Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 182.6KB
Покупки 3
Дата загрузки 25 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Алгебра

Продавец

Bohodir Jalolov

Masalalarning o’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirishdagi funksiyalari

Купить
Masalalarning o’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirishdagi funksiyalari Mundarija Kirish I bob. Matematik masalalar 1.1. Masala. Matematik masala tushunchasi 1.2. Matematik masalalar turlari II bob. Masalaning matematika o’qitishdagi o’rni. 2.1. O’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirish metodlari 2.2 Matematik masalalar asosida o’quvchida rivojlanadigan Sifatlari III bob. O’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantiruvchi masalalar 3.1. Algebraik masalalar 3.2. Geometrik masalalar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1 Kirish O’zining mustaqil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo’lini tanlab olgan O’zbekiston Respublikasi ta’lim sohasini ham sobit qadamlar bilan isloh qilib bormoqda. Ayniqsa, “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilingach, bu boradagi ishlar keng ko’lamga erishdi. Ushbu hujjatlarning talablari asosida bilim va kasb-hunar egallashga bo’lgan e’tibor kuchayib ketdi. Shu tufayli ta’lim-tarbiya tizimiga yangicha ilmiyuslubiy yondashuvlar kirib kela boshladi. Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi bo’lgan ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Mustaqillikning mustahkamlashning strategic yo’lida og’ishmay davom etayotgan va iqtisodiyotni erkinlashtirish yo’liga kirib borayotgan mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilish, unga rivojlangan mamlakatlarning ilg’or texnologiyalarini joriy qilish, milliy qadriyatlarimizni singdirgan holda ta’limni tashkil etish, bu jarayonni puxta va samarali amalga oshirish ishlari bugungi kunda davlat siyosati darajasiga ko’tarildi. Mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilishning tashkiliy, ilmiy va metodik asoslariyaratildi, asosiy maqsad esa komil inson va yetuk malakaliraqobatbardosh mutaxassislartayyorlash, deb belgilandi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning asosiy tarkibiy qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarish tashkil etib, ular o’zaro bog’liq holda namoyon bo’ladi. Zamonaviy pedagogic texnologiyalarni o’quv jarayoniga kiritishda uning boshqaruvchisi bo’lgan o’quvchigina ko’zlangan maqsadga erishishning bosh kafolatchisi bo’ladi. Agar shu nuqtai nazardan kelib chiqib qaraydigan bo’lsak, yangi pedagogic texnologiyalar va uning asosiy negiz bo’lgan axborot-kommunikatsiya texnologiyasini ta’lim tizimiga joriy etishda uning boshqaruvchisi bo’lmish o’qituvchining tayyorgarlik darajasini birinchi o’ringa qo’yish lozim [5;4]. Fan va texnika jadal suratda rivojlanayotgan hozirgi paytda yangi texnologiyadan foydalanib dars o’tishni hayot taqazo qilmoqda. Kelajagimiz bo’lgan yoshlarni yuksak madaniyatli, o’tkir bilimli qilib tarbiyalashda maorif sohasida juda kata ishlar amalga 2 oshirilmoqda. Shu nuqtai nazardan hozirgi kunda tayyorlanayotgan electron ko’rgazmalar o’quvchilarga mavzuni yanada tushunarli bo’lishiga yordam bermoqda. Ta’lim tizimida matematikaning ro’li juda yuqori. Matematika boshlang’ich sinflarda o’rgatiladigan asosiy o’quv fanlaridan bo’lib, mamlakatimiz manfaatlari, o’zbekona odob va milliy an’analar ruhi, х alqaro bilimdonlik mezoni, davlatimiz va х alqimiz ehtiyojidan kelib chiqib, tartiblangan ijtimoiy buyurtmalar tizimini bajaradi. Matematika- o’quvchilarning hayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatlarini umumlashtirib borib, matematik tushuncha va munosabatlarni ular tomonidan ongli o’zlashtirilishiga hamda hayotga tatbiq eta olishiga erishishga o’rgatadi. Matematikaning amaliy masalalarini hal qilishga tadbiq qilinishi g’oyat katta ahamiyatga ega. Sistemali ravishda masalalar yechib borish nazariyani ongli va puxta o’zlashtirishga yordam beradi, uning amaliy qiymatini ko’rsatadi, shu bilan birga masala yechish o’quvchilarning mantiqiy tafakkurini, ijodiy tashabbuskorligini, faxm- farosatini tarbiyalaydi hamda ularga bir qancha zarur amaliy mahorat va malakalar beradi. Kurs ishining maqsadi: Matematik masalalar asosida o’quvchilarning shaxsiy sifatlarini rivojlantirish. Kurs ishining ob’ekti: Umumiy o’rta ta’lim maktablarida matematikani o’qitish jarayoni. Kurs ishining predmeti: Matematik masalalar asosida o’quvchilarning shaxsiy sifatlarini rivojlantiruvchi shakl, vosita va metodlar. Kurs ishining vazifalari:  “Masalalarning o’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirishdagi funksiyalari” mavzuga oid manba topish, rejani shakllantirish;  Masala, matematik masala tushunchasini yoritish;  Matematik masalalar turlarini o’rganish;  O’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirish metodlarini tahliliy o’rganish; 3  Matematik masalalar asosida o’quvchida rivojlanadigan sifatlarini yoritish;  Algebraik va geometric masalalarni o’rganish; O’rganilgan ma'lumotlar asosida xulosalar chiqarish; Kurs ishini jihozlash, himoyaga tayyorlash. 