hududlarda samarali
qishloq xo’jaligini amalga oshirish uchun ushbu texnologiyalarni muvaffaqiyatli
qo’llash tuproqning tiklanishiga, hosilni oshirishga va qishloq xo’jaligi tizimlarining
barqarorligini ta'minlashga yordam beradi.Yuqoridagi texnologiyalar va
metodlarning kombinatsiyasi orqali sho’rlangan tuproqlarda samarali qishloq
xo’jaligini olib borish mumkin. Shu tarzda, tuproq resurslaridan samarali
foydalanish, ekologik muvozanatni saqlash va iqtisodiy jihatdan barqaror
rivojlanishni ta'minlashda innovatsion yechimlarning roli ortadi. Kelayotgan yillarda
bu texnologiyalarni keng miqyosda tatbiq etish orqali sho’rlangan hududlarni
samarali boshqarish va ularni qayta tiklash mumkin bo’ladi.
Takliflar

KIRISH
Tuproq sho’rlanishi — bu tuproqdagi erkin suvda kationlar va anionlar
konsentratsiyasining ortishi natijasida tuproqning kimyoviy holatining o’zgarishidir.
Bu jarayon nafaqat tuproqning fizik-kimyoviy xususiyatlariga, balki qishloq
xo’jaligi va ekologik tizimlarga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. Sho ’ rlanishning ikkita
asosiy turi mavjud: birlamchi va ikkilamchi sho’rlanish. Birlamchi sho’rlanish — bu
tuproqning tabiiy geologik va gidrologik sharoitlaridan kelib chiqadigan sho’rlanish
jarayoni bo’lsa, ikkilamchi sho’rlanish esa inson faoliyati (asosan, sug’orish va
yomon agronomik amaliyotlar) tufayli yuzaga keladi. Ikkilamchi sho’rlanish – bu
sug’orishning noto’g’ri boshqarilishi, drenaj tizimlarining mavjud emasligi yoki
yetarli emasligi, yer osti suvlari yoki sirt suvlari sho’rlanishining oshishi sababli
yuzaga keladigan tuproq sho’rlanishidir. Tuproqning sho’rlanishi qishloq xo’jaligi
uchun jiddiy muammolarga olib keladi, chunki sho’rlangan tuproqlarda o’simliklar
o’sishi yomonlashadi, ularning oziqlanishi va suvni so’rishi qiyinlashadi. Natijada,
dehqonchilikda mahsulotlar kamayadi va tuproqning unumdorligi pasayadi.
Mavzuning dolzarbligi: O’zbekiston, qishloq xo’jaligi va sug’orishga katta
bog’liq bo’lgan bir necha mintaqalar bilan ajralib turadi. Bu mamlakatda, ayniqsa,
sug’oriladigan yerlar, yer osti va sirt suvlari sho’rlanishi bilan bog’liq muammolar
mavjud. Ikkilamchi sho’rlanish natijasida yirik yerlar foydalanishdan chiqib
ketmoqda, bu esa iqtisodiy yo’qotishlarga olib keladi. Shu bilan birga,
sho’rlanishning oldini olish yoki uning salbiy ta’sirini kamaytirishning ijtimoiy va
ekologik ahamiyati juda katta. Tuproqning sho’rlanishi nafaqat iqtisodiy zararlarga,
balki ekologik tizimlarga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. Sho’rlangan tuproqlarda
o’simliklarning vegetatsiyasi sustlashadi, bir nechta navlar yomon o’sadi yoki
umuman o’sib ketmaydi, bu esa biologik xilma-xillikni kamaytiradi.
Sho’rlanishning oldini olish yoki kamaytirish uchun amaliy choralar va ilmiy
tadqiqotlar dolzarb ahamiyatga ega bo’lib, bu masalalar bo’yicha yangi
yondashuvlar va texnologiyalarni izlash zarurati mavjud. 2024-yil 2-fevralda qabul
qilingan "Tuproqni muhofaza qilish va uning unumdorligini oshirish to'g'risida"gi
Qonun ushbu muammoni hal etishda muhim huquqiy asos bo'lib xizmat qilmoqda.

