Дата регистрации 06 Январь 2025
16 ПродажBoshlang’ich sinf o’quvchilarida matematika o’qitishda o’quvchilarning bilish faoliyatini rivojlantirish
![O‘qituvchining kompetentligi o‘z navbatida o‘quvchilarning kompetentligini
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Hatto eng muvaffaqiyatli o‘qituvchilar ham
tirishqoqlik bilan o‘qiydigan va o‘qituvchining ko‘rsatmalariga faol rioya qiladigan,
ammo o‘quv faoliyatida mustaqillik va faollik ko‘rsatmaydigan o‘quvchilarga duch
kelishlari mumkin. Bunday o‘quvchilar faqat reproduktiv o‘rganishga, ya'ni
ma'lumotni takrorlash va yodlashga qodir, ammo ijodiy yondashuv va materialni tahlil
qilishda qiyinchiliklarga uchraydilar.
Ushbu muammoni hal qilish uchun o‘qituvchilar har bir o‘quvchining
qobiliyatlari, qiziqishlari va ehtiyojlarini hisobga olgan holda individual ta'lim
strategiyalarini yaratishlari kerak. Bunga qo‘shimcha topshiriqlar, loyihalar, guruhda
ishlash, munozaralar va o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, ijodkorlik hamda
mustaqillikni rivojlantirishga yordam beradigan boshqa usullar kiradi.
Bizning tadqiqotimiz davomida boshlang'ich sinf o‘quvchilarida kognitiv
kompetentligini rivojlantirish uch bosqichda amalga oshirilishi aniqlandi:
Boshlang'ich sinf o'quvchisining o'quv faoliyatini shakllantirishning asosiy
maqsadi uning faoliyat sub'ekti sifatida shakllanishida yotadi. O’quvchi o'z
faoliyatining maqsadlarini mustaqil ravishda aniqlashga, ularga erishish uchun zarur
bilim va usullardan foydalanishga, harakatlarini rejalashtirishga, ularning bajarilishini
nazorat qilishga va belgilangan maqsadlarni hisobga olgan holda natijalarni
baholashga qodir bo'lganda ushbu maqsadga erishadi. Bu o’quvchi mustaqil ravishda
o'qish bilan shug'ullanishi, o'zini rivojlantirish va o'zini takomillashtirishga intilishi
mumkin ekanligini anglatadi.
Boshlang'ich sinflarni tugatish bilan yakunlanadigan uchinchi bosqichning
oxiriga kelib, boshlang'ich sinf o'quvchisi shaxsning eng muhim sifatiga - o'quv
jarayonida mustaqillikga ega bo'lishi kerak. Bu uning muayyan maqsadlarni belgilash
va o'z sa'yharakatlari bilan ularga erishish, olgan bilimlarini amalda qo'llash, o'z
rivojlanishi hamda mustaqil ta’lim olishda ustida faol ishlash, tashabbuskorlik, faollik,
o'z e'tiqodlarini himoya qilishga tayyorlik qobiliyatida namoyon bo'ladi [1].
Mustaqillik, faollik va mas'uliyat psixolog va o'qituvchilar tomonidan bir-biri
bilan chambarchas bog'liq bo'lgan asosiy shaxsiy xususiyatlar sifatida o’qrganiladi.
6](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_6.png?v=1)
![Ushbu uchta jihat boshlang'ich sinf o'quvchisining o'quv qobiliyatining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi. Kognetiv kompetetntsiyaga ega ta'lim faoliyat sub'ekti
sifatida o'z rolini tan oladi va uning mustaqilligi haqida fikr yuritish qobiliyatiga ega.
Ushbu bosqichda kompetensiya uchta asosiy elementdan tarkib topadi: mahorat,
motivlar, iroda [2].