4 I.BOB. Matematik masalalar 1.1. Masala. Matematik masala tushunchasi Masala- bu kundalik hayotimizda uchraydigan vaziyatlarning tabiiy tildagi ifodasidir. Masala asosan uch qismdan iborat bo’ladi. 1. Masalaning sharti-o’rganilayotgan vaziyatni xarakterlovchi ma’lum va no’malum miqdoriy qiymatlar hamda ular orasidagi miqdoriy munosabatlar haqidagi ma’lumot yetkazishdir. 2. Masalaning talabi-masala shartidagi miqdoriy munosabatlarga nimani topish kerakligini ifodalash demakdir. 3. Masalaning operatori-masala talabini bajarish uchun shartdagi miqdoriy munosabatlarga nisbatan bajariladigan amallar yig’indisi [6;238]. Masalaning tarbiyaviy funksiyasi o’quvchilarni mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalaydi. Matematika fanining o’rganadigan ob’ekti materiyadagi narsalarning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlarni o’rganishdan iboratdir. Masala yechish jarayonida o’quvchilarga bilim berish bilan birga o’quvchilar qobiliyatlarini rivojlantirish, o’quvchilarga tarbiya berish kabi muhim masalalar hal qilinadi. Masalalar o’quvchilarda mehnatsevarlik, jur’atlilik, iroda va harakterni tarbiyalaydi. Mantiqiy xulosalar, matematik amallar va matematik qonunlar hamda metodlarga asoslangan holda yechiladigan muammo, odatda matematik masala deyiladi. Matematik ta’lim jarayonida masalalardan foydalanish qadim zamonlardan beri qo`llanib kelinayotir. Shuning uchun ham matematika darslarida matematik masalaning roli va uning o`rni haqida gap borganda quyidagi uch bosqichni ko`zda tutish maqsadga muvofiqdir. 1. Matematika fanining nazariy qismlarini o`rganish matematik masalalarni yechish maqsadida amalga oshiriladi. 2. Matematika fanini o`rgatish matematik masalalarni yechish bilan birgalikda olib boriladi. 3. Matematikani o`rganish masala yoki misollar yechish orqali amalga oshiriladi. 5 Aytilganlardan ko`rinadiki, jamiyat rivojlanishining har bir bosqichida masalaning roli va uning o`rniga har х il baho berib kelingan. 1966 yili х alqaro matematiklar simpoziumida matematik masala va misollarni echish o`quvchilarning faqatgina matematik faoliyatlarini shakllantiribgina qolmay, balki ana shu fanga doir bilimlarni o`zlashtirish va uni amaliyotga tadbiq qilishga ham х izmat qiladi, deyiladi [7;58]. Matematika so`zi qadimgi grekcha - mathema so`zidan olingan bo`lib, uning ma’nosi «fanlarni bilish» demakdir. Matematika fanining o`rganadigan narsasi (ob’ekti) materiyadagi mavjud narsalarning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlardan iborat. Hozirgi davrda matematika fani shartli ravishda ikkiga ajraladi. 1) elementar matematika, 2) oliy matematika. Elementar matematika ham mustaqil mazmunga ega bo`lgan fan bo`lib, u oliy matematikaning turli tarmoqlaridan, ya’ni nazariy arifmetikadan, sonlar nazariyasidan, oliy algebradan, matematik analizdan va geometriyaning mantiqiy kursidan olingan elementar ma’lumotlar asosiga qurilgandir. Oliy matematika fani esa real olamning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlarni to`la hamda chuqur aks ettiruvchi matematik qonuniyatlarni topish bilan shu qo`llanadi. Elementar matematika fani maktab matematika kursining asosini tashkil qiladi. Maktab matematika kursininng maqsadi o`quvchilarga ularning psi х ologik х ususiyatlarini hisobga olgan holda matematik bilimlar sistemasi ma’lum usulda (metodika) orqali o`quvchilarga etkaziladi. (Metodika so`zi grekcha so`z bo`lib, «yo`l» degan ma’noni beradi) [7;4]. O’qituvchi matematika darsida yechiladigan masalalar orqali o’quvchilarni mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalash mumkin. Buning uchun o’qituvchi halol va sifatli mehnatni ulug’laydigan masalalarni tanlashi lozim. Matematik tushunchalarni o`rganish matematik misol va masalalarni echish bilan birgalikda olib boriladi, chunki o`qituvchi yangi o`rganiladigan matematik tushunchaning ta’rifini bergandan keyin uning analitik ifodasini yozadi. 6 Hozirgi davrda masala yoki misollar yechish orqali matematik ta’lim jarayonini olib borishning metodik usul va vositalari ishlab chiqilgan va bu usullar haqida ko`pgina ilmiy metodik va didaktik adabiyotlarda bayon qilingan. Matematik tushunchani masala yoki misollar yordamida kiritish va uning tub mohiyatini o`quvchilarga tushuntirish murakkab bo`lgan pedagogik jarayondir. Shuning uchun ham bir maktab o`qituvchisi dars jarayonida ishlatiladigan masalani tanlash yoki uni tuzishda juda ham ehtiyot bo`lmog`i lozimdir. Tuzilgan masalalarni dars jarayonida qo`llanish ana shu o`quvchilarning o`zlashtirish qobiliyatlarini hisobga olgan holda bo`lishi kerak. Har bir dars jarayonida ishlatiladigan masala yoki misol darsning maqsadiga mos kelishi kerak. Agar darsda o`qituvchi o`quvchilarga biror yangi matematik tushunchani o`rgatmoqchi bo`lsa, tuziladigan masala yoki misol ana shu tushuncha mohiyatini ochib beruvchi х arakterda bo`lishi kerak. Maktab matematika kursidagi masala yoki misollarni yechish o`quvchilarda matematik malaka va ko`nikmalarni shakllantiribgina qolmay, balki olingan nazariy bilimlarni amaliyotga tadbiq qila olishini ham ko`rsatadi. Agar o`qituvchi kvadrat tenglama mavzusini o`tib uni, mustahkamlash jarayonida kvadrat tenglamaga keltiriladigan masalalarni