namligini doimiy ravishda kuzatib boradi va faqat kerakli miqdorda suv beradi, bu
esa sho’rlanishning oldini olishga yordam beradi.Tuproqdagi ortiqcha suvning
samarali chiqarilishi uchun drenaj tizimlari muhim ahamiyatga ega.Tuproqdagi
ortiqcha suvni chiqarish va sho’rlanishni kamaytirish uchun drenaj tizimlarini
yangilash va samarali ishlatish zarur. Yaxshi drenaj tizimi tuproqdagi tuzlarni
to’planishini kamaytiradi.Yuzaki va chuqur drenaj tizimlarini uyg’unlashtirish
orqali tuproqdan ortiqcha suvni olib chiqish, tuproqning sho’rlanish darajasini
kamaytiradi. Tuproqning drenaj xususiyatlarini yaxshilash : Tuproq tarkibini
yaxshilash (masalan, qum yoki gips qo’shish orqali) drenaj jarayonlarini
yaxshilashga yordam beradi.Tuproqning sho’rlanishini kamaytirish uchun mexanik
va biologik usullarni qo’llash mumkin: Tuproqni aeratsiya qilish : Tuproqni vaqt-
vaqti bilan aeratsiya qilish, ya'ni yerning yuqori qatlamidagi havo almashinuvini
yaxshilash, sho’rlanishning oldini olishga yordam beradi. Aeratsiya, ayniqsa,
kompaklanadigan tuproqlarda samarali. Mulchalash tuproqning yuqori qatlamini
himoya qiladi, bu esa tuproqdagi suvning bug’lanishini kamaytiradi va tuzlarning
to’planishiga yo’l qo’ymaydi.Sho’rlangan tuproqlarda o’simliklarning o’sishini
qo’llab-quvvatlash uchun sho’rga chidamli o’simliklar ekilishi mumkin. Bunday
o’simliklar tuproqning sho’rlanishini kamaytirishga yordam beradi. Tuproqdagi
tuzlarni kamaytirish uchun kimyoviy va biologik usullarni qo’llash mumkin.Gips
(kalsiyum sulfat) tuproqda tuzlar bilan reaksiyaga kirishib, ularni boshqa
moddalarga aylantiradi va shu orqali sho’rlanishni kamaytiradi.Organik moddalar
(kompost, hayvon go’ngi) tuproq tarkibini yaxshilaydi, tuproqning suv
o’tkazuvchanligini oshiradi va sho’rlanishni kamaytiradi.Tuproqning tuzlarini
kamaytirish uchun maxsus biologik moddalardan (mikroorganizmlar va
bakteriyalar) foydalanish mumkin, bu usul tuproqni tabiiy ravishda tiklashga
yordam beradi.Qishloq xo’jaligida ikkilamchi sho’rlanishni kamaytirish uchun
agrotexnik amaliyotlar muhim ahamiyatga ega.Bir xil turdagi o’simliklarni uzoq
vaqt davomida ekish o’rniga, ekin navlarini almashlab turish sho’rlanishni
kamaytirishga yordam beradi. Ekinlar almashinuvi tuproqda mineral moddalarning
muvozanatini tiklashga yordam beradi. O’simliklarning sug’orilishini va
parvarishini optimallashtirish : O’simliklarni o’sish bosqichiga qarab optimal
sug’orish va parvarish qilish kerak.Bu o’simliklarning salomatligini saqlab qolishga
yordam beradi va sho’rlanishni kamaytiradi.Tuproqning unumdorligini va tarkibini
yaxshilash uchun mexanik ishlov berish va organik moddalardan foydalanish zarur.
Ikkilamchi sho’rlanishning oldini olish va kamaytirish uchun xalqaro tajriba va
ilmiy tadqiqotlar asosida samarali texnologiyalarni joriy etish. Texnologiyalarga
sarmoya kiritish : Yangi texnologiyalar va innovatsion usullarni ishlab chiqish va
tadbiq etish, jumladan, yuqori samarali sug’orish tizimlari va sho’rlangan
tuproqlarni tiklash uchun maxsus materiallar.Sho’rlanish jarayonlarini o’rganish va
monitoring qilish uchun ilmiy tadqiqotlar olib borish va natijalarni amaliyotda
qo’llash.