Kompetensiya, mustaqillik, motivatsiya va iroda o'rtasidagi munosabatlar o'zaro
bog'liqdir. Ta’lim faoliyatida o'z kompetentsiaylarini namoyish etish va mustaqil
ravishda harakat qilish istagi ko'pincha zarur ko'nikmalarga ega bo'lgan o’quvchilarda
namoyon bo'ladi. Motivatsiya ixtiyoriy harakatlarning faollashishiga yordam beradi.
Boshqa tomondan, kuchli iroda, qat'iyatlilik, bilim va ko'nikmalar sifatini
rivojlantirishga yordam beradi.
O'z bilim va ko'nikmalarini kengaytirganda, o’quvchi yanada mustaqil bo'ladi, bu
esa uning kompetensiyasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi [3]. Ushbu bosqichda
kompetensiya va mustaqillikni o'zaro bog'liq tushunchalar deb hisoblash mumkin,
chunki faqat o'quv faoliyatida malakali, ushbu sohani yaxshi biladigan o’quvchi
mustaqil ravishda harakat qilaoladi. Mustaqil faoliyat olib boraoladigan o’quvchi
rivojlangan akademik ko'rsatkichlarni, motivatsiyani, tirishqoqlikni, shuningdek bilim
va ko'nikmalarning yuqori harakatchanligini birlashtiradi, bu esa uni erkin, faol va
mustaqil ravishda yo'naltirilgan o'quv faoliyatida kognetiv kompetensiyasi rivojlangan
o’quvchi qilib tayorlaydi.
Ushbu bosqichda boshlang’ich sinf o’quvchisi ushbu yoshdagi o'quv faoliyatining
asosiy turlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan umumiy asosiy kompetensiyani
rivojlantiradi. O’quvchi boshlang'ich ta'lim dasturida ko'zda tutilgan turli xil bilim
sohalari va o'quv fanlarini tushuna boshlaydi va erkin tahlil qiladi. Boshlang'ich sinf
bosqichining oxiriga kelib umumiy kognitiv kompetensiyani to'g'ri shakllantirish bilan
u o’quv faoliyatida zarur kompetensiyalarni rivojlantirish uchun asos bo'lishi mumkin.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarning kreativ qobiliyatini rivojlantirish usullari va
vositalariga ta’sir qiluvchi muhim omillardan biri o’qituvchi-o’quvchilar hamkorligi
ekanligiga alohida e’tibor qaratish lozim. Ma’lumki, ta’lim jarayoni ikki yoqlama
xarakterga ega bo’lib, o’qituvchi va o’quvchilarning teng munosabatlaridan tashkil
7](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_7.png?v=1)
![topadi. Bu jarayonga rahbarlik qiluvchi o’qituvchi ta’lim jarayonining to’g’ri tashkil
etilishi, ta’lim maqsadlarining to’g’ri amalga oshirilishi va ta’lim natijalari uchun
javobgar shaxs hisoblanadi.
Har bir o’quvchi o'ziga xos bilim, ko'nikma va malakalar to'plamiga, shuningdek
xarakter, qiziqish va qobiliyatning individual xususiyatlariga ega. Har bir
o‘quvchining kasbiy kompetentligi uning individual ehtiyojlari, rivojlanish darajasi va
ta'lim maqsadlariga muvofiq shakllanadi. Bu o'qitishda muvaffaqiyatga erishish uchun
har bir o’quvchining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish va uning
kompetensiyalari va salohiyatini eng samarali yo'nalishda rivojlantirish uchun
individual o'qitish yondashuvlarini qo'llash kerakligini anglatadi [4].
O’quvchi olgan bilimlaridan qanday tarzda foydalanishni bilishiga qarab,
boshlang'ich sinf o'quvchilarining kognitiv kompetensiyasining 3 darajasi ajratiladi:
1- rasm. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining kognitiv kompetensiyasining darajalari.