echib ko`rsatsa, o`quvchilarni ana shu mavzu materiali yuzasidan bilimlari mustahkamlanadi [7;60]. Mantiqiy masalalarni yechish bilan birgalikda biz aqliy faoliyatimizni to’g’ri yo’lga yo’naltirilgan bo’lamiz. Bu kabi masalalar o’quvchilar tomonidan qiziqarli tarzda qabul qilinadi. Har bir o’tilgan dars davomida o’quvchilarga bu kabi masalalardan mustaqil ta’lim sifatida qo’shimcha bir yoki bir nechta masala berish, ularning bu fanga bo’lgan qiziqishini oshiradi, bu o’quvchilarga berilgan topshiriqlarni yodda saqlab qolishiga yordam beradi. Matematika mantiqiy fikrlashning keng rivojini belgilaydi hamda keying faoliyat uchun bazaviy ko’nikmalarni (rejalash, sinov natijalarini tahlil etish, hisob- kitoblarning aniqligini oshirish, matematik modellar qurish va tadqiq etish, optimallashtirish va h.z) shakllantiradi va bo’lajak mutaxassisning kasbiy sifatlarini belgilaydi. 7 Amaliy va fundamental matematikani zamonaviy o’qitish tizimi uning amalda kasbiy qo’llanilishini ta’minlashi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish masalasiga yordam berishi zarur [6;270]. 8 1.2. Matematik masalalar turlari Matematiklar matematika kursidagi masala va misollarning bajaradigan funksiyasini quyidagicha turlarga ajratishadi: 1. Masalani ng ta’limiy funksiyasi. 2. Masalaning tarbiyaviy funksiyasi. 3. Masalaning rivojlantiruvchi хarakterdagi funksiyasi. 4. Masalaning tekshiruv хarakterdagi funksiyasi. Masalaning matematika darsi jarayonida bajaradigan funksiyalarini alohida- alohida ko`rib chiqamiz. 1. Masalaning ta’limiy funksiyasi asosan maktab matematika kursida o`rganilgan nazariy ma’lumot, matematik tushuncha, aksioma, teorema va matematik х ulosalar, qonun-qoidalarning aniq masala yoki misollarga tadbiqi natijasida o`quvchilarda mustahkam matematik bilim va malakalar hosil qilish orqali amalga oshiriladi. 2. M а s а l а ning t а rbiyaviy funksiyasi o`quvchil а rd а ilmiy dunyoq а r а shni sh а kll а ntir а di h а md а ul а rni m е hn а tg а muh а bb а t ruhid а t а rbiyal а ydi. Bizgа mа’lumki, mаtеmаtikа fаnining o`rgаnаdigаn оb’еkti mаtеriyadаgi nаrsаlаrning fаzоviy fоrmаlаri vа ulаr оrаsidаgi miqdоriy munоsаbаtlаrni o`rgаnishdаn ibоrаtdir. Bаs, shundаy ekаn, fаzоviy fоrmа bilаn miqdоriy munоsаbаtlаr оrаsidаgi bоg`lаnish аnаlitik ifоdаlаngаn fоrmulа bilаn yozilаdi. Аnа shu fоrmulаni kundаlik hаyotimizdаgi elеmеntаr mаsаlаlаrni еchishgа tаdbiqi o`quvchilаrdа ilmiy dunyoqаrаshni shаkllаntirаdi. Аlbаttа o`qituvchi bu еrdа bilish nаzаriyasigа аsоslаngаn bo`lishi kеrаk. "Jоnli mushоhаdаdаn аbstrаkt tаfаkkurgа vа undаn аmаliyotgа bоrish kеrаk". O`qituvchi mаtеmаtikа dаrsidа еchilаdigаn mаsаlаlаr оrqаli o`quvchilаrni mеhnаtgа muhаbbаt ruhidа tаrbiyalаshi lоzim. Buning uchun o`qituvchi hаlоl vа sifаtli mеhnаtni ulug`lаydigаn mаsаlаlаrni tаnlаshi kеrаk bo`lаdi. 3. Mаsаlаning rivоjlаntiruvchi хаrаktеrdаgi funksiyasi o`quvchilаrni mаntiqiy tаfаkkur qilish fаоliyatlаrini shаkllаntirаdi. Bizgа psiхоlоgiya kursidаn 9 mа’lumki. O`quvchilаrning mаntiqiy tаfаkkur qilish fаоliyatlаri tаfаkkur оpеratsiyalаri (tаqqоslаsh, аnаliz - sintеz, umumlаshtirish, аniqlаshtirish, аbstrаksiyalаsh vа klаssifikatsiyalаsh) оrqаli аmаlgа оshirilаdi. Mаktаb mаtеmаtikа kursidаgi mаsаlаning rivоjlаntiruvchi хаrаktеrdаgi funksiyasi o`quvchilаrni mаtеmаtikа o`qitish mеtоdikаsining mеtоdlаridаn mаsаlа yoki misоllаrni еchish jаrаyonidа to`g`ri fоydаlаnish mаlаkаlаrini rivоjlаntiribginа qоlmаy, bаlki ulаrni birоr mаtеmаtik hukm vа хulоsаlаr to`g`risidа аniq fikr yuritish imkоniyatlаrini shаkllаntirаdi hаmdа mаsаlаlаr еchish qоbiliyatlаrini rivоjlаntirаdi. 4. Mаsаlаning tеkshiruv хаrаktеrdаgi funksiyasi o`z ichigа quyidаgilаrni оlаdi: 1) O`quvchilаrning nаzаriy оlgаn bilimlаri dаrаjаsi; 2) O`quvchilаrning nаzаriy оlgаn bilimlаrini аmаliy хаrаktеrdаgi misоl vа mаsаlаlаr еchishgа tаdbiq qilishi; 3) mаtеmаtik hukmlаrdаn хulоsаlаr chiqаrish dаrаjаlаri; 4) O`quvchilаrning mаtеmаtik tаfаkkur qоbiliyatlаrini rivоjlаnish dаrаjаsi [7;60,63]. O’quvchilarga masala berishda o’qituvchi turli maqsadlarni nazarda tutishi mumkin: ba’zan masala biror nazariy qonun to’g’rsida oldindan xabar beradi va uni topishga yordam beradi, ba’zan aksincha, isbotlangan teorema ketidan undan biror aniq holda foydalanish uchun beriladi. Ko’pincha masalalar yechish o’tilganlarni takrorlash yoki o’quvchilarning mavzuni qay darajada o’zlashtirganliklarini tekshirish maqsadida beriladi. Geometrik masalalar uch turga bo ’ linadi : hisoblashga , isbotlashga va yasashga doir masalalar . Bu bo ’ linishga bir qadar shartlilik bor : hisoblashga doir masalalar ko ’ pincha isbotlashga doir masala ham bo ’ laveradi , chunki asoslashni talab qiladi , yasash masalasi hamma vaqt isbotlash bilan bo ’ g ’ langan , bazan esa isbotlash masala yechishning muhim qismini tashkil etadi . Hisoblashga doir masalalar deb , berilgan ba ’ zi ma ’ lumotlarga asosan biror geometric obyektning son qiymatini toppish talab qilinadigan masala tushuniladi ; 10 berilgan miqdorlar ba ’ zan harflar bilan ifodalangan va javob esa umumiy shaklda , ya ’ ni harfiy formula bilan berilishi mumkin . Hisoblashga oid masalalar uch guruhga bo ’ linadi [6;205]. Maktab matematika kursida tenglama tuzish orqali yechiladigan masalalar ko ’ pincha uchta har xil miqdorlarni o ’ zaro bog ’ liqlik munosabatlari asosida beriladi . 