agrar usullar optimallashtiriladi, shuningdek, suv va tuproqdan samarali foydalanish
imkoniyatlari yaratiladi.GIS tizimlari sho’rlangan maydonlarda samarali agrar
yechimlarni taklif qilishda yordam beradi. Bunday tizimlarni qo’llash orqali
tuproqni yaxshi boshqarish mumkin. Dronlar yordamida tuproqni nazorat qilish va
ekologik monitoring qilish mumkin. Dronlar tuproqning sho’rlanish darajasi,
namlik, tuz miqdori, o’simliklarning holati va sug’orish jarayonlarini kuzatib
borishda juda foydalidir. Dronlar yordamida olingan ma'lumotlar shuningdek,
shoshilinch choralar ko’rish va sug’orish tizimini optimallashtirish imkoniyatini
yaratadi. Dronlar orqali tuproq va o’simliklarni kuzatish : Dronlar GPS yordamida
sho’rlangan hududlarni aniq belgilash, shu jumladan, ularni doimiy ravishda
monitoring qilish imkonini beradi. Sug’orishni boshqarish : Dronlar yordamida
tuproqdagi ortiqcha suv va sho’rlanishning aniqlanishi natijasida sug’orish
tizimlarini samarali boshqarish mumkin.Sho’rli tuproqlarni tuzatishning biologik
usullari keng tarqalgan va samarali yo’llardan biri hisoblanadi. Bu usulda
mikroorganizmlar, bakteriyalar va o’simliklar ishlatiladi. Tuproqning sho’r miqdori
biologik faoliyat yordamida kamaytiriladi va unumdorlikni tiklash imkoniyatlari
yaratiladi. Mikroorganizmlar va bakteriyalar : Sho’rli tuproqlarda o’simliklarning
o’sishini qo’llab-quvvatlash uchun mikroorganizmlar (xususan, halofit bakteriyalar)
va fito-nekroza yuzaga keltiruvchi bakteriyalar qo’llaniladi. Bu mikroorganizmlar
ortiqcha tuzlarni yutib olishda va o’simliklar uchun qulay muhit yaratishda yordam
beradi.
O’simliklar yordamida sho’rlanishni boshqarish : Sho’rga chidamli o’simliklar,
masalan, Atriplex , Salicornia , va Tamarix turdagi o’simliklar sho’rli tuproqlarda
yaxshi o’sadi va o’simliklar tomonidan tuproqdagi tuzlar kamaytiriladi.
Toza energiya va qayta tiklanadigan energiya manbalari
Sho’rlangan tuproqlarda unumdorlikni tiklashda toza energiya va qayta
tiklanadigan energiya manbalari muhim rol o’ynaydi. Xususan, quyosh
energiyasidan foydalanish tuproqni yaxshi holatda saqlash va sho’rlanishni
kamaytirishga yordam beradi. Quyosh energiyasidan foydalanish : Sho’rlangan
tuproqlarda sug’orish va boshqa texnologiyalarni qo’llash uchun quyosh panellari
orqali energiya ishlab chiqarish. Bu energiya manbalarining samarali ishlatilishi
ekologik jihatdan ham foydali. Quyosh va shamol energiyasi : Shu kabi qayta
tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish nafaqat sho’rlanishni
kamaytirishga, balki qishloq xo’jalik resurslaridan samarali foydalanishga imkon
beradi.Yashil texnologiyalar va organik o’g’itlar tuproqning unumdorligini tiklashda
samarali vosita hisoblanadi. Organik o’g’itlar tuproqning biologik faolligini
oshiradi, shu bilan birga, sho’rlanishni kamaytiradi. Kompost va organik o’g’itlar :
Tuproqqa organik o’g’itlar qo’shish orqali uning strukturasini yaxshilash va
sho’rlanishni kamaytirish mumkin. Organik o’g’itlar tuproqning suv ushlash
qobiliyatini oshiradi va o’simliklar uchun foydali moddalarni taqdim etadi. Yashil
