Информация о документе

Цена 120000UZS
Размер 387.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 05 Июль 2024
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Техника и технология

Продавец

Aslanbek

Дата регистрации 23 Май 2024

1 Продаж

HSM harorat o’zgartirgich datchigining ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari

MUNDARIJA KIRISH I. NAZARIY QISM………………………………………………….……. 1.1 O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar ……………………… 1.2 Harorat , va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati .......................... 1.3 Harorat turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari ……………..……. II. TEXNALOGIK SXEMASI…….………………………………………. 2.1 HSM harorat o’zgartirgich datchigining ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari ………………………………………………………………… 2.2 HSM harorat o’zgartirgich datchigining metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash…………………………………………….………………… 2.3 HSM harorat o’zgartirgich datchigining o‘rnatish uchun qo‘yiladigan talablar………………………………………………….. XULOSA ADABIYOTLAR. KIRISH Metrologiya — o‘lchashlar, uni ta’minlash usullari va vositalari hamda talab etilgan aniqlikka erishish yullari haqidagi fan. Metrologiyaning asosini o‘lchashning umumiy masalalari, fizik kattaliklar birligi va ularning tizimlari haqidagi ma’lumotlar, o‘lchashning usul va vositalari, o‘lchash natijasining to‘g‘riligini aniqlash usullari va hokazolar hosil qiladi. O‘lchashga doir fizik kattaliklar mexanik, elektr, issiqlik, optik, akustik bo‘lishi mumkin. Bu kattaliklarning bir turi texnologik jarayon rivojlanishining bevosita ko‘rsatkichi bo‘lsa, boshqalari shu jarayon bilan funksional bog‘langan bo‘ladi.Fizik hodisalarni o‘rganish va ulardan amalda foydalanish turli fizik kattaliklarni o‘lchash, ya’ni ma’lumot olish bilan bog‘lik. Ma’lumot qancha to‘la va xolisona bo‘lsa, fizik xodisalarning tub ma’nosini tushunish shunchalik chuqur bo‘ladi. Fizik kattalikning muayyan qiymati texnologik jarayonning rivojlanishi hakidagi ma’lumotning muhim qismidir. Turli usul va asboblar orqali ifodalangan texnologik jarayonning holati haqidagi axborotlarni ma’lumot, ya’ni informatsiya deb bilamiz. Informatsiyalar, asosan, o‘lchash asboblari va qurilmalari yordamida olinadi.Fizik ob’ektning sifat jihatdan umumiy, lekin miqdor jihatdan har bir ob’ekt uchun alohida xususiyati fizik kattalik deb ataladi. SHunday qilib, har bir fizik kattalik aynan shu kattalikning sonli qiymati birligiga kupaytmasidan iborat bo‘lgan individual qiymati bilan ifodalanadi.Bir-biriga muayyan erksizlik bilan bog‘langan kattaliklar yig‘indisi fizik kattaliklar tizimi deyiladi. Fizik kattaliklar tizimi asosiy, qo‘shimcha va hosila kattaliklardan iborat. Tizimga kirgan va boshqa tizimlarga nisbatan shartli ravishda erkin hisoblangan fizik kattalik asosiy fizik kattalik deb ataladi.Xalqaro birliklar tizimi — SI (Sisteme International - SI) fan va texnikaning barcha sohalari uchun fizik kattaliklarning universal tizimi bo‘lib, 1960 yilning oktyabr oyida O‘lchov va tarozilar XI Bosh konferensiyasida qabul qilingan.SI ning joriy etilishi shu tizimda nazarda tutilgan va uning tarkibiga kirmaydigan (ammo hozir o‘lchov birliklari sifatida qo‘llanilayotgan) birliklarning ilmiy-tadqiqot natijalarini hisoblashda, ishlab chiqarish vositalari va asbob uskunalarini loyihalashda, qurilish hamda qurilgan ob’ektlardan foydalanishda, shuningdek o‘quv-ta’lim ishlarida ko‘p qiyinchiliklar tug‘dirayotgan o‘lchov Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana birliklaridagi turli hillikka barham beradi. SI ning hozirgi qo‘llanilayotgan ayrim o‘lchov tizimlariga nisbatan muhim afzalligi shundaki, u —universal; o‘lchov birliklarini birxillashtirgan; asosiy, qo‘shimcha va o‘z hosilaviy birliklarini amaliyot uchun qulay o‘lchamlarga mujassamlashtirgan; kogerent, ya’ni hosilaviy birliklar o‘lchamlarini aniqlovchi fizik tenglamalardagi mutanosiblik koeffitsientlarini tugatgan tizimidir. Uning tatbiqi bilan hisoblash tenglamalarining yozilishi ancha soddalashdi. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana NAZARIY QISM. 1.O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar O‘lchash — fizik kattaliklar qiymatlarini tajribada maxsus texnik vositalar yordamida aniqlash.Ko‘p hollarda o‘lchash jarayonida o‘lchanayotgan kattalikni shunday fizik kattalik bilan takqoslanadiki, unga 1 ga teng bo‘lgan qiymat beriladi va u fizik kattalik birligi yoki o‘lchov birligi deyiladi. O‘lchash natijasi — kattalikning o‘lchash usuli bilan, masalan, kattalikni o‘lchov birligi bilan taqqoslash yordamida topilgan qiymatidan iborat. O‘lchash natijasini tenglama ko‘rinishida quyidagicha yozish mumkin: bu erda, Q—o‘lchanayotgan fizik kattalik, U — o‘lchash natijasi yoki o‘lchanayotgan kattalikning son qiymati, q — fizik kattalik birligi. (1) tenglama o‘ lchashning asosiy tenglamasi deyiladi. Uning o‘ ng tomoni o‘ lchash natijasi deb yuritiladi. O‘ lchash natijasi doimo o‘ lchamli kattalik b o‘ lib, u o‘ z nomiga ega b o‘ lgan q birlikdan h amda ayni birlikdan o‘ lchanayotgan kattalikda nechta borligini anglatadigan U sondan tashkil topgan. O‘ lchanayotgan kattalikning son q iymati bevosita, bilvosita, birlashtirib va birgalikda o‘ lchash usullari yordamida topiladi. Laboratoriya amaliyotida va ilmiy tekshirishlarda birlashtirib va birgalikda o‘ lchash usullaridan foydalaniladi.Bevosita o‘ lchash deb shunday o‘ lchashga aytiladiki, unda o‘ lchanayotgan kattalikning izlanayotgan q iymati tajriba ma’lumotlaridan bevosita ani q lanadi. Masalan, harorat n i termometr bilan, bosimni manometr bilan, uzunlikni chiz g‘ ich bilan o‘ lchash va h okazo bevosita o‘ lchashdan iborat. Bevosita o‘ lchash tenglamasi q uyidagi k o‘ rinishga ega: (2) bu erda, Q bev — o‘lchanayotgan kattalnkning uning uchun qabul qilingan o‘lchov birliklaridagi qiymati; S—raqamli hisoblash qurilmasi shkalasi bo‘linmalarining yoki bir marta ko‘rsatishining o‘lchanayotgan kattalik birliklaridagi qiymati; n — shkala bo‘linmalarining hisobida indikatorli qurilma bo‘yicha olingan sanoq . Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana Bilvosita o‘lchash deb shunday o‘lchashga aytiladiki, unda o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalik bilan ma’lum munosabat yordamida bog‘langan kattaliklarni bevosita o‘lchashga asoslangan bo‘ladi. Bilvosita o‘lchash tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega: (3) bu erda, Q bil . — o‘lchanayotgan kattalikning izlangan qiymati; Q 1 ,Q 2 ,…,Q n bev — bevosita o‘lchanadigan kattaliklarning son qiymatlari. Bilvosita o‘lchashga o‘tkazgichning solishtirma elektr qarshiligini uning qarshiligi, uzunligi va kundalang kesimini yuzi bo‘yicha topish; modda zichligini uning massasi va xajmini o‘lchash natijasi bo‘yicha topish va boshqalar misol bo‘la oladi. Bilvosita o‘lchashlar bevosita o‘lchashlarning iloji bo‘lmagan ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilishda keng qo‘llanadi.Birlashtirib o‘lchash bir necha bir nomli kattaliklarni bir vaqtda o‘lchashdan iboratki, unda izlangan kattaliklarning qiymatlari bevosita o‘lchashda hosil qilingan tenglamalar tizimidan topiladi.Bir vaqtda ikki yoki bir necha nomli turli kattaliklarni, ularning orasidagi funksional munosabatlarni topish uchun olib borilgan o‘lchashlar birgalikda o‘lchash deyiladi. Jumladan o‘lchash rezistorining 20°S dagi elektr qarshiligi va harorat koeffitsientlari uning qarshiligini turli haroratlarda bevosita o‘lchash ma’lumotlari bo‘yicha topiladi.O‘lchashlar yana mutlaq va nisbiy o‘lchashlarga bo‘linadi.Bitta yoki bir necha asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita o‘lchash mutlaq o‘lchash deb ataladi. Masalan, shtangensirkul yordamida bajarilgan o‘lchashlar mutlaq o‘lchashdir, chunki unda o‘lchanayotgan kattalik qiymatini bevosita olinadi.Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini o‘lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattalik deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha o‘lchash nisbiy o‘lchash deb ataladi. Masalan, haroratni termoelektr effektdan foydalanishga asoslangan o‘lchash yoki massani tortish usuli bilan, ya’ni massaga mutanosib bo‘lgan og‘irlik kuchidan foydalanish usuli bilan o‘lchash nisbiy o‘lchashdan iborat. Nisbiy o‘lchashdan katta aniqlik zarur bo‘lgan hollarda foydalaniladi.O‘lchashlar o‘lchash asosini aniqlab beradigan fizik hodisalarga asoslanib olib boriladi. Masalan, moddaning kengayishi bo‘yicha haroratni o‘lchash, Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana muvozanatlashtiruvchi suyuqlik ustunining ko‘tarilishi bo‘yicha siyraklanish (vakuum)ni o‘lchash. O‘ lchashning biror asosini amalga oshirish uchun turli texnik vositalar qo‘ llaniladi. O‘ lchashlarda qo‘ llaniladigan va normallashgan metrologik xossalarga ega bulgan texnik vositalar o‘ lchash vositasi deyiladi. O‘ lchash asosi va vositasini belgilab beradigan usullar majmui o‘ lchash usuli deyiladi. O‘ lchashlarda bevosita ba h olash, differensial, o‘ lchov bilan ta qq oslash va nol (kompensatsion) usullar keng tar q a l gan. Bevosita baholash usuli o‘lchanayotgan kattalik miqdorini bevosita o‘lchash asbobining hisoblash qurilmasi bo‘yicha bevosita topish imkonini beradi. Masalan, bosimni prujinali manometr bilan, massani siferblatli tarozida, tok kuchini ampermetr bilan o‘ lchash va h okazo. Bu usulda o‘ lchash ani q ligi uncha katta b o‘ lmasa h am, o‘ lchash jarayonining tezligi uni amalda qo‘ llanishda tengi yu q usulga aylantiradi.Differensial usul o‘ lchanayotgan va ma’lum kattaliklarning ayirmasini o‘ lchashni xarakterlaydi. Masalan, gaz aralashmasi tarkibini h avoning issi q o‘ tkazuvchanligiga ta qq oslash y o‘ li bilan issi q o‘ tkazuvchanlik b o‘ yicha o‘ lchash. G‘ oyatda ani q o‘ lchashlarda o‘ lchov bilan ta qq oslash usuli qo‘ llanadi. Bunda o‘ lchanayotgan kattalik o‘ lchov yordamida topilgan kattaliklar bilan tak q oslanadi. Masala n , o‘ zgarmas tokning kuchlanishini elektr yurituvchi kuchi normal el e ment EYUK iga teng b o‘ lgan ta qq oslash kompensatorida o‘ lchash yoki massani pishangli tarozlarda muvozanatlashtiruvchi toshlar bilan o‘ lchash. Bu usul ta’sir etuvchi kattaliklarning o‘ lchash natijasiga ta’sirini kamaytirishga imkon beradi .Nol (kompensatsion) usul o‘lchanayotgan kattalikni qiymati ma’lum bo‘lgan kattalik bilan taqqoslashdan iborat, ammo ular orasidagi ayirma ma’lum kattalikni o‘zgartirish usuli bilan nolga keltiriladi. Potensiometrlar, muvozanatlashtirilgan ko‘priklar va boshqalar nol usulga asoslangan asboblarga misol bo‘la oladi. Nol usul o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi. O‘lchash xatoliklari haqida ma’lumotlar O‘lchash natijasida, odatda, o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan farq qiladigan qiymati topiladi. Qo‘pincha, fizik kattalikning haqiqiy qiymati noma’lum bo‘ladi va shu kattalikning qiymati o‘rnida uning tajriba yordamida topilgan qiymatlaridan foydalaniladi. Bu qiymat kattalikning haqiqiy qiymatiga Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana shuncha yakin bo‘ladiki ko‘zda tutilgan maqsad uchun undan foydalanish mumkin. Kattalikning o‘lchash usuli bilan topilgan qiymati o‘lchash natijasi deyiladi. O‘lchash natijasi bilan o‘lchanayotgan kattalikning haqikiy qiymati orasidagi farq o‘lchash xatoligi deyiladi. O‘lchanayotgan kattalik birliklarida ifodalangan o‘lchash xatoligi o‘lchashning mutlaq xatoligi deyiladi: ∆X=X-X h (4) bu erda, ∆X — mutlaq xatolik; X—o‘lchash natijasi; X h — o‘lchanayotgap kattalikning xakiqiy kiymati. O‘lchash mutlaq xatoligining o‘lchanayotgan kattalikning hakiqiy qiymatiga nisbati o‘lchashning nisbiy xatoligi deyiladi.O‘lchash xatoliklari ularning kelib chiqishi sabablariga ko‘ra muntazam, tasodifiy va qo‘pol xatoliklarga bo‘linadi.Muntazam xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchaganda o‘zgarmas bo‘lib qoladigan yoki biror qonun bo‘yicha o‘zgaradigan o‘lchash xatoligi tushuniladi. Ular aniq qiymat va ishoraga ega bo‘ladi, ularni tuzatmalar kirtish bilan yo‘qotish mumkin.Kattalikni o‘lchash natijasida olgan qiymatga muntazam xatolikni yo‘qotish maqsadida qo‘shiladigan qiymat tuzatma deb ataladi. Odatda, muntazam xatoliklar instrumental (o‘lchash asboblari), o‘lchash usullari, sub’ektiv (noaniq o‘qish), o‘rnatish, uslubiy xatoliklarga bo‘linadi.Instrumental xatolik deyilganda qo‘llanayotgan o‘lchov asboblari xatoliklariga bog‘liq bo‘lgan o‘lchash xatoliklari tushuniladi. Yuqori aniqlikda o‘lchaydigan asboblar qo‘llanganda o‘lchov asboblarining takomillashmagani orqasida kelib chiqadigan instrumental xatoliklar tuzatma kiritish usuli bilan yo‘qotiladi. Texnik o‘lchov asboblarining instrumental xatoliklarini yo‘qotib bo‘lmaydi, chunki bu asboblarni tekshirilganda tuzatmalar bilan ta’minlanmaydi.O‘lchash usuli xatoligi deyilganda usulning takomillashmaganligi orqasida kelib chiqadigan xatolik tushuniladi. Ular, ko‘pincha, yangi usullar qo‘llaganda, qiymatlar orasidagi haqiqiy bog‘lanishni taxminiy apporoksimatsiya qiluvchi tenglamalardan foydalanilganda paydo bo‘ladi. O‘lchash usuli xatoligi o‘lchov vositasi, xususan, o‘lchash qurilmasi, ba’zida