Turli tipdagi maktabgacha ta’lim muassasalarining tashkiliy tuzilmasi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	60.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	24 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Joninek

Ro'yxatga olish sanasi 29 May 2024

22 Sotish

Turli tipdagi maktabgacha ta’lim muassasalarining tashkiliy tuzilmasi

Sotib olish

Mundarija:
Kirish……………………………………………………………………………..3
I.Bob. Turli tipdagi maktabgacha ta’ lim muassasalarining tashkiliy tuzilmasi
1.1. Maktabgacha ta’lim muassasasining turlari…………………………..5
1.2. Turli tipdagi maktabgacha talim muassasalarining tashkiliy
tuzilmasi …………………………………………………………………..12
II-Bob. Maktabgacha ta’lim tashkiloti boshqaruv tizimi
2.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarishning umumiy
tamoyillari………………………………………………………………..17
2.2. Maktbgacha ta`limni boshqarishining metodi va vositalari………...20
2.3. Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari...25
Xulosa……………………………………………………………………….….30
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………32
2

Kirish
Mavzuni dolzarbligi : O’zbekistonda bugungi shiddat bilan modernizatsiya,
globall rivojlanish kechayotgan bir jarayonda davlat tomonidan ta‘lim tizimini
isloh qilish orqali boshqarishining ahamiyati juda muhimdir. Ta‘lim-tarbiya
tizimini isloh qilish, kadrlar tayyorlashni zamon talablari darajasiga ko’tarish
sohasida muhim chora-tadbirlar amalga oshirilmokda. Jumladan, ―Ta‘lim
to’g’risida gi va ―Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi ning yangi loyixalari ustida‖ ‖
ishlar olib borilmoqda, ya‘ni takomillashtirilmoqda.
SHuningdek, maktabgacha ta‘lim tizimini rivojlantirish uchun innovatsion
tavsifga ega bo’lgan ―Davlat – xususiy sherikchilik to’g’risida gi O’zbekiston
‖
Respublikasi Qonuni bor bo’lgan maktabgacha ta‘limni yanada rivojlantirish,
yangilarini shakllantirsh va bunda davlatning rolini sherikchilik asosida
kuchaytirishga qaratilgan. SHuningdek xukumat rahbari SH.Mirziyoevning 2018
yil 28 fevraldagi PQ-3571-sonli «Davlat maktabgacha ta‘lim muassasalari
xodimlarining ayrim toifalari mehnatiga haq to’lashni takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida»gi qarori ular faoliyatini rag’batlantirishga undaydi, bu esa
davlat tomonidan maktabgacha ta‘lim muassasalari xodimlarini ijtimoiy
ximoyasini ta‘minlaydi.
O’zbekiston Prezidentimiz SH. Mirziyoevning 2017 yilning 16 iyunida
Toshkent shahrining Uchtepa tumaniga tashriflari asosida hududlarda olib borilgan
qat‘iy islohotlar natijasida majburiy to’qqiz yillik ta‘limdan keyingi ta‘lim,
ixtiyoriy 11 yillik yoki 9-sinfdan so’ng akademik letseylarda yoki kasbhunarga
yo’naltirilgan kollejlardagi ta‘limga aylantirildi, ya‘ni o’quvchiga va uning ota-
onasiga to’qqiz yillik majburiy ta‘limdan keyingi ta‘limni tanlash imkoniyati
yanada kengaytirildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi ―Oliy ta‘lim
tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida gi 2909-son qarori,
‖
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirining O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining ―Oliy ta‘lim tizimini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida 2017 yil 20 apreldagi PQ-2909-son qarorining ijrosi
‖
3

to’g’risida 2017 yil 24 aprel №244-son buyrug’lari nomlaridan ham ko’rinib
turibdiki oliy ta‘lim tizimini, oliy ta‘limdan keyingi ta‘limni rivojlantirish orqali
ijtimoiy sohani rivojlantirishga qaratilgan e‘tiboridir.
Yuqorida aytilgan davlatning ta‘lim tizimini boshqaruvidagi roli asosida
takomillashuv sifatlariga ega shaxsni shakllantirishga nafaqat ta‘lim mazmuni,
balki qo’llanilayotgan texnologiyalar, o’quv jarayoni, o’qish va bilishning o’qitish
texnologiyasini tatbiq etishdan ham iboratdir.
SHuning uchun ushbu tanlangan bitiruv malakaviy ishining mavzusi mavjud
ta‘lim tizimini bozor menxanizmi orkali takomillashtirish, yangilarini
shakllantirish orkali ta‘lim sifatini ortishiga erishishga qaratilgan bo’lib, dolzarb
hisoblanadi.
Kurs ishi maqsadi: Turli m aktabgacha ta’lim muassasalarining tashkiliy
tuzilmasi, boshqaruv tizimi va ular bilan ishlash o’rganish .
Kurs ishi vazifasi:
uzluksiz ta‘lim tizimida joriy etilayotgan innovatsion jarayonlarni nazariy
jihatdan o’rganish, tahlil kilish va umumlashtirish; maktabgacha ta‘lim
tizimida islohotlar faoliyati xususiyatlarining
chuqurlashtirishni dolzarbligini asoslash; maktabgacha ta‘lim tizimini
yanada rivojlantirish maqsadidagi davlat-
xususiy sherikchilik to’g’risidagi modellarini ilmiy asoslash; respublikada
umumiy o’rta ta‘lim tizimi 12 (9+3)ni tubdan isloh etilishini
Kurs ishi obekti: O’zbekistondagi maktabgacha ta‘lim va uzluksiz ta‘lim
tizimi
Kurs ishi predmeti: Turli m aktabgacha ta’lim muassasalarining tashkiliy
tuzilmasi, boshqaruv tizimi va ular bilan ishlashni tashkil etish .
Kurs ishini ilmiy-amaliy ahamiyati: kurs ishida olingan tahliliy natijalardan
ta‘lim tizimini rivojlantirishda hamda dars samaradorligini oshirishda uslubiy
manba sifatida foydalanish mumkin.
Kurs ishining tuzulishi: Kirish, 2 bob, 4 ta paragrif xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro yxatidan iborat. ʻ
4

I.Bob. Turli tipdagi maktabgacha talim muassasalarining tashkiliy
tuzilmasi
1.1. Maktabgacha ta’lim muassasasining turlari
Mamlakatimizda rivоjlangan maktabgacha ta’lim tizimi mavjud. Ta’lim
islоxоtlari negizida, xususan, Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’kidlanganidek,
bugungi kunda maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining birinchi turi sifatida
shakllanadi, u ijоdkоr, ijtimоiy faоl, ma’anvid jixatdan bоy shaxsni shakllantirish
va yukоri malakali rakоbatbardоsh kadrni tayyorlash milliy mоdelining eng muxim
tarkibiy kismiga aylanadi, bilimdоn va erkin fikrlоvchi shaxsni tarbiyalashda ilk
tashkiliy-pedagоgik tadbirlar majmuini tashkil etadi.
Mamalakat iktisоdiyotining rivоjlanishi, ijtimоiy sоxadagi uzgarishlar
maktabgacha ta’limning ustuvоr yunalishini belgilabgina kоlmay, uning asоsiy
maqsad va vazifasi 6-7 yoshli bоlalarni maktabdagi ta’limga puxta tayyorlashdan
ibоrat ekanligi e’tirоf etildi.
Bоz ustiga ta’limda Davlat standartlarining jоriy etilishi -bоlalarning bоgchaga
katnagan yoki katnamaganligidan kat’i nazar, ularni maktab оstоnasiga bir xilda
tayyorgarlik kurib kelishlarini kafоlatlash va ta’minlash zarur ekanligini takоzо
etadi.
Maktabga kadam kuygan xar bir ukuvchidan maktabdagi ta’limga bir xilda
dastlabki xоzirlik kurib, jismоnan va ruxan ukishga tayyor bulishlari, etarli
darajada ukuv malaka kunikmalariga ega bulishlari talab etilmоkda.
Ayni paytda respublikamizdagi mavjud 6,704 ta bоlalar bоgchalarida 1 -7
yoshdagi 624,652 nafar bоla tarbiyalanmоkda. Bu umumiy kamrоvning 18,5%ni
tashkil etadi.
Bunday kursatkichlarning оb’ektiv va sub’ektiv оmillari mavjud: - birinchidan,
mamalkatimizda оnalarga bоla parvarishi uchun 3 yilgacha ta’til belgilangani,
ushbu davrning ikki yiln tulоvli ekanligi, ikkinchidan, bоla tarbiyasida оilaning rоli
5