Past daraja. Oq’uvchi tayyor namuna (nusxa ko'chirish) bo'yicha harakatlarni
bajarishi mumkin. Bunday boshlang’ich sinf o’quvchisini past kometiv
kompetentlikga ega deb hisoblash mumkin, chunki u faqat olingan nazariy bilimlarni
takrorlashga qodir va amalda uni kattalar yordamida qo'llay oladi holos va ko'plab
xatolarga yo'l qo'yadi.
Kognitiv kompetensiyaning o'rta darajasida o’quvchi bilimlarni tanish standart
vaziyatlarda erkin qo'llashi mumkin. Maqsad va o'quv vazifalari odatda o'qituvchi
8 past (passiv, taqlid qilish ):
o'rta (faol izlanuvchan , namoyish etuvchi ) ;
yuqori (intensiv ijodiy).](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_8.png?v=1)
![tomonidan taklif etiladi, ammo o’quvchi allaqachon muammoning echimini mustaqil
ravishda rejalashtirishga qodir [5]. U odatdiy mashq va misollarni bajaradi, materialni
qisman qayta tiklashdan foydalangan holda matnni takrorlaydi va uni to'g'ridan-to'g'ri
darslikdan yoki o'qituvchining hikoyasidan nusxa ko'chirmasdan o'z so'zlari bilan
taqdim eta oladi. Ushbu darajada o’quvchi interpretasion faollikni namoyish etadi.
Biroq, u materialni umumlashtirish va tizimlashtirish kabi meta-predmet
ko'nikmalariga ega emas.
Murakkab vazifalar yoki ijodiy echimni talab qiladigan holatlarda ko'pincha
qiyinchiliklar va muvaffaqiyatsizliklar yuzaga keladi [6]. O’quvchi o'zini o'zi nazorat
qilishni muvaffaqiyatli amalga oshiradi, lekin odatda ish tugagandan so'ng va faoliyat
jarayoni sust nazorat qilinadi. Ushbu kompetensiya darajasida bitta, ammo barqaror
motivning ustunligi xarakterlidir (masalan, yangi narsalarni o'rganish istagi, mas'uliyat
hissi va boshqalar).
Kognitiv kompetensiyaning yuqori darajasida o’quvchi bilimlarni yangi va
nostandart vaziyatlarda muvaffaqiyatli qo'llaydi. Uning bilimlari izchillikni namoyish
etadi va meta-fan aloqalarini o'rnatish qobiliati mavjud bo’ladi. Bu darajada o’quvchi
o'zining ta’lim faoliyatini bashorat qilishning yuqori darajasiga ega: u mustaqil
ravishda o'z oldiga maqsadlar qo'yishi, o'quv muammolarini anglash va
shakllantirishi, shuningdek ularni hal qilish bosqichlarini rejalashtirishi mumkin.
Bunday o’quvchilar o'ziga xos fikrlash va turli xil bilim olish usullaridan foydalanish
qobiliyatini kuzatishlari mumkin. Ular mustaqil faoliyatda yuqori faollikni namoyish
etadilar va doimiy ravishda o'zlarini nazorat qiladilar.
Kognitiv kompetensiyalar idrok etish, fikrlash, shuningdek, ma’lumotlarni qayta
ishlash va tushunish jarayonlarini, muammolar va vazifalarni hal qilish jarayonlarini,
qaror natijalarini uzatish jarayonlarini amalga oshirish imkoniyatini tavsiflaydi. 3
Muammolarni hal qilish jarayoni doimiy ravishda muammoning shartlari bilan
bog'liq. Bunday o'quvchilar ijtimoiy ahamiyatga ega motivlarni namoyon etadilar,
o'qituvchilar va sinfdoshlar bilan hamkorlik qilishga tayyor ekanliklarini, shuningdek,
3
E.N Mojar, Maktab o'quvchilarining o'quv va kognitiv faoliyati talabalar va talabalarni tarbiyalash sifatida (Tug'ilgan kunning 85 yilligiga):
Respublika materiallari. ilmiy amaliy konf. (Gomel, 2005 yil 23-24 iyun). I qism / Tahrir: F.V.Kadol, V.P.Gorlenko va boshqalar; vazirlik arr. RB, GSU
im. F.Skarina. - Gomel: GSU im. F.Skarina, 2005. - P.165168.