esa, o‘lchash natijasi xatoliklarini baholashda e’tiborga olinishi lozim.Sub’ektiv xatoliklar kuzatuvchining shaxsiy xususiyatlaridan masalan, biror signal berilgan paytni kayd qilishda kechikish Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana yoki shoshilishdan, shkala bir bo‘limi chegarasida ko‘rsatuvni noto‘g‘ri yozib olishdan, parallaksdan va hokazodan kelib chiqadi. Parallaksdan hosil bo‘lgan xatolik deyilganda sanash xatoligiga kiradigan, shkala sirtidan biror masofada joylashgan strelka shu sirtga perpendikulyar bo‘lmagan yo‘nalishda vizirlash (belgilash) natijasida kelib chikadigan xatolik tushuniladi.O‘rnatish xatoligi o‘lchov asbobi strelkasining shkala boshlang‘ich belgisiga noto‘g‘ri o‘rnatilishi natijasida yoki o‘lchash vositasini e’tiborsizlik bilan, masalan, vertikal yoki gorizontal bo‘yicha o‘rnatilmasligi natijasida kelib chiqadi.O‘lchash uslubi xatoliklari kattaliklarni (bosim harorat va b. ni) o‘lchash uslubi bilan bog‘liq bo‘lgan va qo‘llanayotgan o‘lchash asboblariga bog‘liq bo‘lmagan xatoliklaridan iborat.O‘lchashlarni, ayniqsa, aniq o‘lchashlarni bajarishda o‘lchash natijasini muntazam xatoliklar anchagina buzishi mumkin. SHuning uchun, o‘lchashlarni bajarishga kirishishdan avval bu xatoliklarning barcha manbalarini aniqlash va ularni yo‘qotish choralarini ko‘rish zarur. Ammo muntazam xatoliklarni topish va yo‘qotish uchun uzil-kesil qoidalar berish amalda mumkin emas, chunki turli kattaliklarni o‘lchash usullari g‘oyatda turli-tumandir.Tasodifiy xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchash mobaynida tasodifiy o‘zgaruvchi o‘lchash xatoligi tushuniladi. Tasodifiy xatolikning borligini faqat bitta kattalikni bir xil sinchkovlik bilan qayta-qayta o‘lchangandagina sezish mumkin. Agar xar bir o‘lchash natijasi boshqalardan farq qilsa, u holda tasodifiy xatolik mavjud bo‘ladi. SHu xatoliklarni baholash ehtimollar nazariyasi va matematik statistika nazariyasiga asoslangan bo‘lib, ular o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish darajasini baxolash usullarini, xatolikning ehtimoliy chegarasini baholash imkonini beradi, ya’ni natijani aniqlash, boshqacha aytganda, o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga anchagina yaqin qiymatini topish va kuzatish natijasini topish imkonini beradi.O‘lchashning qo‘pol xatoligi deyilganda berilgan shartlar bajarilganda yuz beradigan, kutilgan natijadan tubdan farq qiladigan o‘lchash xatoligi tushuniladi.O‘lchashdan ko‘zda tutilgan maqsad va o‘lchash aniqligiga qo‘yiladigan talablarga qarab o‘lchashlar aniq (laboratoriya) va texnik o‘lchashlarga bo‘linadi. O‘lchash natijasining o‘lcha-nayotgan kattalik haqiqiy qiymatiga yaqinligini Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana ifodalovchi o‘lchash sifati o‘lchash aniqligi deb ataladi. Aniqlikni oshirishga intilib, biz o‘lchash xatoligini kamaytirishimiz lozim. Ammo aniqlikni oshirish usullari, ko‘pincha, murakkab bo‘ladi va qimmat turadi. SHuning uchun, avval o‘lchashning konkret shart-sharoitlari va maqsadlarga bog‘liq bo‘lgan maqbul aniqlikni baholab olish va zarur bo‘lsa, so‘ngra aniqlikni oshirish choralarini ko‘rish lozim. O‘lchashni bajaruvchi asboblarning ko‘rsatishi o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan farq qiladi. SHuning uchun, o‘lchov asbobining ko‘rsatishi va haqiqiy ko‘rsatishi degan tushunchalar mavjud.Kattalikning sanoqqa ko‘ra topilgan qiymati o‘lchov asbobining ko‘rsatishi deyiladi. Bu kattalikning namuna asboblar orqali aniqlangan ko‘rsatishi haqiqiy ko‘rsatishi deyiladi.Asbobning ko‘rsatishi va o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farq o‘lchov asbobining xatosi deyiladi. Kattalikning haqiqiy qiymatini aniqlash mumkin bo‘lmagani sababli, o‘lchov texnikasida namuna asbobning ko‘rsatishi shu kattalikning haqiqiy kiymati deb qabul qilinadi.Agar X k bilan sanoq ko‘rsatishidagi qiymatni, X h bilan haqiqiy qiymatni belgilasak, quyidagi ifodadan ∆X mutlaq xatolikni topamiz: (5) O‘lchov asbobining mutlaq xatoligi deb, shu asbobning ko‘rsatishi bilan o‘lchanayotgan kattalikning hakiqiy qiymati oradagi farqqa aytiladi. Bu erda, xatol iklar plyus yoki minus ishorasi bilan kattalikning birliklarida ifodalanadi. Mutlaq xa tolik kattaligining haqiqiy qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb ataladi. Nisbiy xatolik orqali o‘lchashning aniqlik darajasini ifodalash juda qulay. (6) Odatda, hakiqiy qiymat — X q va topilgan qiymatlar X k ga nisbatan ∆X juda kichik bo‘ladi, ya’ni SHuning uchun, quyidagi ifoda ni yozish mumkin: (7) SHunday qilib, nisbiy xatolikni hisoblashda mutlaq xatolikning asbobning ko‘rsatishiga nisbatini olish mumkin. Nisbiy xatolik % larda ifodalanadi.Kattalikning Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana haqiqiy qiymatini aniqlash uchun o‘lchov asbobinnng ko‘rsatishiga tuzatish kiritiladi. Uning son q iymati teskari ishora b i lan olingan mutlaq qi ymatga teng: T=X h -X k yoki T=-∆X (8) bu erda, T-tuzatma. Asbobning xatoligi shkala diapazonining foizlarida ifodalanadi. Bunday xatoliklar keltirilgan xatolik deyiladi va mutlaq xatolikning asbob o‘lchash chegarasiga nisbatiga teng, ya’ni (9) bu erda, N — asbobning o‘lchash chegarasi. 1.2Harorat o’lchash, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati. Harorat — texnologik jarayonlarning muhim parametri bo‘lib, amalda ham past, ham yuqori haroratlar bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi.Jismiing harorati molekulalarning issiqlik harakat i dan hosil bo‘ladigan ichki kinetik energiyasi bilan belgilanadigan qizdirilganlik darajasi orqali xarakterlanadi. Haroratni o‘lchash amalda ikkalasidan birining qizdirilish darajasi ma’lum bo‘lgan ikki .jismning qizdirilishini taqqoslash yordamidagina mumkin bo‘ladi. Jismlarning qizdirilganlik darajasini taqqoslashda ularning haroratga bog‘liq bo‘lgan va osongina o‘lchanadigan fizik xossalaridan birortasini o‘zgartirishdan foydalaniladi. Molekulalarning o‘rtacha kinetik energiyasi va ideal gaz harorati orasidagi bog‘lanish quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: (10) bu erda, K. — 1,380 ·10 -23 J · K -1 , — Bolsman doim i ysi; T — jism mutlaq harorati, 0 K. Agar jismning harorati turlicha bo‘lsa, ular bir-biriga tegib turganida energiyalarning tenglashuvi ro‘y beradi: yuqoriroq haroratga va, demak, molekulalarining ko‘proq o‘rtacha kinetik energiyasiga ega bo‘lgan jism o‘z issiql i gini (energiyasini) kamroq haroratga va, demak, molekulalarin i ng kamroq o‘rtacha kinetik energiyasiga ega bo‘lgan jismga beradi. SHunday qilib, harorat Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana issiqlik almashish, issiqlik o‘tkazish jarayonlarining ham sifat, ham mikdoriy tomonlarini xarakterlaydigan parametrdir. Ammo haroratni bevosita o‘lchash mumkin emas: uni j is mni n g haroratga b ir q iymatli bog‘liq bo‘lgan qandaydir boshqa fizik parametrlari bo‘yicha aniqlash mumkin. Haroratga bog‘liq p arametrlarga masalan, hajm, uzunlik, elektr qarshilik, termoelektr yurituvchi kuch, nurlanishning energetik ravshanligi va hokazolar kiradi. Harorat o‘lchaydigan asbobni 1598 yilda Galiley birinchi bo‘lib tavsiya etgan. So‘ngra M. V. Lomonosov, Farengeytlar termometr ishlab chiqishgan. O‘ lchanayotgan haroratning son qiymatini topish uchun haroratlar shkalasini o‘rnatish, ya’ni sanoq boshini va harorat oralig‘ining o‘lchov birligini tanlash lozim. K imyoviy toza moddalarning oson tiklanadigan (asosiy reper va tayanch) q aynash va erish nuqtalari bilan chegaralangan harorat oraligidagi qator belgilar, harorat shkalasini h osil qiladi. Bu haroratlarga t' va t’’ qiymatlar berilgan. U holda o‘lchov birligi : (11) bu erda va —oson tiklanadigan o‘zgarmas haroratlar: n — , tayanch nuqtalar orasidagi harorat oralig‘i bo‘linadigan butun son. Harorat shkalasining tenglamasi: (12) bu erda, t' va t" — moddannng tayanch nuqtalari (760 mm sim. ust. bosimida va og‘irlik kuchining 980, 665 sm/s 2 tezlanishida muzning erish va suvning kaynash haroratlari); υ ' va υ "—t', t" haroratlardagi moddaning (suyuqlikning) hajmi; υ — t haroratdagi moddaning (suyuqlikning) hajmi. Tabiatda hajmiy kengayishi va harorati chiziqli bog‘langan suyuqliklar bo‘lmaydi. SHuning uchun, haroratlarning ko‘rsatishi termometrga solinadigan moddaning (simob, spirt va boshqalar) tabiatiga bog‘liq. Fan va texnikaning rivojlanishi bilan termometrga solinadigan moddaning bironta xususiyati bilan bog‘lanmagan yagona harorat shkalasini yaratish zarurati paydo bo‘ladi. 1848 yilda Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana ingliz fizigi Kelvin termodinamikaning ikkinchi qonuni asosida yangi harorat shkalasini tuzishni taklif qildi. Termodinamik haroratlar shkalasining tenglamasi: bu erda, Q 100 va Q 0 — suvning qaynash va muzning erish haroratlariga mos issiqlik mikdorlari; Q — T haroratga mos issiqlik mikdori. O‘lchov va vaznlar bo‘yicha 1960 yilda o‘tkazilgan XI xalqaro konfereniya qarorlarida ikki harorat shkalasi: Kelvin gradusi ( 0 K) o‘lchov birligi bilan o‘lchanadigan termodinamik shkala va Selsiy gradusi (°S) o‘lchov birligi bilan o‘lchanadigan xalqaro amaliy shkalalarning qo‘llanishi ko‘zda tutilgan. Kelvin termodinamik shkalasidagi pastki nuqta — mutlaq nol nuqta (K) bo‘lib, yagona. eksperimental asosiy nuqta esa suvning uchlik nuqtasidir. Bu nuqtaning son qiymati 273,15 0 K. Suvning muz, suyuq, gaz fazalaridagi muvozanat nuqtasi bo‘lgan suvning uchlik nuqtasi muz erish nuqtasidan 0,01 K yuqoriroq turadi. Termodinamik harorat T harfi bilan son qiymatlari esa 0 K bilan ifodalanadi.Amaliy o‘lchashlarda ishlatiladigan xalqaro amaliy harorat shkalasi termodinamik shkala ko‘rinishida ishlangan. Bu shkala kimyoviy toza moddalarning bir qadar oson tikla n adigan o‘zgarmas qaynash va erish nuqtalari asosida tuzilgan. Ularning sonli qiymati gazli termometrlar orqali aniqlangan bo‘lib, xalqaro amaliy harorat shkalasi o‘lchov va vaznlar bo‘yicha o‘tkazilgan XI umumiy konferensiyada qabul qilingan.Xalqaro amaliy shkala bo‘yicha o‘lchanadigan harorat t harfi bilan, sonli qiymati esa °S belgisi bilan ifodalanadi. Mutlaq termodinamik shkala bo‘yicha ifodalangan harorat bilan shu haroratning xalqaro shkala bo‘yicha ifodasi orasidagi munosabat quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: T=t+273,15 ( 14 ) bu erda, T — mutlaq termodinamik shkaladagi 0 K harorat; t — xalqaro amaliy shkaladagi °S harorat. Angliya va AQSH da 1715 yilda taklif qilingan Farengeyt shkalasi (°G‘) qo‘llanadi. Bu shkalada ikki nuqta: muzning erish nuqtasi (32°G‘) va suvning qaynash niqtasi (2 1 2°G‘) asos qilib olingan. Xalqaro amaliy shkala, mutlaq Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana termodinamik shkala va Farengeyt shkalasi bo‘yicha hisoblangan harorat munosabati quyidagicha: t 0 C=T 0 K-273,15=0, 5 56(n 0 F-32) (15) bu erda, n — Farengeyt shkalasi bo‘yicha graduslar soni . Hozir 1968 yilda qabul qilingan va 1971 yil 1 yanvardan majburiy joriy etilgan Xalqaro amaliy harorat shkalasi (MPTSH-68) qo‘llaniladi. MPTSH-68 haroratni 13,81 dan 6300°K gacha oraliqda o‘lchashni ta’minlaydi.termometriya o‘lchashning turli usul va vositalariga ega. Har bir usul o‘ziga xos bo‘lib, universallik xususiyatiga ega emas. Berilgan sharoitda optimal o‘lchash usuli o‘lchashga qo‘yilgan aniqlik sharti va o‘lchashning davomi y ligi sharti, haroratni qayd qilish va avtomatik boshqarish zarurati yordamida belgilanadi. Nazorat qilinadigan muhitlar tashqi sharoitni o‘zgartirganda fizik xossalarining turli agressivligi va turg‘unligi darajasi bilan suyuq, sochiluvchan, gazsimon yoki qattiq bo‘lishi mumkin. Haroratni o‘lchash asb o bi ishlash prinsipiga qarab q uyidagi guru h larga bo‘linadi: 1. Kengayish termometrlari. Bu termometrlar harorat o‘zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmining yoxud chiziqli o‘lchamlarining o‘zgarishiga asoslangan. 2. Manometrik termometrlar. Bu asboblar moddalar hajmi o‘zgarmas bo‘lganda harorat o‘zgarishi bilan bosimning o‘zgarishiga asoslangan; 3. Harorat ta’sirida o‘zgargan termoelektr yurituvchi kuchning o‘zgarishiga asoslanan termoelektr termometrlar . 4. O‘ tkazgich va yarim o‘tkazgichlarning harorati o‘zgarishi sababli elektr qarshilikning o‘zgarishiga asoslangan qarshilik termometrlari. 5. Nurlanish termometrlari. Ular orasida eng ko‘p tarqalganlari; a) optik pirometrlar — issiq jismning ravshanligini o‘lchash asbobi; b) rangli pirometrlar (spektral nisbat pirometrlari) - jismning issiqlikdan nurlanish spektridagi energiyaning taqsimlanishini o‘lchashga asoslangan; v) radiatsion pirometrlar — issiq jism nurlanishining quvvatini o‘zgarishiga asoslangan. Nurlanish termometrlari harorat kontaktsiz o‘lchash usuli hisoblanadi. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 1.3.Harorat turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari. Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi asbob ichiga solingan termometr suyukligining hajmi harorat ko‘tarilishi yoki pasayishida o‘zgarishiga asoslangan. Suyuqlikli termometrlar—200 0 S dan + 750°S gacha oraliqdagi haroratni o‘lchash uchun ishlatiladi. SHisha termometrlarning ishlatilish usuli sodda, aniqligi etarli darajada yuqori va arzon bo‘lgani sababli laboratoriya va sanoatda keng tarqalgan. SHisha termometrlarning suyukligi sifatida simob, toluol, etil spirt (etanol), kerosin, petroley efir, pentan va boshqalar ishlatiladi. Ularning ko‘llanish chegaralari 1- jadvalda keltirilgan. 