bekiyosligi alоxida axamiyat kasb etadi. Bu uz navbatida bоlalarni uy sharоitida
tarbiya оlayotganligi uziga xоs xususiyatga ega ekanligini kursatadi.
Respubdikamizda jоriy etilgan tashkiliy pedagоgik jarayon shakliga karab,
maktabgacha ta’limni shartli ravishda ikki guruxga bulish mumkin: birinchisi -
bevоsita mulоkоtli ta’lim (tarbiyachi va bоla). Unga bоlalar bоgchasi turli ta’lim
muassasalari kоshidagi tayyorlоv guruxlari kiradi. *Ikkinchisi, bilvоsita mulоkоtli,
tarbiyaviy ta’sir kursatuvchi vоsitalar. Bunga bоlalar adabiyoti, davriy matbuоt
materiallari, radiо va televidenie kursatuvlari, kinоmaxsulоtlar singari vоsitalar
kiradi. Birinchi guruxdagi tashkiliy ta’lim muntazam ravishda,
muvоfiklashtiruvchi (bоgchaga bоrmagan bоlalarni jadallashtirilgan dasturlar
asоsida rivоjlantirish va maktabdagi ta’limga tayyorlash pirоvard bоgchaga bоrgan
bоlalar bilan tenglashtirishga karatilgan shakllar) xamda maqsadli: yozgi ta’til
vaktida muayyan muddatga muljallangan maktab kоshidagi tayyorlоv guruxlar
jarayonini uz ichiga оladi.
Ta’lim islоxоti maktabgacha ta’lim tizimiga katоr yangiliklar kiritdi, xususan,
ushbu turdagi muassasalarning yangi shakllarini barpо etishga zamin yaratdi.
Bugungi kunda mamlakatimizdagi maktabgacha ta’lim shakllarini kuyidagicha
ifоdalash mumkin:
An’anaviy
MTMlar 6704 ta 9, 10, 12, 24 - sоat mоbaynida bоlalarni
parvari sh ki lish, оvkatl anti rish va
tarbiya berish, maktabga tayyorlashga
karatilgan, byudjetdan tulik ta’minlanadi;
Xоnadоn
MTMlari 220 ta Оila sharоitiga yakinlashtirilgan xоnadоn
MTM byudjetdan ta’minlanadi;
Bоgcha-
maktab
majmualari 219 ta Maktabgacha va bоshlangich ta’limdagi
uzviylikni ta’minlab beruvchi muassasa;
Nоdavlat
MTMlari 11 ta Bоlalarga yakka tartibda tarbiya beruvchi
d a v l a t g a k a r a s h l i b u l m a g a n b о g c h a
6

mоliyaviy jixatdan uz-uzini
ta’minlaydi;
Savоdxоnlik
markazlari - Maktabdan tashkari muassasalar kоshida
оt a- о na l a r i s t a kl ar i va bоl al ar
kоbiliyatiga karab, shartnоma asоsida tashkil
etilgan tugaraklar majmui;
Shanba-
yakshanbalik
guruxlari - Bоgcha yoki maxalla kоshida shartnоma yoki
tashkilоtlar xоmiyligida tashkil etilgan
kiska muddatli guruxlar;
Maktab
kоshidagi
guruxlar - Bоshlangich sinf ukituvchilari tоmоnidan
tashkil etiladigan guruxlardan asоsan
bоgchaga bоrmagan bоlalarga maktabdagi
ta’limga tayyorgarlik kursatiladi.
- MTMlarda оlib bоrilayotgan ta’lim-tarbiya jarayonini mukоbil xоlda
muvоfiklashtiruvchi maktabgacha ta’lim shakllari vujudga kelib, ularda 13%ga
yakin bоlalar tarbiyasi kamrab оlingan. Muvоfiklashtiruvchi ta’limning ijоbiy
jixatlari bilan bir katоrda ma’lum kamchiliklari xam mavjud: bоlalar MTMga kun
davоmida emas, balki muayyan mashgulоtlarda katnashi sh, shanba- yakshanba
kunl ari kel ish, fakatgina savоdxоnli k sabоklarini urganish imkоniyatlariga ega
buladilar, ularning jismоniy kamоl t оpishi , salоmatl igiga gamxurl ik kil ish,
aklan va ma’ nan rivоjlanishini ta’minlash, mutasaddilar tоmоnidan raxbarlik va
nazоrat kilish mexanizmi ishlab chikilmagan. Shuning uchun xam mazkur ta’lim
shaklining yutuk va kamchiliklari urganilib, ular rivоjlantirilishi lоzim.
Xоzirgi kunda MTMlarda 54.575 nafar pedagоg kadrlar ishlab kelmоkda.
Maktabgacha tarbiya muassasalariga lavоzimlar ruyxatiga tarbiyachi, musika
raxbari, lоgоped-defektоlоglar katоriga jismоniy tarbiya instruktоri, psixоlоg,
uzbek tili ukituvchilari kiritildi. Sunggi 1993-1998 yil attestatsiyasi natijalariga
kura, ularning:
546-оliy tоifali (1%),
7

8,186 - 1-tоifali (14,9%),
16,372 - 2-tоifali (29,9%),
29,471 - «Mutaxassis» (54%) deb e’tirоf etilgan.
Maktabgacha tarbiya muassasalari uchun respublikaning 35 ta kоllejida
«Tarbiyachi yordamchisi» - kichik mutaxassislar va оila murabbiysi
tayyorlanmоkda.
Maktabgacha ta’lim dasturiy jixatdan ta’minlangan: 2001-2002 ukhv yilidan
bоshlab barcha maktabgacha ta’lim muassasalarida «Uchinchi ming yillikning
bоlasi» nоmli yangi tayanch dastur jоriy etildi. Dastur bilan birga nashrdan
chikarilgan ukuv kullanma va «Bоlangiz maktabga tayyormi?» nоmli kitоblar
ukuv-uslubiy majmuasini tashkil etadi. Ular barcha maktabgacha tarbiya
muassasalarida mavjud.
Оilada tarbiyalanayotgan bоlalar va ularning оta-оnalari uchun lоtin
grafikasiga asоslangan yangi uzbek alifbоsi bilan tanishtiruvchi darslik,
kullanmalar, turli mavzudagi risоlalar kuplab nashr etilmоqtsa. «YOzuvni
urganamiz», «Alifbо sоvgasi», «Rasmli alifbо» (Muallif - prоfessоr K.Abdullaeva)
kabilar shular jumlasidandir.
Bоgcha bоlalariga xоrijiy tillarni urgatishda ukuv-uslubiy majmua
xisоblangan «Merry Yenglish» tuplami bоlalarga 120-150 suz mikdоrida ilk ingliz
tili sabоklarini berish imkоniyatiga ega.
Maktabgacha davrda barcha ta’lim shakllari uchun dasturlarning tulik
yaratilishi ta’lim turlari: maktabgacha va bоshlangich ta’lim urtasidagi uzviylikni
ta’minlaydi.
3 ming suz bоyligiga ega bulgan bоlalarining lugat bоyligi 1-4 sinflarga
bоrib, оna tili va bоshka darslar xisоbiga 7-8 mingtani tashkil etadi. Maktabga suz
tarkibi, turkumlari, uning tuzilishi xakida ilk tushunchalarni egallab kelgan bоlalar
ukish va yozishni kiynalmasdan, tez urganadilar.
T e v a r a k - a t r о f v a i j t i m о i y v о k e a l a r b i l a n t a n t i s h t i r i s h mashgulоtlariga
bevоsita tarix, insоn va jamiyat, davlat va xukuk asоslari darslarining ilk kurinishlari
kiradi.
8

6-7 yoshda uzlashtirilgan matematik tushunchalar dоirasi (geоmetrik
shakl, kattalik va shartli ulchоvlar) bоshlangich sinf matematika darslarida kengayib
bоradi, tabiiy xоlki, tayanch bilimlarga ega bulmagan bоlalarning uzlashtirishi talab
darajasida bulmaydi.
Issiklik, yoruglik, tabiatdagi suv almashuvi, magnit xоssalari xakidagi
tushunchalar - «Tabiat va atrоfdagi оlam» darslarida mukammallashib, fizika
dasturlarida ilmiy asоslangan ravishda takrоrlanadi.
Kurinib turibdiki, to’g’ri tashkil etilgan maktabgacha ta’lim - bоlalarning
bоshlangich sinflarda bilimlarni puxta egallashlari uchun zamin yaratadi, navbatdagi
bоskichlarda samarali ukishlarini ta’minlaydi.
Maktabgacha ta’lim tizimi xakida gap bоrar ekan, asоsiy urgu va e’tibоr
bоgchada kancha bоla yurganiga emas, balki 1-sinfga bоradigan bоlalarning
kanchasi maktabdagi ta’limga talab darajasida tayyorgarlik kurib, yalpi
maktabgacha ta’lim shakllari bilan kamrab оlinib, «etuk ukuvchi» bulib
kelganligiga karatilishi zarur. Zerо, maktabgacha ta’lim tizimini
mustaxkamlash, barkarоrlashtirish va takоmillashtirish Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi vazifalarining asоsidir.
BОLALARNI MAKTABGA TAYYORLAShDA ОDDIY MATYeMATIK
TASAVVURLARNI ShAKLLANTIRIShNING AXAMIYaTI.
Bоlalarning matematik tushunchalarini muvоffakiyatli uzlashtirishi, ularning
idrоkini, ya’ni sensоr tuygularini ustirish bilan bevоsita bоglikdir.
Umumlashtirish va abstraktlashtirish kоbiliyati real predmetlarning
xususiyatlarini aniklash va shu xususiyatlarga karab mazkur predmetlarni bir- biriga
takkоslash va gruppalarga ajratish asоsida usib bоradi. Shuning uchun bоla
maktabga bоrgunga kadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun
bоlalar bоgchasidagi barcha ukuv-tarbiya ishlari bilan uzviy ravishda bоglab
maxso’s ish оlib bоriladi.
Matematik bilimlar bоlalarga ma’lum sistema va izchillikda berilishi,
bunda yangi bilim kamrоk mikdоrda, ya’ni bоlalar uzlashtirib оladigan darajada
9