texnologiyalar : Yashil texnologiyalar, jumladan, yashil o’g’itlar (masalan, azotli
bakteriyalarni o’z ichiga olgan o’g’itlar) tuproqning sifatini yaxshilaydi va uning
sho’rlanishini kamaytirishga yordam beradi. Tuproq sho’rlanishini kamaytirish va
unumdorligini tiklashda innovatsion texnologiyalarni qo’llash tuproqning

Boshqarish usullari yordamida, qishloq xo’jaligida hosilni tiklash va samaradorlikni
oshirish mumkin. Sho’rlanishni boshqarish orqali tuproqning unumdorligi tiklanadi,
bu esa hosil miqdorini oshiradi. Unumdor tuproqlarda o’simliklar yaxshiroq o’sadi
va yaxshi mahsulot beradi.Sho’rga chidamli o’simliklar ekish orqali sho’rlangan
tuproqlarda hosilni saqlab qolish mumkin. Bu o’simliklar sho’rlanishga chidamli
bo’lib, hosilni oshiradi.Sho’rlanishni boshqarish qishloq xo’jaligi texnologiyalarini
takomillashtirishga imkon beradi. Yangi texnologiyalarni joriy etish orqali hosilning
yuqori sifatini ta'minlash mumkin. Masalan, avtomatik sug’orish tizimlari va
ularning samarasini oshirish. Sho’rlanishni boshqarish va oldini olish orqali suv
resurslaridan samarali foydalanish mumkin. Suvni tejash va uning ortiqcha
to’planishiga yo’l qo’ymaslik uchun to’g’ri boshqaruv amaliyotlari
zarur. Sug’orishning samarali boshqarilishi : Samarali sug’orish tizimlari, masalan,
tomchilatib sug’orish tizimi, suvni to’g’ri miqdorda va o’simlikning ildizlariga
yetkazadi. Bu ortiqcha suvning tuproqqa kirib ketishini oldini oladi va sho’rlanishni
kamaytiradi.Samarali sug’orish tizimlari yordamida, yerga ortiqcha suvning oqishini
oldini olish mumkin. Bu esa tuproqda sho’rning ortishining oldini oladi.Ikkilamchi
sho’rlanishni kamaytirish uchun suv resurslaridan to’g’ri va oqilona foydalanish
juda muhimdir. Sug’orishni monitoring qilish va samarali boshqarish orqali suvni
tejash va sho’rlanishning oldini olish mumkinSho’rlanish tufayli tuproqning
unumdorligi kamayadi. Ikkilamchi sho’rlanishni boshqarish va oldini olish orqali
tuproqning unumdorligini tiklash mumkin. Gips qo’llash : Tuproqqa gips qo’llash
orqali, u yerda ortiqcha natriy tuzlari to’planishi oldini olinadi. Gips tuproqning
strukturaviy holatini yaxshilaydi va sho’rlanishni kamaytiradi.Organik moddalardan
foydalanish tuproqning strukturasini yaxshilaydi, tuproqning suvni ushlab turish
imkoniyatini oshiradi va sho’rlanishni kamaytiradi.Tuproqni aeratsiya qilish — bu
tuproqning yuqori qatlamida havo almashinuvi jarayonini yaxshilashni anglatadi.
Bu jarayon orqali tuproqdagi sho’rni olib tashlash va u ni unumdorligini tiklash
mumkin. Dunyoning turli mamlakatlarida sho’rlanishni boshqarish bo’yicha
samarali amaliyotlar va texnologiyalar ishlab chiqilgan. Isroil, Avstraliya, Turkiya
va boshqa mamlakatlarda sho’rlanishni kamaytirish va boshqarish bo’yicha
innovatsion usullar qo’llanilmoqda. Ushbu tajribalar bilan tanishish va ularni
o’rganish, sho’rlanishni boshqarishning samaradorligini oshiradi. Isroil tajribasi :
Isroilda suvni samarali boshqarish bo’yicha ilg’or texnologiyalar joriy etilgan. Ular
tomchilatib sug’orish tizimi yordamida sho’rlanishni kamaytirishga erishdilar.