9](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_9.png?v=1)
![o'zlarining va jamoaviy ishlarining natijalari uchun yuqori javobgarlikni namoyish
etib, o'z sheriklarini ishda faol qo'llab-quvvatlaydilar.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining konetiv kompetensiyasini muvaffaqiyatli
rivojlantirish ko'p jihatdan o'z kasbiy darajasini doimiy ravishda oshirishga va ijodiy
yondashuvlarni rivojlantirishga intilayotgan o'qituvchining faol va maqsadli
faoliyatiga bog'liq.
Har qanday bilim qiziqarli usullarda bayon qilingandagina boshlang’ich
sinf o‘quvchilarining diqqat e’tiborini tortishi va xotirasida saqlanib qolishi mumkin.
Shu sababli ham boshlang’ich sinflarda o‘qitishning samarali metodlari haqida
ko‘plab gap ketadi. Ta’lim metodlari o‘rganish jarayonini samaradorligini
oshirishga xizmat qiladi. Ta'lim metodlari muayyan pedagogik jarayondan ko‘zda
tutilgan maqsadlarga erishish uchun bajarish lozim bo‘lgan vazifalarini amalga
oshirishda qo‘llaniladigan turli-tuman ish usullari va shakllarni o‘z ichiga oladi[7].
Faqat mashg'ulotlarga faol yondoshish boshlang’ich sinf o'quvchilarda o'quv
faoliyatining barcha jihatlarini, shu jumladan motivatsiya, faoliyat usullari, ishlatilgan
vositalar va boshqaruv mexanizmlarini, shuningdek faoliyat, mustaqillik, mas'uliyat
va o'zini o'zi tashkil etish kabi asosiy fazilatlarni rivojlantirishga imkon beradi.
Bularning barchasi boshlang’ich sinf o'quvchining konetiv kompetensiyasini
muvaffaqiyatli shakllantirishga va rivojlantirishga yordam beradi hamda uning
shaxsini rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
1.2. B oshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv ta’limiy faoliyatini
shakllantirish texnologiyasining nazariy asoslari .
Mazkur bo’limda boshlang’ich sinf o’quvchilarining bilimini rivojlantirish,
ta’lim samaradorligini oshirishda kognitiv ta’limiy faoliyatni shakllantirish, kognitiv
faoliyat texnologiyasining nazariy asoslari haqida fikrlar yoritilgan.
Boshlang’ich ta’lim sohasidagi milliy o’quv dasturi doirasida amalga
oshirilayotgan ishlar qator ijobiy o’zgarishlarga, ta’limning sifat va samaradorligi
ortishini yanada jadallashtirmoqda. Ta’lim oluvchi o’quvchilarning bilim olish
motivatsiyalarini shakllantiruvchi mexanizmlarni va o’qitishning yangi shakl,
10](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_10.png?v=1)
![noan’anaviy uslublari orqali ularning bilish hamda ta’lim-tarbiya jarayoni tizimini,
xususan, boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirish
texnologiyasining nazariy asoslarini yaratishni taqozo etmoqda. O’quvchilarga ta’lim-
tarbiya berish masalalarida yangicha yondashish davr talabi bo’lib kelmoqda.