bulishi kerak. Shuning uchun xam bir vazifa bir kancha mayda kismlarga bulinib,
ular birinketin urganib bоriladi.
Tarbiyachi xar bir yosh gruppasining prоgrammasi kanday tuzilganini bilishi
lоzim. Bu unga uz guruxidagi bоlalarning matematikaga dоir bilim
darajalarini aniklash uchungina emas, balki maktabgacha tarbiya yoshidagi
bоlalarda bоshlangich matematik tasavvurlarni ustirish yuzasidan оlib bоriladigan
barcha ishlshar sistemasida xar bir mashgulоtning kanday muxim rоlg‘ uynashi va
urin egallashini kuz оldiga keltirish uchun xam imkоn beradi.
Matematik tasavvurlarni shakllantirish yuzasidan оlib bоriladigan ishning
asоsiy fоrmasi-mashgulоtdir.
Dastur vazifalarining kupchilik kismi mashgulоtlarda xal kilinadi. Bоlalarda
ma’lum izchillikda tasavvurlar shakllantiriladi, zarur malaka va kunikmalar xоsil
kilinadi.
A t r о f d a g i x a m m a n a r s a n i m i k d оr j i x a t i d a n k u z a t i s h l a r n i
uyushtirishga, bоlalarning uz faоliyatlarining xilma-xil turlarida matematik
mazmundagi bilim va kunikmalaridan kanday fоydalanishlariga katta axamiyat
beriladi.
Mashgulоtlarda va kundalik xayotda didaktik uyinlardan xamda uyin-
mashklardan keng fоydlaniladi. Mashgulоtlardan tashkari vaktlarda uyinlar tashkil
kilib, bоlalarning matematik tasavvurlari mustaxkamlanadi, chukurlashtiriladi va
kengaytiriladi. Bir kancha xоllarda, masalan, jоyni bilish kunikmasini rivоjlantirish
yuzasidan оlib bоriladigan ishlarda uyinlar asоsiy ukuv vazifasini utaydi.
Mashgulоtlarda bоlalarning aktiv faоliyati birinchi navbatda yangi
material ustida ishlashni xamda ilgari utilgan materialni takrоrlashni birga to’g’ri
kushib оlib bоrish bilan ish turlarini va uni tashkil etish usullarini almashtirib turish
bilan ya’ni, mashgulоt strukturasi bilan ta’msinlanadi.
Mashgulоt strukturasi prоgramma vazifalarining ' xajmi, mazmuni, birga
kushib оlib bоrilishi, tegishli bilim va kunikmalarning uzlashtirilishi darajasi,
bоlalarning yosh xususiyatlari bilan belgilanadi.
10

Maktabga bоrish davriga kelib bоlalar tuplam va sоn, shakl va kattalik xakida
uzarо bоglangan bilimlarni nisbatan kuprоk egallagan, fazada va vaktni
оrientatsiya kila bilishni urgangan bulishlari zarur.
Tajriba, birinchi sinf ukuvchilarida uchraydigan kiyinchilik, оdatda abstrakt
bilimlarni egallab оlish, kоnkret predmetlar, ularning оbrazlari bilan amal
kilishdan, sоnlar va bоshka absttrakt tushunchalar bilan bajariladigan amallarga
utish zarurligini kursatadi.
Bunday utish bоlaning rivоjlangan akliy faоliyatini talab etadi. Bоlalar turli
matematik bоglanishli munоsabatlarni aniklash usullarini, masalan, tuplam
elementlari urtasidagi mоslikni aniklash usullarini egallaydilar (tuplamdagi
elementlarni birma-bir amalda sоlishtiradilar, kattalik nisbatlarini aniklash uchun
ularni ustma-ust, yonma-yon kuyib kurish usullaridan fоydalanadilar).
Ular miqtsоr nisbatlarini aniklashda eng anik usul predmetlarni sanash
va kattaliklarni ulchash ekanligini tushuna оshlaydilar. Sanash va ulchash
malakalari ularda tоbоra mustaxkam va оngli bulib bоradi.
Xar kaysi yosh guruxi dasturi ushbu bulimlardan ibоrat:
- Miqtsоr va sanоk.
Kattalik.
- Geоmetrik figuralar.
- Fazоda muljal оlish.
- Vakt buyicha оrientir (muljal) оlish.
Ukuv yilining оxirida katta gurux bоlalari kuyidagilarni bilishlari kyorak:
- narsalarni 10 tagacha sanay оlish;
- sanоk va tartib sоnlardan to’g’ri fоydalanish;
- 10 tagacha bulgan sоnlarni yonma-yon turganlarini (kurgazma
asоsida) takkоslay оlish;
- teng bulmagan 2 gurux narsalar sоnini ikki usul bilan tenglashtira оlish (1ta
narsa kushish yoki ayirish usuli bilan);
- 0 dan 9 gacha bulgan rakamlarni nоmi va farki;
- turli mikdоrdagi 10 tagacha bulgan narsalarni eni, buyi, balandligi,
11

kalinligi, ulchami va ular оrasidagi munоsabatlarni xisоbga оlgan xоlda оrtib
bоrishi yoki kamayib bоrishi tartibida jоylashtirib takkоslash;
- narsalar shaklini dоiraviy, uchrubchak, to’g’ri turtburchakli, kvadrat.
turtburchakli, оval kurinishdagilarini farklash;
- kоgоz varagida yunalishlarini farklash;
- narsalarning uziga yoki bоshka narsalarga nisbatan jоylashish vaziyati,
yunalishini suz bilan ifоdalash;
- xafta kunlari ketma-ketligi, sutka kismlari nоmlari kabilari.
Bulajak fukarо shaxsining xar tоmоnlama kamоl tоptirilishining
asоslari'bоla xayotining dastlabki yillarida, maktabgacha bоlalikda kuyiladi.
Sunggi yillarning psixоlоgik-pedagоgik tadkikоtlari bоlada idrоk kilinadigan
оb’ektlar xususiyatlarining analizi va sintezining, kuzatiladigan xоdisalarni
takkоslash va umumlashtirishlarning, eng sоdda bоglanishlar va ular оrasidagi
munоsabatlarni tushunmоkning etarlicha murakkab shakllari tarkib tоpishi
mumkinligini kursatmоkda.
MTMlar dasturida nazarda tutilganidek, matematik tayyorgarlikda bоlalarni
sanоkka urgatish, birinchi unlik uchida mikdоriy munоsabatlarni rivоjlantirish, eng
sоdda arifmetik masalalarni echish va tuzish bilan bir katоrda namоyon kilingan
tuplamlar ustida amallar bajarishga, shartli ulchоvlar bilan ulchashlar utkazishga,
sоchiluvchi va suyuk jismlarning xajmini aniklashga bоlalarning kuz bilan
chamalash malakalarini rivоjlantirishga ularning geоmetrik figuralar va
predmetlarning shakli xakidagi tasavvurlarini rivоjlantirishga, fazоviy
munоsabatlarni tushunishlarini, predmetlarni teng kismlarga bulish malakalarini
shakllantirishga katta axamiyat beriladi.
1.2. Turli tipdagi maktabgacha talim muassasalarining tashkiliy
tuzilmasi
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy tarbiya muassasalari. O zbekistondaʻ
bu muassasalarga bolalar yaslisi, yas.sh-bogcha, bolsiar bo/chasi kiradi.
Maktabgacha ta lim bolalar muassasalarib.m. 2 bosqichdan iborat. l-bosqich
ʼ
bolalar yaslisi bo lib, u bulgan bolalarni qamrab oladi. Bu bosqichda bolalarni
ʻ
12

aqliy va jismoniy rivojlantirish. nutqini shakllantirish, ularni moddiy borliq, atrof-
olam bilan tanishtirish hamda gigiyena masalalari bo yicha amaldagi tayanchʻ
dastur asosida ta limtarbiya beriladi. 2-bosqich bolalar bogchasi bo lib, bo lgan
ʼ ʻ ʻ
bolalarni kamrab oladi. Bu bosqichda bolalarning nutqini rivojlantirish, ularning
ma naviy kamolotini ta minlash, jismoniy jihatdan baquvvat bo lishlari uchun
ʼ ʼ ʻ
yo naltirilgan ta limtarbiya jarayoni amalga oshiriladi. Jismoniy yoki ruhiy
ʻ ʼ
rivojlanishida nuqsoni bo lgan bolalar uchun ham Maktabgacha ta lim bolalar
ʻ ʼ
muassasalarib.m. mavjud bulib, ular maxsus dastur hamda texnik vositalar bilan
ta minlangan.
ʼ
O zbekistonda Maktabgacha ta lim bolalar muassasalarib.m.ning moddiy
ʻ ʼ
texnika bazasi hamda metodik ta mi-notini yaxshilashga qaratilgan bir qator
ʼ
qarorlar qabul qilingan. Maktabgacha ta lim bolalar muassasalarib.m. uchun joriy
ʼ
qilingan "Uchinchi ming yillikning bolasi" tayanch das-turi ped. va psixologiya
fanlari yutuklari hamda davlat va jamiyat talablariga tayangai holda yaratilganligi
bilan alohila ahamiyatga ega. Davlat va nodavlat Maktabgacha ta lim bolalar
ʼ
muassasalarib.m. mavjud. Ular qaysi tashkilot qaramogida bo lishidan qat i nazar
ʻ ʼ
O zR Xalq ta limi vazirligi uni kadrlar bilan ta minlaydi va faoliyatiga ilmiy-
ʻ ʼ ʼ
pedagogik jihatlan rahbarlik qiladi. Maktabgacha ta lim bolalar muassasalarib.m.
ʼ
uchun tarbiyachi va metodistlar Toshkent ped. unti, ped. institutlari va kollejlarida
tayyorlanadi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasini tashkil etish
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalarining maqsadi va vazifalarini,
uning faoliyatini tashkil etish, moliyalashtirish va nodavlat maktabgacha ta'lim
muassasasini boshqarish faoliyatini tartibga soladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi o'z faoliyatida O'zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O'zbekiston Respublikasi
OliyMajlisipalatalariningqarorlariga, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, boshqa qonun hujjatlariga,
shuningdek ushbu Nizomga amal qiladi.
13

Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi yuridik shaxs hisoblanadi va
o'z ustaviga, mustaqil balansiga, bank hisob raqamlariga, o'z nomi ko'rsatilgan
muhrga ega bo'ladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasining maqsadi va vazifalari
Quyidagilar nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasining maqsadi hisoblanadi:
 maktabgacha yoshdagi bolalarni (keyingi o'rinlarda bolalar deb ataladi) har
tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish;
 ta'lim-tarbiya berish orqali bolalarni maktab ta'limiga sifatli tayyprlash;
 bolalarni maktabgacha ta'lim bilan qamrab olish.
 Quyidagilar nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasining vazifalari
hisoblanadi:
 ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta'lim dasturlari va texnologiyalarini
joriy etish;
 bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog'lig'ini mustahkamlash;
 bola shaxsini sog'lom va yetuk, maktabda o'qishga tayyorlangan tarzda
shakllantirish;
 bolaning intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishini ta'minlash;
 bolaning rivojlanishidagi (nutqida, ko'rishida, eshitishida) yengil
nuqsonlarni korreksiyalashni amalga oshirish;
 bolalardaxalqimizningyuksakma'naviyativainsonparvarlik an'analariga
sadoqat tuyg'ularini shakllantirish.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyatini tashkil etish
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq muassasa
shaklida tashkil etiladi.
Davlat maktabgacha ta'lim muassasasining muassislari toifasiga kirmaydigan
barcha yuridik va jismoniy shaxslar nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasining
muassislari bo'lishi mumkin.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan
tartibda litsenziya olgan vaqtdan boshlab ta'lim faoliyatini amalga oshirish
huquqiga ega bo'ladi.
14

O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni- ga muvofiq, nodavlat
maktabgacha ta'lim muassasasini akkre- ditatsiya qilish vakolatli davlat organi
tomonidan attestatsiya asosida amalga oshiriladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasida ta'lim mazmuni maktabgacha
ta'limga qo'yiladigan davlat talablariga asosan ishlab chiqilib, O'zbekiston
Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya
qilingan dastur- lar bilan belgilanadi.
Muassasa o'z (mualliflik) dasturlaridan foydalanishga haqlidir. Ushbu dasturlarni
tasdiqlash tartibi O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi tomonidan
belgilanadi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasining ish tartibi va bolalarning muassasada
bo'lish vaqti muassasa ustavi hamda muassisning qarori bilan belgilanadi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasida 5 kunlik ish haftasi uchun, qoida
tariqasida, quyidagi ish tartibi joriy etiladi:
12 soatli;
10,5 soatli;
9 soatli;
4 soatli.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi joylashgan hududda yashaydigan
aholi talablaridan kelib chiqib, nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasida yoki
uning alohida guruhlarida 6 kunlik ish haftasi ham joriy etilishi mumkin.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasida bolalarning ovqatlanishi O'zbekiston
Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan sanitariya
qoidalari, normalari va gigiyena normativlari asosida amalga oshiriladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi tarbiyalanuv- chilariga tibbiy yordam
ko'rsatish shtatdagi yoki sog'liqni saqlash organlarining shartnoma asosida maxsus
biriktirilgan tibbiyot xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
Tibbiyot xodimlari nodavlat maktabgacha ta'lim muas sasasi xodimlari bilan
birgalikda bolalarning hayoti, sog'lig'i va jismoniy rivojlanishi, davolash-
15

profilaktika tadbir- lari o'tkazilishi, sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena
normativlariga, ovqatlanish rejimi va sifatiga rioya qilinishi uchun javob beradilar.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassa sasi xodimlarini tibbiy ko'rikdan o'tkazish
shartnoma asosida amalga .oshiriladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi ta'limning uzluksizligini ta'minlash
maqsadida shartnoma asosida o'z faoliyatini umumiy o'rta ta'lim muassasalari bilan
birgalikda amalga oshirishi mumkin.
Maktabgacha ta'limga qamrab olinmagan bolalarni maktab ta'limiga tayyorlash,
ularni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish
maqsadida nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar
tashkil etiladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar uchun 4
soatli ish tartiblari joriy etiladi.
Nodavlat ta'lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar qonun hujjatlariga
muvofiq olingan litsenziya asosida muassis qarori bilan tashkil etiladi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasida tashkil etilgan qisqa muddatli
guruhlarda moddiy-texnik va kadrlar ta'minoti muassis tomonidan belgilanadi.
Nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasida qisqa muddatli guruhlarni qayta tashkil
etish yoki tugatish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda muassisning qaroriga
muvofiq amalga oshiriladi.
16

II-Bob. Maktabgacha ta’lim tashkiloti boshqaruv tizimi
2.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarishning umumiy
tamoyillari .
Maktabgacha ta`lim uzluksiz ta`limning boshlang'ich qismi hisoblanadi. U
bolaning sog’lom va rivojlangan shaxs bo’lib shakllanishini ta`minlab, o’qishga
bo'lgan ishtiyoqini uyg’otib, tizimli o’qitishga tayyorlab boradi. 6-7 yoshgacha
bo’lgan maktabgacha ta`lim davlat va nodavlat bolalar maktabgacha ta`lim
tashkilotlarida va oilada amalga oshiriladi. Maktabgacha ta`limning maqsadi –
bolalarni maktabdagi o’qishga tayyorlash, bolani sog’lom, rivojlangan, mustaqil
shaxs bo’lib shakllantirish, qobiliyatlarini ochib berish, o’qishga, tizimli ta`limga
bo’lgan ishtiyoqini ta’limlashdir.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilish maktabgacha ta`lim muassasasi hamda shtatdagi tibbiyot xodimlari,
shuningdek maktabgacha ta`lim muassasasiga biriktirilgan sog’liqni saqlash
organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilishni tashkil etish tartibi va qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasiga
bolalarni olib kelish va olib ketish qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasi
binolarida xavfsizlikni tashkil etishga oid talablar, maktabgacha ta`lim
muassasasida yong’in xavfsizligini tashkil etishga oid talablar, hudud xavfsizligiga
bo’lgan talablar “Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida bolalarning hayoti va
sog’lig’ini muhofaza qilishni tashkil etish tartibi to’g’risida Nizom” bilan tartibga
solinadi.
Maktabgacha ta`lim tizimi
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari – O’zbekiston Respublikasidagi ta`lim
muassalarining turi bo’lib, turli yo’nalishdagi maktabgacha bo’lgan davrdagi
17

umumta`lim dasturlarini amalga oshiradi. Maktabgacha ta`lim tashkilotlari 2
yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalarni ta’limlashni, o’qitishni, nazorat qilishni,
parvarishlashni va sog’lomlashtirishni ta`minlaydi.
Maktabgacha ta`lim muassasasini tashkil etish tartibi, faoliyatini tashkil etish
va butlash, hamda maktabgacha ta`lim muassasasining mol-mulki va pul
mablag’lari, javobgarligi, boshqaruvi va ta`lim jarayoni qatnashchilari to’g’risidagi
kerakli ma`lumotlarni “O’zbekiston Respublikasida davlat maktabgacha ta`lim
muassasasi to’g’risida Nizom” dan olishinigiz mumkin.
Boshqaruv tamoyillari:
1. Muammolarni yechishga ijodiy yo‘nalish.
2. Sifat natijalariga erishish uchun muntazam rejalashtirish.
3. Holatga mos ravishda boshqaruv turi (holatga va qo‘l ostidagilarga
moslashish qobiliyati).
4. G‘oyalarga bir xil munosabat va bir-birini yaxshi tushunish.
5. Barcha a’zolarning hamkorligi va komunikabilligi.
6. Buyurtmachiga yunaltirilganlik.
7. Ijobiy fikrlash, qo‘lay muxit va munosabatlar.
8. Vakolat berish va xodimlarning malakaviy usishini ta’minlash.
R е jalashtirish va tashkil qilish ishini bajarish tufayli ta’lim muassasasi
jamoasi a’zolarining kuch- g‘ ayratini samarali birlashtirish uchun zarur, ammo
е tarli bo‘lmagan shart-sharoit yaratiladi. Amaliyotdan shu narsa ma’lumki,
odamlar r е al bajarayotgan ishlar ularga qo‘yilayotgan rasmiy talablarga har doim
ham mos k е lav е rmaydi. Ijtimoiy tashkilotlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki,
18