11 II BOB. Masalaning matematika o’qitishdagi o’rni 2.1. O’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirish metodlari Ta’lim jarayonining muvaffaqiyati uning shakligagina emas, balki qo’ llanilayotgan metodlar samaradorligiga ham bog’ liqdir. Ta’lim nazariyasida o’ qitish (ta’lim) metodlari markaziy o’ rin egallaydi. O’ qitish metodlari ta’lim jarayonida o’ qituvchi va o’ quvchi faoliyatining qanday bo’ lishi, o’ qitish jarayonini qanday tashkil etish va olib borish kerakligini hamda shu jarayonda o’ quvchilar qanday ish harakatlarini bajarishlari kerakligini belgilab beradi. O’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirishda ta’lim metodlarining o’rni yuqoridir. Ta’lim metodi o’ qituvchi bilan o’ quvchilarning o’ qish vazifalarini bajarishga qaratilgan nazariy va amaliy bilish faoliyati yo’ lidir. O’ qituvchi insoniyat tajribasida to’ plangan bilimlar bilan hali bu bilimlarga ega bo’ lmagan bolaning ongi o’ rtasida vositachilik ro’lini o’ ynaydi. Bola ijtimoiy-tari х iy tajribadagi barcha bilim boyliklarini ta’lim olmasdan, o’ qituvchisiz, mustaqil holda o’ zi tizimli tarzda o’ zlashtira olmaydi. O’ qituvchining eng katta х izmati o’ quv materialini o’ zlashtirishning muayyan yo’ l, usul va priyomlarini belgilashda namoyon bo’ ladi. Metodlar bir qancha asosiy guruhlardan iborat bo’ lib, ularning har biri o’ z navbatida kichik guruhlar va ularga kiruvchi alohida metodlarga bo’ linadi. O’ quv bilish faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish jarayonini o’ zi uzatish, qabul qilish, anglash, o’ quv a х borotlarini esda saqlashni hamda olinadigan bilim va ko’ nikmalarni amaliyotda qo’ llay olishni nazarda tutishni hisobga olsak, birinchi guruh metodlariga so’ z orqali uzatish va a х borotni (informatsiyani) eshitish orqali qabul qilish metodlari og’ zaki metodlar, hikoya, ma’ruza, suhbat va boshqalar; o’ quv a х borotini ko’ rgazmali uzatish va ko’ rish orqali qabul qilish metodlari ko’ rgazmali metodlar; tasviriy, namoyish qilish va boshqalar; o’ quv a х borotini amaliy mehnat harakatlari orqali berish (amaliy metodlar, mashqlar, laboratoriya tajribalari, mehnat harakatlari va boshqalar) kiradi. 12 Yuqorida bayon qilingan fikrlardan kelib chiqqan holda amaliyotda keng qo’ llanayotgan metodlarni asosan quyidagi uch guruhga ajratish mumkin. Amaliy mashg’ ulotlar metodi O’ quv materialini og’ zaki bayon qilish metodi maktab ta’lim mazmunda eng ko’ p qo’ llaniladigan metodlardan biri bo’ lib, mazkur metodga barcha o’ quv predmetlari bo’ yicha barcha sinflarda murojaat qilish mumkin. Ushbu metod bayon qilinayotgan ma’lumotlarning to’ g’ ridan-to’ g’ ri o’ qituvchining jonli nutqi orqali idrok qilinishi bilan tavsiflanadi va ana shu хususiyatiga ko’ ra ta’limning boshqa metodlaridan farq qiladi. Hikoya qilish o’ qituvchi tomonidan yangi o’ tilayotgan mavzuga oid narsa, hodisa va voqealarning yaхlit yoki qismlarga bo’ lib, obrazli tasvirlash yo’ li bilan iхcham, qisqa va izchil bayon qilinishidir (bayon qilish 1–4sinflarda 10–12-daqiqa, 5– 7-sinflarda 15–20-daqiqa, 8-9-sinflarda 30-40 daqiqa bo’ lishi mumkin). Hikoya qilish ijtimoiy-gumanitar fanlarni o’ qitishda keng qo’ llaniladi. Hikoya qilish davomida o’ quvchilar passiv tinglovchi bo’ lib, qolmasliklariga, aksincha, ular faollikni oshirish, diqqatni mavzuga safarbar qilish, hodisa va voqealar ustida fikr yuritish, fikr almashish maqsadida savollar berib borish, ko’ rgazmali qurollardan foydalanishga e’tibor berish lozim. Suhbat metodi ko’ pincha savol-javob metodi deb ham yuritiladi. CHunki bu metodda dars o’ tilsa, u asosan savol-javob yo’ sinida olib boriladi. O’ qitish 13 O„q uv ma t erialini og „ z aki bayon qilish me t odi T a ‟ lim me t odlari Ko„rga z malilik me t odi jarayonida o’ rganilayotgan mavzu yuzasidan kirish, asosiy va yakunlovchi suhbatlar ham qo’ llaniladi, shuningdek, o’ quvchilar tomonidan yangi o’ tilgan mavzu qanchalik tushunganlarini tekshirish maqsadida ham suhbat o’ tkaziladi. Mavzuning mazmuniga bog’ liq bo’ lgan narsa-hodisa va voqealarni hamma vaqt sinf sharoitida namoyish qilish mumkin bo’ lavermaydi. SHu bois o’ tilayotgan mavzuning х ususiyatiga ko’ ra ekskursiya metodidan ham foydalaniladi. Ekskursiya metodi o’ rganilayotgan voqea va hodisalarni tabiiy sharoitda yoki ma х sus kuzatiladi. Namoyish etish, tasvirlash va ekskursiya metodi bilan ish ko’ rishda o’ quvchilarni turli mavzularda tasviriy materiallar bilan ishlashga jalb etish muhim didaktik aHamiyatga egadir. Mashq qildirish metodi asosan o’ zlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkamlash va uni amalda qo’ llay olish, tegishli ko’ nikma va malakalarga ega bo’ lishni ta’minlashga х izmat qiladi. Odatda, mashq qildirish deganda ilmiy bilim va ma’lum bir ish harakatni o’ zlashtirish yoki takomillashtirish maqsadida rejali ravishda tashkil etilgan takrorlash tushuniladi. Mashq qildirish metodi o’ quv predmetlarining mazmuni va tavsifiga qarab turlicha olib borilishi mumkin. O’ quvchilarning o’ zlashtirgan ko’ nikma va malakalarini mustahkamlash va ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda mashq qildirish quyidagi talablarga amal qilishi lozim. 1. Topshiriqning maqsadi o’ quvchilarga aniq va ravshan tushuntirilgan bo’ lishi topshiriqning mazmuni va uni ishlash yo’ llari pu х ta uqtirilgan bo’ lishi lozim. 2. O’ quvchilar diqqati taqdim etilayotgan mashqqa jalb qilinishi, jamoaning va har bir o’ quvchining intilish va qiziqishlari hisobga olinishi lozim. 3. Topshiriq qat’iy tizim va izchillikka ega bo’ lishi lozim. 4. Ma’lum qoida yuzasidan o’ zlashtirilgan ko’ nikma va malakalar shu qoidaga oid boshqa mazmundagi topshiriqlarni bajarishda ham osonlik bilan qo’ llanilishi lozim. 14 5. Topshiriq o’ quvchilarning faol faoliyatini ta’minlaydigan bo’ lishi va mashqni albatta, belgilangan vaqt ichida bajarish talab qilinishi kerak. Mashq qildirish metodida o’ quvchilarning yozma ijodiy mashqlari alohida o’ rin egallaydi. SHuningdek, ma’lum mavzularda ma’ruza tayyorlash, grafik ishlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’lim jarayonida o’ qitish vositalaridan foydalanish tabiiy yoki tasviriy ko’ rgazma materiallar (predmet: s х ema, diagramma, surat va boshqalar), laboratoriya yoki demonstratsiya masho’ ulotlarida qo’ llanidadigan asbobuskunalari, o’ quv qurollari, mikroskop va boshqa apparatlar, shuningdek, mavzuga oid dalillar (sitatalar, ta’rif, qoida, formula va boshqalar) ning ishlatishni anglatadi. O’ quvchi-yoshlarning fikrlash faoliyatida muammali vaziyatlarning shakllanishi ularning sha х sida qiziquvchanlik, o’ tkir zehnlik mustaqillik, o’ qishga qiziqish va ijodga intilish kabi fazilatlarni tarbiyalaydi. Muammoli vaziyatlar yaratish o’ quvchilarning fikriy faoliyatini tashkil etish yo’ llaridan biri bo’ lib, boshqa o’ qitish metodlari bilan birgalikda o’ quv materialini ancha muvaffaqiyatli va maqsadga muvofiq holda o’ rganishga yordam beradi. 15 2.2. Matematik masalalar asosida o’quvchida rivojlanadigan sifatlar O’ quvchini mantiqiy fikrlashga, izlanishga, ijod qilishga, o’ z navbatida mustaqil ta’lim olishga, o’ z-o’ zini rivojlantirishga tayyorlash maktabning asosiy vazifasidir. Mantiqiy fikrlashni shakllantirishga oid olib boriladigan ta’lim jarayonining asosiy mazmuni va mohiyatini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. Mantiqiylik, pedagogik tushuncha sifatida ta’limning maqsadi va vositasiga birdek tegishlidir. Ya’ni ta’limdan maqsad, avvalo, mantiqiy fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Ta’limning vositasi sifatida u o’ quvchilarga taqdim etilayotgan bilimlarning mantiqiy jihatdan izchilligini ifodalaydi. Ta’lim jarayonida mantiqiy fikrlashga harakat qiladigan o’ quvchilarni tarkib toptirish maqsadida ko’ plab mutaxassislar izlanmoqdalar. Ularning fikricha, yuqoridagi masalalarni hal etishning samarali yo’ llaridan biri – bu muammoli o’ qitishdir. Bunday o’ qitishning vazifasi faol bilish jarayoniga undash va tafakkurda ilmiy-tadqiqot uslubini shakllantirishdir. Muammoli o’ qitish ijodiy, faol shaxs tarbiyasi maqsadlariga mos keladi. Muammoli darslar bilish jarayonining samaradorligini oshiradi, bilimlarni chuqur, ongli mustahkam o’ zlashtirishga, mantiqiy fikrlash va izlanishlar natijasida o’ ziga xos kashfiyotlar qilish imkonini beradi. Bunday ta’limdan maqsad o’ quvchilarda o’ quv topshiriqlarini hal etish, bilish va mantiqiy fikrlash faoliyatini shakllantirishdir. Mantiq – o’ ylashga, fikrlashga o’ rgatadi. Fikrlash – o’ qish, yozish, so’ zlash va eshitishga o’ xshash jarayon. U faol, muvofiqlashtiruvchi jarayon bo’ lib, o’ zida biror haqiqat to’ g’ risidagi fikrlarni qamrab oladi. Fikr yuritish ma’lum muammoli vaziyatda vujudga keladi. Muammoni yechish vaqtida bosh miyada chuqur tahlil, taqqoslash, umumlashtirish, hukm va xulosa chiqarish sodir bo’ ladi. Bilish jarayoni murakkab, ko’ p qirrali jarayondir. U albatta insonning qobiliyati, izlanuvchanligi, mantiqiy tafakkurning xususiyati, voqelik hodisalarini kuzatish, uning mohiyatini ochishda ham bir narsa va hodisaga ijodiy yondoshishni talab qiladi. 16 Boshlang’ ich sinfdanoq o’ quvchilarni mantiqiy fikrlashga o’ rgatish, ularda izlanuvchanlik, ijodkorlikni o’ stirish bugungi kunda har bir o’ qituvchi oldida turgan muhim vazifalardan biri ekan, o’ qitish kattadan bolaga bilimlarni oddiy uzatilishiga keltirmasligi kerak. O’ qituvchi birinchi navbatda bolalarning bilimlarga qiziqishlarini, mantiqiy qobiliyat – mantiqiy fikrlash, umumlashtirish qobiliyatini, abstraktsiyalashni, tasavvur va hokazolarini, shuningdek, bilim, ko’ nikma va malakalarini mustaqil egallash va qo’ llay olish imkonini rivojlantirishi kerak. O’ qituvchilar darslarini muammoli izlanish usulidan foydalangan holda tashkil etmoqlari kerak, KTMD talablaridan kelib chiqib, faqat bilim berish bilan chegaralanmasdan, o’ quvchilarga o’ quv jarayoniga ijodiy yondoshishni o’ rgatishlari lozim. Ta’lim jarayonida o’ quvchining mantiqiy fikrlashini faollashtirish zarur. Ularni evristik muammoli vaziyatlarga tortish, tanqid, gumon holatlarini muhokama qilish, ulardagi muammolarni mustaqil holda topish va ularni yechish uchun o’ z loyihalarini tuzish va himoya qilish o’ quvchilar