1 – jadval. Termometrlarga so linadigan suyuqliklarning qo‘llanish chegaralari Suyuqlik Qo‘llanish chegaralari, 0 S da Pastki Yuqori Simob -35 750 Toluol -90 200 Etil spirti (etanol) -80 70 Kerosin -60 200 Petroley efir -120 25 Pentan -200 20 Suyuqlikli termometrlar orasida eng ko‘p tarqalga n simobli termometrlardir. Simob kengayish koeffitsientining kichikligi termometriya nuqtai nazaridan uning kamchiligi hisoblanadi. Suyuqlikning issiqlikdan kengayishi hajmiy kengayish koeffitsienti bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsient quyidagi tenglama orqali an iqlanadi: (16) Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana bu erda, v t1 va v t2 — suyu q likning t 1 va t 2 haroratlardagi hajmi; v 0 — shu su yuq lik ni ng 0°S dagi xajmi β koeffitsient qancha katta bo‘lsa, hajmiy kengayish haroratning 1 0 S ga o‘zgarishiga shuncha katta bo‘ladi. Termometrlarda hajmiy kengayish harorat koeffitsienti yuqori bo‘lgan suyuqliklardan foydalanish maqsadga muvofiq. O‘lchashning maqsadi va chegarasiga qarab termometrlar kengayish koeffitsienti kichik bo‘lgan turli markali shishalardan tayorlanadi. Texnikada qo‘llanadigan suyuqlikli shisha termometrlar quyidagi xillarga bo‘linadi: 1. Ko‘rsatishlariga tuzatish kiritilmaydigan termometrlar (keng miqyosda qo‘llaniladigan termometrlar): a) simobli termometrlar (—35 dan +750°S gacha); b) organik suyuqlikli termometrlar (—200 dan + 200°S gacha). 2. Ko‘rsatishlariga tuzatish kiritiladigan termometrlar: a) aniqlik darajasi yuqori simobli termometrlar (—35 dan + 600°S gacha); b) aniq o‘lchovlarga mo‘ljallangan simobli termometrlar (0 dan +500°S gacha); v) organik suyuqlikli termometrlar (—80 dan +100°Sgacha).Tuzilishlarining xilma-xilligiga qaramay barcha suyuqlikli termometrlar ikki asosiy turning biriga: tayoqcha shaklidagi yoki shkalasi ichiga o‘rnatilgan termometrlar turiga tegishli bo‘ladi. Tayoqcha shaklidagi termometr qalin devorli, tashqi diametri 6...8 mm gacha qilib tayyorlangan kapillyar naychadan iborat. Naychaning pastki qismi suyuqlik saqlanadigan rezervuar hosil qiladi. Ularning shkalasi bevosita kapillyarning sirtida darajalanadi.Shkalasi ichiga o‘rnatilgan termometrlarda kapillyar naychasi ingichka devorli bo‘lib, rezervuari kengaytirilgan. SHkala darajalari yassi shisha plastinkada joylashgan va kapillyar bilan birgalikda rezervuarga yopishgan shisha qobiq ichiga olingan. Hozirgi vaqtda shkalasi ichiga o‘rnatilgan yoki burchakli (termometrning pastki qismi 90°, 120°, 135° li burchak hosil qiladi) texnik termometrlar tayyorlanadi. Yuqori darajali termometrlarda kapillyarlardagi suyuklik ustidagi bo‘shliq inert gaz bilan to‘ldiriladi. Haroratning ma’lum darajada saqlanishini avtomatik ravishda ta’minlash va uning ma’lum qiymatini signalizatsiya kilish uchun kontaktli termometrlar qo‘llaniladi. Bunday termometrlar ikki yoki undan ko‘proq kontaktli bo‘lib yuqoridagi kontakt o‘rni o‘zgaruvchan bo‘ladi. Haroratni suyuqlikli shisha termometr bilan o‘lchash Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana aniqligidagi xatoliklar bir qator faktorlarga bog‘liq: tekshirilmagan shkala bo‘linmalari uchun kiritiladigan tuzatish qiymatining noaniqligi; nol nuqtasining o‘zgarishi; termometrning o‘lchanayotgan muhitga kirish chuqurligining har xilligi; tashqi bosimning o‘zgarishi; termometr inersiyasining va rezervuar bilan atrof-muhit issikligining muvozanati.Xatoliklarga sabab bo‘ladigan keltirilgan omillardan eng ahamiyatlisi nol nuqtasining o‘zgarishi hamda termometrning o‘lchanayotgan muhitga kirish chuqurligining har xilligidir.Agar termometrni ishlatilish sharoitlariga ko‘ra o‘lchanayotgan muxitga to‘liq kiritib bo‘lmasa, unda uning rezervuari va suyuqlik ustuni turli haroratda bo‘ladi. O‘lchanayotgan muhitdan chiqib turgan ustunga tuzatma quyidagi tenglama bo‘yicha kiritiladi: (17) bu erda, n — chiqib turgan ustundagi darajalar (graduslar) soni; β t 1 , t 2 — shishadagi suyuqlikning kengayish koeffitsienti (simob uchun 0,00016, spirt uchun 0,001), 1/°S; t 2 — termometr ko‘rsatayotgan harorat, °S;t 1 — muhitdan chiqib turgan ustunning o‘rtacha harorati. Agar chiqib turgan ustun harorati o‘lchanayotgan muhit haroratidan kam bo‘lsa, unda ∆t tuzatma ishorasi musbat, ortiq bo‘lsa, manfiy bo‘ladi. CHiqib turgan ustun hisobiga paydo bo‘ladigan xatolik ancha katta bo‘lishi mumkin va shuning uchun, uni e’tiborga olmaslikning iloji yo‘q.Vazifasi va qo‘llanish sohasiga ko‘ra suyuqlikli termometrlar odatda laboratoriya termometrlari, umumsanoat va maxsus vazifalarni bajaruvchi texnik termometrlar, qishloq xo‘jalik uchun mo‘ljallangan termometrlar, metrologik, maishiy termometrlarga bo‘linadi.Suyuqlikli shisha termometrlarning kamchiligiga shkala bo‘yicha hisoblash noqulayligi, ko‘rsatishlarni kayd qilib, ularni masofaga uzatib bo‘lmasligi, issiklik inersiyasining kattaligi (ko‘rsatishlarning kechikishi) va asboblarning mexanik nuqtai nazardan mustahkam emasligi kiradi.Dilatometr va bimetalli termometrlarning ishlash prinsipi harorat o‘zgarnshida qattiq jism chizikli o‘lchamining o‘zgarishiga asoslangan. Harorat o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lgan kattiq jism chiziqli o‘lchamining o‘zgarishi tenglama orqali quyidagicha ifodalanadi: (18) Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana bu erda, l t - t haroratda qattiq jismniig uzunligi; l 0 — shu jismning 0°S dagi uzunligi; β r — o‘rtacha chiziqli kengayish koeffitsiengi (0 0 S dan t °S gacha bo‘lgan haroratlar oralig‘ida). Dilatometrik termometr, odatda, issiqlikdan kengayish koeffitsienti katta bo‘lgan metall naycha (aktiv element) va issiqlikdan kengayish koeffitskenti juda kichik bo‘lgan naycha ichida joylashgan sterjendan iborat. Dilatometrik termometrlarning aktiv elementi (na y chasi) ning asosi materiallari jez L62 ( β · r = 18,3 ÷ 23,6 ·10 -6 . 0 S -1 ) yoki nikellangan po‘lat XN60 V , 10 X17N13M2T ( β · r =20 ·· 10 -6 0 S - 1 ) bo‘ladi. Passiv element sifatida, odatda, invar kotishmasi ( β n r == 0,9 · 10 -6 0 S - 1 ) qo‘llanadi. Harorat ortganda aktiv element (naycha) sterjenga nnsbatan a n cha ko‘prok uzayadi. Sterjenning siljishi (cho‘zilishi) haroratning o‘zgarishiga to‘g‘ri mutanosiblikda bo‘ladi va naychaning boshlan g‘ ich uzunligi bilan aniqlanadi. Dilatometrik termometrlar suyuqliklar haroratini o‘lchashda xamda haroratni ma’lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va signalizatsiyada qo‘llaniladi. Dilatometrik termometrlar 1,5 va 2,5 aniqlik sinflarida chiqariladi, ularning yuqorigi o‘lchash chegarasi 500°S gacha.Afzalliklari: ishonchli, oddiy va arzon.Kamchiliklari: asbob o‘lchamlari katta, harorat bir nuqtada emas, balki hajmda o‘lchanadi, issiklik inersiyasi katta.Bimetall termometrlarning sezgir elementi kavsharlangan ikkita plastinkadan tayyorlangan prujinadan iborat. Bu plastinka issiqlikdan kengayish harorat koeffitsienti turlicha bo‘lgan metallardan tayyorlanadi. Harorat o‘zgarganda plastinkalar og‘adi . Kavsharlangan plastinkalar bir-biriga nisbatan siljiy olmaganligi sababli prujina issiqlikdan kengayish harorat koeffiiienti kam bo‘lgan plastinka tomonga og‘adi. Plastinkalar uzayishining harorat koeffitsienti farqi qancha katta bo‘lsa, prujinaning harorat o‘zgarishidagi og‘ishi shuncha ko‘p bo‘ladi. Bimetall termometrlar bilan haroratni o‘lchash Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana1 2 4 5 3 6 7 9 8 1 – Rasm . M anometr termometr sxemasi термометр chegarasi —150°S dan +700°S gacha, xatosi 1 ...1,5%. Bu turdagi termometrlar haroratni ma’lum darajada avtomatik ravishda rostlash va signalizatsiya uchun qo‘llaniladi.Manometrik termometrlar texnik asbob bo‘lib, termotizimning ish moddasi jixatidan gazli, suyuqli va kondensatsion (bug‘-suyuqllkli) termometrlarga bo‘linadi. Bu asboblar suyuq va gazsimon muhitlarning —150 dan + 1000°S gacha bo‘lgan haroratini o‘lchash uchun qo‘llaniladi. Manometrik termometrlar ko‘rsatuvchi va o‘ziyozar qilib ishlanadi. Uziyozar termometrlar doiraviy yoki lentasimon diagramma qog‘ozi bilan ta’minlanadi. Diagramma qog‘ozini sinxron dvigatel, ba’zi turlarida esa soat mexanizmi siljitadi.Manometrik termometrlar kimyo sanoatida keng qo‘llaniladi, Ular portlash xavfi bor joylar d a ishlatilishi mumkin. Bu holda d iagramma qog‘ozi soat mexanizmi bilan yuritiladi. Manometrik termometrlarning sxemasi 1-rasmda k o‘ rsatilgan. Asbob termoballon 1, kapillyar naycha 2 va manometrik qism 3—9 dan iborat. Manometrik prujina 3 ning bir uchi tutqich 4 ga kavsharlangan. U ka na l orkali prujinaning ichki bo‘shli g‘ini termoballon bilan ulaydi. Prujinaning ikkinchi bo‘sh uchi germetiklangan va tortqich 5 yordamida sektor 6 bilan bog‘langan. Bu sektor o‘z navbatida tribka 7 bilan tishli ilashish vositasida ulangan. Tribka 7 ning o‘qiga strelka 8 o‘rnatilga n . Uzatish mexanizmdagi oraliqni to‘ldirish uchun spiral tola 9 o‘rnatilgan, uning ichki o‘ramining uchi tribka o‘qiga ulangan.Asbob ning termoballon, kapillyar va manometr i k prujina si ish moddasi, asosan, gaz (gazli termometrlarda) va suyuqlik (suyuqlikli termometrlarda) bilan boshlang‘ich bosimda to‘ldiriladi. Termoballon isishi bilan ish moddasining germetiklangan termotizimdagi bosimi oshadi, buning natijasida prujina yoyila boshlaydi va uning bo‘sh uchi siljiydi. Prujina bo‘sh uchining siljishi uzatish mexanizmi orqali (tortqich, sektor va tribka) ko‘rsatkichning holati bo‘yicha hisobga olinadi. Termoballon, odatda, zanglamas po‘latdan ishlanadi, kapillyar esa jezdan yoki po‘latdan ishlanib, uning tashqi diametri 2,5 mm, ichki diametri esa 0,35 mm ga teng bo‘ladi. Asbob vazifasiga ko‘ra kapillyar naychaning uzunligi turlicha (0,6 m dan 60 m gacha) bo‘ladi. Manometrik termometrlarda bir chulg‘amli, ko‘p chulg‘amli (chulg‘amlar soni 6 dan 9 gacha) va spiralli manometrik prujinalar ishlatiladi.Gazli manometrik termometrlarning ishlash prinsipi germetik berkitilgan Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana termotizimdagi inert gaz bosimining haroratga bog‘liqligiga asoslangan. Gazli termometrlardagi boshlang‘ich bosim haroratni o‘lchash chegaralariga bog‘liq bo‘lib, odatda 0,98...4,9 MN/m 2 (10...50 kgk/sm 2 ) ni tashkil qiladi. Bu termometrlar — 150°S dan +1000°S gacha haroratlarni o‘lchash imkonini beradi. Gazli termometrlarning ish moddasi sifatida azot ishlatiladi. II.TEXNALOGIK SXEMASI 2.1 HSM harorat o’zgartirgich datchigining prinsipi va qo‘llanilish sohalar. (Ish kuchlanishini teskari polaritdan himoya qilish uchun ushbu qurilma variantiga yarim to'lqinli rektifikatsiya yoki teskari polaritdan himoya qiluvchi diyot o'rnatilgan. Ushbu ichki yarim to'lqinli rektifikatsiya, shuningdek, 0 - 10 V qurilmalar uchun AC ta'minot kuchlanishi bilan ishlashga imkon beradi.Chiqish signalini o'lchash moslamasi yordamida o'lchash mumkin. Bu erda chiqish kuchlanishi kirish kuchlanishining nol potentsialiga (O V) nisbatan o'lchanadi!Agar ushbu qurilma doimiy kuchlanish bilan ishlayotgan bo'lsa, ish kuchlanishining kirish UB+ 15...36 V doimiy kuchlanish uchun, UB- yoki GND esa tuproq liniyasi sifatida ishlatilishi kerak!Agar bir nechta qurilmalar 24 V AC kuchlanish bilan ta'minlangan bo'lsa, dala qurilmalarining barcha "musbat" ish kuchlanishi kirishlari (+) bir-biriga ulanganligiga va barcha "salbiy" ish kuchlanish kirishlari (-) = mos yozuvlar potentsiallari bir-biriga ulangan (bir xil fazada dala qurilmalarining ulanishi). Dala qurilmasining barcha chiqishlari bir xil potentsialga havola qilinishi kerak! zo'riqishida qisqa tutashuv hosil bo'ladi. Ushbu dala qurilmasi orqali o'tadigan qisqa tutashuv oqimi ushbu qurilmaning shikastlanishiga olib kelishi mumkin. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 2- Rasm Ko’rinish va o’lchami Ish paytida sensori shikastlanmaganligiga ishonch hosil qiling transport. Sensorni hech bo'lmaganda ushlab turing Uzoq muddatli bo'lsa (25 ± 5) ° C da 3 soat vaqt salbiy haroratga duchor bo'ldi. Sensorni ish holatida mahkamlang. Sensor unga mos ravishda o'rnatiladi funktsional maqsad. Qachon ulanish agar kerak bo'lsa, tugatish qarshiligi RT sensorni o'tkazing. Axborot kabeli va quvvat kabelini belgilarga muvofiq sensorli terminal bloklariga ulang. bilan harorat sensori foydalanilganda ModBus protokoli orqali ma'lumotlar almashinuvini ta'minlovchi PLClar Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana boshlang'ichni bajarishi kerak Sensor parametrlarini sozlash: • dasturiy ta'minotni shaxsiy kompyuterda ishga tushirish; sensorni kompyuteringizga ulang RS485 interfeysi konvertori yordamida/ RS-232 yoki RS-485/USB; • Com port-ni tanlang; • datchik kiritishiga quvvat berish; • aloqa mavjudligini tekshirish; • protokoli orqali zarur almashinuv parametrlarini o'rnatish: uzatish tezligi, paritet, tarmoq manzili; • parametrlarni o'rnatgandan so'ng, ustiga bosing "Yozish" tugmasi; • parametrlarni sensor xotirasiga muvaffaqiyatli yozib bo'lgach, yana tekshirish kerak sensorni ulash