Avstraliya tajribasi : Avstraliyada sho’rlanishni boshqarish uchun avtomatik
sug’orish tizimlari va turli texnologiyalar qo’llaniladi. Bu tizimlar tuproqning
unumdorligini tiklashga yordam beradi.O’zbekiston va Markaziy Osiyo
mamlakatlari ushbu tajribalardan foydalanib, sho’rlanishni boshqarish bo’yicha
innovatsion usul larni ishlab chiqishlari mumkin.

 Ekologik xavfni kamaytirish bo’yicha amaliy tavsiyalar (masalan, drenaj
tizimlarini yaxshilash, sho’rlanishga chidamli ekinlarni joriy etish, suv tejovchi
texnologiyalarni qo’llash) alohida bo’lim sifatida ajratilishi ishga yangicha
ko’rinish beradi. Umuman olganda , Xudoyberdiyev Abdurasul tomonidan
tayyorlangan “ Tuproqning ikkilamchi sho ’ rlanishi muammosi ” mavzusidagi kurs
ishi o ’ z mazmun - mohiyati , ilmiy yondashuvi va dolzarbligi bilan ajralib turadi .
Ishda mavzu to’liq ochib berilgan, ekologik muammolarga jiddiy ilmiy yondashuv
namoyon qilingan.
Yuqorida qayd etilgan ayrim texnik va metodologik kamchiliklarga qaramay, kurs
ishi ijobiy bahoga loyiq deb hisoblayman.
Yuqoridagi holatlarni e'tiborga olib, Xudoyberdiyev Abdurasul tomonidan
yozilgan kurs ishini ijobiy baholash mumkin deb hisoblayman.
Taqrizchi: Ekologiya va geografiya kafedrasi o’qituvchisi
___________________ ______ (imzo)

3. Jalilov, K.Normatov, K. Sho’rlanishni kamaytirish va tuproq unumdorligini
oshirishning zamonaviy texnologiyalari. Samarqand: Samarqand Davlat Qishloq
Xo’jaligi Instituti nashriyoti.Ushbu kitobda sho’rlanishning oldini olish va tuproq
unumdorligini tiklash uchun qo’llaniladigan zamonaviy texnologiyalar tahlil
qilingan. (2018).
4. Toshpulatov, A. Tuproq sho’rlanishining ekologik ta'siri va uning oldini olish
usullari. O’zbekiston ekologiya va resurslar jurnali.Tadqiqotda tuproq
sho’rlanishining ekologik ta'siri va uning oldini olish usullari hamda
O’zbekistondagi sho’rlangan hududlarda qo’llaniladigan amaliy yondashuvlar
haqida so’z yuritiladi. (2020).
5. Xo’jaev, O. O’zbekistonning sho’rlangan tuproqlarida biosalin qishloq xo’jaligi
tizimlari. Tashkent: O’zbekiston Fanlar Akademiyasi.O’zbekistonning sho’rlangan
tuproqlarida biosalin texnologiyalarni joriy etish bo’yicha ilmiy tadqiqotlar va
tajribalar haqida ma'lumotlar. (2022).
6. Ergashev, A.Tursunov, M. Tuproqni tiklashning biologik va kimyoviy usullari.
Agrar ilm-fan jurnaliSho’rlanishni kamaytirish va tuproqni tiklashda qo’llaniladigan
biologik va kimyoviy usullar haqida ilmiy tadqiqotlar. (2019).
7. Shamsiyev, B.Tashmuhammedov, D. Tuproqning sho’rlanishi va ularni
boshqarish texnologiyalari: O’zbekistondagi amaliy yondashuvlar. Toshkent:
O’zbekiston Qishloq Xo’jaligi va Suv Xo’jaligi Institutlari
nashriyoti.O’zbekistondagi sho’rlangan tuproqlarda qo’llaniladigan amaliy
texnologiyalar va yondashuvlar haqida. (2021).