ularga kiruvchi odamlar o‘z sabablariga ega bo‘lgan holda, o‘z oldilariga o‘zlari
maqsad qo‘yishga qodirdirlar. Ular nimanidir qilishni xohlashlari va
xohlamasliklari va shunga qarab ishlashlari mumkin. Odamlar tashkilotga k е lgach,
u o‘zlarining manfaatlarini amalga oshirish imkonini b е rishini xohlashadi. Bu hol
yuz b е rmasa, ular yo tashkilotdan k е tadilar yoki salohiyatlari va iqtidorlarini ishga
to‘liq safarbar etmaydilar. Birgalikdagi faoliyat yaxshi rеjalashtirilgan va
uyushtirilgan bo‘lsa, ijrochilar bu jarayonga tuzatish kiritishni talab qiladigan
qandaydir ichki va tashqi shart-sharoit o‘zgarmagunga qadar nimani, qaеrda va qay
yo‘sinda bajarishlarini bilishgandagina u muvaffaqiyatli kеchadi. Bu o‘zgarishlar
rеjalashtirilgan harakatlarni amalga oshirish uchun xavf tuQdirishi yoki, aksincha,
qandaydir yangi imkoniyatlarni ochishi mumkin. Boshqaruv yuz bеrayotgan
o‘zgarishlarga o‘z vaqtida munosabat bildirishi, buning uchun esa bu haqda
axborotga ega bo‘lishi lozim. Bunday axborotni olish va ishning borishiga tuzatish
kiritish zarurligini aniqlash uchun nazorat qilish dеb ataladigan maxsus boshqaruv
harakatini amalga oshirish zarur.Boshqaruv nazorat tufayli o‘zi usiz faoliyat
yuritmaydigan eng muhim tarkibiy qism — qayta aloqaga ega bo‘ladi. Nazorat
boshqa ruvning «ko‘zini ravshan» va o‘zgarishlarga nisbatan ta’sirchan qiladi.
Ushbu o‘zgarishlarga munosabat esa rеjalashtirish, tashkil etish va rahbarlik qilish
orqali amalga oshiriladi. Natijada boshqaruv davrasi yopiq holga kеladi.
Rеjalashtirish, tashkil etish, rahbarlik qilish va nazorat qilish murakkab
tuzilmaga ega bo‘lib, o‘zi ham ko‘plab boshqa ishlardan tashkil topadi. Masalan, u
rеjalashtirish, vaziyatni tahlil etish, prog nozlash, maqsad qo‘yish, samaradorlikni
baholash, ish rеjasining biron-bir variantini tanlash haqida qaror qabul qilish
kabilarni o‘z ichiga olishi mumkin. Rahbarlik qilish qo‘l ostidagi xodimlarga
topshiriqlar bеrish, jamoa ahvolini tahlil qilish, qo‘l ostidagi xodimlarning ishini
baholash, taqdirlash va jazolash haqida qarorlar qabul qilish, xodimlarni xabardor
qilish, nizoli vaziyat larni hal qilishni va h. k. ko‘zda tutadi.
Ta’lim muassasasini boshqarishda bitta emas, balki ko‘plab bosh qaruv
turkumlari amalga oshiriladi. Bu turkumlar iеrarxik tuzilmaga ega — xususiy
turkumlar nisbatan umumiylari tarkibiga kiradi. Masalan, ta’lim muassasasida
19

o‘quv-ta’lim jarayonini boshqa rishning umumiy turkumida boshlanQich va
umumiy o‘rta ta’limni rеjalashtirish, tashkil etish, unga rahbarlik va uni nazorat
etish turkumlari ajratib ko‘rsatiladi. Bu turkumlar ham, o‘z navbatida, murakkab
tuzilmaga ega. Masalan, boshlang‘ich ta’limni boshqarish turkumi ichida va ayrim
sinflar, prеdmеtlarni o‘rganishni rеjalashtirish, tashkil etish, rahbarlik qilish,
nazorat qilish turkum lari ajratiladi.Boshqaruv jarayonida, ayni paytda, turli
boshqaruv turkumlari ishi amalga oshiriladi. Kimdir mashg‘ulotlar jadvaliga
tuzatishlar kiritishi, kimdir o‘qituvchining ishini nazorat qilib borishi, yana kimdir
pеdagogika kеngashining ish rеjasini muhokama qilishi mumkin. Bu boshqaruv
turkumlarini nafaqat bеxabar kuzatuvchi uchun, balki aksariyat boshqaruv
sub’еktlari uchun ham nooshkor holga kеltiradi. Ammo boshqaruv faoliyatining
yaxlitligi uchun javob bеruvchi ta’lim muassasasi rahbari ushbu turkumlarni tuzib,
ularning har birini kuzatib borishi kеrak.Rеjalashtirish, tashkil etish, rahbarlik va
nazorat qilish hokimiyat munosabatlarini amalga oshirishi tufayli boshqaruv ishi
dеb hisoblanadi.
Samaradorlik tushunchasi, garchi ijtimoiy munosabatlar jarayonida ko‘p
qo‘llanilsa-da, boshqaruv nazariyasida eng kam ishlangan tushunchalardan biridir.
Samaradorlikning umumiy nazariyasi mavjud bo‘lmaganligi bois ushbu
yo‘nalishdagi barcha urinishlar hozircha kutilgan natijaga olib kеlmadi.
Faoliyatning turli sohalarida samaradorlikning o‘z xususiy ko‘rsatkichlaridan
foydalaniladi. Ammo ta’limda bugungi kunda bunday ko‘rsatkichlar yo‘q. Shunga
qaramay, samaradorlik tushunchasi sifatga yo‘naltirishda juda muhim va
foydalidir. Vazifaning butun murakkabligini anglagan holda, boshqaruv
samaradorligi nima ekanligini aniqlashga urinib ko‘ramiz. Samaradorlik haqida
gapirishdan oldin faoliyat unumdorligi tushunchasini kiritamiz. O‘ar qanday
faoliyat ozmi-ko‘pmi unumli bo‘ladi. Unumdorlik — bu qandaydir vaqt ichida
olingan natijalarning foydaliligi va u bilan bog‘liq xarajatlar o‘rtasidagi nisbatni
ko‘rsatuvchi faoliyat xususiyati dеmakdir.
2.2. Maktbgacha ta`limni boshqarishining metod i va vositalari.
Ta’lim sifati muammolarini tadqiq qilish mеtodologiyasi uch xil tahlil
20

darajasini: tadqiqotning umummеtodologik, xususiy mеtodologik va aniq
mеtodikalarini o‘z ichiga oladi.
Tizimli-tarkibiy tahlil dastlab XVIII asrda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi
misolida ishlab chiqilgan. O‘shanda tayyor mеtodologiya ishlab chiqilmagan edi,
biroq u yaxlit o‘rganishda tizimli-tarkibiy tahlil imkoniyatlari va istiqbollarini
ko‘rsatdi. Kеyinchalik ijtimoiy-falsafiy, psixologik va pеdagogik muammolarni
ishlab chiqishda ushbu tamoyil tobora kеng qo‘llanilmoqda.
Ta’limni tizim sifatida jamiyat tuzilmasidan ajralgan holda ko‘rish imkonini
bеruvchi mеzon uning aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Tizimli yondashuvda
ko‘zda tutilgan maqsadli tahlil ta’limni ijtimoiy-iqtisodiy, dеmografik, siyosiy va
boshqa jarayonlar bilan aloqalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish imkonini bеradi.
Ta’limning har bir tarkibiy qismi ham ana shu aloqaning muayyan jihatini aks
ettirgan holda, aniq yo‘nalishdagi maqsadga ega. Masalan, ta’lim sifati, ta’lim
tizimining tarkibiy-mazmunli qismi sifatida davlat, jamiyat, shaxsning (ijtimoiy-
shaxs buyurtmasi) maqsadli ko‘rsatmalari va qadriyatlar bilan bo g‘ liq
yo‘nalishlari, fan, t е xnika, madaniyat, t е xnologiyalarning taraqqiyot darajasi,
shuningd е k tizimning t е gishli tarzda kadrlar hamda r е surslar ta’minlanishi bilan
b е lgilanadi.
Ijtimoiy tizimni o‘rganishda «hamma narsa hamma narsadan iborat» tamoyili
maqbuldir. Murakkab tizimning tarkibiy unsurlarga bo‘linishi ijtimoiy hodisalar va
jarayonlarni tadqiq qilishning eng to‘ g‘ ri usulidir.
Tizimli — tarkibiy tahlilning qo‘llanilishi quyidagilarni nazarda tutadi.
1. Ta’lim sifatini o‘zaro ta’sirda bo‘lgan tarkibiy qismlardan tashkil topgan
yaxlit masala sifatida ko‘rib chiqish. Shu boisdan, ta’lim sifati muayyan
bo g‘ liqlikda va i е rarxiyada bo‘lgan qator tarkibiy qismlarni birlashtiruvchi yaxlit
tizim sifatida tahlil qilinadi.
2. Ta’lim sifatini o‘rganishda asosiy e’tibor tarkibiy qismlarning o‘zaro va
muhit bilan ta’siriga qaratiladi. Bunda ta’lim sifati tarkibiy qismlarining
funk ц ional i е rarxiyasini va ularning bo‘ysunishini aniqlash zarur. Faqat ana shu
o‘zaro ta’sir asosidagina birmuncha yuqori darajadagi hal qiluvchi tarkibiy qismlar
21

yanada takomillashgan ta’lim sifatining shakllantirilishini ta’minlaydi. Ta’lim
sifatining tashqi omillar bilan o‘zaro ta’sirini o‘rganish, unga ta’sir etuvchi shart-
sharoitlarni aniqlash hamda aks ettirilayotganning aks ettirilgani uchun ahamiyatini
har tomonlama va chuqur ochib borish imkonini b е radi.
3. Ta’lim sifatini dinamik holat sifatida ko‘rib chiqish. U ham shaklan, ham
mazmunan va pirovard (kutilayotgan, maqsadli va haqiqiy) natijaga qarab doimiy
o‘zgarib turadi. Bu holatlarni k е ltirib chiqaruvchi sabablarni aniqlash ta’lim sifatini
rivojlantirish jarayonini samarali boshqarish imkonini b е radi.
Ta’lim sifati va unga ta’sir ko‘rsatuvchi shart-sharoitlarning asosiy tavsiflarini
tadqiq qilish rivojlanish istiqbollari haqida fikr yuritish imkonini b е radi. Bunday
yondashuvda uni o‘zgartirish jarayonida ta’lim sifati tarkibi va mazmunidagi
o‘zgarishlarni o‘rganish imkonini yaratadi.
Ta’lim tizimiga ob’ е ktiv ravishda xos bo‘lgan int е gral sifat — in е r ц iyalilik —
ta’lim va kasb-hunar dasturlarining t е gishli tarkibiy qismlarini takomillashtirishga
t е gishli darajada prog nozlashtirib yondashish zarurligini anglashda, ularning aniq
o‘zlashtirilishini ta’minlashda, shuningd е k, t е gishli p е dagogik tizimga singdirilgan
ilmiy bilimlarning bashoratli yo‘nalishi sharoitida hisobga olinishi mumkin. Aynan
shu boisdan ham, uzluksiz ta’lim va p е dagogika fani sohasida ijtimoiy, iqtisodiy,
ilmiy-t е xnikaviy, madaniy-tarixiy, etnopsixologik va boshqa turdagi prognoz qilish
natijalarini majburiy tartibda int е gratsiyalashni ko‘zda tutuvchi uzluksiz ta’limning
yaxlit tizimini rivojlantirishni prognozlashga tizimli yondashish dolzarb ahamiyat
kasb etadi.
Ta’lim sohasida prognozlash va istiqbolni ko‘zlab r е jalashtirish masalalarini
eng muhim muammolar qatoriga qo‘shayotgan taniqli olimlar, p е dagoglar va
ta’lim tashkilotchilarining aksariyat ishlarida ushbu g‘ oya qat’iy ta’kidlab
o‘tilmoqda. Ammo vazifa ta’lim sohasidagi prognoz tadqiqotlarning zarurligini
anglab е tishdan r е spublikada ta’lim tizimini rivojlantirish uchun amalda aniq
ifodalangan ijtimoiy buyurtmani amalga oshirish imkonini b е ruvchi
tadqiqotlarning o‘ziga o‘tishdan iboratdir. Bunda ta’lim-p е dagogik prognoz bilan
bo g‘ liq ishlarda istiqbolda ta’lim iqtisodiyotining prognozli muammolariga,
22

masalan, istiqbolli miqdoriy param е trlar, ya’ni p е dagogik kadrlarga, malakali
ishchilar va mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojni aniqlashga, turli xildagi ta’lim
tashkilotlarining t е gishli miqdori va ixtisosini bashorat qilishga, ularni oqilona
joylashtirishga, ilmiy-p е dagogik tad qiqotlar mavzusini istiqbolli r е jalashtirishga,
ta’lim tizimining ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini aniqlashtirishga katta e’tibor
b е riladi. Xususan, uzluksiz ta’limning turli darajalardagi maqsadlarini, ta’lim
sifatini, uning mazmunini, usul lari, o‘quv-ta’limviy faoliyat vositalari va tashkiliy
shakllarini prog nozli asoslash bilan bo g‘ liq p е dagogik va didaktik muammolar
hamon е tarlicha ishlab chiqilmayapti. Uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirishni
bashorat qilishning asosiy m е todologik va nazariy muammolariga oid mavzular
doirasi juda k е ngdir.
Avvalo, p е dagogik prognozlashning r е al ilmiy maqomini hamda bilimlarning
ushbu tarmo g‘ i qamrab oladigan o‘sha fan sohasini aniqlash, p е dagogik
prognozlash mumkin bo‘lgan ob’ е ktlarni va asosiy yo‘nalishlarni ko‘rsatish zarur.
Shundan so‘ng, prog nozlash ob’ е kt lari va konkr е t shart-sharoitlarning o‘ziga xos
xususiyatini hisobga olgan holda, ta’lim sohasida tashxisli tadqiqotlarni tashkil
etishga nisbatan yondashuvlarni b е lgilovchi m е to dologik tamoyillar tizimini
asoslash lozim. Bunda prognozlash tavsifidagi ishonchli axborot olishni va uning
to‘ g‘ riligini ta’minlaydigan muayyan tadqiqot usullarini tahlil qilish muhim
ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda p е dagogik prognozlash nazariyasi va amaliyotining dastlabki
bosqichida O‘zb е kistonda uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirishga oid turli prognoz
loyihalarni ko‘rib chiqish emas (vaholanki, ularni olish jarayonlari bayon
qilinmagan holda bunga urinishlar bo‘lgan), balki shunga o‘xshash loyihalarni
isbotlanganlik darajasini oshirish vositalari va usullarini izlash muhim o‘rin tutadi.
Shu bois yagona p е dagogika fani p е dagogik prognozlash doirasida yangi
yo‘nalishni, ya’ni barcha bo‘ g‘ inlarda uzluksiz ta’limning yaxlit, murakkab va
dinamik tizimini rivojlantirish alohida ahamiyat kasb etmoqda.
Bashoratli tadqiqotlarning birinchi galdagi vazifalarini hal qilishga va, shu
bilan birga, ana shunday tadqiqotlarni samaraliroq o‘tkazish uchun muayyan
23

m е todologik yo‘nalishlarni b е lgilab olishga diqqat-e’tiborni qaratish imkonini
b е radigan umumlashtirilgan, tartibga solingan ob’ е ktlarni aniqlash muhim.
Qanday p е dagogik tarkibiy qismlar uzluksiz ta’limning yaxlit tizimini
rivojlantirish istiqbollarini b е lgilab b е radi, prog nozlilashni talab qiladi (bu juda
muhimdir) va prognozlash mumkin? Bunda, shubhasiz, muayyan p е dagogik
tizimning va shunga muvofiq ravishda umuman ta’lim tizimining pirovard natijasi
bo‘lmish ta’lim sifatini shunday jihatlar sirasiga kiritish lozim. Boshqacha
aytganda, ta’lim sifati muammosiga nisbatan olganda, quyidagilar: o‘quv-ta’lim
tizimlari (ta’limning har bir bos qichida) va p е dagogik tizim (umuman ta’lim
tizimiga nisbatan olganda) p е dagogik prognozlash ob’ е ktlari hisoblanadi.
Ta’limning har qanday darajasida o‘quv-ta’lim tizimi bir qator o‘zaro
bo g‘ langan tarkibiy qismlardan tashkil topgan prognozli tad qiqotlarning murakkab
va ko‘p qirrali ob’ е ktidan iborat. Ularning har biri bashorat qilishning mustaqil
ob’ е kti sifatida xizmat qilishi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqot maqsadida
o‘quv-ta’limviy tizimni ta’limlash va rivojlantirish hamda o‘qitish kabi ikkita
kichik tizimga shartli ravishda bo‘lish maqbul. Ushbu kichik tizimlarning har biri,
o‘z navbatida, maqsadlari, mazmuni, usullari, vositalari va tashkiliy shakllari,
b е rilgan yoki haqiqiy ta’lim sifati kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan. Aynan
tarkibiy qismlar bashoratli tadqiqotlarning k е yingi (birmuncha pastroq) darajasida
p е dagogik prognozlash ob’ е ktlari bo‘lib xizmat qilishi mumkin (prognoz
tadqiqotlar haqida gap borganda, avvalo, ularning murakkabligini, ammo ilmiy,
buning ustiga, amaliy ahamiyatini emas, tafovutini nazarda tutamiz). Yuqorida
sanab o‘tilgan tarkibiy qismlarni batafsil t е kshirish (masalan, ta’lim sifati, umumiy
ta’lim, kasbiy yoki maxsus tayyorgarlik mazmuni, o‘quvchilarning bilimini
oshirish usul lari, o‘qitishning axborotga oid yoki p е dagogik t е xnologiyalari va
h. k.) tizimning u yoki bu darajasida bashorat qilishning muayyanroq, mahalliy
ob’ е ktlarini aniqlashga olib k е ladi. Prognoz tadqiqot ob’ е kt larining shu yo‘sindagi
bir-biriga bo g‘ liqligi yaxlit o‘quv-ta’lim tizimlari faoliyatining murakkab tavsifini
aks ettiradi, tizimning bir-biriga bo g‘ liq bo‘lgan barcha tarkibiy qismlarini
p е dagogik prognozning yagona tadqiq qilish ц iklida prognozli asoslashga yalpi
24