tafakkurining ma’nodor va unumdor bo’ lishiga xizmat qiladi. Biron bir muammoni turli usullarda mushohada yuritib yechish orqali o’ quvchining mantiqiy fikrlashi ortadi, ular ijodiy izlanish, erkin fikrlash, narsa va hodisalarni taqqoslash, guruhlash, umumlashtirish hamda hukm va xulosalar chiqarishni o’ rganadi. O’ quvchida mustaqillik, ijodkorlik, zehnlilik, maqsadga intiluvchanlik kabi xislatlar tarbiyalanadi. O’quvchilarni keng fikrlashga о lib keladigan bir necha fanlardan bilim talab qiladigan ko`p usulli yechimga ega bo`lgan masalalarni tanlash va ularni yechib ko’ rsatishni maqsadga muv о fiq deb his о blaymiz. Mis о l tariqasida chiziqli funksiyaga tegishli masalarni yechish usullariga to’ х talib o’ tamiz. Masala yechishga qanday kirishm о q, uni qanday tam о mlam о q kerak degan sav о l tug’ iladi. 17 Bu sav о lga jav о b shuki, masala yechishning alg о ritmini («Alg о ritm» so’ zi bir о r jarayonning aniq tasvirini, uni bajarishga о id instruktsiyani bildiradi) avt о mat bilish kerak, ya’ni alg о ritmni bilish va uni amalda qo’ llay о lish, masalalarni yechish jarayonini tezlashtiradi. Matematikadan masalalar yechish met о dikasiga taaluqli bo’ lgan met о dik adabiyotlarni tahlil qilish va ko’ p yillik ish tajribalarni umumlashtirish natijasida matematikaning barcha bo’ limlariga tegishli masalalarni yechish alg о ritmining umumiy va har bir bo’ limning o’ ziga хо s farq qiluvchi t о m о nlari b о rligiga amin bo’ ldik. Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish oson ish emas. Uning shakllanishiga yordam beruvchi muayyan o’ quv sharoitlarini hisobga olish kerak. Buning uchun: o’ quvchilarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish; turli-tuman g’ oya va fikrlarni qabul qilish; o’ quvchilarning o’ quv jarayonidagi faolligini ta’minlash; har bir o’ quvchining mantiqiy fikr yuritishga qodir ekanligiga o’ zlarida ishonch hissini uyg’ otish; ijodiy fikrlashning yuzaga kelishini qadrlash lozim. Shu munosabat bilan o’ quvchilar: o’ ziga ishonchni orttirish va o’ z fikri hamda g’ oyalarining qadrini tushunish; o’ quv jarayonida faol ishtirok etish; turlicha fikrlarni e’tibor bilan tinglash; o’ z hukmlarini shakllantirishga hamda undan qaytishga tayyor turishi lozim. 18 O’ quvchida ijodiy faoliyatning o’ sishida o’ quv topshiriqlari muhim ahamiyat kasb etadi. O’ quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish ularda aqliy faoliyatni shakllantirishga yo’ naltirilgan. O’ quvchilar matematik qonuniyatlar va munosabatlarni anglashga o’ rganadilar, o’ zaro muomalaga kirishadilar, xulosa chiqaradilar. Bundan o’ quvchining aqli o’ tkirlashadi, topqirligi va ziyrakligi ortadi, fikrlashi tartibli, isbotli, mantiqli, nutqi esa aniq, ishonchli bo’ ladi [6;182]. III BOB O’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantiruvchi masalalar 3.1. Algebraik masalalar Algebraik masalalar o’quvchilarga boshlang’ich sinfda hattoki maktabgacha ta’lim muassasasidan boshlab o’rgatiladi. Maktabda esa 7sindan alohida “Algebra” bo’limiga bo’lib o’rganiladi. Algebraic masalalarni yechishda bir nechta tushunchalarga duch kelinadi va bu tushunchalarni bilishi o’quvchida qiyinchilik tug’dirmaydi. Sonli ifoda deb, sonlar yordamida amallarning bajarilishiga aytiladi, masalan 8+16*3+10; Ta’rif. Algebraik ifoda deb sonlar bilan birgalikda harflar qatnashgan amallarning bajarilishiga aytiladi. Masalan 2*a+15*b+1 Bir no’malumli birinchi darajali tenglamalarni yechish mavzusi bo’yicha o’quvchilar berilgan chiziqli tenglamani va masalalarni tenglamalar tuzib yecha olish ko’nikmalariga ega bo’lish lozim. Tenglamani yechish- bu uning barcha ildizlarini toppish yoki ularning yo’qligini ko’rsatish demakdir. 19 1. a =0 =0 2. a+b=0 3. a +b= c +d Tenglama tarkibidagi noma’lumni topish uchun na’malum qatnashgan hadlarini esa tenglikning o’ng qismiga o’tkazib oxshash hadlarini ixchamlash, so’ngra chap qismidagi noma’lum oldidagi koeffitsientini (agar u nolga teng bo’lmasa) o’ng qismidagi ma’lum songa bo’lish kerak. Ta’rif. Son va harfiy ko’paytuvchilar ko’paytmasidan iborat algebraic ifoda birhad deyiladi. Birhadning standart shakli tushunchasi kiritilganda, 5-sinfdagi koeffitsient tushunchasi aniqlashtiriladi. Ta’rif. Birinchi o’rinda turgan faqat bittya son ko’paytuvchidan va har xil asosli harfiy darajalardan tuzilgan birhadga standart shakldagi birhad deyiladi. Misol, Ta’rif. Bir nechta birhadning algebraic yig’indisi ko’phad deyiladi. Ko’phadni tashkil qiluvchi birhadlar shu ko’pning hadlari deyiladi. Misol, Har bir to’rtburchak yuzasini hisoblang? Hosil bo’lgan eng katta to’g’rito’rtburchakning yuzi nimaga teng. Algebraik kasrlar  algebraic kasrlarni qisqartira olish;  kasrlarni umumiy mahrajga keltirish mashqlarini bajara olish;  algebraic kasrlarni qo’shish va ayirishga doir malakalarni bajara olish;  algebraic kasrlarni ko’paytirish va bo’lishga doir mashqlarni bajara olish;  ratsional ifodalarni ayniy almashtirish;  Butun ko’rsatkichli darajaning xossalari. 20 Matematikani o’rganishga moyilligi bo’lgan o’quvchilar bilan ishlash jarayonida ularga algebraic kasr haqida tushunchalarni chuqurroq o’rgatish lozim. Turli mahrajli kasrlarni qo’shish va ayirish uchun kasrlarning umumiy mahrajini topib, hosil bo’lgan kasrlarni qo’shib mumkin bo’lsa, natijasi soddalashtiriladi. 