orqali, shundan so'ng faol qiymatlar avval yozgan narsangizga o'zgaradi. • menyudan “Disable” ni tanlang; • datchikning quvvat manbaini o'chiring. Tarmoq manzili qurilma 0x02 1…16…247 Tezlik almashish, bit/s 0x03 4800, 9600, 19200, 38400*Paritet 0x04 1, 2, 3, 4 Yuqori harorat 0x04-0x05 15000 (150,00 °S) Pastroqma'nosiharorat 0x06-0x07 -5000 (-50,00 °S) O'lchangan harorat, °S×100 0x08-0x09 -5000…15000 (-50,00…+150,00 °C) Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 3- Rasm HSM harorat o’zgartirgich datchigining ko’rnish. O'rnatish asboblar panelida yoki qavs yordamida amalga oshiriladi. Fitting o'rni to'g'ridan-to'g'ri yoki kapillyar naycha orqali chiziqqa ulash imkonini beradi. Xavfsiz kronshteyn o'rni sozlamalarini tasodifiy o'zgartirishni oldini oladi. O'rni korpusi IP30 himoyasini ta'minlaydi (alohida etkazib beriladigan aksessuarlar bilan IP42 yoki IP55).Ishlash printsipi: Tizim harorat oldindan belgilangan nuqtaga yetganda, bitta qutbli almashtirish kontakti o'zgaradi. Va keyin o'rni ishga tushiriladi, elektr pallasini yopadi yoki ochadi. Haroratni sozlanishi differentsial miqdori bo'yicha o'zgarganda, o'rni kontaktni asl holatiga qaytaradi. Qurilmaning ko'p qirraliligi bosimning oshishi va kamayishi bilan ishlash qobiliyatidadir. Yagona qutbli almashtirish kontakti (SPTD) tez javob berish vaqtini va uzoq xizmat muddatini ta'minlaydi. O'rni bir qutbli o'zgaruvchan kontakt tizimi bilan jihozlangan O'qish diapazoni/differensial: 0,1…0,6(1)/0,1…0,4MPa Atrof-muhit harorati: -10… +110 °C Himoya darajasi: IP40 (yuqori qopqoqli IP42) Material: qopqoq - plastmassa, oq; moslashtirish va birlashma yong'oq - xrom po'lat 10; qavs va mexanizm - anodlangan po'lat 10; pufakchalar - mis qotishmasi; alyuminiy shkalasi, qora; shisha - organik.Qurilma RTU ma'lumotlar almashinuvi protokoli yordamida Slave rejimida ishlaydi. Qurilma funktsiyalarni qo'llab-quvvatlaydi – o‘qish qiymatlari: manzil, tezlik va paritet; - bir nechta saqlash registrlaridan qiymatlarni o'qish (harorat);– bitta saqlash registriga qiymat yozish. Qurilma xato kodlarini qo'llab-quvvatlaydi: – qabul qilingan funksiya kodini qayta ishlash mumkin emas; – so‘rovda ko‘rsatilgan ma’lumotlar manzili ko‘rsatilmagan mavjud; - ma'lumotlar maydonidagi qiymat so'rov noto'g'ri. Qurilmaga birinchi ulanish zavod sozlamalarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. tarmoq sozlamalari:− ayirboshlash kursi: 9600 bps; − ma’lumotlar so‘zining uzunligi: 8 bit;− paritet tekshiruvi: Juft;− to‘xtash bitlari soni: 1 bit; − qurilma tarmoq manzili: .Ma'lumotlarni o'qish va yozish uchun mo'ljallangan dasturlar yordamida amalga oshirilishi mumkin Slave qurilmasida ModBus protokolini sinab ko'rish. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 2.2. HSM harorat o’zgartirgich datchigining metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash. 4- Rasm HSM harorat o’zgartirgich datchigining ko’rinish. Ish kuchlanishini teskari polaritdan himoya qilish uchun ushbu qurilma variantiga yarim to'lqinli rektifikatsiya yoki teskari polaritdan himoya qiluvchi diyot o'rnatilgan. Ushbu ichki yarim to'lqinli rektifikatsiya, shuningdek, 0 - 10 V qurilmalar uchun AC ta'minot kuchlanishi bilan ishlashga imkon beradi. Chiqish signalini o'lchash moslamasi yordamida o'lchash mumkin. Bu erda chiqish kuchlanishi kirish kuchlanishining nol potentsialiga (O V) nisbatan o'lchanadi! Agar ushbu qurilma doimiy kuchlanish bilan ishlayotgan bo'lsa, ish kuchlanishining kirish UB+ 15...36 V doimiy kuchlanish uchun, UB- yoki GND esa tuproq liniyasi sifatida ishlatilishi kerak!Agar bir nechta qurilmalar 24 V AC kuchlanish bilan ta'minlangan bo'lsa, dala qurilmalarining barcha "musbat" ish kuchlanishi kirishlari (+) bir-biriga ulanganligiga va barcha "salbiy" ish kuchlanish kirishlari (-) = mos yozuvlar potentsiallari bir-biriga ulangan (bir xil fazada dala qurilmalarining ulanishi). Dala qurilmasining barcha chiqishlari bir xil potentsialga havola qilinishi kerak! Agar dala qurilmalaridan birida kuchlanishning polaritesi teskari bo'lsa, besleme zo'riqishida qisqa tutashuv hosil bo'ladi. Ushbu dala qurilmasi orqali o'tadigan qisqa tutashuv oqimi ushbu qurilmaning shikastlanishiga olib kelishi mumkin. Chiqish: 0 - 10 V 4...20 mA Quvvat manbai: 24 V AC ⁄ DC ±10% 24 V doimiy Quvvat iste'moli: < 0,2 VA ⁄ 24 V AC ⁄ DC < 0,55 VA ⁄ 24 V doimiy tok Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana Kirish: Pt100 ⁄ Pt1000 Pt100 ⁄ Pt1000 Sinov oqimi: 0,25mA 0,25mA Nol nuqtasi: –200...+830 °C –200...+830 °C Diapazon: > +20 °C > +20 °C Sensorning uzilishi: > 10 V > 20 mA Qisqa tutashuv: 0V < 4mA Ruxsat etilgan qoldiq dalgalanma: < 10% < 10% Chiqish: 0-10V min yuk qarshiligi 3 k Ohm 4...20 mA maksimal ish qarshiligi Ra (Ohm) = UB -12V ⁄ 0,02A Javob vaqti: < 0,1 s < 0,1 s Ishlash harorati: -40...+85 °C -40...+85 °C Korpus: 2TE (75 x 25 x 53 mm) material polikarbonat, yashil rang signali (RAL 6029 ga o'xshash) Himoya klassi: III (EN 60 730 bo'yicha) Himoya turi: IP 20 (EN 60 529 bo'yicha) Standartlar: Idoralar muvofiqligi, EN 61 326 ga muvofiq elektromagnit moslik, EMC direktivasi 2014 ⁄ 30 ⁄ EI Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 5- Rasm Prinsipyalni sxemasi ko’rinish. Pulsni ulashga ruxsat berilmayditrubkani bitta kalit yordamida yoki sensor tanasini aylantirish orqali. elektr tokining harorat sensori GOST 12.2.007.0-75 bo'yicha III sinfga tegishli. O'rnatish, ulanish va sinov paytidadatchiklar talablarga javob berishi kerak GOST 12.3.019-80, Foydalanish qoidalari "iste'molchilar" ning elektr inshootlari va Qoidalar elektr inshootlarini ishlatish paytida mehnatni muhofaza qilish "iste'molchilar". Har qanday turdagi o'rnatish va ulanish ishlari va konvertorlarga texnik xizmat ko'rsatish kerak dan uzilgan holdagina bajariladinazorat kuchlanishi qurilmalar va majburiy topraklamaHarorat sensorlarini o'rnatish va ulash xavfsizlik choralariga muvofiq amalga oshirilishi kerak Atrof-muhit parametrlari: harorat,bosim va namlik bir xil bo'lishi kerak datchiklarning texnik xususiyatlari va materialning o'lchangan muhit sharoitlariga chidamliligi.O'rnatish va ishlatish vaqtida harorat sensorlari to'satdan isitish, sovutish yoki mexanik zarbalarga duchor Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana bo'lmasligi kerak. Datchiklarni o'rnatishga tayyorlash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirilishi kerak: 2.3 HSM harorat o’zgartirgich datchigining o‘rnatish uchun qo‘yiladigan talablar Paketni ochishdan oldin, tavsiya etiladi to'liqligini tekshirish. Sensorni qadoqdan olib tashlang va shikastlanganligini tekshiring.O'lchovning yaxlitligini tekshiring xona haroratida sxemalar va sensor ko'rsatkichlari. O'rnatish joyini ko'ra tayyorlang normativ hujjatlar talablari. Harorat sensorini o'rnating. Ulanishni ulang sensor terminal blokiga simlar. Ulanish uchun yadro kesimi 0,75 bo'lgan ikki yadroli kabeldan foydalanish tavsiya etiladi. 