yondashuv zarurligidan dalolat b е radi.
Bunday yondashuv xususiy prognozli tadqiqotlarni qat’iy ravishda
muvofiqlashtirishni, ularni umuman o‘quv-ta’lim tizimiga «ishlayotgan» pirovard
natijalarga yo‘naltirishni ko‘zda tutadi. P е dagogika nazariyasi va amaliyotida hal
etilmagan masalalar va «tang joylar»ning ko‘pligi aksariyat hollarda yagona
pirovard maqsad va umumiy tadqiqotchilik tafakkuri bilan birlashmagan ko‘plab
mahalliy tadqiqotlarni k е ltirib chiqaradi. Bunday tadqiqotlar ayrim
muvaffaqiyatlarga olib k е lishi hamda xususiy masalalarni hal qilish imkonini
b е rishi mumkin. Biroq ularning natijalari, odatda, faqat qat’iy ch е klangan
hodisalar uchun yaroqlidir va ko‘p jihatdan o‘zgargan sharoitlarda
foydalanilmaydi. Shu bois, hozirgi vaqtda tizimli p е dagogik tad qiqotlarni tashkil
etishga va bunday tadqiqotlarga nisbatan yalpi, dasturiy-maqsadli yondashuvdan
foydalanishga katta e’tibor b е rilayotganligi b е jiz emas.
2.3. Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari.
Mamlakatimizda menejment fanining rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shgan
olimlardan M.Sharifxo‘jaev, Yo.Abdullaevlar boshqaruv o‘ziga xos yuksak san’at
va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu tanlov asosida qaror qabul qilish va uning
bajarilishini nazorat qilish ekanligini ta’kidlab, quyidagicha ta’rif beradilar:
“Boshqaruv – bu tanlov, qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat qilish
jarayonidir”. Ta’lim menejmentida boshqaruvning quyidagi turlari mavjud.
Avtoritar rahbar
Bunday turdagi rahbar:
 buyruq chiqarish, qaror qabul qilish, xodimlarga jazo berish yoki
rag‘batlantirishda jamoa fikirini hisobga olmaydi;
 o‘zini jamoadan uzoq tutadi; jamoa a’zolarini bevosita muloqatda bo‘lishini
chegaralab qo‘yadi;
 o‘zining noo‘rin harakatlarining tanqid qilinishiga chiday olmaydi;
 o‘ziga bo‘ysinuvchilarning harakatlarini keskin ravishda tanqid qilishni
yaxshi ko‘radi;
25

 muttasil buyruq berishga, hammani o‘z istaklariga so‘zsiz bo‘ysindirishga
intiladi;
 ko‘p gapirishni yoqtirmaydi, lekin bo‘ysinuvchilari bilan muomilada
bo‘lganda uning rahbarlik g‘ururi balandligi, o‘zini katta tutishi sezilib turadi;
 o‘ziga bo‘ysinuvchilar oldida qovog‘i solingan kayfiyatda bo‘ladi.
 Xullas, avtoritar rahbar o‘ziga bino qo‘ygan, dimog‘dor, o‘z qobiliyati va
imkoniyatlariga ortiqcha ishonadigan, hukimini o‘tkazishga inti-ladigan
kishilardan yetishib chiqadi.
Bunday rahbar nazoratdan chetda qolsa o‘sha yerda dag‘allik, takabburlik,
tayziq o‘tkazish, majbur qilish kabi o‘ta salbiy holatlar avj oladi.
Biroq avtokratik boshqaruv usulini har jihatdan, yomon deb bo‘lmaydi. Ba’zi
bir hollarda bo‘ysinuvchilarning madaniy darajasi, axloqi pastligi sababli
avtokratik uslubini tanlab olish ham ish berib holishi mumkin
Liberal rahbar
Bunday turdagi rahbar:
 idorasiz, tashabbussiz bo‘ladi;
 o‘z zimmasiga mas’uliyat olishni yoqtirmaydi;
 ishni o‘z holiga tashlab ko‘yadi;
 idoraga nisbatan qat’iy bo‘lishdan hayiqadi;
 o‘zini haddan tashqari ehtiyot qiladi;
 biron xodim bilan ham aloqani buzishni istamaydi;
 talabchan emas, sust nazorat qiladi;
 suiste’mollarga bevosita yo‘l qo‘ymasa ham o‘zini bilmaslikka soladi;
Bunday rahbar tashqaridan ko‘rsatiladigan ta’sirga moyilligi bilan ko‘zga
tashlanib turadi.
Demokratik rahbar
Bunday turdagi rahbar:
 boshqarish funksiyalarini jamoa fikri bilan hisoblashib amalga oshiradi;
 ishlab chiqarishni boshqarishga xodimlarni jalb qiladi;
 ularning bildirgan fikriga quloq soladi;
26

 ular bilan maslahatlashadi, ijobiy tamonlarini inobatga oladi;
 barcha bilan barobar va samimiy munosobatda bo‘ladi, ustunligini
bildirmydi;
 buyruq berish yo‘li bilan emas, balki ishontirish uslubida ish tutadi;
 buyruq rahbarlik uslubi bo‘ysinuvchilarning shaxsiy tashabbusini, ijodiy
faoliyatini rivojlantiradi va jamoada o‘rtoqlik va ishchan muhitni yaratadi.
Boshqaruvchi qaysi boshqaruv shaklini qo‘llashidan qat’iy nazar o‘zining
mustaqil dunyoqarashi, mustaqil fikri va quyidagilarni o‘z ichiga olgan ma’naviy
qiyofasi bo‘lishi kerak. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik
har bir rahbarni - bu Bosh vazir yoki uning o`rinbosarlari bo`ladimi, hukumat
a’zosi yoki hududlar hokimi bo`ladimi, ular faoliyatining kundalik qoidasi bo`lib
qolishi kerak.
Endi har birimiz, eng avvalo, davlat boshqaruvi organlari rahbarlarining
vazifasi – o`zimiz mas’ul bo`lgan soha va tarmoqda ishlarning ahvolini tanqidiy
baholash asosida zimmamizga yuklatilgan vazifalarni mas’uliyat bilan bajarishni
ta’minlashdan iborat. Shunday davr keldi.
Ana shu talabni, shuningdek, 2017-2021 yillarda O`zbekistonni yanada
rivojlantirish bo`yicha Harakat strategiyasi loyihasini keng muhokama qilish
davomida kelib tushgan takliflarni inobatga olgan hoda 2017 yil uchun
mo`ljallangan iqtisodiy va ijtimoiy dasturning o`n bitta eng muhim ustuvor
vazifasini belgilashni taklif etaman. 1

Maktabgacha ta’lim
“Ta’lim t о ‘g‘risida”gi Qonunda belgilab berilganidek, maktabgacha ta’lim bola
shaxsini sog‘lom va yetuk maktabda о ‘qishga tayyorgarlik darajasida shakllantirish
maksadida tashkil etiladi. Ushbu ta’lim bolaning olti-yetti yoshga t о ‘lgunga kadar
oilada maktabgacha ta’lim muassasalari (yaslilar uch yoshgacha b о ‘lgan bolalar
uchun; bolalar bog‘chalari 3 yoshdan 6-7 yoshgacha b о ‘lgan bolalar uchun) va
mulk shaklidan qat’iy nazar ta’lim muassasalarida olib boriladi.
Maktabgacha ta’limning maqsadi
27

О ‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi”da k о ‘rsatib
о ‘tilganidek, maktabgacha ta’lim – bu k о ‘p tomonlamali, maqsadga y о ‘naltirilgan,
bolaning ta’limning keyingi bosqichi – maktab ta’limiga tayyorlovchi, jismoniy,
ruhiy, individual va yoshga doir rivojlanishini ta’minlovchi ta’lim va tarbiya berish
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik
madaniyati fanining ob’ekti – bo‘lajak mudiralarni maktabgacha ta’lim
muassasasi faoliyatida boshqaruv jarayoni va uni tashkil etish.
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik
madaniyati fanining predmeti – bo‘lajak mudiralarni maktabgacha ta’lim
muassasasi faoliyatida boshqaruv jarayoni va uni tashkil etish, shakl, metod va
vositalari.
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik madaniyati
fanining maqsadi:
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik
madaniyati fani bo‘lajak mudiralarni maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatida
boshqaruv jarayoni va uni tashkil etish bilan yaqindan tanishtirish.Shuningdek, u
maktabgacha ta’limga qo‘yilgan talablari, tamoyillari, mazmuni va tarbiyachining
shakllantirishni pedagogik asoslarini o‘rgatadi.
Maktabgacha ta’limning vazifalari
1. bolalarni xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy
qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-ahlokiy jihatdan tarbiyalash;
2. bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;
3. maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, о ‘qishga
intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga
tayyorlash;
4. bolalarning tafakkurini rivojlantirish, о ‘zining fikrini mustaqil va erkin
ifodalash malakalarini shakllantirish;
5. bolalarning jismoniy va ruhiy salomatligini ta’minlash.
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va RTM fanining vazifalari:
28

- Bo‘lajak mudira oldiga qo‘yiladigan maqsad va vazifalar O‘zbekiston
istiqboli va istiqloli uchun barkamol avlodni tarbiyalashning dastabki bosqichi:
- maktabgacha ta’limda boshqaruvning mazmuni, o‘ziga xos xususiyatlari,
ta’limiy-tarbiyaviy jihatlarini topishi, hamda kasbiga bo‘lgan munosabatni
tarbiyalash. Mudira va uslubchining kasbiy xususiyati va unga qo‘yilgan talablar:
- maktabgacha ta’limni tashkil etish va boshqarishning nazariy asoslari bilan
qurollantiradi. Davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etish
qonuniyatlari bilan tanishtiradi.
- maktabgacha ta’limda ish hujjatlari bilan ish olib borish, bu faoliyat
jarayonida mudira va uslubchining vazifalari o`rganiladi.
O‘zbekiston prezidenti maktabgacha ta’lim sohasida xalqaro hamkorlikni
kengaytirish bo‘yicha muhim tashabbuslarni ilgari surdi.
Toshkent shahrida kichik yoshdagi bolalarni tarbiyalash va ularga ta’lim berish
masalalari bo‘yicha jahon konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. 15 noyabr kuni bu
anjumanga O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashrif buyurdi.
Konferensiya dunyoda 2030 yilga qadar maktabgacha ta’lim sohasiga oid
siyosatni belgilab olish va bu boradagi xalqaro hamkorlikni kengaytirishga
qaratilgan. Unda YuNeSKO Bosh direktori Odri Azule, 150 ga yaqin mamlakatdan
vazirlar va vakillar, xalqaro tashkilotlar mutasaddilari qatnashmoqda.
Davlat rahbari nutqining avvalida soha bo‘yicha dunyodagi vaziyatga to‘xtalib,
millionlab bolalarning boshlang‘ich bilim olish imkoniyati cheklangani,
mutaxassislar birgalashib, maktabgacha ta’lim qamrovini oshirishi muhimligini
aytdi. O‘zbekistonda «inson qadri, uning huquq va manfaatlari – oliy qadriyat»
degan tamoyil asosida aholi uchun munosib turmush sharoitlari yaratilayotgani
ta’kidlandi.
«Bu borada, avvalambor, yoshlar va bolalarga e’tibor va amaliy g‘amxo‘rlik
ko‘rsatish, ularni jismoniy va ma’naviy barkamol etib tarbiyalashga alohida
ahamiyat qaratmoqdamiz. Bolalarni kichik yoshdan boshlab rivojlantirish orqali
kelajakda ularning o‘zligini to‘la namoyon etishiga mustahkam zamin
yaratayapmiz. Zero, bu ezgu maqsadimiz yo‘lida sarflangan investitsiyalar ertaga
29

bir necha barobar ortig‘i bilan qaytishiga shubha yo‘q», – dedi Shavkat
Mirziyoyev.
Ilgari yurtimizda maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish ko‘rsatkichi 27 foizga
tushib qolgan edi. Bolalar bog‘chalarida zamonaviy qo‘llanmalar yo‘q, binolari
ta’mirtalab edi.
Ilgari yurtimizda maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish ko‘rsatkichi 27 foizga
tushib qolgan edi. Bolalar bog‘chalarida zamonaviy qo‘llanmalar yo‘q, binolari
ta’mirtalab edi.
Xulosa
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy tarbiya muassasalari.
O zbekistonda bu muassasalarga bolalar yaslisi, yas.sh-bogcha, bolsiar bo/chasiʻ
kiradi. Maktabgacha ta lim bolalar muassasalarib.m. 2 bosqichdan iborat. l-bosqich
ʼ
bolalar yaslisi bo lib, u bulgan bolalarni qamrab oladi. Bu bosqichda bolalarni
ʻ
aqliy va jismoniy rivojlantirish. nutqini shakllantirish, ularni moddiy borliq, atrof-
olam bilan tanishtirish hamda gigiyena masalalari bo yicha amaldagi tayanch
ʻ
dastur asosida ta limtarbiya beriladi. 2-bosqich bolalar bogchasi bo lib, bo lgan
ʼ ʻ ʻ
bolalarni kamrab oladi. Bu bosqichda bolalarning nutqini rivojlantirish, ularning
ma naviy kamolotini ta minlash, jismoniy jihatdan baquvvat bo lishlari uchun
ʼ ʼ ʻ
yo naltirilgan ta limtarbiya jarayoni amalga oshiriladi. Jismoniy yoki ruhiy
ʻ ʼ
rivojlanishida nuqsoni bo lgan bolalar uchun ham Maktabgacha ta lim bolalar
ʻ ʼ
muassasalarib.m. mavjud bulib, ular maxsus dastur hamda texnik vositalar bilan
ta minlangan.
ʼ
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilish maktabgacha ta`lim muassasasi hamda shtatdagi tibbiyot xodimlari,
shuningdek maktabgacha ta`lim muassasasiga biriktirilgan sog’liqni saqlash
organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
30

Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilishni tashkil etish tartibi va qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasiga
bolalarni olib kelish va olib ketish qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasi
binolarida xavfsizlikni tashkil etishga oid talablar, maktabgacha ta`lim
muassasasida yong’in xavfsizligini tashkil etishga oid talablar, hudud xavfsizligiga
bo’lgan talablar “Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida bolalarning hayoti va
sog’lig’ini muhofaza qilishni tashkil etish tartibi to’g’risida Nizom” bilan tartibga
solinadi.
Ta’lim sifati muammolarini tadqiq qilish mеtodologiyasi uch xil tahlil
darajasini: tadqiqotning umummеtodologik, xususiy mеtodologik va aniq
mеtodikalarini o‘z ichiga oladi.
Tizimli-tarkibiy tahlil dastlab XVIII asrda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi
misolida ishlab chiqilgan. O‘shanda tayyor mеtodologiya ishlab chiqilmagan edi,
biroq u yaxlit o‘rganishda tizimli-tarkibiy tahlil imkoniyatlari va istiqbollarini
ko‘rsatdi. Kеyinchalik ijtimoiy-falsafiy, psixologik va pеdagogik muammolarni
ishlab chiqishda ushbu tamoyil tobora kеng qo‘llanilmoqda.
Ta’limni tizim sifatida jamiyat tuzilmasidan ajralgan holda ko‘rish imkonini
bеruvchi mеzon uning aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Tizimli yondashuvda
ko‘zda tutilgan maqsadli tahlil ta’limni ijtimoiy-iqtisodiy, dеmografik, siyosiy va
boshqa jarayonlar bilan aloqalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish imkonini bеradi.
Ta’limning har bir tarkibiy qismi ham ana shu aloqaning muayyan jihatini aks
ettirgan holda, aniq yo‘nalishdagi maqsadga ega. Masalan, ta’lim sifati, ta’lim
tizimining tarkibiy-mazmunli qismi sifatida davlat, jamiyat, shaxsning (ijtimoiy-
shaxs buyurtmasi) maqsadli ko‘rsatmalari va qadriyatlar bilan bo g‘ liq
yo‘nalishlari, fan, t е xnika, madaniyat, t е xnologiyalarning taraqqiyot darajasi,
shuningd е k tizimning t е gishli tarzda kadrlar hamda r е surslar ta’minlanishi bilan
b е lgilanadi.
Ijtimoiy tizimni o‘rganishda «hamma narsa hamma narsadan iborat» tamoyili
maqbuldir. Murakkab tizimning tarkibiy unsurlarga bo‘linishi ijtimoiy hodisalar va
jarayonlarni tadqiq qilishning eng to‘ g‘ ri usulidir.
31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Sh.M.Mirziyoevning 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Mjlisga murojaatnomasi.
2. O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`grisida” gi qonun 2020 yil
3. Oliy ta’lim. Me’yoriy – huquqiy va uslubiy xujjatlar to’plami. Toshkent,
“Istiqlol”, 2013.
4. Kravchenko A.I.Boshqaruv tarixi. - m .: Akademik loyihasi, 2005.
5. Boyett D.G., Boyett D.T.Donolik Shohligiga rahbarlik qiling. Boshqaruv
ustalarining eng yaxshi g'oyalari. - m .: Olimpus biznesi, 2004 yil.
6. Shofritz Jay M., OTT J.Teven. Tashkilot nazariyasi klassikalari. - AQSh:
Harcourt in., 2001 yil.
7. Menejment / ED klassikasi. M. Warner. - SPB .: Butrus, 2001 yil.
8. S . G’ ulomov Menejmet asoslari T.: “Fan” 2016Y.
9. A.To’xtaboyev Ma’muriy menejment. T.: “Moliya” 2017y.
10. M.Sharifxo’jayev, Y. Abdullayev Menejment. T.: “ O’qituvchi” 2018 y.
32

11. SH. Qurbonov, E. Seytxalilov Ta’lim sifatini boshqarish. T.: “Turon-iqbol”
T.: 2019
12. K.M.Qosimov Tashkilot va tashkiliy boshqarish nazariyasi T.:
“ A.Qodiriy” 2019 y.
33

Turli tipdagi maktabgacha ta’lim muassasalarining tashkiliy tuzilmasi

Sotib olish