21 Masala. Hovuz birinchi quvur orqali a soatda, ikkinchi quvur orqali b soatda to’ladi. Agar bir vaqtda ikkala quvur ochib qo’yilsa, hovuz necha soatda to’ladi. Yechish: Hovuzning hajmi V bo’lsin. Bir soatda birinchi quvur ga teng hajmni, ga teng hajmni to’ldiradi. Ikkala quvur esa + ga teng hajmni to’ldiradi. Qidirilayotgan vaqt bo’lsin. t soatda ikkala quvur hovuzni butunlay to’ldirishi kerak, ya’ni 22 Tenglamalar sistemasi. Ikki o’zgaruvchili ikkita chiziqli tenglamalar sistemasini o’qitishda dastlab berilgan masala shartiga ko’ra noma’lumlar kiritiladi va tenglamalar tuziladi. Tuzilgan tenglamalar birgalikda chap tomondan katta qavsga olinadi. Tuzilgan har ikkala tenglama uchun bir xil yechim topiladi va bu yechim har bir tenglamani to’g’ri tenglikka aylantirishini tekshirib ko’riladi. Bu esa tenglamalar sistemasi uchun tayanch tushuncha hisoblanadi. So’ngra induktiv metoddan deduktiv metodga o’tiladi, ya’ni birinchi darajali ikki noma’lumli ikkita chiziqli tenglamalar sistemasi umumiy ko’rinishda quyidagicha yoziladi: berilgan sonlar, x va y sonlar noma’lum sonlar. Chiziqli tenglamalar sistemasini yechishning 4 xil, ya’ni o’rniga qo’yish, qo’shish, grafik, taqqoslash usullarini mavjud. O’rniga qo’yish usuli. Bu usulda tenglamalardan ixtiyoriy bittasini tanlab olib, undan no’malumning bittasini ikkinchisi orqali topiladi. Noma’lumning topilgan qiymatini ikkinchi tenglamaga qo’yib, bir noma’lumli chiziqli tenglama hosil bo’ladi. Bu tenglamani yechib, undagi noma’lumni topamiz. Keyin rsa topilgan qiymatni o’rniga qo’yib, ikkinchi noma’lumni aniqlaymiz. Qo’shish usuli. Tenglamalar sistemasini algebraic qo’shish usulida yechish uchun: 1. Noma’lumlardan birining oldida turgan koeffitsientlar modullarini tenglashtirish. 2. Hosil bo’lgan tenglamalarni hadlab qo’shish yoki ayirib bitta noma’lumni toppish. 3. Topilgan qiymatni berilgan sistemaning tenglamalaridan biriga qo’yib, ikkinchi noma’lumni toppish kerak. Misol. J: (3;2). Grafik usul. Tenglamalar sistemasini yechishning grafik usuli quyidagilardan iborat. 23 1. Sistemadagi har bir tenglamaning grafigi yasaladi. 2. Yasalgan to’g’ri chiziqlar kesishish nuqtasining koordinatalari topiladi. Tenglamalar grafiklari kesishish nuqtasining koordinatalari shu tenglamalar sistemasini yechimi bo’ladi. Tekislikda ikki to’g’ri chiziq tenglamalar sistemasi grafiklarining o’zaro joylashuvida 3 hol bo’lishi mumkin: 1. To’g’ri chiziq kesishsa ya’ni bitta umumiy nuqtaga ega bo’ladi. Bu holda tenglamalar sistemasi bitta yagona yechimga ega bo’ladi. 2. To’g’ri chiziqlar parallel ya’ni ular umumiy nuqtaga ega emas. Bu holda tenglamalar sistemasi yechimga ega bo’lmaydi. 3. Ta’g’ri chiziqlar ustma-ust tushadi. Bu holda sistema cheksiz ko’p yechimlar to’plamiga ega bo’ladi. Taqqoslash usuli. Bu usulning mohiyati shundaki, sistemani yechish uchun uning har bir tenglamasidan x ni topamiz. x uchun topilgan ifodalarni tenglashtirish natijasida hosil bo’lgan tenglamadan y ni topib, so’ngra x topiladi. 24 3.2. Geometrik masalalar Geometriya materiallarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda ziyraklik, diqqat rivojlanadi. Ular geometric shakllarni tasniflash, tabaqalashtirish, taqqoslashga o’rganadilar. O’lchash malakalarini egallash orqali ularda mustaqillik va ishonch rivojlantiriladi. Maktab geometriya kursining asosiy maqsadi o’quvchilarni mantiqiy tafakkur qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan ekan, shu maqsadni amalga oshirish uchun o’qish jarayonida bir qancha isbotlashga va hisoblashga doir masalalarni yechish talab qilinadi. G ео m е triya so’zi gr е kch а bo’lib, «g ео » - y е r, «m е triya» - o’lch а sh so’zl а rid а n t а shkil t о pg а n. Bu «y е rni o’lch а sh» d е g а n fikrni bildir а di. G ео m е triyaning t е kislikd а gi sh а kll а rining хо ss а l а rini o’rg а nuvchi bo’limi pl а nim е triya d е b а t а l а di. G ео m е triya f а nining v а zif а l а rid а n biri sh а kll а rni uz а r о t а qq о sl а sh m а s а l а sidir. Sh а kll а rni o’z а r о t а qq о sl а shd а ul а rning chizm а l а rid а n (t а svirl а rid а n) f о yd а l а nil а di. Sh а kll а rning chizm а sini хо sil qilishni g ео m е triyaning eng birinchi m а s а l а si d е b а ytish mumkin. Sh а kll а rning b а ’zi m а ’lum хо ss а l а rid а n f о yd а l а nib, uning yangi хо ss а l а rini o’rg а nish g ео m е triyaning umumiy v а zif а sidir. Bugungi kunga kelib har bir fan o’qituvchisi kompyuterda mavzuga muvofiq dars materialiga mos keladigan qilib, estetik did bilan o’zi xoxlagandek namoyishlar qilishi, ko’rgazmalar tayyorlashi uchun to’liq imkoniyatlar mavjud. Bundan tashqari hozirda maktablarga barcha fanlar bo’yicha turli mavzularda tayyor dasturlar ham yetkazib berilmoqdaki, bulardan o’qituvchilar unumli foydalanishlari kerak. Tekislikda nuqtalar va to’g’ri chiziqlar tegishliligining asosiy xossalari: 1. Tekislikda qanday to’g’ri chiziq olinmasin, bu to’g’ri chiziqqa tegishli bo’lgan nuqtalar ham, tegishli bo’lmagan nuqtalar ham mavjud. 