8. G’ulomov, S. Sodiqov, K. Sho’rlanishdan zarar ko’rgan tuproqlarni tiklashda
zamonaviy texnologiyalarning roli. Qishloq xo’jaligi va resurslar jurnali.Zamonaviy
texnologiyalar yordamida sho’rlangan tuproqlarda unumdorlikni tiklash usullari.
(2020).
9. Xo’jaev, O. Tuproq sho’rlanishi va uning qishloq xo’jaligiga ta'siri. Tuproq va
ekotizimlar jurnali.Ushbu maqolada tuproq sho’rlanishining qishloq xo’jaligi
faoliyatiga ta'siri va unga qarshi kurashish usullari haqida so’z yuritilgan. (2021).
10 . Xayrullayev, A., Ahmadov, Sh. Tuproqning sho’rlanishi va uni boshqarish
usullari. Agrar ilm-fan jurnali.Maqolada tuproq sho’rlanishining oldini olish va uni
boshqarish bo’yicha ilmiy yondashuvlar va amaliy yechimlar ko’rib chiqilgan.
(2020).
11 .G’ulomov, S., Sodiqov, Sho’rlanishdan zarar ko’rgan tuproqlarni tiklashda
zamonaviy texnologiyalar. Qishloq xo’jaligi va resurslar jurnali.Tuproq
sho’rlanishini kamaytirish va tuproq unumdorligini tiklashda qo’llaniladigan
zamonaviy texnologiyalar haqida ilmiy tahlil. . (2020).

1.2 Ikkilamchi sho’rlanishning ekotizimga ta’siri
Tuproq unumdorligiga ta’siri : Sho’rlanish tuproqning strukturasini buzadi,
o’simliklar uchun zarur bo’lgan minerallarni so’rish imkoniyatini kamaytiradi, bu
esa tuproq unumdorligini pasaytiradi.Sho’rlangan tuproqlarda o’simliklar o’sishi
sekinlashadi yoki to’xtaydi. Sho’rlanish darajasi yuqori bo’lgan tuproqlarda
mahsulotlar kamayadi,chunki o’simliklar to’liq oziqlanmaydi.Sho’rlanish ekologik
tizimlarda biologik xilma-xillikni kamaytiradi, o’simlik va hayvonot dunyosining
turmush sharoitlarini yomonlashtiradi.Ikkilamchi sho’rlanish qishloq xo’jaligi
mahsulotlarining hosilini kamaytiradi va dehqonchilikning samaradorligini
pasaytiradi. Tuproqning sho’rlanishi natijasida dehqonlar yirik iqtisodiy zararlarga
uchraydi.Sho’rlangan yerlar dehqonchilikka yaroqsiz bo’lishi mumkin, bu esa
mahsulot yig’imini kamaytiradi va qishloq xo’jaligi sektorining iqtisodiy ahvolini
yomonlashtiradi.Sho’rlangan tuproqni tiklash va uning unumdorligini qaytarish
uchun katta miqdorda vaqt, resurs va mablag’lar sarflanadi. Bu resurslar o’sha
hududda yashovchi aholi uchun ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi.Ikkilamchi
sho’rlanish — tuproqlarda tuzlarning ortishi tufayli yuzaga keladigan jarayon bo’lib,
odatda inson faoliyatidan kelib chiqadi. Bu jarayon asosan sug’orish, drenaj
tizimlarining noto’g’ri ishlatilishi va yer osti suvlari bilan bog’liq muammolar
tufayli yuzaga keladi. Ikkilamchi sho’rlanish tuproqning unumdorligini pasaytiradi,
ekotizimning buzilishiga olib keladi va qishloq xo’jaligi mahsulotlariga zarar
yetkazadi. Quyida ikkilamchi sho’rlanishning asosiy sabablari
ko’rsatilgan. Sug’orish jarayoni — bu yerga suv yetkazishning asosiy usuli bo’lib,
bu jarayon tuproq sho’rlanishining asosiy sabablaridan biridir. Sug’orishning

1.3. Ikkilamchi sho’rlanish jarayonining ta’sirlari
Ikkilamchi sho’rlanish jarayoni tuproq va ekologik tizimlarga, shuningdek,
qishloq xo’jaligi va iqtisodiyotga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Sho’rlanishning turli
darajalari tuproqning unumdorligini pasaytiradi, o’simliklarning o’sishiga to’sqinlik
qiladi va yerlarni uzoq muddatli ekspluatatsiyaga nisbatan chidamsiz qiladi.