Boshlang’ich sinflarda dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil etishda
tizimlilik, aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, o’qitish ishlarining natijalarini nazorat
qilish hamda baholashga yangicha usullarni joriy etish kabilar yetarlicha o‘z aksini
topmay qolmoqda. Shuning uchun umumta’lim maktablarida o‘quv uslubiy ishlarni
takomillashtirishda ta’lim va tarbiyaning faol usullaridan foydalanish, o‘qitishning
hamda sinov-nazorat ishlarini o‘tkazishni maqbul shakllaridan oqilona foydanish
yo‘llarini izlab topish dolzarb masalaga aylanib bormoqda. Ma’lumki, o‘qitish usullari
o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muayyan maqsadlarga erishish yo’lidagi faoliyatidan
tarkib topgan bo‘lib, kimga nimani qanday o‘rgatish zarurligi haqidagi masalalarni
ochib berishga xizmat qiladi. Shuning uchun boshlang’ich sinf o‘quvchilarining bilish
faoliyatlarini faollashtirish va ularning mustaqil, ijodiy fikrlashlari uchun
qo‘llaniladigan shakl va usullarini mos ravishda tanlash kelgusida kadrlar tayyorlashda
o‘z samarasini beradi.
Bugungi kunda ta’limning pedagogik maqsadlari bilan bir qatorda ta’lim
oluvchilarni rivojlantirishga va kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirishga e’tibor
qaratilmoqda. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv faoliyatini shakllantirishga
bo’lgan extiyoj kuchaymoqda. Kognitiv faoliyat har xil o’quvchilarning fikrlash va
tushunish jarayonidan qanday o'tishi, ma'lumotni qanday qabul qilishi, qayta ishlashi
va eslab qolishi, shuningdek, muammolarni hal qilishning nisbatan barqaror individual
xususiyatlarini tushunishni o’z ichiga oladi.[1]
Hayotda barcha narsa oydinlashuvchi lahzadan iborat. Uilyam Jordanning so’zi
bilan aytganda: “Har bir bandaga ko’rinmas kuch ato etilgan – u orqali inson o’z
hayotiga ta’sir ko’rsatadi. Ijobiy yoki salbiy ta’sirga ega bu kuch – insonning ichki
“men”idan muttasil taralib turuvchi quvvatdir”. Har birimiz o’zimizni hodisalarni
boricha idrok etadigan, ya’ni xolis inson sifatida tasavvur qilamiz. Lekin haqiqat biroz
boshqacharoq. Bu dunyoni o’z holicha ko’rmaymiz. Aksincha, o’zimiz qanday
11](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_11.png?v=1)
![G.I. Shchukina kognitiv faoliyatni “o'quvchining o'ziga xos holatini va uning
faoliyatga munosabatini ifodalovchi”, “o'quvchining maktab yillarida jadal
shakllangan qimmatli va murakkab shaxsiy ta'limi” deb hisobladi. 4
A.K.Markova bu ta’lim faoliyatini “ta'limga faol munosabatning barcha turlarini
bilish sifatida tushundi: ma'noning mavjudligi, bola uchun bilish sifatida o'rganishning
ahamiyati, kognitiv motivlarning barcha turlari”. Kognitiv motivlarning turlariga
quyidagilar kiradi: keng kognitiv (yangi bilimlarni o'zlashtirishga yo'naltirilganlik -
faktlar, hodisalar, qonuniyatlar), o'quv va kognitiv motivlar (bilim olish usullarini,
bilimlarni o'z-o'zini egallash usullarini o'zlashtirishga yo'naltirish).
M.D.Vinogradov va I.B. Pervin kognitiv faollikni rivojlantirishda kollektiv
kognitiv faoliyat muhim rol o'ynaydi, deb hisoblagan. Uning turli shakllari
ijodkorlikni, fantaziyani, tasavvurni, kognitiv faollikni va mustaqillikni
rag'batlantiradi. O’quvchilarni jamoada ishlashga o'rgatish kerak. Sinfda o'zaro
hurmat, xayrixohlik, bir-biriga e'tibor va sezgirlik muhitini yaratish bir xil darajada
muhimdir, shunda har bir o'quvchi o'qishga ijobiy munosabatda bo'ladi va unda faol
ishtirok etadi.