1,5 mm2 gacha. Balandligi bo'lgan joylarda yotqizishda elektromagnit nurlanish tavsiya etiladi ekranli kabeldan foydalaning. Tavsiya etilgan sensor kabeli va kabel orasidagi masofa kuchlanish 230 V 15 sm Harorat sensorlarini o'rnatish va o'rnatish faqat malakali xodimlar tomonidan bajarilishi kerak. Xavfsizlik nuqtai nazaridan, avval Sensorni o'rnatish, sozlash yoki xizmat ko'rsatishdan oldin siz elektr ta'minotini o'chirib qo'yishingiz kerak. Ishlash va harorat sensori o'qishlari uchun elektromagnit moslik standartlariga mos kelmaydigan uskunalar yaqinida o'rnatilishi (masalan, chastota konvertorlari) ta'sir qilishi mumkin. Bunday hollarda dizel dvigatellarini avtomatlashtirish tizimlariga ulash uchun siz himoyalangan kabeldan foydalanishingiz kerak, simi qalqoni, shkaf tomonida, topraklama bilan ulanadi. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 6- Rasm ishlab chiqarish qo ’ lanilish . Kanal : kanalning devoriga burg ' ulash 6-8 mm diametrli teshik , o ' rnatilgan MF -6 gardishini o ' rnating , shunda teshik ichkariga kiradi shamollatish kanali va o ' rnatish markazi gardishlar mos keladi , gardish o ' z - o ' zidan tejamkor vintlar bilan biriktiriladi havo kanaliga. Sensor teshikka tushiriladi, chuqurlikda sozlanishi, bilan o'rnatiladi gardishdagi o'z-o'zidan tejamkor vint, izolyatsiyalangan. Yuqori: quvur liniyasiga mahkamlash o'rnatish qisqichlari yordamida amalga oshiriladi.Sensor bilan aloqa qilish joyini tozalash tavsiya etiladi va quvurlar uchun issiqlik o'tkazuvchan pastadan foydalaning aloqa joyi. O'rnatish joyi tavsiya etiladi issiqlik izolatsiyasi bilan yoping. Suv osti: sensorni o'rnatish joyida quvur liniyasiga payvandlangan aloqa o'rnatilgan uchun ichki ip bilan po'lat xo'jayin daldırma sensori G1/2 ulanishi. Kerak xo'jayinning balandligiga e'tibor bering, qaysi yengning botirilishini ta'minlashi kerak datchikni kamida 1/3 chuqurlikda joylashtiring quvur liniyasi. Datchiklar o'rnatilgan FUM lentasi yordamida xo'jayinga. Tashqi makon: tavsiya etilgan o'rnatish to'g'ri chiziqlardan uzoqda joylashgan binolarning shimoliy tomonida quyosh nuri va issiqlik manbalari. Qo'riqchi uchun sensor va o'qish aniqligi tavsiya etiladi WS-01 himoya ekranidan foydalaning. Mahkamlash Sensor Z-braket yordamida amalga oshiriladi, yetkazib berish paketiga kiritilgan. Datchiklarga texnik xizmat ko'rsatish Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana qachon operatsiya texnik ko'rikdan iborat, kamida 12 marta amalga oshiriladi oy va o'z ichiga oladi: tashqi ekspertiza va sensorni tozalash; sensor o'rnatilishini tekshirish va kabel; barcha ulanishlarni chizish; tekshirish izolyatsiyaga qarshilik. Topilgan Tekshiruv davomida kamchiliklarni bartaraf etish kerak. Sensorlarning harorat o'zgarishi tufayli yillik texnikga kiritilgan haroratlar parvarish qilish, albatta, tavsiya etiladi sensor ko'rsatkichlarini kalibrlashni yoqish ularning ko'rsatkichlarining buzilishini hisobga olgan holda haroratlar vaqt bilan. O'qishlarni solishtirish uchun Standart sensorlardan foydalanish tavsiya etiladi. Ko'rsatkichlar PLCda tuzatiladi, agar Uning funktsiyasi shunday imkoniyatni o'z ichiga oladi. IN agar sozlash imkoniyati bo'lmasa sensor o'qishlari va uning katta xatosi standartga nisbatan - almashtirish tavsiya etiladi. Ish paytida qurilmaga texnik xizmat ko'rsatish uning texnik tekshiruvidan iborat. Da Ishni bajarishda foydalanuvchi kerak xavfsizlik choralariga rioya qiling ( Qurilmani texnik ko'rikdan o'tkazish amalga oshiriladi kamida bir marta xizmat ko'rsatish xodimlari har 6 oyda va quyidagilarni o'z ichiga oladi: − qurilma korpusini, shuningdek, uni tozalash chang, axloqsizlik va begona narsalardan klemens bloklari buyumlar;− qurilmani mahkamlash sifatini tekshirish; − tashqi ulanish sifatini tekshirish ulanishlar. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana XULOSA. Ushbu kurs ishini yoritish davomida men, HSM harorat o’lchash asboblari haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’ldim. Xususan, , haroratlarfarqi o’zgarmas sath o’lchagichlar, O’zgaruvchan harorat sathli o’lchagichlar, Elektromagnit gaz sath o’lchagichlar, prinsipial sxemalari qo’llanilish sohalari, qo’llanilishdagi afzalliklari, kamchiliklari kabi ma’lumotlari bilan tanishib chiqdim. Bundan tashqari Elektromagnit gaz sarf o’lchash asbobi – HSM harorat qurilmasi priborini o’rganib chiqdim. HSM harorat qurilmasi o’lchov vositasining ishlash prinsipi, tuzilishi, texnik parametrlari, qo’llanilish sohalari, afzalliklari, kamchliklari, quvurlarda o’rnatilish tartibi kabilar haqida bilib oldim. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. N.R. Yusufbekov, V .L. Muxamedov, Sh.M. G’ulomov “Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish ” . -Toshkent: O ‘qituvchi, 2011. -576 b. 2. N.R.Yusufbekov, V.L.Muxamedov, SH.M G’ulomov. “ Texnologik jarayonlarni boshkarish sistemalari ” . -Toshkent: O’q ituvchi. 1997. -704 b. 3. Alan S. Moris, Reza Langari. Measurement and Instrumentation. -UK: Academic Press, 2016. -697p. 4.Ivanova G.M., Kuznetsov N.D., CHistyakov B.C. Teplotexnicheskie izmereniya i pribor i . -M.:MEI, 2005.-460s. 5. Rukovodstvo schyotchik rasxodomeri elektromagnitniye – MAGX2 Internet saytlari: 1. www.ziyonet.uz 2. www.elibrary-book.ru 3. www.books.ru/.../technologicheskie-izmereniya-i-priborv-dlya-khimiche 4. www.radiosovet.ru/.../5815-tehnologicheskie-izmereniya-i-pribory. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana
  1. NAZARIY QISM………………………………………………….…….
 
 1.1O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar ……………………… 
 1.2Harorat, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati.......................... 
 1.3Harorat turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari ……………..……. 
  1. TEXNALOGIK SXEMASI…….……………………………………….
 
 2.1HSM  harorat o’zgartirgich datchigining ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari ………………………………………………………………… 
 2.2

HSM  harorat o’zgartirgich datchigining metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash…………………………………………….…………………

2.3 HSM  harorat o’zgartirgich datchigining o‘rnatish uchun qo‘yiladigan talablar…………………………………………………..

 

 
XULOSA 
ADABIYOTLAR. 
Купить