Ikkilamchi sho’rlanishning ta’sirlari quyidagilarga bo’linadi. Ikkilamchi sho’rlanish
tuproqning umumiy unumdorligini pasaytiradi. Sho’rlangan tuproqda.Tuproqda
tuzlarning ortishi o’simliklar uchun suv va minerallarni so’rishni qiyinlashtiradi,
chunki tuzlar o’simliklarning ildiz tizimiga zarar yetkazadi.Sho’rlanish tufayli
tuproqning fizikaviy xususiyatlari, xususan, suv o’tkazuvchanlik va hava
almashinuvi yomonlashadi. Bu tuproqning kompaklanishiga va strukturasining
buzilishiga olib keladi. Sho’rlanish jarayoni o’simliklarning o’sishini to’xtatadi yoki

sho’rlanishni kamaytiradi va tuproqning sifatini yaxshilaydi.Ikkilamchi
sho’rlanishni boshqarish uchun mavjud bo’lgan usullar samarali foydalanish orqali
tuproq unumdorligini tiklash, sho’rlanishni kamaytirish va qishloq xo’jaligi hosilini
oshirish mumkin. Sug’orish tizimlarini optimallashtirish, drenajni yaxshilash,
mexanik va biologik qayta ishlash, shuningdek kimyoviy moddalardan foydalanish
— bu hammasi tuproqning sho’rlanishini boshqarishda samarali usullar hisoblanadi.
Shuningdek, innovatsion texnologiyalar va xalqaro tajribalar asosida yangi metodlar
qo’llanishi kerak, chunki ular tuproq unumdorligini tiklash va qishloq xo’jaligi
tizimlarini barqaror rivojlantirishda muhim rol o’ynaydi.
2.3 Ikkilamchi sho’rlanishni kamaytirish va tuproq unumdorligini tiklashdagi
innovatsion texnologiyalar
]Ikkilamchi sho’rlanish tuproqning unumdorligini kamaytiradigan,
o’simliklarning o’sishini sekinlashtiradigan va ekinlarning hosilini pasaytiradigan
muammo hisoblanadi. Bunday tuproqlarni tiklash uchun an'anaviy usullar bilan bir
qatorda zamonaviy innovatsion texnologiyalarni qo’llash muhim ahamiyatga ega.
Ushbu bo’limda, ikkila sho’rlanishni kamaytirish va tuproq unumdorligini tiklashda
foydalaniladigan texnologiyalar haqida batafsil ma'lumot beriladi. Ikkilamchi
sho’rlanishni kamaytirishda avtomatlashtirilgan sug’orish tizimlari va raqamli
texnologiyalar samarali vosita hisoblanadi. Bu tizimlar suvni yanada samarali
boshqarish va sho’rlanishni nazorat qilishga yordam beradi. Raqamli texnologiyalar
yordamida tuproqning namlik darajasi, sho’rlanish darajasi va o’simliklarning
ehtiyojlari doimiy ravishda monitoring qilinadi. Avtomatik sug’orish tizimlari,
asosan, tuproqning namlik darajasi va o’simliklarning suvga bo’lgan ehtiyojlariga
asoslanib ishlaydi. Bunday tizimlar, o’z-o’zini boshqaradigan texnologiyalar
yordamida ortiqcha suvni sarflamaslikka yordam beradi, shu bilan birga, tuproqda
sho’r miqdori kamayadi.Avtomatik tizimlar tuproqning namligini doimiy ravishda
o’lchaydi va faqat kerakli miqdorda suv beriladi. Bu usul tuproqda sho’rlanishning
oldini olishga yordam beradi.Sug’orish vaqtida kerakli miqdorda suv yetkazilib,
ortiqcha suvning tuproqdan chiqishiga yo’l qo’yilmaydi, bu esa sho’rlanishni
pasaytiradi.Tuproqning pH darajasi, tuz miqdori va namlik darajasi sensorlar orqali