E.N.Kabanova kognitiv faoliyatni rivojlantirishda o'quvchilarning samarali o'quv
faoliyatining muhim tarkibiy qismlari bo'lgan o'quv ishining umumlashtirilgan
usullarini shakllantirish tizimini ko'rib chiqadi. Uning fikricha, kognitiv faoliyat
usullari - bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish, ularni mustaqil qo'llash va faol
o'zgartirishni ta'minlaydigan aqliy mehnat usullari, kognitiv faolligini faollashtirish
vositalari tizimidan foydalanish, kognitiv motivni shakllantirish bosqichida faoliyat
maqsadini tushunish, ijodiy foydalanish, unumli xarakterdagi mustaqil ishlash
ko'nikmalari, umumlashtirilgan ta'lim ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
[3:166]
Z.I.Kalmykova kognitiv faoliyatni rivojlantirishning yetakchi sharti muammoli
ta'lim deb hisobladi. Muammo tamoyili yangi bilimlarni ochishga qaratilgan bo'lib,
rivojlantiruvchi ta'limning yetakchi tamoyilidir.
4
G.I. Shukin, Talabalarning kognitiv qiziqishlarini shakllantirishning pedagogik muammolari: darslik - M.: Pedagogika, 2008. - 296 b.
13](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_13.png?v=1)
![70-80-yillarda I.S.Yakimanskaya kognitiv faoliyatga keng hissa qo'shdi. Uning
fikriga ko'ra, hamma ta'lim haqiqatan ham rivojlanuvchi ta'sirga ega emas, garchi u
talabalarning kognitiv faolligini istisno qilmasa ham. Kognitiv faoliyat o'z-o'zini
faollikka aylantirgandagina aqliy rivojlanishning eng muhim manbai hisoblanadi.
Ushbu o'z-o'zini faolligini shakllantirish rivojlanish ta'limining eng muhim vazifasidir.
[3:167]
Kognitiv faoliyatni T.I.Shamova: “O‘quv faoliyatidagi faollik... nafaqat
o‘quvchining faollik holati, balki... bu faoliyatning sifati bo‘lib, unda o‘quvchi shaxsi
uning faoliyat mazmuni, tabiati va faoliyatiga munosabati bilan namoyon bo‘lishi,
o'zining ma'naviy va irodaviy sa'y-harakatlarini ta'lim va kognitiv maqsadga erishish
uchun safarbar qilish istagi” deb talqin qilgan. 5
Ushbu ta'rif eng to'liq ko'rinadi, chunki
u nafaqat kognitiv faoliyatning psixologik jihatlarini faoliyat holati, ushbu faoliyatning
sifati, balki ijtimoiy tomonlarini ham o’quvchilarning shaxsiyati va uning mazmuni va
mazmuniga munosabatini aks ettiradi. Shuningdek, kognitiv faoliyatni
faollashtiradigan vositalarni nomlaydi: faoliyat, qiziqish, motivatsion sohani
rivojlantirish, irodaviy fazilatlar(odamning ma'naviy va irodaviy sa'yharakatlarini
safarbar qilish istagi) va bu harakatlarni qo'llashning o'ziga xos manzili (tarbiyaviy va
kognitiv maqsadga erishish).
T.I.Shamova kognitiv faollikni aqliy va oddiy kuchlanishgacha kamaytirmaydi ,
lekin uni o‘quvchining faoliyat mazmuni va jarayoniga munosabatida, bilim va
faoliyat usullarini maqbul vaqtda samarali o‘zlashtirishga intilishida, axloqiy va
irodaviy qobiliyatlarini safarbar etishda namoyon bo‘ladigan shaxs faoliyati sifatida
qaraydi.