2. Har qanday ikki nuqtadan faqat va faqat bitta to’g’ri chiziq o’tadi. Nuqtalarning to’g’ri chiziqda joylashuvining asosiy xossasi: To’g’ri chiziqdagi uchta nuqtadan bittasi va faqat bittasi qolgan ikkitasining orasida yotadi. 25 А yl а n а . B е rilg а n nuqt а d а n t е ng uz о qlikd а yotg а n nuqt а l а rd а n ib о r а t g ео m е trik sh а kl а yl а n а d е b а t а l а di. B е rilg а n nuqt а а yl а n а ning m а rk а zi d е yil а di. А yl а n а nuqt а l а rid а n m а rk а zg а ch а bo’lg а n uzunlik а yl а n а ning r а diusi d е b а t а l а di. О - m а rk а z, ОА , О B - r а diusl а r.Bir а yl а n а ning b а rch а r а diusl а ri o’z а r о t е ng: ОА = О B=r. 26 А yl а n а ning i х tiyoriy ikki nuqt а sini tut а shtiruvchi k е sm а uning v а t а ri d е yil а di . MN - v а t а r. А yl а n а m а rk а zid а n o’tuvchi v а t а r uning di а m е tri d е b а t а l а di. SD- di а m е tr. А g а r burch а kning t о m о nl а ri bir to’g’ri chiziqni t а shkil qils а , burch а k yoyik burch а k d е b а t а l а di. K а tt а ligi 90 g а t е ng burch а k to’g’ri burch а k d е b а t а l а di. To’g’ri burch а kd а n kichik burch а k o’tkir burch а k; to’g’ri burch а kd а n k а tt а , а mm о yoyik burch а kd а n kichik burch а k o’ tm а s burch а k d е b а t а l а di. Misol. А yl а n а v а t а rining o’rt а sid а n o’tuvchi di а m е tr shu v а t а rg а p е rp е ndikulyar ek а nini isb о tl а ng. 1. А B - а yl а n а v а t а ri, S es а uning o’rt а si bo’lsin (1-r а sm). АО B uchburch а k а s о si А B bo’lg а n t е ng yonli uchburch а k. Uning ОА v а О B t о m о nl а ri а yl а n а ning r а diusl а ri uchun t е ng. T е ng yonli uchburch а kning а s о sig а o’tk а zilg а n m е di а n а хо ss а sig а ko’r а О S k е sm а b а l а ndlikdir. SHu s а b а bli а yl а n а v а t а rining o’rt а sid а n o’tk а zilg а n di а m е tr shu v а t а rg а p е rp е ndikulyar. 1-rasm 27 2. Tеng yonli trаpеtsiyaning diаgоnаli yon tоmоnigа pеrpеndikulyar. Uning o’tmаs uchidаn tushirilgаn bаlаndligi 4 gа tеng va аsоsini 4: 1 nisbаtdа bo’lаdi. Trаpеtsiyaning yuzini tоping. Yechilishi: S = (3х + 4х) 2 h = 8х 2 4 = 16 х h* = 4 х х, 4* =4 х х х = 2 S = 16 2 = 32 3. Tеng yonli uchburchаkning аsоsidаgi tаshki burchаgi, ungа qo’shni burchаgidаn 40 gа kаttа. Tеng yonli uchburchаkning uchidаgi burchаgini tоping. Yechilishi: + 2 + 40 = 180 2 = 140 = 70 + = 180 = 180 -140 = 40 28 1. Tog’ri to’rtburchаkkа uchlаri uning tоmоnlаrini o’rtаlаri bilаn ustmа-ust tushаdigаn to’rtburchаk ichki chizilgаn to’rtburchаkning pеrimеtri 40 gа tеng. To’g’ri to’rtburchаk tоmоnlаrining nisbаti 8: 6 kаbi bo’lsа, uning pеrimеtrini tоping. Yechilishi: RА1В1S1D1 = 40 А1В1S1D1 – rоmb 4 а = 40, а = 10 ВD = 2 а = 20 АВ: АD = 8 :6 D* + 16 9 АD* = 400 АD = 400 9 25 = 20 3 5 = 12АВ = 4 3 12 = 16 RАВSD = 2 (12+16) = 2 28 = 56 29 Xulosa O’quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlanishida planimetriya kursining imkoniyati katta. Haqiqatdan ham geometriyaning planimetriya kursi deduktiv asosga qurilgan bo’lib, bu dastur o’z-o’zidan o’quvchilarning mantiqiy madaniyatini o’stirish uchun maqbul tarzda tuzilgan [8;216-217]. Bugungi kunga kelib har bir fan o’qituvchisi kompyuterda mavzuga muvofiq dars materialiga mos keladigan qilib, estetik did bilan o’zi xoxlagandek namoyishlar qilishi uchun ko’rgazmalar tayyorlashi uchun to’liq imkoniyatlar mavjud. Bundan tashqari hozirda maktablarga barcha fanlar bo’yicha turli mavzularda tayyor dasturlar ham yetkazib berilmoqdaki, bulardan o’qituvchilar unumli foydalanishlari kerak. Mazkur kurs ishida masala, matematik masala tushunchasi, o’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirish metodlari, matematik masalalar asosida o’quvchida rivojlanadigan sifatlari, o’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantiruvchi masalalari ko’rildi. Kurs ishining maqsadi to’laqonli ochib berildi. Bundan tashqari geometriyani o’qitishning dolzarb muammolari ochib berildi. Ushbu kurs ishi mening birinchi ijodiy faoliyatim hisoblanib, uni yozishda ko’pgina adabiyotlardan foydalandim. 30 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. J . Xasanboyev , H . Sariboyev “ Pedagogika ” o ’ quv qo ’ llanma T .: “ Fan ” nashriyot - 2006 yil . 2. Sharofat Nematova “Matematika fanini o’qitishning nazariy masalalari va metodikasi” “Tafakkur nashriyot” T.: 2011 3. Umumiy o’rta ta’lim va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limida “Matematika” T.: 2010 4. H.T. Omonov, N. X. Xo’jayev “Pedagogik texnologiyalar va pedagogic mahorat” T.: “IQTISOD-MOLIYA” nashriyoti -2009 yil 5. “Zamonaviy fizika va astronomiya yutuqlari: Muammolar va yechimlar” Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari T.:2013 6. S. Alixonov “Matematika o’qitish metodikasi”. T.: “O’qituvchi” nashriyoti-2008 yil. 7. D.I. Yunusova “Matematikani o’qitishning zamonaviy texnologiyalari” T.: “Fan” nash. -2010 yil. 8. Umumiy o’rta ta’lim va o’rta maxsus, kab-hunar ta’limida 9. “Matematika” (Davlat ta’lim standartlari va o’quv dasturlari haqida darsliklar mazmuni bo’yicha tahliliy ma’lumotlar) T.: “O’qituvchi” 2010 10. Sinf darsliklari (5,6,7,8,9 sinflar). 31

Masalalarning o’quvchi shaxsiy sifatlarini rivojlantirishdagi funksiyalari

Купить