real vaqt rejimida o’lchanadi va bu ma'lumotlar orqali sug’orish tizimi mos ravishda
ishlaydi.Raqamli tizimlar yordamida tuproqning holatini real vaqt rejimida kuzatib
borish mumkin. Internet of Things texnologiyalari yordamida o’simliklar va
tuproqdagi barcha parametrlar monitoring qilinadi. Bu tizimlar tuproq sho’rlanishini
aniqlash va unga javoban sug’orishni boshqarish imkonini beradi. Tuproq va
o’simliklar monitoringi : IoT texnologiyalari yordamida tuproqning namligi, tuz
miqdori, pH darajasi va boshqa parametrlar doimiy ravishda kuzatiladi va tizimga
ma'lumot yuboriladi. Bu orqali o’simliklar uchun eng qulay sharoitlar
yaratiladi.Raqamli texnologiyalar tuproqni boshqarish jarayonini optimallashtiradi,
bu esa sho’rlanishni kamaytirishga va resurslardan samarali foydalanishga yordam
beradi. Gidroponika — tuproqsiz o’simliklarni o’stirish texnologiyasidir. Bu tizimda
o’simliklar uchun suvda erigan ozuqa moddalarini yetkazib berish orqali o’stiriladi,

2. Mavzuni ochib berish darajasi: Asosiy boblarda tuproqning ikkilamchi
sho’rlanishi sabablari, mexanizmlari, geografik tarqalish hududlari hamda ekologik
va iqtisodiy oqibatlari chuqur tahlil qilingan. Mavzuga oid atamalar, ilmiy
tushunchalar keng yoritilgan.
3. Ilmiy-uslubiy yondashuv: Ishda ilmiy ifodalar, tahliliy yondashuv va statistik
ko’rsatkichlar asosida asoslar keltirilgan. Matnda ilmiy uslubga qat’iy rioya
qilingan, grammatik va uslubiy xatolarga deyarli yo’l qo’yilmagan.
4. Dolzarblik va amaliy ahamiyat: Tanlangan mavzu bugungi kunda O’zbekiston
va butun Markaziy Osiyo uchun dolzarb hisoblanadi. Ishda ushbu muammoning
qishloq xo’jaligi, suv resurslari va ekologik xavfsizlikka ta’siri batafsil yoritilgan.
Kamchiliklari:
1. Grafik va jadvallarni izohlash: Ishda keltirilgan ba’zi grafik va jadvallar yetarli
darajada tushuntirilmagan. O’quvchi ularni mustaqil talqin qilishi qiyin bo’lishi
mumkin. Har bir grafikning oldidan yoki ortidan qisqacha izoh berilishi maqsadga
muvofiq bo’lardi.
2. Atamalarni tushuntirish: Ayrim ilmiy atamalar birinchi marotaba ishlatilganda
izohsiz qoldirilgan. Talaba tomonidan atamalar lug’ati yoki qisqacha izohli
qo’shimchalar kiritilishi lozim edi.
3. Metodologik yondashuv yetishmasligi: Tadqiqotning bajarilish uslubi, ya’ni
qanday metodlar asosida tahlil o’tkazilgani yuzasidan aniq metodologik tavsif
yetarli darajada berilmagan.
Takliflar va tavsiyalar:
 Kurs ishini yanada mukammal qilish uchun, tuproq sho’rlanishini aniqlash,
baholash va oldini olishga oid zamonaviy metodlar (masalan, GIS texnologiyalar,
masofaviy zondlash, laboratoriya tahlillari) haqida qisqacha metodologik bo’lim
kiritilishi maqsadga muvofiq bo’lardi.
 Amaliy qismda O’zbekistonning muayyan hududi misolida (masalan, Buxoro,
Qoraqalpog’iston yoki Sirdaryo viloyatlari) konkret tadqiqot o’tkazilib, real faktlar
bilan boyitilgan tahlil berilsa, ishning ilmiy darajasi va amaliy foydasi oshardi.

Tuproqning ikkilamchi sho’rlanishi muammosi

Купить