Boshlang’ich ta’lim o'quvchilari o'rtasida ta'lim faoliyatiga bo'lgan ehtiyojni
shakllantirish jarayonida u turli xil motivlarda konkretlashtiriladi, bu esa bolalarning
o'zini tutishini talab qiladi. Kognitiv faoliyat o'quv materialini o'zgartirishga, eng
fundamental, asosiy tushunchalarni ajratib ko'rsatish orqali o'quvchini bilimlarning
kelib chiqishi bilan tanishtirishga asoslanadi. Pedagogik voqelik har kuni isbotlab
bermoqdaki, agar o‘quvchi kognitiv faol bo‘lsa, o‘quv jarayoni samaraliroq bo‘ladi.
5
Kognitiv faoliyat darajalari: darslik / T.I. Shamov. - M .: Ta'lim, 2005. - 286 b.
14](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_14.png?v=1)
![Bu hodisa pedagogika nazariyasida “o‘quvchilarning bilim olishdagi faolligi va
mustaqilligi” tamoyili sifatida mustahkamlangan.
O'quv jarayonini tashkil etuvchi o'qituvchilar uchun faoliyatning tuzilishini bilish
muhimdir. Uning asosiy tarkibiy qismlari: motivlar, maqsad, vazifalar, mazmun,
vositalar, shakllar, usullar va natija. Demak, o`qituvchi turli vositalar yordamida
o`quvchilar shaxsining emotsional-motivatsion, aqliy, amaliy sohasiga ta`sir
ko`rsatishi kerak. Shuningdek, o'qituvchilar maktab o'quvchilari ishtirok etadigan
asosiy faoliyat turlarini bilishlari muhimdir: o'quv-kognitiv, ijtimoiy, mehnat, o'yin,
estetik, sport va dam olish. Ushbu faoliyatni o'zaro bog'lash juda muhimdir.
Boshlang’ich sinf o'qituvchisi ko'p jihatdan o'quvchilarning kognitiv mustaqil
faoliyatining tashkilotchisi hisoblanadi. Kognitiv ta'lim hozirgi vaqtda variant
dasturlari, tabaqalashtirilgan usullar, ijodiy uy vazifalari, o'quvchilar faoliyatini tashkil
etishning sinfdan tashqari shakllari orqali erishiladi. Psixologlarning kognitiv ta'lim
bo'yicha zamonaviy tadqiqotlari, tadqiqot muammolarini hal qilishda o’quvchilarning
kognitiv faolligi standartlashtirilgan muammolarni hal qilishdan farq qilishini
ishonchli isbotlaydi.
Kognitiv faoliyat kichik yoshdagi o'quvchilarning yangi bilim, ko'nikma, ichki
maqsadga muvofiqlik va bilimlarni to'ldirish, bilimlarni kengaytirish va ufqlarini
kengaytirish uchun turli xil harakat usullaridan foydalanishga doimiy ehtiyojini aks
ettiradi.[5]
Kognitiv faoliyatni shaxsiy darajada shakllantirish muammosi, adabiy
manbalarni tahlil qilishdan dalolat beradiki, kognitiv faoliyat motivatsiyasini va
kognitiv qiziqishlarni shakllantirish usullarini hisobga olish bilan bog'liq. Kognitiv
faoliyatni o’quvchi shaxsiyatining barcha jabhalarining namoyon bo'lishi sifatida
ko'rib chiqish mumkin: bu yangilikka qiziqish, muvaffaqiyatga intilish, o'rganish
quvonchi, shuningdek, muammolarni hal qilishga bo'lgan munosabat, uning asta-sekin
murakkablashishidir.
Xulosa qilib aytish mumkinki, kognitiv faoliyat o’quvchining o'zi mavqei,
jamiyatda yangi mavqega ega bo'lish istagini o'rganishga tayyorligini, ishtiyoqini
belgilaydigan muhim faoliyatdir. Boshlang’ich sinf o’quvchilari maktab kunini
15](https://docx.uz/documents/10556d34-03b1-4558-8f95-9cd53151ab2b/page_15.png?v=1)
BOSHLANG`ICH SINF O`QUVCHILARIDA MATEMATIKA O`QITISHDA O`QUVCHILARNING BILISH FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH